Voorwoord

Persoonsnamen in de kroniek zijn deels aangeduid met de beginletter van de achternaam, vooral als het ging om personen die ‘fout’ waren. Dit is gebeurd om eventuele nakomelingen niet nog eens te belasten met het verleden. Het weglaten van alle namen zou echter te sterk afbreuk doen aan de belevingswaarde van het historisch materiaal. De namen van slachtoffers en benadeelden zijn gehandhaafd.

Oók de namen van mensen in officiële functies, zoals de politiek en directies van publieke instanties, hebben we niet geanonimiseerd. Dit omdat deze tijdens de oorlogsperiode, onder meer via de pers, al veelvuldig in de openbaarheid zijn gekomen.

De geselecteerde teksten voor de kroniek zijn aangepast aan de hedendaagse spelling en taalgebruik. Daarbij is het specifieke karakter van de verschillende documenten zoveel mogelijk intact gelaten. Adresgegevens zijn geput uit de Erica gemeentegids van 1942-1943 en kunnen afwijken van de huidige adressen. De in de tekst verwerkte informatie is door ons niet op betrouwbaarheid onderzocht. Ook mogelijke verschillen tussen citaten zijn niet nader onderzocht.

De kroniek is geen aaneengesloten verhaal en laat het bronnenmateriaal zo veel mogelijk voor zich spreken. Het is belangrijk om daarbij steeds te beseffen dat gebeurtenissen vaak maar van één kant worden belicht en subjectief worden weergegeven.

Bij de totstandkoming van de kroniek waren naast Cor Tijink en Peter Rouwenhorst ook voormalige CODA-archivarissen Vincent Sleebe en Marc Tenten betrokken en voormalig vrijwilliger Geo Niggendijker. Dank gaat ook uit naar de heer W.M.Th. Bloem die toestemde in de verwerking van het dagboek van zijn vader in de kroniek.

Bronnen van de kroniek

Het materiaal dat gebruikt is in Oorlogskroniek is afkomstig uit de volgende bronnen, die zich, tenzij anders aangegeven, bevinden in CODA Archief.

1. VAN HOUTUM. Het zeer uitgebreide Oorlogsdagboek van W. van Houtum (geboren 1921) bestaat uit een verslag van de oorlogshandelingen wereldwijd. Hij heeft gedurende de hele oorlog als inwoner van Ugchelen een indrukwekkend dagboek bijgehouden. Het is als manuscript in vier dikke banden gebonden. Het bestaat uit een paar duizend bladzijden. Daaruit hebben wij alleen zijn opmerkingen over de gebeurtenissen in de regio Apeldoorn gedistilleerd. Hij woonde in die tijd bij de papierfabriek van de familie Van Houtum aan de Hoenderloseweg. De andere papierfabriek (de Brouwersmolen) stond aan de toenmalige Brouwersmolenweg. Het dagboek verwijst vaak naar allerlei bonkaarten en ondergrondse blaadjes. Ook deze zijn door hem praktisch compleet verzameld. Een uniek document dat gelukkig voor onze gemeente behouden is gebleven. Wij zijn dan ook blij met de toestemming van de heer Van Houtum voor het gebruik van zijn dagboeken voor deze publicatie.

2. HARDONK. Dagboek vanaf 1 mei 1943 van een inwoner van Apeldoorn. Hij woonde aan de Hoofdstraat 123, hoek Korenstraat - Deventerstraat. Zijn ouders hadden daar een manufacturenwinkel. Na de oorlog was hij in dienst van de gemeente Apeldoorn als Stadsgeschiedschrijver. Het manuscript is in ondergebracht in de documentatie (nr.596).

3. BLOEM. 'Van de Kar af gezien' is het in 1990 door de zoon W.M.Th.Bloem uitgegeven dagboek van A.A.Bloem (1905-1976). Van oktober 1940 tot en met oktober 1945 heeft hij regelmatig aantekeningen bijgehouden. Daarvoor putte hij uit diverse bronnen: wat hij met eigen ogen en oren zag en hoorde, berichten uit kranten en radioberichten plus mondeling doorverteld nieuws wat uiteraard niet altijd viel na te trekken. Dit laatste verklaart waarom veelvuldig de woorden ´Men zegt´ zijn gebruikt. Aan de schrijfstijl is zo weinig mogelijk veranderd om de authenticiteit geen geweld aan te doen. Ter verduidelijking zijn enige namen van een toelichting voorzien.

4. MOERMAN. Korte Kroniek van de laatste oorlogsdagen van J.D. Moerman [documentatie, nr. 517]. Hij was gehuwd met Willemina Jacoba Sanders. Zij was huisarts. Zij woonden toen aan de Tutein Noltheniuslaan 4.

5. LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Maandrapporten zoals aangetroffen in het archief aanwezige archief van burgemeester Pont. Hij was tijdens de Tweede Wereldoorlog burgemeester van Apeldoorn.

6. POLITIE. Enkele dag- en maandrapporten, portiers- en majoorrapporten. De rapportage van de commandant van de Apeldoornse politie bevindt zich in het archief van burgemeester Pont.

7. BRANDWEER. Na afloop van de oorlog geschreven verslag van Commandant Tiethof van de Vrijwillige Brandweer in Apeldoorn. R. Tiethof woonde aan de Asselsestraat 16 en had een handel in bouwmaterialen.

8. BURGEMEESTER. Maandverslagen en brieven van de volgende burgemeesters:

- tot 10-06-1941 en vanaf 17-04-1945 jonkheer dr. C.G.C. QUARLES VAN UFFORD. Hij woonde aan de Waldeck Pyrmontlaan 3;

- van 10 juli 1941 tot 10 juli 1942 mr. C. DEN BESTEN. Hij woonde aan het Willem de Zwijgerpark nr. 6 [naam in de oorlog van het Wilhelminapark];

- van 17 december 1942 tot 17 april 1945 mr. D.F. PONT. De maandverslagen van burgemeester Pont zijn meestal compilaties van verslagen van verschillende directeuren van gemeentelijke diensten. .

9. ZIEKENHUIS. Verslag over het oorlogsjaar 1944 van de geneesheer-directeur van het rooms-katholieke ziekenhuis in Apeldoorn, de chirurg; jhr. H.L. van Vierssen Trip. Hij woonde aan de Kerklaan nr. 43.

10. STERKEN. H. Sterken was kolonel bij het Eerste Legerkorps in Apeldoorn. Later was hij wethouder in deze gemeente. Hij reconstrueerde de bevrijding van Apeldoorn met raadpleging van Canadese oorlogsveteranen. Zie de 'collectie Sterken' in het archief.

11. SPOORWEGEN. Verslag over de periode 1940-1945 van een aantal spoorlijnen op de Veluwe. Het verslag is na de oorlog op 17 mei 1946 opgemaakt door de hoofdbouwkundige van de Nederlandse Spoorwegen C. van Donselaar.

12. KRANT. Het betreft hier de Nieuwe Apeldoornsche Courant (afgekort: NAC of krant).

1940

Jaren 1936-1939
BRANDWEER. In de zomer van 1936 kreeg de commandant van de Brandweer een uitnodiging van de Burgemeester [Quarles van Ufford] voor een bespreking op het Gemeentehuis. Dit was bedoeld om tot oprichting van een Luchtbeschermingsdienst te komen. Ieder Hoofd van Dienst kreeg daar de opdracht om voor zijn dienst een schema op te stellen. Ook moest een begroting gemaakt worden voor beveiliging van have en goed van de bevolking tegen luchtaanvallen en oorlogshandelingen. Wij ontvingen daar een handleiding waarnaar wij te werk moesten gaan. Op een volgende vergadering had ik een plan klaar met een kostenbegroting. De plannen werden besproken en wat bijgeschaafd wat niet te verwonderen was. Geen van ons wist iets van luchtbescherming af. We vonden het eigenlijk allen een groot paskwil [iets bespottelijks].
De Burgemeester deelde ons mee dat wij nu wel een begroting hadden gemaakt maar er mocht nog niets worden aangeschaft. Dit mocht niet eerder gebeuren dan nadat de Mobilisatie was afgekondigd. Wij moesten vrijwilligers zien te krijgen om al de uitgestippelde posten samen met onze vaste brandweermensen te bezetten. Van de 300 vrijwilligers die wij nodig hadden kregen wij er voorlopig slechts een 200. Deze mensen werden op verschillende avonden aan de brandweerkazerne opgeleid.
In de loop van de eerste drie jaren werden wij geleidelijk meer ingelicht over luchtbescherming. Hierdoor veranderden onze voorschriften aanmerkelijk. Wij gingen het nut van een goede organisatie voor brandbeveiliging tegen luchtaanvallen terdege inzien. Er werden dan ook lezingen op touw gezet. Daarbij werden de Apeldoornse ingezetenen op verschillende dingen gewezen. Onder andere wat zij te doen hadden en wat zij laten moesten. Velen van u [in 1945] zullen zich die lezingen nog wel kunnen herinneren. Door de veranderingen en verbeteringen in de voorschriften was de lijst van aan te schaffen materialen aanmerkelijk uitgebreid. Daardoor was mijn kostenberekening aanzienlijk gestegen.
Op 18 augustus 1939 was de politieke spanning zo toegenomen dat ik de Burgemeester verzocht om de nodige materialen te mogen aanschaffen. Als de Mobilisatie zou worden afgekondigd zou het anders ruzie worden in de magazijnen van brandblusmiddelen. Hierdoor zouden we wel eens te laat kunnen komen. Het antwoord was echter weer ´wachten totdat de mobilisatie is afgekondigd.´ Lang hoefde ik echter niet te wachten want de volgende dag 19 augustus 1939 om 1 uur 's middags werd de Mobilisatie afgekondigd. Vijf minuten over één had ik al toestemming van de Burgemeester om de benodigde materialen aan te schaffen. Kwart over één was ik met de auto op weg naar Amsterdam en Krommenie. Daar kocht ik al de benodigde materialen. Wat ik in de luxe wagen houden kon nam ik mee. De zware materialen en de brandslangen werden de volgende dag per vrachtauto opgehaald. Op 21 augustus hadden wij de materialen voor 21 brandposten bij elkaar en kon de indeling beginnen. Alles werd genummerd en zo aan de brandweerkazerne opgeborgen dat het in de kortst mogelijke tijd naar de Posten kon worden gebracht.
Er werden op geregelde tijden oefeningen gehouden, postgewijs en in groot verband. Onze 42 telefonisten en 68 ordonnansen werden grondig afgericht op zuiver en snel doorgeven van berichten. Ook het snel bezetten van de brandposten werd vaak geoefend. We hebben het zo ver gebracht dat in 7 minuten na het luchtalarm (de janktoon) alle 21 Posten bezet waren en zich al per telefoon aan de Hoofdpost hadden gemeld. Dat hield in dat er 4 autobrandspuiten, één ladderauto, één materialenauto, acht motorspuiten met autotrekkers, 13 waterleidingkarren, 2 fosforrubberploegen en plusminus 400 manschappen gereed stonden om uit te rukken.
Zo werd er geoefend, aangevuld en verbeterd tot plotseling op 10 mei 1940 des nachts de Duitsers ons land binnen vielen. Daardoor waren wij met Duitsland in oorlog. Om 7.30 uur kreeg ik bericht om alle brandposten te bezetten. Dat wilde zeggen dat al het benodigde materiaal nu definitief op de brandposten moest worden gebracht. De posten bleven dag en nacht bezet in een drieploegenstelsel. Zeven dagen later werden de posten weer ingetrokken. De oorlog was over ons heengegaan. Wij waren tijdelijk verslagen Nederlanders zonder dat wij iets bijzonders van de oorlog gemerkt hadden. Ik bedoel dan van de gevechten.

SPOORWEGEN. Alvorens te beginnen met een overzicht voor oorlogsdocumentatie moet ik mij [van Donselaar] vooraf verontschuldigen. Ik kan niet alle data noemen. Ik moet mij bepalen tot de feiten die in mijn herinnering opkomen. Ze zijn genoemd zonder precies de juiste tijd te kunnen aangeven. De gegevens zijn tijdens de spoorwegstaking zoekgeraakt. Onnodig te vermelden dat de Duitsers hieraan niet vreemd zijn.
Mijn herinneringen bepalen zich tot het volgende. Zodra het vermoeden bestond dat een Duitse inval te verwachten was werden middelen besproken om een dergelijke operatie zoveel mogelijk te vertragen. Voor Apeldoorn werd mij opgedragen om in overleg met mijn ambtgenoot de Stationschef de vereiste maatregelen te treffen. Tot deze handelingen behoorden onder meer het opblazen van wissels die tot de vitale delen van het spoor behoorden. En ook het vernielen van omzetmechanismen van de wissels. Verder moest een barricade gemaakt worden in de wisselstraat vanaf de Dierense lijn dwars over het emplacement. Hierdoor konden wagons derailleren. Bovendien werden de seinhuizen verbrand, waterkolommen [benodigd voor de toen in gebruik zijnde stoomtreinen] omgetrokken. De telefoon- en telegraaftoestellen moesten worden vernield, waterbronnen onbruikbaar gemaakt, de spoorbrug over het kanaal opgeblazen en de draaischijf vernield. Het opblazen gebeurde door de Genie. In de eerste jaren van de oorlog is er weinig voorgevallen.

‍

Jaar 1940

BRANDWEER. Wij zijn in 1940 niet éénmaal uitgerukt voor een brand die door oorlogshandelingen was veroorzaakt.

1940 ----- 10 mei vrijdag.
VAN HOUTUM. 's Nachts om 1.15 uur passeren vele vliegtuigen. Zij komen uit Duitsland. De nachtwacht is dit nog niet direct duidelijk. Hij wekt mijn vader en oom. Om 4 uur hoort mijn vader over de radio dat al duizend Duitse parachutisten in West-Nederland zijn gedaald. Zij zijn allemaal in Nederlands uniform gekleed. Hierna word ik gewekt. De lucht is nog vol vliegtuigen. De radio deelt even later mee dat er ook parachutisten boven België en Luxemburg zijn afgeworpen. Alles wijst erop dat Duitsland de oorlog nog dit jaar ten einde wil hebben. Over de radio volgt het ene bericht van de Luchtwachtdienst (over vijandelijke vliegtuigen) het andere snel op. Om 7.45 uur krijg ik bericht dat mijn school tot nader order is gesloten. Bij de eerste uitzending van het ANP [Algemeen Nederlands Persbureau] om acht uur leest de omroeper een proclamatie [afkondiging] van de Koningin [Wilhelmina] en een aantal regeringsverklaringen voor. Een vlammend protest tegen een beschaafd volk. De Duitse gezant maakte eerst om zes uur aan onze regering de inval bekend. Onze minister van Buitenlandse Zaken antwoordde alleen dat Nederland zich vanaf dat moment met Duitsland in Staat van Oorlog bevond. De gezant kon toen gaan. Daar de afzet van producten nu plotseling geen mogelijkheden meer biedt staken alle fabrieken het werk, ook de onze.
Het eerste Nederlandse legerbericht deelt mee dat onze grenstroepen de bevolen vernielingen hebben uitgevoerd, onder andere alle bruggen over Maas en IJssel. De hele morgen weerklinken in Ugchelen de doffe knallen van de bruggen over het Apeldoornse Kanaal. Ze worden allemaal opgeblazen. In de gemeente is iedereen in actie zijn ruiten te beveiligen tegen plotselinge luchtdruk van ontploffingen. Dit gebeurt door papierband kruiselings over de ruiten te plakken. De luchtbescherming wordt opgeroepen en de brandweer vormt brandwachten. Tante Mies geeft zich voor de EHBO [Eerste Hulp Bij Ongelukken] op en moet dagelijks enige uren naar het gebouw Ugchelens Belang. De wacht duurt meestal zes uur.
Na de inval in Nederland verzoekt onze regering dadelijk hulp bij de Geallieerden. Deze hulp laat veel te wensen over. Het Duitse leger overschrijdt de grens van Luxemburg, België en Nederland. ´s Avonds verschijnt boven Ugchelen een Duits vliegtuig achtervolgt door vijf Britse jagers. Volgens geruchten zijn al honderd Duitse vliegtuigen neergeschoten waaronder één bij Terlet. Een inwoner uit Ugchelen kwam uit Den Haag terug. Hij heeft twee Nederlandse soldaten door Duitsers zien neerschieten en twee Duitse vliegtuigen zien neerstorten. Nederland moet nu totaal verduisteren. Mijn zuster en ik gaan nog laat naar een nabij zijnde heuvel. In de richting van Zutphen woedt een grote brand.

BURGEMEESTER QUARLES VAN UFFORD (Krant). Een maanwoord aan Apeldoorn.
Burgers van Apeldoorn. In dit gewichtig ogenblik doe ik een beroep op u allen om in kritieke omstandigheden waarin ons volk verkeert rustig en beraden te blijven. Houdt in gedachten het woord door onze beminde Koningin [Wilhelmina] in dit morgenuur gesproken en bevordert door een evenwichtige levenshouding dat elke paniek wordt voorkomen. Laat ieder van ons zijn dagelijkse arbeid even plichtsgetrouw vervullen als in gewone tijden. Volg de door bevoegde instanties gegeven orders onmiddellijk op. Neem deze strikt in acht. Daardoor zult u de zware taak van de ordebewaarders gemakkelijk maken. Blijf zoveel mogelijk in uw woningen.
Dringend verzoek ik nauwkeurig in acht te nemen de door de overheid gegeven gedragsregels die op de officiële aankondigingborden zijn bevestigd. Mocht ik het ter versterking van de burgerlijke luchtbeschermingsdienst en van de plaatselijke burgerwacht nodig oordelen een beroep te doen op uw medewerking dat dan daaraan onmiddellijk gevolg wordt gegeven.
Ik spreek de wens uit dat de hele burgerij in dit uur van beproeving een hecht saamhorigheidsgevoel betone en dat zij sterk moge zijn in het vertrouwen dat God regeert. Een ieder vervulle zijn plicht onder elke omstandigheid in rustige kracht en met algehele toewijding.

BURGEMEESTER QUARLES VAN UFFORD  -  (BEVEL 10 MEI 1940).
De Burgemeester van Apeldoorn maakt op grond van de Algemene Vorderingswet van 24 Juni 1939 (Staatsblad 631) bekend dat alle voorradige levensmiddelen, huishoudelijke artikelen en brandstoffen van welke aard ook, te zijner beschikking dienen te worden gehouden. Verkoop en aflevering van bovengenoemde goederen mag alleen geschieden met zijn bijzondere machtiging. De voorraad dient onmiddellijk te worden opgenomen en opgaven daarvan ter beschikking te worden gehouden van de Distributiedienst.
Tot nader order wordt aan winkeliers, in het algemeen aan allen, die van de verkoop van deze goederen hun normaal bedrijf maken en een voorraad daarvan onder hun berusting hebben machtiging verleend aan consumenten af te leveren hoeveelheden voor een gebruik van ten hoogste drie dagen.
Nadere regeling zal worden bekend gemaakt.
Overtreding van deze bepalingen zal worden gestraft volgens de in oorlogstijd geldende wetten.

POLITIE (Portiersrapport) [als illustratie van wat er op het politiebureau van de eerste oorlogsdagen merkbaar was zijn de rapporten van de eerste dagen opgenomen].
- 06 tot 08 uur voormiddag. Geen meldingen.
- 08.30 uur. Aan de op het majoorrapport van heden vermelde arrestant een portie brood en koffie verstrekt. Bon 68 afgegeven.
- 08.45 uur. De Boerenleenbank vraagt assistentie bij uitbetaling gelden. Hoofdagent kennisgegeven.
- 09.00 uur. De op het majoorrapport van heden vermelde arrestant is op last van de Commissaris van Politie ontslagen.
- 09.45 uur voormiddag. G. Klinger doet aangifte dat er op de Hoofdstraat vermoedelijk twee Duitsers (soldaten!) lopen. Hoofdagent kennisgegeven. Personeel gaat er heen.
- 09.45 uur. Deden aangifte van vermissing van distributie- en stamkaarten P. Deurloo wonende Beekstraat 16, drie stuks van huisgenoten; H.G. Silfhout Wolweg 28, één stuks en K. Heidelberg Koperweg 11, twee distributiekaarten. Bewijs verstrekt. Geboorteakte verloren. A. van Veluwe Oude Beekbergerweg 133 stamkaart.
- 10.30 uur. Aan het personeel (agent wacht) brood en koffie verstrekt. Bon 70 afgegeven.
- 10.30 uur. Dames v.d. Kooij wonende Zwolseweg 33 [nu Koninginnelaan] delen mee dat op de Zwolseweg twee Duitsers rijden die de weg vroegen naar Zwolseweg 561. Hoofdagent kennisgegeven.
- 11.10 uur. Door de Nederlandse Spoorwegen wordt assistentie gevraagd voor het publiek dat aanwezig is bij de ophaalbrug tijdens het aanbrengen van springstof. Hoofdagent kennisgegeven.
- 12.45 uur. Aan de militaire arrestant vermeld op het majoorrapport van heden een portie warm eten verstrekt. Bon 71 afgegeven.
- 15.00 uur. Assistentie wordt verzocht bij de Overweg. Daar hebben de [Nederlandse] militairen last van belangstellende burgers. Hoofdagent kennisgegeven.
- 15.05 uur. Een sergeant die zich met twee vreemdelingen bevindt op de Deventerstraat pand 131, vraagt deze op te halen. Hoofdagent en hoofdagentverkeer kennisgegeven.
- 15.30 uur. Het Vakhoofd te Loenen geeft kennis dat hem kennis is gegeven dat er twee in Nederlands soldatenuniform geklede militairen reden per rijwiel, voorzien van oranje spatborden, in de richting Apeldoorn met een geweer bij zich! Getracht werd een paniekstemming te veroorzaken. Inspecteur kennisgegeven. Personeel gaat er heen. Deze 2 militairen zijn aangehouden. Het waren gevluchte Nederlandse soldaten die na beschieting uit Dieren gevlucht zijn. Geen bijzonders.
- 16.15 uur. T. en R. Riet, wonende Parkweg 7, en A. de Jonge, 1e Wormenseweg 25, doen aangifte van vermissing van hun stamkaarten. Bewijs afgegeven.
- 17.00 uur. Als boven G. Oostenbroek Soerenseweg 23. Bewijs afgegeven.
- 17.20 uur. Aan majoor Boels overgegeven 4 personen van Duitse nationaliteit ter overgave aan de Duitse bezetting, te weten:
1. Sigmund Bola, geboren 29-07-1923 te Hamborn
2. Frans Haidinger, geboren 15-07-1904 te St. Pölten
3. Johann Smid, geboren 23-10-1908 te Stein
4. Magdalena Schmid, geboren Vosen 10-03-1917 te Duisburg, echtgenote van sub 3 genoemd.
- 18.00 uur. Op verzoek van majoor Boele zes porties brood en koffie verstrekt aan arrestanten. Bon 72 en 73 afgegeven.
- 19.25 uur. Mevrouw M. Seringenlaan geeft kennis dat bij haar gelogeerd zijn twee nichtjes beide van Duitse oorsprong. Alle twee gehuwd en een met twee kinderen.
- 21.50 uur. Wordt door een commandant uit villa Swinemunde kennisgegeven dat in het pension Elvira Bosweg hoek Burglaan volop licht brandt. De dames wensen het licht niet te doven. De adjudant, inspecteur van politie neemt maatregelen. Er is iemand heen.
- 22.00 uur. A. Termaat, Vlijtseweg 28 alhier, doet aangifte van diefstal van zijn damesrijwiel dat geplaatst was bij zijn woning. Politieverslag opgemaakt.

POLITIE (Majoorrapport).
- 06.00 uur voormiddag. Twee arrestanten aangetroffen waarvan er een werd heengezonden.
- 08.45 uur. De andere arrestant ook ontslagen.
- 09.15 uur. Door de Militaire Politie vanuit Deventer naar hier overgebracht deze in voorarrest zittende militaire arrestant J.B. van A., verdacht van spionage. Geplaatst in cel II en fouillering. De commandant verzoekt of de Politie voorlopig de verzorging van die arrestant op zich wil nemen.
- 01.30 uur namiddag. Door van Dassen, sergeant I motordienst, wordt de militaire arrestant bovengenoemd afgehaald.
- 02.00 uur. Niemand in cellen of nachtverblijflokaal aangetroffen.
- 22.00 uur. Overgenomen de in mutatie 17.20 uur van het Portiersrapport genoemde personen:
1. Siegmund Bola, kamer 15
2. Frans Haidinger, kamer 17
3. Johann Schmid, cel I en Magdalena Schmid cel I.
Allen van Duitse nationaliteit ter overgave aan de Duitse bezetting.

1940 ----- 11 mei zaterdag.

VAN HOUTUM. De hele nacht horen wij zwaar motorgeronk. Voornamelijk van transportvliegtuigen. Er gaan geruchten dat het Duitse landleger zich al in Beekbergen bevindt. Dit beperkt zich tot veertig parachutisten. Zij vorderen levensmiddelen en betalen of met Nederlands of met Duits geld. Zij rijden naar Ugchelen en passeren om 10.30 uur in richting Hoenderloo. De parachutisten zijn in Nederlands uniform gekleed. De sergeant heeft het uniform van het Nederlandse Rode Kruis aan. Zij rijden op gevorderde fietsen. Waarschijnlijk zijn er enkele onderweg nog tegen betere ingeruild. De gedupeerden ontvingen of een oude fiets of een bonnetje. Hierop stond dat de fiets uitbetaald werd wanneer het Duitse Rijk de oorlog gewonnen had. Terwijl de Duitsers voorbij rijden fietsen arbeiders van de fabriek op de weg. Zij hebben zojuist hun loon ontvangen. Er ontstaat een kleine sprint maar de moffen moeten er vanaf zien om ook hun fietsen te vorderen. Een uur later staan wij zo aan de weg te praten. Een onbekende jongeman mengt zich in het gesprek. Door zijn Duitse tongval en zijn identiteitspapieren wekt hij achterdocht. Nadat wij weer naar de radio hebben geluisterd wordt het ons duidelijk dat het een landverrader is. Hij wijst de Duitsers de weg en stelt hen van verzetskernen op de hoogte. Onze Regering verzoekt dergelijke personen aan te houden maar de vogel is al gevlogen.
's Middags gaan mijn zuster en ik naar Apeldoorn om inkopen te doen. Batterijen zijn al uitverkocht. Wij horen dat in het westen parachutisten in boerenuniform zijn geland. Iedereen houdt ons aan en vraagt naar de Duitsers die 's morgens zijn gepasseerd. Nauwelijks zijn we thuis of de eerste gemotoriseerde Duitse afdeling (antitankgeschut) komt voorbij (vanuit Arnhem). Zij zoeken in de omgeving enkele gebouwen (de fabriek niet) na terwijl enkele van hen het geschut in stelling brengen. Na een half uur vertrekken zij, rijden een keer door Ugchelen en passeren in richting Hoenderloo. In een gebouw van de Stichting te Hoenderloo vindt 's morgens een kort vuurgevecht plaats. Een Nederlands soldaat schoot een Duits kapitein dood. De Duitse soldaten menen dat onze soldaten zich in één van de vertrekken bevinden. Dit is onjuist. Er wordt toch nog een handgranaat in geworpen. Deze veroorzaakt vrij grote schade. Als straf zetten de Duitsers alle passerende burgers in de school gevangen, onder andere boswachter S. Na enige uren verdwijnen de schildwachten. De gevangenen besluiten twee aan twee te gaan. De boswachter ontmoet onderweg nog twee patrouilles van ruim 40 parachutisten op het Harskamper fietspad.
Voor de fabriek Brouwersmolen wordt uit het personeel een brandwacht gevormd. Het ANP [Algemeen Nederlands Persbureau] waarschuwt voortdurend tegen valse berichten. De omroepers spreken voortdurend om de beurt opdat wij hun stemmen zullen leren kennen. Om vijf uur komen grote Duitse pantserafdelingen over de Hoenderloseweg in zuidelijke richting. Er is een verbindingsweg via Brummen en Beekbergen tot stand gebracht. Met tussenpozen van een uur volgen treinen Duitse foeragewagens [voor levensmiddelen] met gevorderde auto's. Zo herkennen wij een auto van familie uit Eerbeek. Om 9 uur passeert de eerste groep infanterie. Intussen timmer ik voor de keukenramen triplex verduisteringschotten. Twee neven uit Apeldoorn komen op visite om militaire drukte te zien. Zij spelen gevaarlijk spel omdat hun fietsen gevorderd kunnen worden. Van hen hoor ik dat de Christelijke Hogere Burger School als Duits lazaret [veldhospitaal] is ingericht. Boswachter S. ziet 's avonds op een heideveld voor zijn huis verscheidene parachutisten (alle verlicht) dalen. Op de weg staan motoren klaar om hen verder te vervoeren.

POLITIE (Portiersrapport - gedeeltelijk).
- 07.15 uur voormiddag. Vaandrig van de Berg geeft kennis dat er gewonde militairen zijn aan de Molenstraat. Het Julianaziekenhuis is daarvan kennisgegeven. De politie treft maatregelen die er met twee auto's naar toe zijn gegaan.
- 07.35 uur. De Havenmeester G.H. Luiman, Kanaal Noord 172, geeft kennis dat bij hem militaire uitrustingsstukken zijn neergegooid en dat een motorrijwiel is achtergelaten. Ook is er materiaal bij van het Rode Kruis. Hij verzoekt dit bij hem weg te halen.
- 08.07 uur. Jansen, Schoolstraat 25, geeft kennis dat bij Bosman smederij, Schoolstraat 15, 15 zuurstofapparaten liggen. Hij acht deze gevaarlijk voor de omgeving. Op advies van inspecteur de Trol aan de Brandweer kennisgegeven.

1940 ----- 12 mei zondag, eerste Pinksterdag.

VAN HOUTUM. De hele nacht komen vliegtuigen over. Het geronk wordt afgewisseld door voorbijrijdende auto's. In de vroege ochtenduren passeert een volledig uitgeruste pontonafdeling. 's Morgens staat de weg vol met paarden en foeragewagens. De soldaten liggen er naast op de grond te slapen terwijl anderen de wacht houden en de dieren water laten drinken. Een Duitser fotografeert de colonne met de omgeving. Intussen zwaait een ander met zijn revolver op en neer in de richting van onze salon (reden onbekend). Een officier wil een auto hebben maar onze Buick gebruikt volgens hem te veel benzine. Twee oververmoeide paarden worden in de wei naast ons huis gejaagd. De Duitsers vorderen de luxe wagen van de familie Berends van Loenen en geven een bonnetje voor Reichs Mark 3000 af. Nauwelijks is de eerste terrein-foeragewagen weg of de tweede is al in zicht. Zij komen alle uit de richting Beekbergen. Enkele NSB-ers wijzen hen de weg en geven de soldaten iets te eten. Over enkele huifkarren zijn oranje doeken gespannen vermoedelijk voor Duitse vliegtuigen. Alle wagens zijn van verouderd type en met twee paarden bespannen. Het lijkt ons of de karren uit Polen afkomstig zijn. 's Middags om vier uur passeert een trein boerenwagens van ruim twee kilometer lang. Een van deze soldaten belt aan en wil broodbelegging hebben. Wij geven hem het een en ander dat hij in Hollands geld betaalt. Het ANP waarschuwt het Nederlandse volk tegen vergiftigde sigaretten, bonbons enzovoort. Deze kunnen gevonden of aangeboden worden. Het Nederlandse Legerbericht deelt mee dat de IJssellinie zich heeft overgegeven evenals de Peel-linie die ook uit grote mijnenvelden bestaat.
Om zes uur komen de eerste foeragewagens vanuit Zutphen. Zij rijden via Klarenbeek, Ugchelen en ook naar Harskamp. Even later verschijnt een Duitser met een vrachtauto bij de fabriek, op aanwijzing van burgers en eist de bascule [weegschaal] op. Hij zal deze de volgende dag terugbrengen. Het is een goedkoop smoesje. In de gemeente Apeldoorn moeten alle wegwijzers (deze waren al lang verwijderd) voorzien van petroleumlampen worden geplaatst. Om zeven uur vindt boven Ugchelen een luchtgevecht plaats tussen een Britse jager en een Duitse bommenwerper. De laatste valt tenslotte brandend neer bij Klarenbeek. Tezelfdertijd rijdt een Duits officier op zijn motorfiets het fabrieksterrein op. Hij vraagt om inkwartiering van 115 man en drie officieren. De soldaten hebben in vier dagen nog geen voldoende rust gehad. Op de rijdende wagens konden ze eventueel slapen als ze dat wilden. Wij krijgen een Oberleutnant [eerste luitenant] en een Leutnant [tweede luitenant]. De derde officier slaapt bij een nabijzijnd herenhuis. De Duitsers parkeren alle wagens in de oprijlaan naar deze woning voor camouflage tegen vliegtuigen. De paarden grazen in de grote wei bij de weg.
Alle drie officieren komen 's avonds bij ons theedrinken. Een van hen brengt een bosje lelietjes-van-dalen voor mijn moeder mee. Zijn vrouw in Düsseldorf had hem deze meegegeven voor zijn eerste kwartier. Zij zijn echter nog verdacht fris. Dezelfde luitenant leest een order voor. Daarin staat dat de Nederlandse bevolking met rust moet worden gelaten als deze de binnenrukkende Duitsers niet lastig valt. Duitsland valt België, Nederland en Luxemburg binnen om een op handen zijnde Engelse inval in deze landen naar het Ruhrgebied te voorkomen. De officieren zijn zeer optimistisch. Zij zijn van mening dat Amersfoort morgen valt. Daarna leggen we een pontonbrug naar Amsterdam. Binnen 48 uur staan we aan de kust en gaan dan met Nederlandse schepen naar Engeland. Over 14 dagen is de hele oorlog afgelopen. Dan zitten we in Londense hotels bier te drinken. Wat luchtkastelen! 's Avonds laat komt nog een afdeling foeragewagens met houten pontons voorbij. De zware artillerie volgt de route Zevenaar - Arnhem en Brummen - Woeste Hoeve - Hoenderloo naar de Grebbelinie. Hierbij bevinden zich kanonnen met een schootswijdte tot 40 kilometer. Sinds deze dag bestaat er als het ware geen verschil meer tussen rijk en arm.

1940 ----- 13 mei, maandag, tweede Pinksterdag.

VAN HOUTUM. De hele nacht passeren lange treinen foeragewagens. Talrijke vliegtuigen komen over. Om 6.30 uur klopten twee Duitse onderofficieren ons uit bed en eisen de Buick met een chauffeur op. Mijn moeder staat hen te woord. Vader heeft gelukkig brandwacht. De Duitsers vertrekken dan ook zonder een van ons. De ingekwartierde soldaten schrijven 's morgens al een brief en wel op ons papier. De officieren zitten nog enige tijd op een bank bij de fabriek en bekijken de vele voorbijtrekkende huifkarren. Om 9.30 uur vertrekken ze allemaal. Zij hebben eten genoeg en vragen dit ook niet aan de burgers. Na hun vertrek ontdekken wij dat deze moffen nogal gereedschap bij ons hebben gestolen. Zo zijn bijvoorbeeld alle hamers, zagen, breekijzers enzovoort uit de schuilkelder. In de voormiddag gaan mijn zuster en ik Ugchelen in en vertellen aan vader wat er gebeurd is. De brandweerleden dragen voor het eerst een armband met de woorden ´Luchtbescherming Brandweer´. Alle winkels worden bestormd voor de levensmiddelen. Als er geen verandering komt zal de bakker nog tot woensdag [15 mei] kunnen bakken. Met een aantal oude broden onder de arm gaan we via de Keienberg naar huis. De Duitsers kijken jaloers naar dit pak waardoor wij een binnenweg nemen.
De radio zendt door de opeenvolgende berichten van het ANP en de Luchtwachtdienst geen muziek uit. Om 10.45 uur wordt de elektrische stroom verbroken maar om 1.45 uur wordt de toevoer hersteld. 's Middags gaat mijn moeder naar Apeldoorn om de familieleden te bezoeken. Zij zijn alle ongedeerd. Het ANP deelt mee dat Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Juliana vergezeld van Prins Bernhard en de beide dochtertjes naar Londen zijn uitgeweken. De Prins zal spoedig terugkeren. In Brussel dalen vrouwelijke parachutisten. Het zijn voor het merendeel Duitse dienstboden die nu als gidsen optreden. Om twee uur passeren twee vrachtauto's met Nederlandse krijgsgevangenen in richting Beekbergen. Volgens geruchten moet Ede worden ontruimd. Vele burgers, ook uit Wageningen, komen voorbij. Zij zijn slechts van enkele levensmiddelen en een deken voorzien. In Hoenderloo zouden vele evacués oververmoeid langs de weg liggen. Daarom besluiten mijn neven deze mensen met de vrachtauto en hun luxe wagen (Graham) tegemoet te rijden. Van een massavlucht is geen sprake. Zij keren zonder meer terug. Onderweg gaf een Duitse soldaat hen nog een standje voor het passeren van en het rijden tussen een autocolonne. In Ugchelen legt men in verscheidene huisgezinnen dekens klaar om eventuele vluchtelingen onderdak te verschaffen. Om vijf uur bericht het ANP via de radio dat de Koningin [Wilhelmina] en de Nederlandse Regering met een Brits oorlogsschip naar Londen zijn vertrokken. Volgens onbevestigde berichten moest de Koningin in soldatenkleren met een helm op in een pantserwagen naar het oorlogsschip in Hoek van Holland rijden. Om zes uur komt moeder met oom Wim terug. In Apeldoorn zijn in de afgelopen vier dagen nog maar een handjevol Duitse soldaten gezien. Alle bovengrondse telefoonlijnen zijn verwoest. Volgens de radio bevinden zich Zeeland, Noord- en Zuid-Holland nog in Nederlandse handen. De landdag van de NSB, die hedenmiddag zou plaatshebben, is afgelast. De hele middag en avond tot diep in de nacht horen wij een onafgebroken kanongebulder in richting Ede. De lucht is hierdoor 's nachts vrij helder verlicht.

1940 ----- 14 mei dinsdag.
VAN HOUTUM. 's Morgens gaan mijn zuster en ik weer boodschappen doen. In een kruidenierswinkel staan 20 à 30 mensen. Eerst zijn alle levensmiddelen gedistribueerd maar dit beperkt zich later tot enkele producten. Zowel de elektriciteit als de waterleiding is van 9.45 tot 11.45 uur afgesloten. Om 10 uur komt boswachter S. op bezoek en vertelt van zijn avontuur. Twee uur later passeren bijna 200 Nederlandse krijgsgevangenen. Zij zijn alle door verraad in de val gelokt lopend in richting Beekbergen. Even later komen twee kennissen uit Hoenderloo bij ons op bezoek. Zij gaan lopend naar Apeldoorn uit vrees dat hun fietsen worden gevorderd. In Hoenderloo bevinden zich nog meer soldaten dan in Ugchelen omdat daar ook colonnes uit Woeste Hoeve doortrekken. 's Middags passeren weinig Duitse auto's of huifkarren. Om drie uur bombarderen ruim twintig Duitse vliegtuigen de binnenstad van Rotterdam. Door de vele brandbommen ontstaan uitgestrekte en bijna niet te blussen branden. Om acht uur hoort mijn moeder op de weg van iemand met Duitse tongval dat Nederland zich heeft overgegeven. Wij geloven het eerst niet. Om 9 uur leest de omroeper van het ANP een proclamatie van de Nederlandse opperbevelhebber voor. Daarin staat dat om verdere bombardementen, vernielingen (zoals Rotterdam) en bloedvergieten door de 'technische wonderen' van de Duitse Weermacht te voorkomen hij besloten heeft de wapens neer te leggen. Om 10.15 uur richt generaal Winkelman zich persoonlijk tot het Nederlandse volk. Vele mensen denken nog steeds aan een vals bericht. Mijn oom gelooft het ook niet en ik raak nog in een kort heftig gesprek met hem. Wij moeten om acht uur onze klokken één uur en 40 minuten vooruit zetten. Het is voortaan Duitse tijd. Alle industriëlen in Apeldoorn moeten 's middags op het gemeentehuis een vergadering bijwonen. Daarop deelt een Duits officier mee (dwingt) dat iedereen weer zijn werk normaal moet voortzetten.

BURGEMEESTER QUARLES VAN UFFORD (Krant).
1. De Deventerbrug wordt door de gemeente in zoverre hersteld dat het verkeer tussen het westelijk en het oostelijk deel van de gemeente weer mogelijk wordt.
2. Alle auto´s zijn door de bezettingsautoriteiten gevorderd. Dit betekent dat alle bezitters van auto´s hun wagen ter beschikking moeten houden tot het ogenblik dat deze gevorderd wordt. Voor zover benzine in de tank aanwezig is kan worden gereden. Het onklaar maken van de auto kan voor de bezitter grote moeilijkheden opleveren.
3. De gemeentereiniging (ophaaldienst van huisvuil en fecaliën) zal morgen woensdag 15 mei, voor zover haar dat mogelijk is, de dienst hervatten. Begonnen wordt met de verzorging van het centrum. Daarna komen voor zover mogelijk de buitenwijken aan de beurt.
4. Zij die op grond van salarissen, pensioenen, soldij (geen kostwinnersvergoeding) of anderszins vorderingen hebben op het Rijk, een Provincie of een gemeente (NIET de gemeente Apeldoorn) en niet over contanten beschikken om in de eerste levensbehoefte te voorzien, kunnen zich vanaf woensdagmorgen vervoegen op Sonny Home (Molleruslaan 40, afdeling Controle Belastingen) tussen 9 en 12 uur voormiddag. Daar worden hun inlichtingen en zo nodig hulp verschaft. Personen die effecten of vorderingen hebben, die zij niet dadelijk kunnen realiseren en die toch dadelijk moeten kunnen beschikken over contant geld voor eerste levensbehoefte, kunnen zich daar eveneens vervoegen. Personen die van particuliere werkgevers geen loon meer ontvangen en op het ogenblik zonder enig middel van bestaan zijn moeten zich vervoegen aan het Bas Backerhuis (Hoofdstraat, houten gebouw).
5. Na afloop van de Pinkstervakantie wordt het onderwijs op alle scholen op de gewone wijze hervat voor zover niet in beslag genomen voor andere doeleinden. Maatregelen tegen bescherming van luchtgevaar worden genomen.
6. Vanaf heden, dinsdagavond 8 uur, wordt de Duitse Zomertijd ingevoerd. Dat wil zeggen, om 8 uur moet de klok 1 uur en 40 minuten worden vooruit gezet.

1940 ----- 15 mei woensdag.
VAN HOUTUM. Door de Duitse tijd sta ik eerst om elf uur op. Vele mensen denken nog steeds aan een vals bericht hoewel het Duitse opperbevel in Nederland sinds zes uur besprekingen voert in Den Haag. West-Nederland wordt bezet behalve Den Helder en Zeeland die de strijd nog voortzetten. De Amsterdamse Vrijwillige Brandweer vertrekt naar Rotterdam om de grote branden te helpen blussen. Tijdens de ochtend is er weinig verkeer over de weg. 's Middags gaan mijn zuster en ik naar Hoenderloo. Daar zal een kennis ons het een en ander laten zien. Van de Stichting Hoenderloo zijn de smederij en aangrenzende gebouwen gevorderd, deels als opslagplaats en deels als slaapgelegenheid. Er liggen grote voorraden vlees (uit Borculo) en brood (ongeveer 30 m3) opgestapeld. In de schoenmakerij spreken we eerst met een soldaat en later met een officier. Zij beschouwen de inval in Nederland als een afstraffing omdat al onze kanonnen op Duitsland zouden zijn gericht. Wij waren sinds 3 september niet neutraal en hadden een geheim militair verbond met de Geallieerden gesloten. De verwoestingen in het gebouw Kampheuvel (zie onder zaterdag 11 mei) zijn zeer groot. Intussen komt mijn neef Jaap uit Arnhem met een vriend in Ugchelen. Heel Arnhem is ingericht voor het Duitse Rode Kruis. In het Diaconessenziekenhuis liggen alleen al 800 Duitse gewonden. Om vijf uur passeert een groot aantal boerenwagens in richting Hoenderloo. Een uur later doet een gerucht de ronde dat 2.000 Nederlandse krijgsgevangenen zullen voorbijkomen. Het is verzonnen omdat alle Nederlandse soldaten (krijgsgevangen) in hun kazernes moeten blijven. 's Avonds ga ik naar de directeur van de HBS om te horen wanneer de school weer zal beginnen. Dit is vermoedelijk vrijdag. Om elf uur passeert een trein foeragewagens van bijna twee kilometer lengte.

KRANT. Vluchtelingen van elders, die zich niet aan een particulier adres kunnen vervoegen, kunnen zich melden aan het Algemeen Militair Tehuis. Dit is het Clubgebouw van de Voetbalvereniging Robur et Velocitas aan de Asselseweg [Asselsestraat] voorbij de Jachtlaan.
Alle groothandelaren en winkeliers in levensmiddelen en verder allen die levensmiddelen in grotere hoeveelheden dan voor een behoefte van één week in voorraad hebben zijn verplicht binnen 24 uur daarvan opgave te doen bij de Distributiedienst aan de Loolaan.
Aan iedere inwoner worden de levensmiddelen op de hieronder aangegeven bonnen van de Rijksdistributiekaart verkrijgbaar gesteld (bedoeld voor de periode van één week):
. Bon nr.18: margarine 1/2 pond [250 gram], vet 1/2 pond, kaas 1 ons [100 gram], slaolie en andere spijsolie 1 maatje.
. Bon nr.21: koffie, thee, cacao samen 1/2 pond [250 gram].
. Bon nr.22: rijst 1 pond [500 gram], peulvruchten 1/2 pond, gort of havermout 1/2 pond.
. Bon nr.23: harde zeep, zachte zeep, zeeppoeder en andere soorten zeep samen 1/2 pond
[250 gram].

1940 ----- 16 mei donderdag.

VAN HOUTUM.
's Morgens gaat mijn moeder naar Apeldoorn om een bonnetje te krijgen voor de auto. Het gelukt ons niet. Alle boeren moeten de nog in voorraad zijnde eieren bij een Duitse instantie te Apeldoorn inleveren. Voortaan krijgen zij slechts 25% van het benodigde kippenvoer. Het ANP-bericht om elf uur dat er tussen 11.45 en 19.30 uur een ononderbroken colonne Duitse auto's en motorfietsen door Amsterdam (van Haarlem naar Utrecht) zal rijden. Alle verkeer dat de aangegeven route volgt of kruist wordt verboden. De Nederlandse Bank brengt zilverbonnen van één en van 2.50 gulden in omloop. Alle boeren moeten de nog in voorraad zijnde eieren bij een Duitse instantie te Apeldoorn inleveren. Voortaan krijgen zij slechts 25% van het benodigde kippenvoeder. Om 11.30 uur passeert een Duits vliegtuig op nog geen honderd meter hoogte. Enkele Ugchelse soldaten komen weer thuis. Eén van hen moest van Leiden naar Den Haag rijden in een groep van 40 Ford vrachtauto's. Ze werden gebombardeerd. Twee van de drie aanvallende vliegtuigen (de buitenste) wierpen bommen van 800 meter hoogte. De middelste schoot met de mitrailleurs. In de chassisbalken kwamen gaten voor tot vijf centimeter middellijn. Na de aanval bleken nog vijf auto's te kunnen rijden. De andere waren totaal vernield. De vrouwelijke Luchtbeschermingsdienst wordt ontbonden. Wij schaffen op beide fabrieken de brandwacht af. Wij zien onderweg [naar Arnhem], dat op de baan van Kröller (Hoge Veluwe) een Duits vliegveld is ingericht.

KRANT. a. Niet-inwoners van Apeldoorn die naar hun woonplaats terug willen krijgen daartoe gelegenheid. Op eigen kosten kan men per autobus (als het aantal gegadigden voldoende is om een autobus te laten rijden) naar het Noorden, naar het Oosten van ons land. Naar het Westen in de richting van Noord- en Zuid-Holland kan men op eigen gelegenheid komen tot Amersfoort en tot de lijn Amersfoort zuidwaarts tot de Rijn en noordwaarts tot het IJsselmeer. Onder de aandacht wordt gebracht dat de Commandant van de Duitse bezetting er prijs op stelt dat deze personen zo spoedig mogelijk vertrekken.
b. Onder zeer grote belangstelling is hedenochtend tegen tien uur op de Rooms Katholieke Begraafplaats aan de Arnhemseweg het stoffelijk overschot ter aarde besteld van de Nederlandse soldaat Rudolf van den Broek uit Alphen in Noord Brabant. Hij is hier ter plaatse overleden aan de gevolgen van bekomen verwondingen. Tevoren is in de kerk van de Mariaparochie aan de Hoofdstraat door kapelaan Beckers een plechtige Heilige Requiemmis [dodenmis] opgedragen. Onder het grote aantal aanwezigen bevonden zich onze burgemeester Quarles van Ufford, twee Duitse officieren van de bezettingstroepen in Apeldoorn, dr. Rodbard geneesheer-directeur van het Julianaziekenhuis, dr. Freseman Viëtor die de gewonde soldaat in het ziekenhuis heeft behandeld en een aantal verpleegsters van het ziekenhuis.

1940 ----- 17 mei vrijdag.
KRANT. 1. De uitreiking van de distributieboekjes op de distributiekaarten zal zo spoedig mogelijk hervat worden. De uitreiking zal huis aan huis gebeuren. Voor een goede gang van zaken is het noodzakelijk dat ieder meewerkt en aan de uitreikers alle gewenste inlichtingen geeft.
2. Voor de normale behoefte wordt de verkoop van kaas vrijgegeven.
3. De zaterdagavondmarkt gaat weer door. Sluiting half tien. De maandagmarkt wordt hervat.
4. Van morgen af is de kleinhandel in groenten vrij. De maximumprijzen blijven gehandhaafd. Controleurs van de Rijksdienst (CCCD) zijn in de gemeente werkzaam voor de controle.
5. Met nadruk wordt gewezen op de bekendmaking van de Opperbevelhebber van de Legergroep (Oberbefehlhaber der Heeresgruppe) dat de algemene verduistering zowel op straat als in de percelen ten strengste wordt gehandhaafd. Overtreding zal zwaar gestraft worden.
6. De Bad- en Zweminrichtingen van de Gemeente zullen op de normaal daarvoor gestelde tijd worden opengesteld.
7. De bonnen voor levensbehoeften door Maatschappelijk Hulpbetoon afgegeven, kunnen door de winkeliers ingewisseld worden dinsdag en woensdag 21 en 22 mei, 's middags 2-4 uur aan het ontvangkantoor van de Gemeente aan de Molleruslaan.

1940 ----- 18 mei zaterdag.

VAN HOUTUM. Een kennis uit Eerbeek vluchtte afgelopen zaterdag naar haar ouders te Ugchelen omdat de granaten rondom haar woning ontploften. 's Avonds om elf uur passeert een groot aantal zwaar beladen vrachtauto's in richting Hoenderloo. Zij worden beschermd door drie jagers die voortdurend rondcirkelen.

1940 ----- 19 mei zondag.

VAN HOUTUM. Op de Amersfoortseweg zijn verschillende bomen door trotyl omgevallen. Een deel ligt over de weg en vormt een hindernis en de overige liggen over het fietspad.

POLITIE. 10.00 uur voormiddag. Er wordt door omwonenden van het café hoek Arnhemseweg - Spoorlaantje geklaagd over het feit dat er door Duitse militairen en Hollandse meisjes op ergerlijke wijze te keer wordt gegaan in genoemd café. Bovendien was dat café absoluut onvoldoende verduisterd. Verzocht wordt maatregelen te willen nemen in verband met orde, goede zeden en veiligheid. Inspecteur meegedeeld, maatregelen zullen worden genomen. Luitenant Biland van de bezettingstroepen is dit meegedeeld. Deze zal maatregelen nemen.

1940 ----- 20 mei maandag.
VAN HOUTUM. De hele nacht komen vliegtuigen over. Om twee uur passeren vele vrachtauto's, opnieuw begeleid door jagers. Velen horen 's nachts het bombardement van Emmerik en Kleef. Om vier uur komen drie vliegtuigen laag over. De hond die sinds de oorlog bang is voor vliegtuiggeronk begint vreselijk te janken en blijft enige uren onrustig. Deze dag moet ik weer naar school. Het gebouw is weer voor het lesgeven ingericht. De anders zo lichte gang is totaal verduisterd. Het eerste uur legt de directeur ons uit wat klasse IV en V de eerste vijf volgende dagen moeten doen. Wij moeten namelijk distributiekaarten onder de bevolking uitdelen. Het tweede en derde uur hebben we vrij maar het vierde gewoon les. 's Middags geeft een dame van het Distributiekantoor ons nadere instructies.

POLITIE. 19.15 uur. Door de Stab Feldwebel [sergeant 1e klasse] Zenk van de Feld-Gendarmerie wordt namens de Ortscommandant alhier kennisgegeven dat de arrestant de H. in vrijheid kan worden gesteld. Hij is daarop heengezonden.

KRANT. De [autobus-] dienst Apeldoorn - Arnhem visa versa [heen en terug] zal door de NV AAA (voorheen Robart) vanaf dinsdag 21 mei hervat worden met een 1-urendienst.

1940 ----- 21 mei dinsdag.

VAN HOUTUM. Het is voortaan verboden dat burgers benzine verbruiken. ´s Morgens beginnen we (ook een klasgenoot) bonboekjes uit te reiken. Wij krijgen de Ooiweg en de Herderweg toegewezen. In totaal moeten wij er 340 uitdelen. Als er geen stamkaarten aanwezig zijn of niet ondertekend waren mogen wij daarvoor geen bonkaart uitreiken. Wij delen er deze dag 83 uit en na afloop moeten we onze tassen met de lijst van verantwoording op het Distributiekantoor deponeren. Om elf uur legt een Duits vliegtuig een rookgordijn boven Apeldoorn. Volgens geruchten zou dit voor de Duitse soldaten een teken zijn om zich bij de dichtstbijzijnde militaire instantie te melden.

KRANT. Beperkte dienstregeling autobusdienst Apeldoorn - Amersfoort visa versa. Vertrek Apeldoorn 7.25-10.00-14.00-16.00-18.00-20.00 uur. Autobusdienst Apeldoorn - Voorst - Zutphen voorlopige dienst ingaande heden. Vertrek Apeldoorn 7-8-10-13-15-18-20 uur. De ADA (Verenigde Autobusdienst Apeldoorn - Deventer - Apeldoorn) heeft hedenmiddag de dienst hervat. Zij het ook met een beperkte dienstregeling.

1940 ----- 22 mei woensdag.

VAN HOUTUM. Wij reiken deze dag 104 bonboekjes uit.

KRANT. Apeldoorn steeds meer uit zijn isolement. Nog geen treinen naar het noorden. Gisteren in de loop van de avond rolde weer een trein in de richting van Deventer. De lijnen naar Deventer en Zutphen zijn al in zoverre hersteld dat beide steden vanuit Apeldoorn tot aan de IJsselbruggen daar te bereiken zijn. De lijn Apeldoorn - Zwolle is nog niet hersteld.

1940 ----- 23 mei donderdag.

VAN HOUTUM. Een alleen wonende man aan de Herderweg weigert ons binnen te laten. De ramen van zijn huis zijn met doeken en oude gordijnen afgesloten. Wij moeten zodoende het één en ander opschrijven, terwijl we in het grint zitten. Later horen we dat deze man zeer onhygiënisch leeft. Alle schoenwinkeliers krijgen bericht dat zij geen schoenen meer mogen verkopen zonder vergunning van het Distributiekantoor. Daardoor loopt het storm naar alle winkels voor kleding, manufacturen enzovoort. Wij kopen ook nog het een en ander in. Zo krijg ik een nieuw pak.

POLITIE. 19.45 uur. Het Telefoonstation Woeste Hoeve geeft kennis dat daar een Duits vliegtuig geland is. Er is telefonisch met de piloot besproken dat deze zich zelf met de Ortskommandant in verbinding zou stellen.
19.30 uur. Van de Ortskommandant bericht ontvangen dat de piloot zich inderdaad daar heeft gemeld. Volgens Aartsen te Woeste Hoeve zijn al Duitse militairen bij het toestel aanwezig. Zij zullen voor verder toezicht zorg dragen.
20.40 uur. Een ingekomen bericht dat bij de Woeste Hoeve een tweede vliegtuig zou zijn geland. Gebleken is dat het vliegtuig dat 's middags achter het hotel van de Woeste Hoeve geland was wegens benzinegebrek. Na brandstof te hebben ingenomen was het weer opgestegen. Door motorpech moest het weer landen. De piloot trachtte met het toestel op de Arnhemseweg te landen wat hem gelukt was. Hij bleef echter met zijn rechtervleugel in de boom steken. Hierdoor draaide het toestel naar rechts en tegen het rasterwerk van het 'Deelerwoud' tot stilstand kwam. Het klein type toestel, vermoedelijk een verkenner, werd aan beide vleugels beschadigd. De enige inzittende kreeg geen letsel. De Feldgendarmerie was al ter plaatse en stelt nader onderzoek in.

1940 ----- 24 mei vrijdag.

VAN HOUTUM. In het eerste huis waar we bonkaarten uitdelen horen wij dat een meisje uit dat gezin op 10 mei naar haar man te Amsterdam fietste. Deze was soldaat. Beide zijn onlangs uit de gracht opgedregd. Ze pleegden zelfmoord door samen met touwen vastgebonden in het water te springen. Een ander uit de familie pleegde zelfmoord door gas. Sinds afgelopen zondag rijden grote aantallen tankwagens (voor benzine en olie), luxe auto's en vrachtwagens door de stad in de richting Duitsland. Zij zijn alle in West-Nederland gevorderd. Hiertoe behoren ook de modernste brandweerauto's.

1940 ----- 26 mei zondag.

POLITIE. 01.30 voormiddag. Om half twaalf gisteravond werd door de majoorcommandant in Nieuw Milligen dringend assistentie verzocht wegens muiterij in het kamp aldaar. De Militaire Politie is hierover ingelicht waarna de politie met een gemotoriseerde colonne van 13 manschappen onder de eerste luitenant er naar toe is gegaan. Ter plaatse aangekomen bleek dat een vijftiental militairen, dat aanstaande maandag met groot verlof zullen gaan, geweigerd had in een bepaalde loods te gaan slapen. Er zouden ratten en kevers in huizen. Deze manschappen lagen buiten de loods in een hoop stro te slapen. Zij zijn gewekt en op last van genoemde commandant naar de Willem III kazerne alhier vervoerd. Van enige onrust in het kamp was geen sprake. Het ging alleen om het niet opvolgen van het bevel in die loods te gaan.

1940 ----- 30 mei donderdag.

VAN HOUTUM. Alle wasserijen kunnen voor hun auto's weer benzine krijgen, maar niet meer vijfvouden liters per week dan het aantal arbeiders in het bedrijf.

POLITIE. 20.35 uur. Door één van de Duitse officieren werd geklaagd dat enige soldaten door burgers werden beledigd. Op last van de dienstdoende majoor naar de Stationsstraat en Smidsweg geweest alwaar dit moest plaats gehad hebben. Bij aankomst waren er noch burgers noch soldaten ter plaatse te zien. Majoor Recherche, bij voortduren hierop letten!

1940 ----- 31 mei vrijdag.

VAN HOUTUM. Om middernacht (!) belde de politie oom Wim op met het bevel dat hij met zijn vrachtauto voor hedenmorgen 9 uur op ´Onderlangs´ te Arnhem moest verschijnen. Als de auto wordt goedgekeurd zal mijn oom gedurende twaalf dagen voor het Duitse leger in België moeten rijden. Hij voelt hier weinig voor en vindt een werkloze die wel wil chaufferen. Op deze manier zijn in Apeldoorn alle auto's gevorderd. Slechts enkele zijn afgekeurd. Ook die van oom Wim. In Apeldoorn zijn de kazernes weer volledig door Nederlandse Soldaten bezet.

1940 ----- 1 juni zaterdag.

POLITIE. 10.00 uur voormiddag. Luitenant van Veeren van de Luchtverdedigingsgroep Utrecht geeft telefonisch kennis dat de soldaat Jan ten Hoove, wonende Wieselsekampweg 7 te Apeldoorn, na het neerleggen van de wapens, is verdwenen en men daarna nog niets van hem heeft vernomen. Hij moet daarna wel gezien zijn. Er wordt verzocht hier ter plaatse een onderzoek naar de verblijfplaats van die persoon te doen instellen. Na onderzoek is gebleken dat genoemde ten Hoove op donderdag 16 mei 1940 te Arnhem is gezien en als krijgsgevangene naar Duitsland is gevoerd. Daarover hebben de ouders bericht ontvangen van het Rode Kruis. Luitenant van Veeren is dit telefonisch meegedeeld.

1940 ----- 2 juni zondag.  

VAN HOUTUM. De hele morgen trekt door Apeldoorn een eindeloze rij auto's met luchtdoelgeschut behorende tot een divisie parachutisten in de richting van Amersfoort.
POLITIE. 03.25 voormiddag. Door twee leden van de burgerwacht wordt kennis gegeven dat vanuit perceel 52 staande aan de Loolaan, dat is door militairen bezet, licht scheen uit een venster van de tweede verdieping. Op last van de dienstdoende majoor is een onderzoek ingesteld. Daar bij herhaaldelijk bellen geen gehoor gaf is door het openschuiven van een raam toegang tot bedoeld perceel verschaft. Op één van de slaapkamers lag een militair te slapen. Hij werd gewekt. Hij heette J.M. en verklaarde dat het licht moest blijven branden. Hier was namelijk de telefooncentrale gevestigd en het bureau van het stafkwartier. Hij deelde mee te hebben vergeten de gordijnen te sluiten en zal in het vervolg zorgdragen dat het niet weer gebeurde.

1940 ----- 6 juni donderdag.

POLITIE. 21.30 uur. De oorlog schijnt aanstekelijk te werken op de Apeldoornse jeugd. Zo werd assistentie gevraagd aan de Schotweg. Daar werd een soort veldslag geleverd waarbij de ene partij de spoorwegovergang moest verdedigen tegen de aanvaller. Toen de politie ter plaatse kwam vertelden bewoners van de Schotweg dat zij deze ongeregelde troepen uit elkaar gejaagd hadden. De strijders kwamen zo in het vuur dat zij ongelukken tegemoet zagen. Een stok met spijkerpunt werd ter hand van de politie gesteld. Deze was afgenomen van Jan van Assel van de Bartelsweg nr.2. Genoemde jongens kwamen overal uit de omgeving.

1940 ----- 18 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. Nacht in nacht uit passeren grote escadrilles vliegtuigen Apeldoorn. Hetzelfde geldt voor het treinverkeer. Lange treinen goederenwagens rijden naar het westen. Deze zijn meestal zo zwaar beladen dat de locomotieven met moeite tegen de berg op komen. Bij troepenvervoer (dit vindt ook zeer veel plaats) zitten de soldaten zelfs op de buffers en op de wagons.

1940 ----- 21 juni vrijdag.

POLITIE. 17.30 uur. Een inwoner wonende Deventerstraat geeft kennis dat gisteravond tegen 10 uur op de Arnhemseweg voor het kringhuis van de NSB enige opgeschoten jongens stonden. Zij schreeuwden tijdens het inhalen van de NSB-vlag op bedoeld gebouw aan het adres van de personen die de vlag inhaalden, de woorden 'verraders'. Hij meent goed te doen de aandacht hierop te vestigen ter voorkoming van onaangenaamheden. Politietoezicht gewenst. Toezicht zal worden gehouden.

1940 ----- 22 juni zaterdag.

POLITIE. 10.50 uur (voormiddag). De Hauptmann [kapitein] Keitel van de Duitse Weermacht, Stab Dukme te Wesel, Reitensteinkazerne, geeft aan het bureau kennis dat hij met twee autobussen met Duitse militairen van Harderwijk komende op de Loolaan heeft gestopt. Die militairen hebben de bussen daar enige ogenblikken verlaten. Bij het wegrijden van de bussen die naar voornoemd adres te Wesel in Duitsland vertrokken, werd de soldaat Leftski vermist. Bij aantreffen van deze soldaat wordt verzocht de commandant van de alhier in het hotel Zeelandia aan de Hoofdstraat gelegen Duitse militairen te waarschuwen. Die zullen dan verdere maatregelen nemen.

1940 ----- 23 juni zondag.

POLITIE. 11.30 uur (voormiddag). Door iemand wonende aan de Sophialaan wordt kennisgegeven dat, toen hij hedenavond in het café van Van der Berg aan het Stationsplein zat, hij door een hem onbekend manspersoon (soort jodentype) werd uitgemaakt voor landverrader. Hierop wilde hij vechten met mijn zoon oud 17 jaar. Hij had het toen voor zijn zoon opgenomen en de aanvaller een aframmeling gegeven. Graag wilde hij dat de politie hiernaar een onderzoek ging instellen. Mocht de onbekende aanvaller zijn excuus aanbieden dan wil hij geen vervolging. Anders doet hij bovendien een aanklacht over zake van belediging.

1940 ----- 24 juni maandag.

VAN HOUTUM. Om 9 uur passeert een lange colonne Nederlandse cavalerie. Volgens geruchten moeten alle manschappen van een zelfde eenheid naar een bepaalde kazerne. De cavaleristen zijn onderweg naar Deventer [Boreelkazerne]. Zo zou in Apeldoorn het regiment wielrijders worden ondergebracht. Een decreet van de Rijkscommissaris stelt vast dat alle arbeiders, na 10 mei ontslagen, weer door hun werkgevers in dienst moeten worden genomen. Zo moet Brouwersmolen 20 arbeiders voor minstens 36 uur per week aannemen.

1940 ----- 25 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts passeren vele vliegtuigen.

1940 ----- 28 juni vrijdag.

VAN HOUTUM. Gisteravond arriveerden bij de kazernes te Apeldoorn vele eenheden Duitse motorrijders, vrachtauto's en enkele benzinetankwagens. Zij blijven er een nacht over en vertrekken 's morgens naar het westen. Om drie uur passeert een Nederlandse G1 voorzien van de Duitse identiteitstekens. Het voedsel voor de huisdieren wordt gedistribueerd.

1940 ----- 29 juni zaterdag.  

‍VAN HOUTUM. Voor de verjaardag van de Prins [Bernhard] draagt iedereen oranje of een witte anjer. De NSB-ers trekken dit bij het publiek van de kleren en veroorzaken zodoende relletjes in de grote steden. Enkele fanatiekelingen brengen onder de anjer een scheermesje aan waardoor menige NSB-er zich in de vingers snijdt.

1940 ----- 30 juni zondag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart bezoekt Drenthe en Overijssel en bezichtigt op de terugweg het paleis in Apeldoorn.

1940 ----- 1 juli maandag.

VAN HOUTUM. 's Nachts passeren vele vliegtuigen.

1940 ----- 3 juli woensdag.

VAN HOUTUM. 's Middags cirkelen twee jagers boven de fabriek [papierfabriek van Van Houtum]. De nationaliteit is niet vast te stellen.

1940 ----- 4 juli donderdag.  

VAN HOUTUM. 's Middags gaan vader, moeder, Dinie en ik met een taxi naar Rhenen. Heen over Veenendaal en terug langs Arnhem. Alle versperringen worden door de werkverschaffing opgeruimd. In Rhenen is bijna alles verwoest. Vele arbeiders zijn bezig met puin ruimen. Op één plaats brandt nog een voorraad tarwe. Op een ander punt heerst een lijkenlucht. Het aantal graven op de Grebbeberg bestaat voor 40% uit Duitse. In Wageningen is ook vrij grote schade.

1940 ----- 9 juli dinsdag.

VAN HOUTUM. Op een terrein naast de HBS in Apeldoorn moeten alle leerlingen helpen loopgraven aan te leggen. Dit is een voorzorgsmaatregel van het schoolbestuur.

1940 ----- 10 juli woensdag.

VAN HOUTUM. De eerste grote groepen Duitse vrachtauto's worden in de omgeving van de kazerne geparkeerd, onder andere bij het Roburterrein [voetbalveld aan de Asselsestraat]. In de Eierhal [aan de Griftstraat] liggen Duitse soldaten.

1940 ----- 12 juli vrijdag.

VAN HOUTUM. De Engelsen werpen 's nachts boven Apeldoorn en omgeving veel lichtfakkels. 's Avonds gaan mijn vader en ik naar de kazernes kijken. Langs de Berghuizerweg en in het Orderbos staan tientallen vrachtauto's. Op de Jachtlaan komen om 8 uur ruim 80 vrachtauto's (ook van het Duitse Rode Kruis) aan. Deze worden in een wei langs eikenstruiken geparkeerd.

1940 ----- 13 juli zaterdag.
VAN HOUTUM. Alle soorten meel zijn nu gedistribueerd. Eerst waren het alleen tarwebloem en zelfrijzend bakmeel (per maand een half pond).

1940 ----- 14 juli zondag.

VAN HOUTUM. 's Morgens passeren enkele Nederlandse auto's met dekens (waarschijnlijk uit de kazernes) in richting Hoenderloo.

1940 ----- 14 juli maandag.

VAN HOUTUM. Vanaf heden worden gedistribueerd: boter, margarine en vet. De rantsoenen zijn 250 gram per 14 dagen. Distributie van boter is nodig om het boteroverschot van 10.000 ton te kunnen wegwerken, aldus de Pers (!). Gezinnen met een inkomen beneden 1400 gulden [per jaar] krijgen vetkaarten en gezinnen met hogere inkomsten ontvangen boterkaarten. Verkoop van spijsolie is voor twee weken verboden. De hele morgen passeren trailers van het Duitse Luchtwapen (WL) met betonnen rioolbuizen (circa 0.75 meter middellijn) en betonnen platen. Deze zullen waarschijnlijk voor de vliegvelden worden gebruikt. De Duitsers vorderen het Rooms Katholieke ziekenhuis te Apeldoorn. Een schilder brengt op het dak een groot rood kruis aan. In het gebouw wordt bijna uitsluitend munitie opgeslagen. In Ugchelen houden zich twee dames op, die gesprekken aanknopen met schoolkinderen. Tot de vele vragen die zij hun stellen is er ook één of hun ouders wel eens naar de Engelse zender luisteren. Wij krijgen voor deze maand voor de vrachtauto een toewijzing van 50 liter dieselolie. Iedere eigenaar van een auto krijgt een zogenaamd bandenboekje waarin alle bijzonderheden van de banden moeten worden genoteerd.

1940 ----- 16 juli dinsdag.  

‍VAN HOUTUM. 's Avonds rijden mijn vader en ik weer langs de kazernes. De Duitsers verkopen onderdelen van Nederlandse militaire fietsen aan de burgerij. Zij vorderden echter overal grote aantallen fietsen, bijvoorbeeld in Beekbergen al 331.

1940 ----- 17 juli woensdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn moeten alle spoorwegarbeiders een gasmasker dragen.

1940 ----- 18 juli donderdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten passeren enkele treinen met Duitse dienstweigeraars Apeldoorn. De wagons zouden met prikkeldraad zijn afgesloten. De dienstweigeraars zouden zijn geboeid.

1940 ----- 21 juli zondag.

VAN HOUTUM. 's Middags komt mijn neef Jaap uit Arnhem met zijn verloofde op bezoek. Vorige week is in de Bakkerstraat [Arnhem] een trailer volgeladen met Nederlandse munten. Deze gaan alle naar Duitsland.

1940 ----- 23 juli dinsdag.  

VAN HOUTUM. 's Middags gaan vader, moeder, tante Mies en ik naar Arnhem. De Duitsers leggen op de Hoge Veluwe een vliegveld van 50 à 100 hectare aan. Er werken zowel werklozen uit Apeldoorn als Arnhem. Zij zijn nog hoofdzakelijk bezig de heide af te snijden. De Rijkscommissaris (hij wordt vandaag 48 jaar) heeft zondag een bezoek aan dit terrein gebracht. Even voor Arnhem bezichtigen we het kerkhof waar Duitse soldaten liggen begraven.

1940 ----- 24 juli woensdag.

VAN HOUTUM. De Arbeidsbeurs roept 200 arbeiders uit Apeldoorn op te drie uur op het bureau te verschijnen. Zij vernemen dat ze in Duitsland moeten gaan werken, voornamelijk in de zwaar beschadigde steden Bremen en Hamburg. Bij weigering zal hen geen steun meer worden uitgekeerd. Voor inwoners uit Ugchelen worden in de Openbare School boter- en vetkaarten uitgereikt.

1940 ----- 26 juli vrijdag.

VAN HOUTUM. Er passeren tussen 11.30 en drie uur 's nachts ontelbare vliegtuigen. Het lijkt op 10 mei. De toestellen vliegen op Duitsland aan. Vele mensen staan op. Volgens de nachtwacht kan hij de bewoners van de Keienberg horen praten. In de richting van de Duitse grens hangen overal lichtfakkels. Zoeklichten zoeken de hemel af. De RAF [Royal Air Force] bombardeert in Nederland onder andere 14 vliegvelden. Bij de volgende uitreiking van een broodkaart zullen kinderen een half rantsoen meer rijst en havermout krijgen.

1940 ----- 27 juli zaterdag.

VAN HOUTUM. De Arbeidsbeurs richt een oproep tot landbouwers, metaalbewerkers en grondwerkers om in Duitsland te gaan werken. Daar ze goed loon en verzorging zullen ontvangen. Ongeschoolde arbeiders zijn ook welkom.

1940 ----- 31 juli woensdag.

VAN HOUTUM. 's Middags ga ik naar de spoorlijn kijken. Ik blijf er de hele middag en vul er de tijd door een boek te lezen dat ik voor de HBS moet doen. In vier uur tijds passeren zes personen- en vier goederentreinen. De eerste goederentrein telt 37 gesloten wagons en wordt door soldaten bewaakt. De tweede, bewaakt door matrozen, telt 58 wagons met benzine- en olietanks. De derde, bewaakt door soldaten, telt 46 wagons. Daarvan zijn zes personenwagens en de overige open wagens beladen met vrachtauto's (ook met rupsbanden), motorfietsen en kanonnen met een loop van acht meter. De vierde bestaat uit 38 wagons, alle gesloten en bewaakt door soldaten. Deze goederentreinen zijn van Duitse herkomst en rijden alle naar het westen.

1940 ----- 1 augustus donderdag.

VAN HOUTUM. Ik houd me de hele dag weer op bij de spoorlijn. 's Middags wordt mijn fiets gestolen maar met behulp van een seinwachter krijg ik deze weer terug. In zes uur tijds passeren zeven personen- en tien goederentreinen. Wij krijgen voor de maand augustus voor de vrachtauto een toewijzing van 200 liter olie.

1940 ----- 2 augustus vrijdag.

VAN HOUTUM. In de omgeving van de kazernes te Apeldoorn zijn burgers bezig een aantal beukenbomen (ruim een meter dik) te vellen. De Duitsers verbieden dit en dragen het kappen aan rekruten op. Deze hangen er een band met trotyl om en laten dit ontploffen. Met behulp van een grote trekzaag (voorzien van een motor) zagen de Duitsers de bomen in delen. Eerst daarna geven ze ze terug aan de eigenaar. Het is dus uitsluitend een oefening voor de moffen. Ik vertoef weer de hele dag bij de spoorlijn. Er passeert weinig oorlogsmateriaal.

1940 ----- 5 augustus maandag.

VAN HOUTUM. 's Middags vliegen zes Juncker driemotorige transportvliegtuigen (Ju52) recht over het huis.

1940 ----- 7 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. Mijn broer Jaap, een neef Jaap, boswachter S. en ik zitten 's nachts van 11.30 - 2.30 uur in de brandtoren van het Ugchelsebos. Wij verwachten een luchtaanval op Duitsland en willen dan ook eens alle zoeklichten enzovoort zien. We treffen het niet. Er gebeurt weinig. Wij zien vijf lichtfakkels.

KRANT. Brief van de redactie van de Nieuwe Apeldoornse Courant aan het Hoofd Persdienst NSB Kringen 34 Apeldoorn en 81 Veluwe, Waltersingel 85 over een door de krant geweigerde ingezonden brief van de heer M.
´Een vraag is, welke vraag voor geen enkele redactie een kwestie uitmaakt, of een redactie het recht heeft zonder voorkennis van de schrijver een ingezonden stuk ter inzage te geven aan de een of andere officiële instantie waarop in het ingezonden stuk kritiek wordt uitgeoefend. We raken hier het beschikkingsrecht van een redactie. De opvatting schijnt te bestaan, al nu bij de heer M. en de zijnen dat een redactie verplicht is een ingezonden stuk op te nemen zo als het haar ter plaatsing aangeboden wordt. Zij heeft niet een onderzoek in te stellen naar de juistheid ervan, noch ligt het op haar weg een officiële instantie gelegenheid te geven voor een onderschrift waardoor eventuele misverstanden kunnen worden opgeheven. Kortom, zij heeft alleen maar te aanvaarden met terzijdestelling van haar eigen inzichten, over de wijze waarop de krant geredigeerd zal worden.
De schrijver van ingezonden stukken is koning en een redactie heeft niet anders te doen dan het ingezonden stuk eerbiedig te aanvaarden. U houdt mij ten gegoede, maar dat betekent de zaak op haar kop zetten. In de praktijk zou een dergelijke gedragslijn hierop neerkomen dat de redactie van een krant gevoerd zou worden buiten de redactie. Daarop zou neerkomen de plaatsing van een serie ingezonden stukken bedoeld als campagne waarop in het onderhoud van zaterdagmorgen gezinspeeld werd.
In dit verband moge ik opnieuw op een onjuiste voorstelling van zaken de aandacht vestigen. Ik heb geen inzage gevraagd van alle stukken waarover de Heren, die de campagne wensen te voeren, beschikken. Ik heb alleen de wenselijkheid betoogd dat de heren in een rustig uurtje, vooraf bepaald, zouden komen uiteenzetten wat hun plan en hun grieven waren. Dan zou, aan de hand daarvan, kunnen worden beoordeeld of er al of niet aanleiding zou zijn voor een serie ingezonden stukken, welke ´wij - aldus de heren van zaterdagmorgen - zouden plaatsen´.
Ik heb gevraagd wie die ´wij´ waren maar op die vraag werd geen antwoord gegeven. Zo staat de zaak.
Ik kan U daarbij de verzekering geven dat de redactie er niet aan denkt, tenzij zij door hogere bevoegde instantie daar toe gedwongen wordt, een serie ingezonden stukken te aanvaarden waarvan zij niet tevoren in de gelegenheid is gesteld die te beoordelen. U houdt van duidelijke definities, wij ook. Welnu: een redactie welke zich haar verantwoordelijkheid bewust is, accepteert geen inmenging van derden, wanneer het er om gaat vast te stellen, hoe de krant samengesteld zal worden. De beslissing daarover berust bij de redactie. In gevallen van twijfelachtige aard vraagt zij het oordeel van haar Directie. Die omstandigheid was in het geval - M. niet aanwezig. U brengt de democratie in het geding en de periode van voor de tiende mei 1940. Het is mij niet recht duidelijk wat een en ander met deze concrete gevallen te maken heeft. Resumerend moge het volgende worden opgemerkt. Het ingezonden stuk van M. kan niet voor plaatsing in aanmerking komen. Tot deze conclusie ben ik gekomen na het onderhoud dat ik met de leiding van de Distributiedienst ter zake mocht hebben. Wanneer de heer M. zich daardoor bezwaard voelt dan kan hij nader overleg plegen met onze Redactie. Over de ´serie ingezonden stukken´, waarvan het schrijven van M. blijkbaar de inleiding moest vormen, handhaaf ik mijn opvatting dat de redactie vooraf op de hoogte gesteld behoort te worden en bij haar de beslissing berust over de opname. Ik hoop duidelijk genoeg geweest te zijn in niet al te veel woorden.
Tenslotte een persoonlijk woord tot u. U dreigt met ´verdere stappen bij bevoegde instanties´ en veronderstelt dat ik verstandig genoeg ben mij rekenschap te geven van het feit dat de tijd van voor 10 mei definitief voorbij is. Ik kan u dankbaar zijn voor deze voor mij vriendelijke veronderstelling. Laat ik u overigens de verzekering mogen geven dat ik mij zeer bewust ben van de veranderingen welke bezig zijn zich te voltrekken. Maar dat betekent geenszins dat ik mij maar nederig buk voor wie zich als rechter over mij meent te moeten stellen. Voor mij geldt inderdaad het recht, maar dan Recht met een hoofdletter. De beslissing van ´bevoegde instanties´ zie ik met belangstelling tegemoet.
[getekend] de Hoofdredacteur

1940 ----- 10 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Middags gaan mijn zuster, een logé en ik, op de fiets naar Arnhem. Het vliegveld Deelen is zo goed als klaar. Alle afgesneden hei is tot balen samengeperst. De startbanen bestaan uit straatstenen. Overal langs de weg staan bordjes 'Fotograferen en stilstaan verboden'. De kogelvangers zijn gedeeltelijk afgegraven. Alles wordt zoveel mogelijk met oud gaas van de Hoge Veluwe afgezet. Om het terrein staan bordjes met 'Roken verboden'. Waarschijnlijk zitten er brandbare stoffen (benzine) in de grond. Op het vliegveld is geen verhoging, dus geen hangar te zien. Tientallen volle kabelrollen liggen langs het hek. Tot in Arnhem is een bovengrondse telefoonleiding (aan palen) aangelegd. Aan het einde van de kogelvangers staan twee nieuwe benzinepompen. Van straatstenen is een nieuwe parkeerplaats en een weg tot een nabij gelegen jachthuis aangelegd. De reservoirs zouden een inhoud hebben van 25.000 en 36.000 liter.

1940 ----- 12 augustus maandag.

VAN HOUTUM. 's Nachts passeren enige honderden Britse vliegtuigen. Om 5.30 uur passeert een Ju52 [Juncker] achtervolgd door twee Britse jagers. Het Duitse vliegtuig stort bij Klarenbeek brandend neer.

1940 ----- 13 augustus dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts passeren opnieuw honderden Engelse vliegtuigen, al vanaf gisterenavond 11.15 uur. 's Avonds passeert een trein waarvan vier wagons met houten vliegtuigen zijn beladen. Deze worden op imitatievliegvelden met hangars van een meter hoogte opgesteld.

1940 ----- 14 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers breiden het vliegveld Deelen uit. De kogelvangers zullen helemaal worden afgegraven. Het terrein rechts van de autoweg wordt nu in zijn geheel een vliegveld. De Duitsers bouwen in het dorp Deelen een aantal 'modelboerderijen'. Dit zijn kazernes maar hebben als uiterlijk de vorm van een boerderij.

1940 ----- 16 augustus vrijdag.

VAN HOUTUM. Boven de kazernes in Apeldoorn vliegen drie Britse jagers zonder ook maar met hun mitrailleurs te schieten. Tijdens een fietstocht zien we op een heideveld bij Garderen een groot aantal autocarrosserieën liggen. Deze zijn er op afstanden neergezet om het landen van vliegtuigen te voorkomen. Het is al voor 10 mei gedaan.

1940 ----- 21 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers sluiten de autoweg Hoenderloo - Schaarsbergen af. Deze loopt namelijk over het nieuwe vliegveld [Deelen].

1940 ----- 4 september woensdag.

VAN HOUTUM. Er vindt de hele dag een groots troepentransport naar het westen plaats. Over de spoorlijn Apeldoorn - Amersfoort mogen geen personentreinen (voor burgers) rijden. Bij de kazernes te Apeldoorn wapperen voor het eerst twee grote Duitse vlaggen. De ene is de gewone hakenkruis-oorlogsvlag. De ander is zwart met twee SS-tekens er in.

1940 ----- 5 september donderdag

VAN HOUTUM. De Duitsers ontbinden alle Vrijmetselaarsloges en het Nationale Arbeiderssecretariaat.

1940 ----- 6 september vrijdag.

VAN HOUTUM. Door de grote militaire transporten wordt het hele burgerlijke treinverkeer (ook goederen) over de lijn Apeldoorn - Amersfoort verboden. Op bevel van de Duitsers worden alle voetbalwedstrijden en vergaderingen afgelast.

1940 ----- 7 september zaterdag.

VAN HOUTUM. De Rijkscommissaris bepaalt dat alle Nederlanders boven de 15 jaar vanaf 1 oktober aanstaande een legitimatiebewijs moeten kunnen tonen.

1940 ----- 14 september zaterdag.

VAN HOUTUM. De Rijkscommissaris behoudt zich het recht voor Overheidspersoneel te ontslaan of aan te nemen. Een tweede verordening brengt ijzer en staal onder de distributie.

1940 ----- 16 september maandag.

VAN HOUTUM. De vleesdistributie gaat in. Het rantsoen bedraagt 400 gram per week.

1940 ----- 17 september dinsdag.

VAN HOUTUM. Zonder waarschuwing oefenen de Duitsers 's avonds de luchtbeschermingssirene van de kazernes. Velen denken dan ook aan luchtgevaar.

1940 ----- 19 september donderdag.

VAN HOUTUM. Britse vliegtuigen werpen bommen op Wageningen en op een huis bij de kazerne in Apeldoorn. Het brandt helemaal af. Er vinden veel ontploffingen plaats zodat wij munitie vermoeden. Naar aanleiding van het nieuwe legitimatiebewijs zijn de fotografen dag en nacht druk. Het is een ware run op deze zaken. Men kan zijn pasfoto's na een week afhalen. De Duitsers verzachten dan ook enigszins hun voorschriften voor een nieuw identiteitsbewijs.

1940 ----- 21 september zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Middags ga ik naar de Harskamp, heen over het Harskamper fietspad (is eigenlijk verboden) en terug langs Radio Kootwijk. Het noodvliegveld wordt uitgebreid of voor een werkkamp of voor het vliegveld. Aan dit object werken alleen Duitsers (Arbeidsdienst). Bij het afgraven van de kogelvangers vindt men projectielen van 32 jaar geleden.

1940 ----- 24 september dinsdag.

VAN HOUTUM. De termijn voor een nieuw legitimatiebewijs wordt één maand opgeschort behalve voor de kuststrook.

1940 ----- 25 september woensdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen alle koeien die op de veemarkt te Apeldoorn verschijnen.

1940 ----- 26 september donderdag.

VAN HOUTUM. In Nederland zullen nieuwe postzegels verschijnen. Zegels met de beeltenis van de Koningin verschijnen niet meer.

1940 ----- 30 september maandag.

VAN HOUTUM. In Ugchelen vallen brandplaatjes. In één dakgoot liggen er 30. Rondom een ander huis liggen er minstens 72. Door onwetendheid gebeuren er nog enige ongelukken. Zo vliegt bij één een kleedje over de schoorsteenmantel in brand. Een ander steekt er achteloos één in de zak om hem in Apeldoorn te laten zien. Niemand ziet het plaatje echter, maar wel dat deze man een groot gat in zijn broek heeft. Voor het vervoer van aardappels heeft men voortaan een vergunning nodig. In Apeldoorn moeten zich alle joden bij de politie melden. Een bode stopt bij ons de ´Deutsche Zeitung in den Niederlanden´ in de bus. Wij zullen de krant 14 dagen gratis ontvangen. Natuurlijk met de bedoeling er later een abonnement op te nemen.

1940 ----- 1 oktober dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitse zomertijd wordt tot nader order verlengd. Er zijn om 21.30 uur al Britse vliegtuigen in de lucht. Overal schijnen zoeklichten. Deze staan dichterbij dan gewoonlijk.

1940 ----- 2 oktober woensdag.

VAN HOUTUM. De directeur van de Hogere Burger School verzoekt alle leerlingen zich van politiek te onthouden en de NSB-leerlingen niet te negeren. Dat zal lang duren. Vooral als zulke landverraders menen dat ze zelf alles mogen doen en zeggen.

1940 ----- 3 oktober donderdag.

VAN HOUTUM. Een half uur na middernacht horen wij een bombardement in de richting Zwolle. Het betreft een benzineopslagplaats in het kroondomein bij Gortel. Er brandt 60 hectare bos af. Over de Hoenderloseweg passeren voortdurend auto's met delen van houten vliegtuigen (romp van triplex, vleugels van hout en linnen). Deze worden op de vliegvelden bij Deelen en de Harskamp geplaatst. Twee leden van de Opbouwdienst (ingedeeld bij de Luchtbescherming) bekeuren ons 's avonds voor het uitstralen van een kleine hoeveelheid licht. Ook elders in Ugchelen controleren zij zeer streng.

1940 ----- 4 oktober vrijdag

VAN HOUTUM. De Duitsers voeren bespreking met de directie van de mattenfabrieken. Als er niet voldoende grondstoffen aanwezig zijn zullen de machines met de arbeiders naar Duitsland worden overgebracht. De fabriek te Apeldoorn ligt stil. Van overplaatsing is nog niets te bespeuren.

1940 ----- 7 oktober maandag.

VAN HOUTUM. De Duitsers arresteren 's morgens om tien uur 25 inwoners uit Apeldoorn als represaille voor de ´slechte´ behandeling van Duitsers in Nederlands-Indië. Het zijn alle vooraanstaande personen die voor Indië een begrip vertegenwoordigen. In Apeldoorn zijn het onder andere twee dames, twee notarissen en een hoofdintendant. Volgens geruchten zouden er in Nederland 2.400 (volgens de pers 130) zijn gearresteerd. Als deze maatregel geen effect zal hebben, aldus het officiële bericht, zullen er de volgende week opnieuw burgers gevangen worden genomen. Het was de bedoeling dat gas en elektriciteit niet gerantsoeneerd zouden worden. Nu delen de Duitsers echter mee dat de distributie hiervan per 15 oktober zal ingaan.

1940 ----- 8 oktober dinsdag.  

VAN HOUTUM. Het is voortaan verplicht voor de was een zeepbon in te leveren.

1940 ----- 11 oktober vrijdag.

VAN HOUTUM. Op de fabriek ontvangen we een schrijven dat de vrachtauto door de Duitse Weermacht in beslag is genomen. Wij kunnen de auto weliswaar houden maar moeten zorgen dat deze te allen tijde ´goed verzorgd´ ter beschikking staat.

1940 ----- 12 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. Om 08.45 uur 's avond passeren de eerste Britse vliegtuigen. Een toestel werpt tot twee maal toe een lichtfakkel uit die zich in 22 kleinere verdeelt. Zoiets zien we voor het eerst. Het is net vuurwerk. Kort daarna horen we het zware luchtdoelgeschut langs de IJssel. Er zijn geen zoeklichten.

1940 ----- 14 oktober maandag.

VAN HOUTUM. Leden van de NSNAP (deze wensen volledige aansluiting bij Duitsland) kalken op verschillende kruispunten in Apeldoorn hakenkruisen of leuzen van hun partij. De Duitsers plaatsen bij de Viersprong [in Ugchelen] twee nieuwe borden. Het ene geeft de richting aan naar een Wehrmachtstankstelle. Op de ander staat dat geen Duitse militair zich zelfstandig mag inkwartieren zonder toestemming van de Ortskommandant.

1940 ----- 16 oktober woensdag.

VAN HOUTUM. De Nieuwe Apeldoornsche Courant bevat een advertentie waarin arbeiders worden opgeroepen voor onmiddellijk werk in de omgeving van Apeldoorn. Velen melden zich bij de Arbeidsbeurs. Zij krijgen echter allen een rode kaart voor gedwongen werk in Duitsland.

1940 ----- 18 oktober vrijdag.

VAN HOUTUM. Men moet alle autobanden opgeven. De registratie is nog nauwkeuriger dan het bandenboekje. Benzinetoewijzingen worden voortaan niet meer voor een bepaalde tijd maar voor één rit tegelijk verstrekt.

1940 ----- 19 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. Het bakken van witbrood is verboden De broodprijs wordt met één cent verhoogd.

1940 ----- 20 oktober zondag.

VAN HOUTUM. De distributie van kaas gaat morgen in. Het rantsoen bedraagt 100 gram per week. Om hamsteren te voorkomen worden nieuwe distributiemaatregelen de laatste maanden steeds vermeld in de krant van zondag of van de dag waarop de distributie ingaat.

1940 ----- 22 oktober dinsdag.
VAN HOUTUM. Men mag etensresten of andere afvalproducten niet meer weggooien. De gemeentelijke reinigingsdienst zal deze komen afhalen. De NSNAP houdt 's avonds in Apeldoorn grote betogingen voor het kringhuis van de NSB. Om elf uur gooien zij de ruiten van de winkel van de Nederlandse Unie in.

1940 ----- 23 oktober woensdag.

VAN HOUTUM. De staf van het vliegveld Teuge neemt in Apeldoorn het huis van een rentenier in beslag. Hij woont er pas een jaar. De eigenaar moet de meubels laten staan. Hij richt zich in een protestbrief tot generaal Christiansen [Opperbevelhebber van de Wehrmacht in Nederland]. Binnen 24 uur is de vordering van zijn woning nietig verklaard.

1940 ----- 25 oktober vrijdag.

VAN HOUTUM. Er gaan geruchten dat de zuivelfabrieken in Apeldoorn 3/4 van hun natuurboter ongezouten naar Duitsland moeten zenden. Daar zou het als smeermiddel voor machines gebruikt worden.

1940 ----- 26 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. Een verordening van de Rijkscommissaris bepaalt dat alle joodse ondernemingen zich moeten laten registreren

1940 ----- 29 oktober dinsdag.

VAN HOUTUM. Eén van de dames die op 7 oktober voor Indië werd gearresteerd wordt vrijgelaten. Zij heeft de hele tijd in een donkere kerker in Weimar vertoefd. Daar is zij half krankzinnig geworden. De overige gevangenen bevinden zich alle in Buchenwald. Een berucht concentratiekamp bij Weimar.

BLOEM. Vandaag is de Tropische landbouwschool te Deventer gebombardeerd, 's avonds om half tien. Een bom viel in de broeikassen en een tijdbom viel op straat. Geen persoonlijke ongelukken wel veel glas en pannenschade.

1940 ----- 1 november vrijdag.

VAN HOUTUM. Het is nu verplicht een legitimatiebewijs bij zich te dragen. Niemand mag zich 's nachts tussen 12 en 4 uur op straat begeven

1940 ----- 2 november zaterdag.

VAN HOUTUM. De verkoop van eieren is verboden. Het rantsoen bedraagt één ei per week. Volgens de NAC heeft het ei volgens deze maatregel geen voedingswaarde meer. Bakkerijproducten komen ook op de bon. Er zijn plannen om een nieuw identiteitsbewijs in te voeren. Het nieuwe persoonsbewijs moet ook de vingerafdruk van de eigenaar bevatten. Bij het ontvangen zal men een gulden moeten betalen. De nieuwe Duitse soldaten in de kazernes gooien 's avonds in dronkenschap bij vele huizen de ruiten in. Bij één woning zetten zij zelfs de inboedel op straat. De Duitse politie arresteert één van hen omdat deze zijn dolk had verloren. De overigen bleven onbekend.

BLOEM. Acht trucks met veel hout gaan in de richting Apeldoorn.

1940 ----- 3 november zondag.  

VAN HOUTUM. Op de Koningslijn bij Paleis het Loo staan acht gecamoufleerde munitiewagons. Volgens geruchten zou het hele paleis vol liggen met munitie.

1940 ----- 6 november woensdag.

BLOEM. 21 Luxe auto's gaan richting Zutphen, tevens 15 zware vrachtwagens en 7 trucks met nieuwe schotten ook richting Zutphen. 's Avonds om tien uur zwaar geschut van richting Dieren. Vermoedelijk gericht op een Engels vliegtuig welke wel gehoord maar niet gezien werd en vloog richting Apeldoorn. 's Avonds om half elf weer zwaar geschut in dezelfde richting, waarbij 3 vuurbollen naar we zagen, uitgeworpen zijn die echter snel daalden, blijkbaar beschoten, waarna het licht veel minder werd en als een vonkenregen neer viel. Weer een half uur later eveneens een zeer zwaar geschut in dezelfde richting. Men zegt dat tegen half twaalf in de richting Zutphen een zware ontploffing als van een bom gehoord was.

1940 ----- 7 november donderdag.

VAN HOUTUM. De Apeldoornse agent D. ontpopt zich de laatste tijd als een grote verrader. Hij woont in Ugchelen en belt bij een buurman de politie op om bij de slager een huiszoeking te doen. Deze woont tegenover hem. Deze slacht namelijk een clandestien varken. Hij wordt nog gewaarschuwd maar het is te laat. Hij krijgt een boete en moet het varken afstaan.

BLOEM. Enkele vliegtuigen in Engelse richting, tevens 's avonds in Duitse richting twee vliegtuigen waargenomen. 7 op 8 November 's nachts naar men zegt zeer veel Engelse toestellen komen overzetten.

1940 ----- 11 november maandag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 5.30 uur werpen terugkerende vliegtuigen uit Duitsland bommen op Deelen. Om acht uur woedt er nog een brand. De Duitsers vorderen in Apeldoorn nog alle aanwezige sigaretten bij de winkeliers.

BLOEM. Nu een paar dagen niet veel bijzonders als nogal vliegtuigen af en aan gevlogen. De Engelsen 's avonds niet meer waargenomen. Men zegt als dat bij Dieren aan het spoor 3 stuks zwaar afweer geschut staan waar in oktober op een avond de Engelsen in de zoeklichten vast zaten en een ander vliegtuig, ook een Engelse, onverwachts snel dook en 7 man achter het geschut doodde. Hierdoor moeten de Duitsers schrik gekregen hebben, ze durfden tenminste niet meer bij de kanonnen te blijven, echter is er puntdraad omheen gespannen en nu moeten ze er bij blijven. Men zegt dat één kanon niet gevuurd zou hebben en direct daarop de manschappen, 3 in getal, dadelijk de kogel hebben gekregen. Bij het afschieten van deze kanonnen zijn de scherven nog in Loenen door een dak gevallen waardoor enkele pannen vernield zijn. In Rha (bij Dieren) had men gezien als dat boven de Ooy (waard in de buurt van Doesburg) twee vliegtuigen in gevecht waren waarbij een bom gevallen is maar deze is vermoedelijk in de IJssel terechtgekomen, ze heeft tenminste geen schade aangericht. Tevens werd er geweldig met mitrailleurvuur geschoten, waarbij de kogels zeer ver in de omtrek terechtkwamen waarbij men zonder beschutting niet veilig was. Geen van beide vliegtuigen werden getroffen. Ook in de buurt van Steenderen en nog ergens in die omgeving staat afweergeschut. Tevens staan die kant uit 's avonds veel zoeklichten, soms kan men er wel 10 tot 13 stuks tegelijk waarnemen die hun lichten bij donker weer bier een heel eind naar toe kunnen krijgen.
Men zegt dat in Apeldoorn de nieuwe kazerne vol weermachtmannen ligt, die nu iedere maandagmiddag naar de bioscoop marcheren, al zingende, misschien komen ze er wel meerdere dagen. Het zou zijn gebeurd dat een burger op de fiets een Duitser aangereden zou hebben waardoor deze zijn mes heeft getrokken en de burger over de jas gesneden heeft waardoor deze zich naar de Ortscommandant begaf, maar ten antwoord kreeg dat de Hollanders ook veel te eigenwijs op de weg waren. Nog zij vermeld dat sinds begin oktober 1940 de volgende notarissen uit Apeldoorn als gijzelaars gevangen zijn genomen, omdat ze familie in Indië hadden en de Duitsers in Indië een te slechte behandeling kregen. Deze vastzetting moet bewerkstelligen dat de Duitsers in Indië ook een betere behandeling zouden verwerven. Ergo: B. van Drummelen, H. Walter en E. Brouwer zijn nu al sinds oktober weg en men hoort niets meer van hen. In het gehele land zouden op die manier wel honderd man vastzitten. Men hoort vreemde dingen van spionage, zo zou in Zutphen waar enkele mannen zaten te vissen, een watervliegtuig gedaald zijn die hen meenam. Aan de kust zouden mannen in roeiboten opgepikt zijn door een onderzeeër. Zelfs op een brede verkeersweg zouden vliegtuigen landen en mannen inladen.
Een chauffeur zou aanvraag hebben gekregen om een zekere persoon voor veel geld op een bestemde plaats te brengen. Onderweg haalde de bewuste passagier een lucifersdoosje uit zijn vestzak en een alleenstaande heer aan de weg die dezelfde manoeuvre maakte, moest ingeladen worden, dit herhaalde zich nog een keer tot ze aan een bos kwamen waarachter een stuk hei lag. Nadat de chauffeur ze uitgeladen had, stapten de drie heren weg waarna de chauffeur even later een vliegtuig op zag stijgen, waarmee deze drie heren zeker hun reis mee hebben voortgezet.
Op het bedrijf is het met het meel zuinig gesteld. We hebben nu een zeug, vijf schrammen van 100 pond, een geit met 7 biggen en 8 biggen van tien weken. Hiervoor krijgen we nu 100 pond (in de week) nogal licht voer, haver en gerst afval. Voor de andere krijgen we iets zwaarder meel maar de portie is te klein. Voor de 5 melkkoeien en een pinkkalf krijgen we maar 825 kg, dat is voor de gehele staltijd. Voor de 60 jonge en + 30 oude kippen, krijgen we nu 30 pond ochtendvoer en 30 pond gemengd graan in de week. Van de jonge kippen hebben we 25 eieren en de oude leggen niet meer.
Slakkenmeel is er niet meer, hiervoor zal een samengestelde meststof die plaats moeten innemen. Kali is er wel evenals kalk.
De veeprijzen zijn hoog, f 350,- voor een neurende koe, ruim f 200,- voor een guste pink, een kalf van 8 of 9 maand. f 80,- tot f 90,- ,een goed werkpaard f 700,- - f 800,- . De varkens worden nu niet best uitbetaald 26, 27 en 28 cent per kilogram. De eieren betaalt men per kilo, de laatst uitbetaalde prijs was voor de jonge eieren 5 cent en voor de iets zwaardere eieren 6 1/2 cent. Consumptieaardappels f 3,- en zaadprijzen rond f 11,50 per 100 kilogram. Voederbieten f 6,- per 1000 pond. De distributie van levensmiddelen is voor ons wel overleggen maar geen gebrek. De kleding is al aardig duurder (nog een regenjas gekocht voor f 47,50). Men zegt dat in Diepenveen een Engels vliegtuig is gedaald en in brand geraakt waarbij de bemanning op één na in de vlammen omkwam.

1940 ----- 12 november dinsdag.

VAN HOUTUM. Mijn vader krijgt 950 gulden uitbetaald voor de Buick die op Pinksteren gevorderd is. De uitkering gebeurt naar de aanslag in de Personele Belasting. Alle houders van auto´s (ook buitengebruik) moeten hun wagens opgeven en ontvangen hiervoor formulieren. Dit zal ook wel weer op een vordering uitdraaien. Er gaan geruchten dat grossiers geen boter maar uitsluitend margarine mogen verhandelen.

1940 ----- 13 november woensdag.

VAN HOUTUM. Distributieambtenaren reiken in Ugchelen de nieuwe bonkaarten uit. Wegens de leeftijd krijg ik vier extra broodbonnen per week. Enkele Apeldoornse aannemers bouwen bij vliegveld Teuge zes hangars met 2 1/2-steens muren voor 30.000 gulden per stuk. De ingang is zo groot dat er zes jagers tegelijk in kunnen rijden.

1940 ----- 14 november donderdag.

VAN HOUTUM. In Nederland woedt een zware storm die vele bomen ontwortelt. Zo worden ook alle houten vliegtuigen op het noodvliegveld te Harskamp verwoest.

1940 ----- 17 november zondag.

VAN HOUTUM. 's Avonds vindt boven het vliegveld Deelen een luchtgevecht plaats.

1940 ----- 18 november maandag.

VAN HOUTUM. De Nederlandse driekleur mag niet meer als partijvlag worden gebruikt.

1940 ----- 19 november dinsdag.

VAN HOUTUM. Peulvruchten vallen voortaan onder de distributie.

1940 ----- 20 november woensdag.

VAN HOUTUM. Bouw of verbouwing van scholen mogen niet meer voor 1942 plaatsvinden.

1940 ----- 21 november donderdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten moeten bakkers binnenkort al hun broodbezorgers ontslaan. Burgers zullen daarna zelf het brood bij de bakker moeten afhalen. Dit is al in Duitsland het geval. Wij vermoeden dat deze bakkersbedienden naar Duitland zullen worden gezonden.

BLOEM. Men zegt als dat vannacht de Engelsen druk gevlogen hebben. Vanmorgen zaten er richting Dieren nog 6 schijnwerpers in de lucht. Van het in Diepenveen gevallen Engels vliegtuig moet de overblijvende man de benen gebroken hebben bij de val en is gevangen genomen.

1940 ----- 22 november vrijdag.

VAN HOUTUM. Op het abattoir in Apeldoorn wordt zeer weinig vlees geslacht. De slager in Ugchelen kan voor de volgende week slechts 50 pond krijgen.

1940 ----- 26 november dinsdag.

VAN HOUTUM. Bij decreet van Seyss-Inquart worden alle joden in openbare dienst ontslagen.

1940 ----- 28 november donderdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn zijn honderd koeien geslacht. Hiervan komen er slechts tien ten goede van de burgers.

1940 ----- 30 november zaterdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart brengt een bezoek aan het Troelstra-oord bij Beekbergen. Zijn auto komt ook door Ugchelen.

BLOEM. Men zegt dat in Deventer luchtalarm gemaakt was en de mensen van de straat moesten zijn omdat een trein met doden Deventer moest passeren. We vernemen de laatste tijd geen Engelse vliegtuigen meer 's nachts.

1940 ----- 1 december zondag.

VAN HOUTUM. Degene die de lompen bij de kazernes opkocht kreeg iedere dag een melkbus vol met eten mee naar huis zelfs met grote stukken vlees. Dat was voor de Duitsers afval. De soldaten gooiden zelfs jampotjes weg die nog half vol waren. De geldigheid van kolenbonnen is met 14 dagen verlengd.

BLOEM. Bij ons bezoek aan Teuge zagen we op het vliegveld een zware Duitse bommenwerper die door de nattigheid niet vertrekken kon. Tevens waren ze met zeer velen, boerderijen, schuren, een hangar en schuilkelders aan het bouwen, alhoewel het zondag was werkte alles, ja zei men, zelfs 's nachts. Enkele huizen stonden leeg daar de bewoners naar elders waren vertrokken. Met welk doel deze huizen gebouwd werden wist niemand, er waren zeer veel mensen aan het werk. Nu de brug in Zutphen (die door het hoge water weg was) weer klaar is, komen hier ook weer veel meer Duitse vrachtwagens langs voor aanvoer van het leger.

1940 ----- 2 december maandag.

VAN HOUTUM. In de NAC staat een advertentie waarin twee aannemers 60 metselaars en 30 timmerlieden vragen voor het vliegveld Teuge. De Duitsers vorderen over het hele land paarden. Men spreekt zelfs over een aantal van 25.000. Daarvan 4.200 uit Gelderland. De paarden moeten op 7 december aanstaande op markten verschijnen. De ontslagen commissaris van politie is eindelijk op wachtgeld (6.000 gulden per jaar).

BLOEM. Maandag 2 december passeerden de weg alhier in richting Zutphen 35 stuks zware auto's beladen met zwaar en licht bout. Later passeerden 18 zware wagens met manschappen richting Zutphen.

1940 ----- 3 december dinsdag.

BLOEM. Voormiddag in richting Zutphen gepasseerd 34 stuks zware vrachtwagens, enkelen met een dubbel 7 stel raderen, de wagens die open waren zaten vol manschappen. Enkele auto's hadden boten, en sommigen leken er wel omgekeerde aken te vervoeren. Later zijn nog gepasseerd 1 x 18 en 1 x 26 stuks grote en deels zware wagens met manschappen maar velen zaten dicht, dus geen bekendheid van vervoer. Dezelfde dag nog een 40-tal zware wagens. Aanstaande vrijdag paardenmonstering, district 75, bij het Holthuis. Men zegt dat er veel stro en hooi geleverd zal moeten worden.

1940 ----- 6 december vrijdag.

VAN HOUTUM. De nieuwe zeepbon geldt niet voor 8 kilo maar voor 20 kilo wasgoed.

BLOEM. Nellie gemonsterd (om 9.30 uur voormiddag) voor vordering van de Duitse weermacht op het Holthuis te Twello, van district 75. Aanvoer 150 paarden waarvan + 30 onteigend zijn. Nellie was te oud. Corrie van Drikus Bloem was door bevangenheid (vergroeiing van de hoeven) afwijkend en is ook afgekeurd. Veel boeren die hun paarden niet missen konden moesten er afstand van doen. Dezelfde monstering te Gietelo bij de brouwerij.

1940 ----- 7 december zaterdag.

VAN HOUTUM. De vleesvoorziening is zo goed als geregeld. Boeren moeten slachtvee afstaan. Zo is bepaald dat op iedere vijf à negen runderen één dier moet worden geleverd. Van 10 - 14 leveren twee koeien, van 15 - 19 leveren 3 koeien, van 20 - 24 leveren 4 koeien, enzovoort. Een eierenhandelaar te Apeldoorn moest in de afgelopen week 75 wagons met eieren aan Duitsland leveren. De WA maakt een mars door Apeldoorn. Op iedere twintig meter staat een politieagent of een marechaussee (zelfs met helm). Deze ´dappere´ soldaten van de NSB zijn toch nog bang voor ongewapende burgers.

BLOEM. Dezelfde monstering te Apeldoorn bij de eierhal aanvoer rond 540 stuks. Daarvan is 99 gevorderd waarbij oude drachtige, maar vooral jonge rassen ingevorderd zijn. Persberichten melden van een op komst zijnde hooivordering van 60 kilograan per hectare.

1940 ----- 8 december zondag.

BLOEM. De laatste dagen geen bijzonderheden van de weermacht, noch te land, noch in de lucht.

1940 ----- 10 december dinsdag.

VAN HOUTUM. De verkoop van verduisteringslampjes voor de fiets is plotseling verboden, zogenaamd wegens een technische fout. Volgens geruchten zou bij Hoog Soeren een Duits vliegtuig door Engelse jagers zijn neer geschoten.

1940 ----- 11 december woensdag.

VAN HOUTUM. 's Middags passeert een Ju 52 [Duits vliegtuig] in westelijke richting. Onder de romp van het vliegtuig is een grote hoepel bevestigd met een middellijn van 2/3 van de totale vleugelbreedte. Op de fabriek ontvangen we een formulier, waarop wij de nog aanwezige hoeveelheid olie met aanduiding van soort moeten invullen.

1940 ----- 12 december donderdag.

BLOEM. Heden in Deventer paarden gevorderd voor de Duitse weermacht en wel zonder voormonstering. Paarden uit 0lst, Wijhe, Diepenveen, Schalkhaar en de hele streek. Ze hebben hoofdzakelijk ruinen genomen en dadelijk uitbetaald in prijzen van 1.000 tot 1.300 gulden. Men zegt dat over de spoorlijn Teuge, 18 extra treinen 's nachts vertrokken zijn, richting Deventer. Hier kwamen gisteravond weer veel auto's langs richting Zutphen. Er wordt gezegd dat zeer veel Duitse troepen en materiaal achter de IJssel gelegerd is. Volgens berichten zouden de Italianen vele verliezen hebben en van de inval in Griekenland al terug geslagen zijn tot, het voor een paar jaar geleden veroverde, Albanië.

1940 ----- 13 december vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Middags ontmoet Seyss-Inquart Himmler (leider van de Duitse SS en politie) in hotel Bloemink. Na enkele korte redevoeringen, ook van officieren, vertrekken zij per auto naar Amersfoort. Duitse jagers begeleiden hen. Zij zijn zeker bang voor de RAF. 's Avonds worden de ruiten bij de drie grootste NSB-ers in Ugchelen ingegooid.

BLOEM. Volgens bericht uit Loenen zouden daar den 12-12 een luchtgevecht plaats gehad hebben tussen een Duits en een Engels vliegtuig waarbij de eerste het opgaf, geen van beide kwam naar beneden. Men zegt dat het vliegveld Deelen bij Arnhem voortdurend wordt gebombardeerd en dat de Duitsers met de afweerkanonnen in het puntdraad zitten en schreeuwen van angst bij nadering van Engelse toestellen.

1940 ----- 14 december zaterdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn zijn geen Nederlandse vlaggen meer voorradig (misschien wegens de optimistische berichten van de Engelse radio). Door de schaarste aan vlees zijn de handelsprijzen op de markten of in de winkels; voor een paard 1000, een koe 500, een gans 12 en een kaas 2 gulden.

1940 ----- 15 december zondag.

VAN HOUTUM. Gas en licht worden gerantsoeneerd. Het rantsoen bedraagt 100% van het verbruik in 1939. Dit wordt per maand vastgesteld. Als een slager betrapt wordt op clandestiene handel komt zijn naam in de krant. Hij zal enige tijd geen vlees van het abattoir ontvangen (voor de slager goede reclame).

BLOEM. Zondagmorgen, om 6 uur al, begonnen Duitse auto's en zware- en lichte motorfietsen te rijden richting Zutphen. Naar schatting wel een tweehonderdtal. Later op de dag weer enige tientallen. Uit Deventer wordt gemeld dat daar op 12 december 1940 een goederentrein gestaan heeft waarin Franse gevangenen in de wagons met dubbele lagen gepakt waren zodat ze niet konden staan. De trein bestond uit ± 30 wagons. Bij dit oponthoud riepen de gevangenen om brood, doch de Duitse begeleiders trachten dit te verhinderen, echter slaagden enkele jongens erin om de wagons te benaderen en door de kleine openingen brood en eetgerei naar binnen te krijgen maar zo verklaarden zij, de lucht in de wagons was niet om uit te houden. Van alles had er in de wagons gezeten, militairen, burgers en zelf jongens van 15-l7jaar, ze hadden gevraagd hoever ze nog van Duitsland af waren. Daar bun toestand ondragelijk was. Een vrouw bracht nog wat van een overschot van Sint Nicolaas. De Duitsers die dit zagen wenkten dat ze dit maar bij hen moest brengen waarop de aanwezige jongens een beweging met de hand onder de hals maakten waarop de Duitsers woedend de vuist schudden. Een schildwacht, aangesteld om de orde te bewaren, vond alles nog wel goed, maar de hogere instanties waren zeer hard tegenover de gevangen.

1940 ----- 17 december dinsdag.

VAN HOUTUM. Zondagavond heerste in Apeldoorn een ware feeststemming. Er vonden kleine optochten en samenscholingen voor woningen van NSB-ers plaats onder het zingen van het Wilhelmus en van andere nationale liederen. Bij een NSB-er worden zelfs de ruiten ingegooid. Daar de politie dit alles oogluikend toestond arresteren de Duitsers (waarnemend commissaris van politie) en de dienstdoende inspecteur van politie. 's Middags volgen nieuwe arrestaties. Daaronder de directeur van de Koninklijke HBS. Een garagehouder te Ugchelen moet zijn garage voor de Duitsers ontruimen. De Duitsers zullen het gebouw als reparatieplaats gebruiken.

1940 ----- 20 december vrijdag.

VAN HOUTUM. Precies om drie uur na middernacht worden we opgeschrikt door een viertal bomontploffingen. Wij schudden in het bed. De nachtwacht hoort de projectielen fluiten. Later horen wij dat de bommen op een kilometer afstand van ons huis zijn gevallen. De kraters in het bos zijn 6 x 6 x 2 meter.

1940 ----- 21 december zaterdag.

VAN HOUTUM. Het is de kortste dag. Men hoeft niet te verduisteren tussen 9.47 en 17.29 uur.

BLOEM. 's Nachts grote bedrijvigheid van vliegtuigen in de lucht. Men zegt 's morgens in de richting van de IJssel zware ontploffingen gehoord te hebben. Overdag enkele vliegtuigen gezien.

1940 ----- 22 december zondag.

BLOEM. 's Morgens één vliegtuig richting IJssel en één in richting Apeldoorn gezien. De op 21-12-1940 gehoorde zware ontploffingen bleken te zijn geschied doordat het zware afweergeschut bij Dieren door de Engelsen (doordat ze als het ware zo uit de lucht kwamen vallen) is gebombardeerd. Naar men zegt zouden 8 Duitsers gedood en 4 gewond zijn. Alle dokters uit Dieren, zo men zegt, zouden hulp hebben moeten verlenen. Krantenberichten melden dat 2 Hollandse jongens (naar we vernemen uit Lunteren) ter dood veroordeeld zijn omdat ze kabels doorgesneden zouden hebben, maar zo zegt men, 2 dagen na dit doodvonnis zouden de kabels alweer op 2 plaatsen doorgesneden zijn. De kabels zouden dienst doen om, via uitkijkposten het afweergeschut te waarschuwen.
In Dieren zou een café vol dansende jongens, omdat ze de dader niet te pakken konden krijgen, gevangen gehouden worden ook al omdat er opnieuw kabels doorgesneden waren. In Zutphen zouden ze de Wilhelmina-boom omgehakt hebben. Soldaten van de opbouw (gedemobiliseerde Nederlandse soldaten die voor de Duitsers moesten werken) zouden toen de boom met oranjelinten versierd hebben. Het volk zou zich bij deze manifestatie aangesloten hebben om op deze manier afkeer te geven aan deze lage daad. Men zegt als dat ook hier veel arrestaties verricht zijn. De burgemeester zou ook in hechtenis genomen zijn ook de burgemeester van Apeldoorn. Voor deze laatste is geen reden bekend. In de week voor Kerstmis zouden achter Deventer bij een luchtgevecht een 8-tal bommen geworpen zijn onder andere bij ´het Wechel´. In de buurt hiervan is een boerderij getroffen waarbij de knecht het leven liet. Verder vielen bommen in Raalte, Raalter Broekland en omgeving.

1940 ----- 23 december maandag.

VAN HOUTUM. 's Morgens graaf ik één van de bomkraters (zie 20 december ) uit en vind er ruim 16 kilo aan scherven. De grootste weeg 1475 gram. Op enkele staan enige cijfers en letters. Hieruit is op te maken dat de bommen van Britse herkomst waren en 250 kilo wogen.

1940 ----- 24 december dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens graaf ik een tweede bomkrater uit en vind er ruim 20 kilo aan scherven. Slechts op één scherf staat een cijfer. De Duitsers plaatsen bij het radiostation Kootwijk vijf stukken luchtdoelgeschut. Op bevel van hogerhand moeten de kolenhandelaren hun voorraden verdelen tot gelijke hoeveelheden. De burgers moeten niet hun toewijzing brandstoffen in zijn geheel opeisen. Als deze raad niet wordt opgevolgd, aldus de Duitsers, zal geen burger meer steenkolen ontvangen. De prijzen van hazen variëren van vijf tot zeven gulden en van konijnen tussen de twee en drie gulden.

1940 ----- 25 december woensdag 1e kerstdag.

VAN HOUTUM. Er vinden vandaag geen bombardementen plaats.

1940 ----- 28 december zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens graaf ik een derde bomkraters (zie 20 december ) uit. Ik vind er 17 kilo aan scherven. Daaronder één van 2075 gram. De burgemeester van Apeldoorn (volgens geruchten al losgelaten) vertoeft in het ziekenhuis van de gevangenis daar deze overvol is. De Duitsers kwartieren bij de burgerij 252 vliegerofficieren in. 's Avonds vinden in de stad relletjes plaats. Een Nederlander zou een Duitse soldaat in een urinoir de nek hebben afgesneden.

1940 ----- 31 december dinsdag.

BLOEM. Op oudejaarsdag zijn verscheidene Duitse vliegtuigen gepasseerd.

1941

BRANDWEER. Dit jaar is voor ons een rustig jaar geweest. Wij blusten in totaal 97 brandjes en wel 18 uitslaande branden, 12 binnenbranden, 36 schoorsteenbranden, 2 autobranden, 4 heidebranden en 25 buitengewone brandjes.

SPOORWEGEN. In het begin van 1941 deden zich de eerste pogingen tot sabotage voor. Nabij kilometer 82 werd een spoorstaaf over beide spoorlijnen gelegd. Dit had echter geen stremming van het spoorverkeer tot gevolg. Ik kon het geval voor mij zelf houden. De moffen kregen er dus niets van te horen. Daarna werd nabij de Oude Waterloseweg een lasplaat aangebracht. Vermoedelijk schuin op de spoorstaaf. Dit had een zelfde gevolg als hierboven vermeld. In het land kwamen zeker meer van dergelijke gevallen voor. Al spoedig kwam de opdracht om alle losse voorwerpen langs de baan te verwijderen. In de loop van 1941 namen de sabotagegevallen toe.

1941 ----- 2 januari donderdag.

VAN HOUTUM. Sinds enkele nachten passeren er weer vliegtuigen. In deze nacht gaan zij over Ugchelen in de richting Zutphen. Op deze IJsselstad vallen dan ook bommen.

1941 ----- 3 januari vrijdag.

BLOEM. Men zegt dat in Deventer, door mannen van het woonwagenkamp 4 Duitse militairen, die zich in een café ophielden, met bun eigen wapens doodgeschoten zijn. Evenwel zouden later alle mannen van het woonwagenkamp in hechtenis genomen zijn. Krantenberichten melden dat er een verplichte veelevering op komst en in werking is waarbij men van iedere vijf koeien er één zou moeten leveren. Men kan een pink leveren doch deze moet 300 kilogram zijn (of eenmaal gebroken dan 350 kg) en een koe moet 400 kg zijn.

1941 ----- 6 januari maandag.

VAN HOUTUM. Alle Nederlanders die in Frankrijk voor de Duitsers zouden gaan werken (uit Apeldoorn 200) zitten in werkkampen langs de Franse grens. Als zij Frankrijk binnenkomen worden zij door de Fransen doodgeranseld. Deze beschouwen hen als onderkruipers.

1941 ----- 8 januari woensdag.

VAN HOUTUM. De toegang tot de bioscopen wordt voor alle joden verboden.

1941 ----- 9 januari donderdag.

VAN HOUTUM. Alle boseigenaren moeten naar verhouding hout leveren dikker dan 15 cm. Zo moet één eigenaar 3.000 m³ leveren. Het hout zou bestemd zijn voor de bouw van vlotten (aanval op Engeland).

BLOEM. 's Avonds nogal druk geschut gehoord. Vermoedelijk van de afweer. De volgende dag meldt de radio als dat de Engelsen aanvallen op Duitse steden gedaan hebben.

1941 ----- 11 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zou men in de komende week op het politiebureau moeten verschijnen voor het maken van vingerafdrukken. Dit voor het nieuwe legitimatiebewijs. De politie zou bovendien alle zichtbare gouden sieraden op een lijst vermelden.

1941 ----- 13 januari maandag.

BLOEM. Men zegt dat de op 12-12-40 in Deventer gevorderde paarden met de trein vervoerd werden en nabij de grens door een Engels vliegtuig, dat eerst een bom voor de locomotief gooide en daarna de trein bestookte, deze zo goed als geheel verwoest moet hebben. Men poogde nog enige wagons af te haken doch men zegt dat ze zich (de vliegtuigen) weer omgekeerd hadden en ook de rest nog vernielden tot zelfs de wagons met de begeleidende manschappen. De officiële paardenvordering was eerst op 16 december toen op 11 januari en is nu opnieuw uitgesteld.

1941 ----- 14 januari dinsdag.

VAN HOUTUM. De Rijkscommissaris bepaalt dat alle personen, die helemaal of gedeeltelijk (één of meer joodse grootouders) van joodse bloede zijn, zich bij de plaatselijke politie moeten aanmelden. Het Verordeningenbesluit bevat bovendien een bepaling over het opleggen van prestaties. Aan personen, verenigingen of gemeenten kunnen verplichtingen worden opgelegd (ook aan personen die de gepleegde daad goedkeuren als de dader niet gevonden kan worden) voor schade aan goederen van de Duitse Weermacht. Deze verplichting kan bestaan uit het betalen van een zoengeld. De verordening zou alleen tegen kwaadwillige kringen zijn gericht.

BLOEM. Men zegt dat op Teuge veel manschappen aangekomen zijn die bij de boeren ondergebracht worden.

1941 ----- 15 januari woensdag.

VAN HOUTUM. Drie politieagenten uit Apeldoorn doen 's morgens bij oom Jan een huiszoeking. Voornamelijk in de kelder. Zij vinden weliswaar een stuk clandestien vlees maar zij doen net alsof er een stempel opstaat. Het doel van de huiszoeking is onbekend. Het zal wel met verraad van de één of ander in verband staan. Resultaat is er echter niet. Als de agenten bij ons thuis waren gekomen zou er een bekeuring zijn gevallen. Wij waren bezig met clandestien vlees te braden en gehakt te bereiden. Alles werd zou gauw mogelijk verstopt toen we van de huiszoeking bij mijn oom hoorden. De geur in de keuken en stille getuigen, zoals iets gehakt aan enkele deurknoppen, waren voldoende bewijs. Het is ook mogelijk dat de agenten met opzet naar een andere Van Houtum zijn gegaan.

BLOEM. In de richting Apeldoorn een 20-tal luxe wagens.

1941 ----- 16 januari donderdag.

VAN HOUTUM. Veehouders moeten alle koeien leveren die zij als mestkoeien hebben opgegeven. Zo moeten uit onze omgeving, Klopman, Ooster en Repelaar, respectievelijk 1, 2 en 16 dieren op aanstaande woensdag (veemarkt) leveren. De Duitsers vorderen langzamerhand alles om er zelf beter van te worden en te voorkomen dat de Engelsen bij de bezetting van Nederland nog iets van waarde zouden vinden.

BLOEM. In de richting Apeldoorn 's middags een 20-tal en 's avonds om 7 uur nog een 20-tal luxe wagens.

1941 ----- 17 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens kunnen wij op de Openbare School nieuwe distributiebescheiden halen. De broodkaart is bijzonder groot en is ruim 60 cm lang. Oom Gerrit en oom Hendrik Palm krijgen beiden vergunning om met hun Fiatjes tot 31 januari te rijden. De toewijzing is ....... vijf liter benzine. Dit dient alleen voor het starten omdat beide wagens voor elektriciteit (uit accu's) zijn ingericht.

BLOEM. 's Avonds en 's nachts zijn zeer veel Duitse wagens hier in de richting Zutphen vertrokken. Die we gezien hebben waren zwaar en licht afweergeschut met patronenwagens. Ook over Teuge hebben ze die nacht steeds doorgereden, echter zijn ze bij Deventer weer over de dijk richting Zutphen vertrokken. Ze moesten omrijden omdat de brug bij Deventer door zware ijsgang gestremd was.

1941 ----- 18 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. De hele dag vliegen Duitse bommenwerpers boven Ugchelen. Het zijn waarschijnlijk lesvliegtuigen van vliegveld Deelen.

BLOEM. Een 60-tal vrachtwagens van de Duitse weermacht, richting Zutphen vertrokken.

1941 ----- 21 januari dinsdag.

BLOEM. Er heeft een geregelde trek van Duitse wagens in de richting Apeldoorn plaats. Allerhande vrachtwagens en een enkel afweergeschut. Men zegt dat zich weer troepenmachten aan de kust concentreren. Het telegraafverkeer ligt stil. Aan de Middellandse Zee zouden de Italianen in vereniging met de Duitsers een sterk offensief tegen de Engelsen beginnen. In Apeldoorn zouden wel 20 duizend man weer ingekwartierd worden.

1941 ----- 23 januari donderdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens passeren in de richting Apeldoorn 15 vrachtauto's met aanhangwagens van de Duitse spoorwegen.

1941 ----- 24 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers willen de Koningschool aan de Loolaan als Duitse School inrichten. Om hiervoor leerlingen te verkrijgen bezoeken Duitse officieren gezinnen waarvan één of beide ouders van Duitse afkomst zijn. De Duitsers zetten haast achter hun houtvordering voor de bouw van vlotten. Alle bomen moeten vallen. Onverschillig welk soort die dikker zijn dan 15 centimeter. Dit geldt ook voor de bossen van Hare Majesteit de Koningin bij Apeldoorn. De NAC deelt mee dat in Duitsland iedere boer een koe krijgt om de trek van het platteland naar de steden te verminderen. Nu weten wij waar onze koeien blijven. De laatste vordering betrof uitsluitend drachtige koeien. De Duitse boer krijgt praktisch twee dieren. Het is goed riemen snijden uit andermans leer.

1941 ----- 25 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn is een grote handel in textielpunten. Meestal in ruil voor andere distributiebonnen. In de kazernes vertoeven weer Duitsers behorende tot het luchtwapen. Zij leggen deze dag al een telefoonkabel van de kazernes naar hotel Bloemink (Loolaan) waar zich een Duitse generaal ophoudt. De soldaten lijken nieuwelingen die vroeger zijn afgekeurd en nu weer onder de wapenen zijn geroepen. Zij zien er slecht uit en velen dragen een bril. Zij staan verbaasd te kijken voor de winkels die nog vrij veel producten te koop aanbieden. Uiteraard die niet onder de distributie vallen. De soldaten moeten natuurlijk op onze kosten worden gevoed en gekleed. De meeste zijn parachutisten. Zij oefenen in Oldebroek.

BLOEM. Zeer veel verkeer met Duitse wagens in beide richtingen. Er zijn een 12-tal dubbele grote wagens in richting Zutphen vertrokken, wagens van de Duitse spoorwegen, zeer grote en zware. Zo nu en dan komen er een 20-tal lichte wagens (3 persoons DKW-tjes) over de weg. Deze zouden gevorderd zijn. Een wagen die defect was en waarvan de chauffeur gevraagd werd waarheen zei dat men naar België moest. Totnogtoe veel verkeer op de weg, hoofdzakelijk bestaande uit Duitse vrachtwagens met manschappen.
Uit de dagen van mei wordt nog verteld dat in Tiel afweergeschut stond waarop de Duitsers meerdere bommen gooiden waar vreselijke dreunen het gevolg van waren, echter zonder doel te treffen. Van de Hollandse weermacht moesten burgers van de Moerdijk evacueren over het water waarbij mensen door overbelasting van de vaartuigen in het water raakten. Eveneens vee en paarden welke, ook door overbelasting, verdronken zijn.
Uit Groningen vertelt men dat daar de Duitsers geen doorbraak verkregen over een water, daar de Hollandse pioniers de gummie boten, waarmee men trachtte over te varen, kapot maakten en de manschappen neerschoten. Zo hard werd er gevochten dat 2 dagen nadien het water nog rood gekleurd was van het bloed. In de omgeving van Doorn hadden de Duitsers herfst 1940 in een weiland munitie verborgen. De Engelsen kregen daar lucht van en bombardeerden deze opslagplaatsen waarbij gaten geslagen werden van 18 meter breed en 7 meter diep. De Duitsers die bij het afweergeschut stonden vluchten maar werden doodgeschoten omdat ze gingen lopen. Een 7-tal hierover gebelgd schoten andere manschappen en de commanderende officieren neer. Ook deze manschappen moesten het met de dood betalen. Ook een 25 a 30 tal tenminste. Men moest de ziekenauto's uit de stad rekruteren om de lijken te vervoeren. Men zegt dat de Duitsers half maart weer een overtocht naar Engeland zullen proberen.

1941 ----- 27 januari maandag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen de toren van het hoofdgebouw van de Stichting te Hoenderloo voor uitkijkpost. Zij leggen ook beslag op de drie grote bossen Spelderholt, het Leesten en het Ugchelse Bos voor schietoefeningen. Het wandelen in deze bossen is nog niet verboden. Dit is anders met de zogenaamde Varkensbaan. Zelfs het bospersoneel mag er niet zonder vergunning komen. De Duitsers slopen de afrastering (10 kilometer) van dit bos. De arbeiders op de fabriek krijgen alle aangevraagde extra rantsoenkaarten en een biljet (niet aangevraagd) voor extra textielpunten.

1941 ----- 28 januari dinsdag.

VAN HOUTUM. Het ochtendblad bevat een artikel over de nieuwe persoonsbewijzen. Deze zullen op 1 maart geldig zijn. Op de persoonskaart moet onder meer uitvoerig zijn ingevuld: naam, geboortedag, adres en nationaliteit. Verder zullen er afdrukken van de rechterwijsvinger op het persoonsbewijs en een ontvangstbewijs (ook een foto) voorkomen. Dat zal op het gemeentehuis worden bewaard.

1941 ----- 29 januari woensdag.

VAN HOUTUM. In de afgelopen week passeerden Apeldoorn zes treinen met ieder 60 wagons die Franse politieke gevangenen naar Duitsland vervoerden.

1941 ----- 30 januari donderdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden 36 soldaten van de Opbouwdienst, ingedeeld bij de Luchtbescherming te Apeldoorn, hun uniformen hebben moeten inleveren. Eén van hen weigerde namelijk een Duitse officier te groeten.

BLOEM. Alle radioverenigingen zullen ontbonden worden. De bezittingen van de KRO worden in beslag genomen en het personeel op wachtgeld gezet.

1941 ----- 31 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. Het verplichte bezit van een persoonsbewijs wordt van 1 maart tot 1 oktober uitgesteld. De eerste textielkaart is voor het laatst geldig. Daarom probeert iedereen nog op zijn laatste textielpunten goederen te verkrijgen. De winkels worden letterlijk bestormd. De mensen betalen contant en schijnen niet meer aan sparen te denken. Men wisselt ook zoveel mogelijk andere bonnen in. Het snoepen bereikt een hoogtepunt. Daardoor zijn vele levensmiddelen bijna niet meer verkrijgbaar.

1941 ----- 1 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. De puntenwaardering is voor de tweede textielkaart aanzienlijk gewijzigd. Voor de meeste goederen moet men meer punten geven. Er zijn ook andere textielproducten, bijvoorbeeld dassen op de bon. Men moet de punten van de textielkaart door de winkelier laten afknippen en bovendien de stamkaart nog tonen.

1941 ----- 2 februari zondag.

VAN HOUTUM. De laatste dagen schrijven Britse vliegtuigen allerlei letters en tekens tegen de heldere hemel. Het zou een code zijn voor enkele Nederlanders met het oog op de aanstaande bevrijding. De Duitsers kunnen deze ´codes´ niet ontcijferen en zeggen dat de figuren de resten van uitlaatgassen zijn.

1941 ----- 4 februari dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers verhogen in Nederland plotseling alle spoorwegtarieven. De pers meldde een paar maand geleden dat van verhoging geen sprake kon zijn. Alle te verwachten bepalingen worden eerst tegengesproken en later plotseling ingevoerd.

1941 ----- 5 februari woensdag.

BLOEM. Gepasseerd in richting Apeldoorn, 38 zware en lichte wagens van de weermacht.

1941 ----- 6 februari donderdag.

BLOEM. Nu de werkzaamheden op Teuge met het vliegveld en de vele gebouwen misschien haar einde naderen heeft de Duitse Weermacht op het Gietelse Broek (veldnaam van landerijen aan de Broekstraat) in Klarenbeek een terrein van 11 hectare onteigend en hierop seininrichtingen (misschien tevens afweergeschut) geplaatst. Een 25-tal manschappen zijn ingekwartierd bij ´Dennenlust´. Een paar oversten bij de voornaamste alhier onder andere bij de pastorie en de dokter enzovoort.

1941 ----- 8 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. In een danslokaal in Apeldoorn ontstaan relletjes omdat de eigenaar geen NSB-er in uniform wil toelaten. De NSB-ers gaan bij het café aan het marktplein, dat voor hen een wapenmagazijn is, hulp halen. Zowel de politie als de Duitsers mengen zich in het geval en keren zich tegen de NSB-ers. Enkele landverraders raken gewond. Maar er vallen geen doden.

1941 ----- 10 februari maandag.

BLOEM. 's Avonds geregeld vliegtuigen in de lucht en de gehele nacht door nog zegt men.

1941 ----- 11 februari dinsdag.

VAN HOUTUM. ´s Morgens ontvang ik een schrijven om me vrijwillig voor de Nederlandse Arbeidsdienst te melden. Het wordt als kennisneming aangenomen.

BLOEM. Weer vliegtuigen gehoord, gaande in oostelijke en westelijke richting.

1941 ----- 12 februari woensdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart vindt het nodig een verordening uit te vaardigen dat huizen niet meer verhuurd mogen worden zonder een verklaring van Burgemeester en Wethouders. Ook moet het vrij zijn van wandgedierte. Dit is een goed voorbeeld hoe snel de hygiëne sinds de Duitse bezetting is gedaald.

1941 ----- 13 februari donderdag.

VAN HOUTUM. In Nederland is een kapverbod voor populieren. Zwarthandelaren in klompen gingen lange rijen van deze bomen vellen.

BLOEM. (en 14 februari) Weer vliegtuigen in Oostelijke richting.

1941 ----- 15 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. ´s Avonds passeren weer grote aantallen Britse vliegtuigen. Het is nog veel drukker en interessanter dan de vorige avond. Eén vliegtuig blijft van 8.30 - 10 uur boven Ugchelen rondcirkelen. Waarschijnlijk heeft deze een bom op vijf kilometer afstand geworpen. Deze valt naar wij later horen in de bossen bij de Dassenberg. Daar bijna iedereen naar buiten gaat kijken naar de vele zoeklichten en lichtfakkels jaagt de Apeldoornse politie alle burgers van de straat.

BLOEM. 's Avonds van rond 8 uur tot 's nachts geregeld een zeer druk vliegtuiggeronk. Om circa 8 en 9 uur zijn ontploffingen gehoord in zuidelijke en westelijke richting. In de vooravond waren een 15-tal zoeklichten richting Arnhem tot en met Brummen geregeld in actie doordat rondcirkelende vliegtuigen een 5-tal lichtkogels uitgeworpen hadden. De installatie bij Frans Schimmel op het Gietelse Broek was ook in werking wat niet anders te zien gaf dan een opslaand en direct weer gedoofd licht. Men is daar nu bezig met barakken te bouwen, een 6-tal. Tevens staan er aan de Broekstraat een 3-tal auto's, schijnbaar om berichten op te vangen en misschien uit te seinen.

1941 ----- 16 februari zondag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden aan het einde van de week de lucifers worden gedistribueerd. De Duitsers vernielen de Apeldoornse kazernes erg. Zij oefenen zich in het speerwerpen door hun bajonetten op een doel (meestal een deur) te werpen enzovoort.

1941 ----- 17 februari maandag.

VAN HOUTUM. De leerlingen van de Christelijke School te Lieren komen als het ware in opstand tegen hun medeleerlingen die tot de NSB behoren. Het hoofd van de school kan er weinig tegen doen omdat de kinderen buiten de school alleen hun ouders gehoorzamen. Deze zeggen gewoon tegen hun kinderen ´Sla er maar los op die NSB-ers.´ Een NSB-er op de openbare ULO school verraadt twee van zijn medeleerlingen voor het verspreiden van anti-Duitse liedjes. De politie arresteert de twee jongens. Na afloop van de lessen gaan de overige leerlingen in optocht naar het huis van de NSB-er. Daar gooit één van hen alle ruiten in. Zij houden voorts nog een betoging voor de huizen van andere NSB-ers van de school. Zij bereiken in zoverre iets. Het huis van de verrader wordt nu door een WA-man bewaakt. Terwijl alle NSB-ers van de school niet zonder begeleiding van een WA-man naar school gaan of er van terugkeren. Joodse bloedgevers (transfusiedienst) mogen alleen nog bloed aan joden afstaan. Voor 1 maart aanstaande moeten zij uit de bloedgeverlijsten worden verwijderd.

1941 ----- 19 februari woensdag.

VAN HOUTUM. Eén van de beruchtste NSB-ers in Ugchelen (de politieagent D.) verhuist naar Apeldoorn. De verhuizing gebeurt alleen bij duisternis. Uit vrees dat de Ugchelse bevolking hem anders met gejuich uitgeleide zou doen.

1941 ----- 20 februari donderdag.

VAN HOUTUM. Een NSB-er op de HBS klaagt een medeleerling aan bij de directeur voor belediging van de NSB. De directeur jaagt hem twee dagen van school. De NSB-er is weer tevreden.

1941 ----- 21 februari vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers ontslaan een groot aantal op Nederlandse vliegvelden werkende arbeiders. Zo bijvoorbeeld in Deelen 1400. Dit zou met het Duitse offensief in verband staan. Er lopen bijna geen personentreinen meer. Alle treinen hebben vertraging.

BLOEM. Men zegt dat in Brabant veel scholen en ook kloosters ontruimd moesten worden omdat er zeer veel Duitsers, naar men zegt, ingekwartierd moesten worden. Men beweert dat de autobussen voorzien van benzine gereed staan evenals de locomotieven die ook op stoom zouden staan.

1941 ----- 22 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. Op de grote spoorlijnen rijden steeds meer dieseltreinen. Zo ook tussen Amersfoort en Deventer. Stoomlocomotieven zouden voor het burgerlijke verkeer worden uitgeschakeld en ingezet voor vervoer van Duitse troepen. ´s Middags houdt de NSB een optocht door Apeldoorn. Daar in Apeldoorn de gekkenclub te klein is moeten ook NSB-ers uit andere gemeenten meelopen. De politie moet overal borden plaatsen welke de richting van de Ortskommandantur aangeven. De borden zijn voorzien van twee verduisteringslampen achter een zinken scherm. Alle ouders van kinderen gaande op de Openbare ULO moeten 's avonds een vergadering op die school bijwonen naar aanleiding van de onlusten van maandag . Alleen het hoofd van de school en de vader van de ´mishandelde´ NSB-er mogen spreken. Het gelukt hun niet de ouders de schuld in de schoenen te schuiven.

BLOEM. In de nacht van 21 op 22 februari zou vanaf 2 uur 's nachts zwaar geschut gehoord zijn in richting Arnhem - Zevenaar.

1941 ----- 23 februari zondag.

VAN HOUTUM. 's Middags gaan mijn zuster en ik naar Eerbeek. Allen die de kabels langs het kanaal moeten bewaken denken als echte Nederlanders ´Onze tijd komt nog wel.´ In de afgelopen week deelde de politie straffen uit omdat enkele bewakers dronken waren of te vroeg naar huis gingen.

1941 ----- 24 februari maandag.

BLOEM. Naar men zegt zijn niet in Loenen maar in Brummen kabels van de Duitse weermacht doorgesneden. Als vergelding moeten alle mannen van de gehele gemeente nu 6 maanden geregeld 8 uur aan één stuk op wacht blijven staan. Iedereen van iedere rang en stand, zelfs de pastoor, zou meetellen.

1941 ----- 25 februari dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers nemen 's morgens alle al gevorderde paarden (deze moeten op de mark verschijnen) in beslag. Er komen speciale soldaten voor naar Apeldoorn. Het zijn Oostenrijkers. Zij arriveerden zaterdag . Ook deze soldaten doen veel inkopen. Zij beschikken over veel geld. 's Middags trekt een lange rij paarden (iedere Oostenrijker bewaakt drie dieren) gedurende twee uur door Beekbergen in de richting Loenen. Een groot deel blijft met de paarden in Beekbergen achter waar zij zich voor onbepaalde tijd inkwartieren. In Beekbergen is het weer hetzelfde beeld als op 10 mei 1940.

BLOEM. 's Avonds om half elf aanhoudend zwaar geschut in de richting Arnhem - Zevenaar terwijl een vliegtuig steeds over ons cirkelde. Vermoedelijk voor manoeuvres. Naar men zegt zouden alleen vrijgesteld van wacht zijn in Brummen de NSB-ers en die van Duitse afkomst zijn. (NB: het zware geschut van 25-2-41 zou vanuit Rijnland hier gehoord kunnen zijn).

1941 ----- 26 februari woensdag.

VAN HOUTUM. In Nunspeet rijden twee goederentreinen tegen elkaar. Het treinverkeer wordt omgeleid over Apeldoorn. Alle treinen, voornamelijk goederentreinen met vrachtauto's en kanonnen, moeten nu over het zwakke lokaalspoor van Apeldoorn naar Zwolle rijden. Wil men bijvoorbeeld van Apeldoorn naar Deventer dan rijdt men via Zwolle omdat de spoorbrug in Deventer gerepareerd wordt. Ik krijg een schoolboek terug dat van hoger hand voor correctie moest worden ingeleverd. Slechts één bladzijde is door een andere vervangen. Deze correctie moet ook nog betaald worden. Gelukkig is de directeur zo wijs dit uit de kas van de boekenbeurs te betalen. Geen enkele leerling heeft voor dergelijke onzin één cent over. 's Middags meten Duitse officieren de Christelijke HBS op voor inkwartiering. Hetzelfde gebeurt met Tivoli en de Zuiderkerk [voormalige Gereformeerde kerk aan de Arnhemseweg]. Volgens geruchten zouden wij dan les krijgen op de Koninklijke HBS (wij 's morgens, de anderen 's middags) of in het hotel Oranje Nassau in Hoog Soeren.

1941 ----- 27 februari donderdag.

VAN HOUTUM. 's Middags passeert een uit Zwolle komende goederentrein Apeldoorn. De vracht bestaat uit 50 pantserwagens. Generaal Christiansen maakt bekend dat werkgevers aan stakers geen loon mogen uitbetalen over de stakingsdagen. Het is ook geoorloofd de stakers te ontslaan.

1941 ----- 28 februari vrijdag.

VAN HOUTUM. In Nederland komen de fietsbanden op de bon. Alleen zij die dagelijks een afstand van meer dan tien kilometer per fiets moeten afleggen komen voor een nieuwe band in aanmerking. De oude band moet door en door versleten zijn en bij het kopen van een nieuwe worden ingeleverd.

1941 ----- 1 maart zaterdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn moeten alle communisten zich bij de politie melden. Een deel wordt gearresteerd.

1941 ----- 2 maart zondag.

VAN HOUTUM. 's Morgens tussen 9.30 en 10.15 uur oefent de Duitse Weermacht in Harskamp met zware kanonnen (40 schoten).

BLOEM. De 2e maart op een zondagavond zijn ook in Klarenbeek op een tweetal plaatsen de telefoondraden doorgesneden bij Franken en bij Dibbits. Als gevolg hiervan moet nu iedereen 3 uur op wacht. Boven de 45 jaar kunnen ze een plaatsvervanger stellen. Men zegt dat in Amsterdam de leider van de NSB uit een huis gehaald is en letterlijk verscheurd. Ook uit Amersfoort precies hetzelfde bericht. Tevens zegt men op 6-3-41 in algemene staking te willen gaan over het gehele land. De relletjes verleden week in Amsterdam waar veel joden gevangen zijn genomen en waar ook gestaakt is, zou de stad Amsterdam 15.000.000,- gulden aan belasting kosten. Vanaf de 2e maart is ook te Klarenbeek gewaakt bij de telefoon langs de weg en wel vanaf het Gietelse Broek tot aan de Openbare School (van zeven uur ´s avonds tot half twaalf en van half twaalf tot half vijf en dan weer tot 7 uur. Dus in 3 schoften) door de Voorsters en vanaf die post tot aan het kanaal weer door hen die onder Apeldoorn wonen.

1941 ----- 3 maart maandag.

VAN HOUTUM. In augustus 1940 hebben wij de olievoorraad van de fabriek opgegeven. Nu komen de Duitsers de vier vaten dieselolie (800 liter) ophalen. In de Achterhoek zouden alle dieselauto's zijn gevorderd.

1941 ----- 4 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. Alle heidevelden op de Veluwe moeten worden omgeploegd om het landen van vijandelijke vliegtuigen zoveel mogelijk tegen te gaan. Zo moet een naburige landbouwer tussen Vierhouten en Elspeet door een heideveld van 800 ha iedere 200 meter een geul ploegen (idee van een dambord). In een café in Apeldoorn zitten twee boeren en een slager te handelen. Een kennis van ons en enige andere, waaronder twee Duitsers, horen het gesprek. De boeren weten niet goed hoe zij vier varkens naar de slager zullen vervoeren zonder dat de politie het te weten zal komen. De twee soldaten mengen zich in het gesprek en bieden zich aan tegen een vergoeding van 40 gulden de dieren in hun vrachtauto te vervoeren. Dit gebeurt en later horen wij dat de varkens inderdaad bij de slager zijn gebracht. Van enig verraad is geen sprake. In Hoenderloo gaan enkele Duitsers nog verder en brengen het clandestiene vlees zelfs bij de mensen aan huis. De talrijke bomen die nu roekeloos omgehakt moeten worden voor de Duitse Weermacht zouden voor het grootste gedeelte tot roeispanen worden verwerkt. Misschien moeten de Nederlanders de Duitsers dan nog overroeien (denk aan de burgerdienstplicht).

1941 ----- 5 maart woensdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens ontvangt mevrouw Walter van twee Duitse soldaten, die zeer onbeschoft optreden, een doodsbericht van haar man. Notaris Walter behoorde tot de Indië-gijzelaars die op 7 oktober 1940 in Apeldoorn zijn gearresteerd. Hij is op 3 maart j.l. in Jena aan een dubbele longontsteking overleden. Zijn lijk is inmiddels verbrand. Mevrouw Walter kan als zij het wenst de urn met as van haar man toegezonden krijgen. Men moet maar geloven dat de notaris aan longontsteking is overleden en dat de as in de urn van zijn lijk is. Hij zal wel doodgeranseld zijn. Notaris Walter schreef de laatste maanden al niet naar huis terwijl de overige Apeldoornse gijzelaars dit om de 14 dagen deden.

1941 ----- 7 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen 's morgens in Apeldoorn een groot aantal vrachtauto's met chauffeurs. De chauffeurs moeten zelf voor een paar dagrantsoenen zorgen en alle bescheiden, behalve de stamkaart, inleveren. Zij vertrekken om 12 uur in de richting Amersfoort.

1941 ----- 8 maart zaterdag.

VAN HOUTUM. Op 19 maart zouden in heel Nederland alle paarden worden gevorderd.

1941 ----- 10 maart maandag.

BLOEM. Er zijn nu een 20-tal mensen aangehouden die in de Openbare School verhoord zijn. Men zegt bij de gehele huiszoeking bij een NSB-er in Klarenbeek niets gevonden te hebben en bij een andere alleen een snoeimes.

1941 ----- 13 maart donderdag.

VAN HOUTUM. Bij decreet van Seyss-Inquart zijn de vroegere radio-omroepverenigingen ontbonden en gaan het vermogen en het personeel over naar het Rijk.

BLOEM. In de nacht van 12 op 13-3 tot 's morgens toe geregeld vliegtuiggeronk boven ons in de lucht.

1941 ----- 16 maart zondag.

VAN HOUTUM. De Duitsers verhogen de prijzen bij de Nederlandse landbouw om ze te laten aanpassen aan het Duitse loon- en prijspeil. Deze maatregel zou met een verhoging van het prijsindexcijfer gepaard gaan.

1941 ----- 19 maart woensdag.

VAN HOUTUM. Een rijksambtenaar meet 's middags bij beide fabrieken de steenkoolvoorraad en de grootte van de roosters op. Het staat in verband met een nieuwe steenkooltoewijzing. Bij de kazernes in Apeldoorn komen ruim één miljoen metselstenen (witte kalksteen) aan. Deze zijn bestemd voor de bouw van schuilkelders. De Duitsers plaatsen rondom de zender 'Friesland' in Radio Kootwijk zwaar luchtdoelgeschut. De betonnen voetstukken zijn al klaar.

BLOEM. Nu nog staat men geregeld op post. Ja de eerste van toen staan nu alweer voor de tweede keer en die nu staan zijn van wijk C, maar ook wijk E zou er bij genomen worden. Op de 15e maart is er weer een paardenvordering op het Holthuis geweest. Deze paarden zijn voor die boeren die geen paard meer hebben wegens de vorige levering. Ook in Apeldoorn is 19-3-41 keuring geweest echter onder de sleperspaarden. Men zegt er een 70-tal nodig te hebben. Voor hooivordering niet in aanmerking gekomen.

1941 ----- 21 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers kondigden zowel in Nederland als in Noorwegen het standrecht af. Dit houdt in dat opstandelingen op staande voet kunnen worden gefusilleerd zonder voorafgaande rechtsvervolging. Seyss-Inquart deelt mee dat de verordening in verband staat met de openbare orde en veiligheid. Het is toch wel duidelijk dat de Duitsers de Noren en de Nederlanders (hun Germaanse broeders) niet vertrouwen. 's Middags krijg ik van mijn oom een zwarte helm van de marechaussee en een zaklantaarn. De marechaussee vertrekt uit Apeldoorn en Milligen waardoor mijn oom duizend helmen en honderd zaklampen moet kopen.

1941 ----- 23 maart zondag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart verbiedt door een nieuwe verordening het dragen van slag- en stootwapens.

1941 ----- 24 maart maandag.

VAN HOUTUM. 's Middags arriveren weer Duitse huifkarren. Bijna tegelijkertijd worden in Apeldoorn 14 scholen gevorderd. Hierin zouden nog morgenochtend 2000 Duitsers worden ondergebracht. Er gaan vele geruchten over deze inkwartiering. Er zouden 2, 9, 14, 17 of 21 scholen zijn gevorderd. Daarin zouden 2000, 4000 of 8000 soldaten worden ondergebracht. Een officier van de Arbeidsdienst zegt zelfs dat er 18.000 Duitsers in kwartier zullen komen. De boeren moeten vandaag een deel van hun hooi leveren, zo bijvoorbeeld Klopman 300 kilo, Ooster 2400 kilo en Repelaar 3600 kilo. Zij moeten het hooi zelf naar Beekbergen vervoeren. Daar persen leden van de Opbouwdienst het in balen. De balen gaan daarna over in het bezit van de Duitse Weermacht. Iedere burger krijgt in de komende dagen slechts 85% van zijn melkrantsoen toegewezen. De Rest gaat naar Duitsland. Beekbergen krijgt voor onbepaalde tijd inkwartiering van 150 Duitse soldaten en 90 paarden. Deze komen uit de richting Amersfoort.

1941 ----- 25 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. Het is nu zeker dat de burgers in Berlijn 500 gram vlees per dag per persoon (in Nederland 100 gram per persoon per dag) krijgen. 's Middags doen Duitse soldaten (slechts om gezien te worden) allerlei gymnastiekoefeningen op het sportveld voor mijn school. Eén klacht bij de Ortskommandant en zij komen er niet meer terug. De soldaten die gisteren te Beekbergen ingekwartierd zijn vertrekken met hun paarden naar Milligen. Wat een organisatie van troepenbewegingen!

BLOEM. Men vertelt nu nog van de 10e mei 1940 dat bij Kloosterboer bij de kerk in Voorst een granaat vlak achter het huis gevallen was. Een brok muur sloeg naar binnen. Hiermee werd plus de nodige scherven een uitgedragen zeug, die in het hok lag, zodanig getroffen dat dit varken geheel uit elkaar gescheurd werd. Een hok ernaast, waar vette varkens lagen, waren blijven liggen en hadden geen letsels. Tevens was door de dreun het achterschild van het huis er zo maar afgegleden. Bij een bezoek 4 weken na de lOe mei kon men in de boom bij de kerk talrijke kogelgaten aantreffen, benevens in de toren. De spits waar men toen alweer leien aan het opleggen was had ook veel geleden. Men beweert dat in deze toren een mitrailleursnest heeft gezeten en dat deze vanaf Zutphen beschoten werd door de Duitsers. Men vertelt nog dat in de Betuwe een 20-tal jongens in stelling lag 's nachts, door de Duitsers vanachter beslopen waren maar die zich verrieden toen ze al met een mitrailleur op de rand van de stelling stonden en toen een stuk grond naar beneden trapten. Hierop opmerkzaam gemaakt verlieten de jongens ijlings de stelling. Bij de ingang stond ook reeds een Duitser met een handgranaat. De eerste Hollandse jongen die eruit kwam, doordat hij het geweer ophield, doodde deze Duitser. Men is toen snel teruggetrokken achtervolgd door de Duitsers, maar zijn behouden bij de andere jongens aangekomen. De andere nacht moest men weer op wacht. Men ging in groepen waardoor een gedeelte zich terug trok om achter de linie in een lege boerderij te slapen. Men ging in de kelder en was er net 5 minuten toen een granaat het huis trof en deze met haar inhoud vernielde. De jongens in de kelder zijn behouden gebleven.

1941 ----- 26 maart woensdag.

VAN HOUTUM. In Milligen arriveert een groot aantal Duitse soldaten. De marechaussees (met hun gezinnen) moeten binnen een zeker aantal uren hun huizen daar verlaten. Alles wat zich daarna nog in die huizen bevindt gaat over in het bezit van de Duitse Weermacht! De melkfabrieken die de laatste tijd alle melk voor de verkoop moeten afromen houden 25% van de melkhoeveelheid achter. Volgens geruchten zou de volgende week de melk gedistribueerd worden. Daarbij zou men op één bon slechts 1/4 liter krijgen. Het is dan ook geen wonder dat de winkeliers zoveel gecondenseerde melk verkopen. Een winkelier bijvoorbeeld verkoopt binnen twee dagen 300 van deze blikjes. Vier politieagenten onderzoeken gedurende vijf uur het huis van de directeur van het postkantoor. De reden is onbekend. De agenten nemen alle levensmiddelen, ook die op de bon verkregen zijn, mee. Van verraad is geen sprake. Over het algemeen denkt men dat dit een tegenmaatregel van de NSB is. Deze man heeft namelijk niets aan de laatste Winterhulpcollecte gegeven.

1941 ----- 27 maart donderdag.

VAN HOUTUM. Melk en cacao zullen binnenkort op de bon komen. Het rantsoen boter zou dan gehalveerd worden. In Amsterdam is de toestand al zo dat men voor de inkoop van één dag levensmiddelen bijna de hele dag nodig heeft.

1941 ----- 28 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. Er zijn bijna geen zilveren guldens of rijksdaalders meer in omloop. Voor een gulden betaalt men al ruim 1,10 gulden, terwijl gouden tientjes al ruim 80 gulden opbrengen. 's Middags wordt de burgemeester van Apeldoorn van zijn gevangenisstraf (zogenaamde opvoeding) ontslagen. Hij arriveert in alle stilte in Apeldoorn. De Apeldoornse bevolking schenkt hem 200 bloemstukken (ook één van Ugchelens Belang). Een NSB-bloemist weigerde bloemen voor deze gelegenheid te verkopen. Een ander levert zelfs 30 bloemstukken.

1941 ----- 29 maart zaterdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers verbieden het Leger des Heils. Deze nuttige instelling moet natuurlijk verdwijnen opdat de Winterhulp het vermogen en de taak wenst over te nemen. Het is echter beter dat deze NSB-instelling er zich niet mee bemoeit. Nu krijgen alleen NSB-gezinnen ondersteuning.

1941 ----- 30 maart zondag.

VAN HOUTUM. In het ochtendblad staat op een weinig in het oog vallend gedeelte van een pagina een toelichting op het nieuwe teeltplan. Het opschrift luidt ´De voedselvoorziening is in handen van de boer.´ Men moet gewassen die niet verbouwd mogen worden en toch al zijn gezaaid onderploegen (!). Voor verbouw van gewassen (bijvoorbeeld tarwe, rogge, peulvruchten en aardappels), waarvan de teelt beperkt of onbeperkt is toegestaan, moet iedere boer een vergunning hebben. Voor het scheuren van grasland zal een premie van ten hoogste 100 gulden per hectare worden gegeven. De boeren mogen alleen van de opbrengst houden wat voor eigen gezin en boerderij nodig is. Volgens geruchten zullen morgen duizenden Duitse soldaten in Apeldoorn aankomen.

1941 ----- 1 april dinsdag.

VAN HOUTUM. Het melkrantsoen (per week) wordt tot 85% van het dagrantsoen teruggebracht. 's Middags wordt de spoorbrug (dubbelspoor) te Deventer officieel geopend.

1941 ----- 2 april woensdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens verschijnen drie Duitse militairen, een 1e luitenant, sergeant en soldaat op de Christelijke HBS. De school moet de beide volgende dagen ter beschikking staan van de Duitsers. Met andere woorden, wij krijgen twee dagen vakantie. Er worden 400 Duitse soldaten ingekwartierd. De kanonnen met paarden komen gelukkig niet allemaal op het schoolterrein te staan. De padvinderij wordt in Nederland ontbonden. Enkele redenen zijn natuurlijk: te grote kas (als deze nog niet onder de leden is verdeeld), van oorsprong een Engelse organisatie en ´Padvinders zijn goede spionnen´.

1941 ----- 3 april donderdag.

VAN HOUTUM. Na twee uur 's nachts komen grote Duitse troepenafdelingen in Apeldoorn aan. De gevorderde scholen zijn dan allemaal 's morgens bezet. Het merendeel bestaat uit lichte artillerie en huifkarren. Om zeven uur betrekken de Duitsers de Christelijke HBS. De paarden en kanonnen staan bijna allemaal achter de school onder de dennen (camouflage). De soldaten zouden in Apeldoorn zijn voor manoeuvres op de Veluwe. De Duitsers doen natuurlijk weer talrijke inkopen. Voortaan moeten de daders de ruiten betalen (voorheen de gemeente) die om politieke redenen worden ingegooid. Mocht een dader onbekend zijn dan is de plaatselijke burgemeester bevoegd de ruiten door personen te laten betalen die de daad zouden bevorderen of goedkeuren.

1941 ----- 4 april vrijdag.

VAN HOUTUM. Mijn zuster en ik gaan vandaag op de fiets naar Arnhem. De Duitsers hebben op een heuvel een bos van 40-[?] jarige dennen geplant. Waar deze camouflage voor dient is ons onbekend. Vanaf dit bos lopen vele telefoonlijnen naar het vliegveld Laag Soeren en Dieren. In de buurt van Vrijland (Schaarsbergen) is een heel nieuwe weg (Conbalaan) aangelegd. Wij fietsen deze weg op. Aan beide kanten is een nieuw dorp verrezen. Het bestaat uit tientallen woonhuizen en enige zogenaamde boerderijen (kazernes).

1941 ----- 7 april maandag.

VAN HOUTUM. Het dansen in het openbaar wordt tot nader order verboden. Alle jachtgeweren moeten worden ingeleverd. De eigenaren zullen ze wel nooit meer terugkrijgen. De meeste jagers in Duitsland gebruiken Nederlandse jachtgeweren. ´s Middags peilen vier auto's van de Duitse Weermacht in Ugchelen naar een storingsveld (schijnbaar tussen de vliegvelden Teuge en Deelen). Dit onderzoek houdt nauw verband met de hulpzender die bij een Apeldoornse kazerne is gebouwd.

1941 ----- 9 april woensdag.

VAN HOUTUM. ´s Morgens houdt een zware munitietrein in Apeldoorn stil. De Duitsers bewaken direct de omgeving en plaatsen luchtdoelgeschut op het station en op het marktplein. Een groep Duitse parachutisten weigert 's morgens bij de kazernes te vertrekken. De arbeiders mogen zolang deze parachutisten niet weg zijn niet werken en moeten buiten bij het hek wachten onder bewaking van een Duitse soldaat. Zo staan zij er tot negen uur.

1941 ----- 12 april zaterdag.

VAN HOUTUM. Wegens gebrek aan benzine mogen er in Nederland geen taxi´s meer rijden. De distributieperiode van benzine wordt van 30 april tot 31 mei verlengd. Mijn broer kan de distributiepapieren bij het plaatselijke bureau afhalen. In Apeldoorn is grote schaarste aan alcoholische dranken.

1941 ----- 15 april dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen in Apeldoorn vele benzineauto's. Alle joden in Nederland moeten hun radiotoestellen inleveren. Eerst ontvangen zij een radio luistervergunning en deze zijn ze nu weer kwijt behalve degene die op een distributienet zijn aangesloten. Over de distributie hoor je toch geen Engelse berichten. Alleen leugens en berichten die in hun eigen nadeel zijn.

BLOEM. De wachtposten te Klarenbeek zijn opgeheven.

1941 ----- 18 april vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitse politie arresteert in Beekbergen Kaars Sypesteijn. Deze man had op Koninginnedag altijd zijn huis versierd. De beruchte en nog in Ugchelen wonende D. heeft voor zijn raam een zwartrood biljet hangen. Daarin worden arbeiders opgeroepen zich van hun ´ketenen´ los te maken en zich bij de NSB aan te sluiten.

1941 ----- 21 april maandag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn wordt een Centrale Keuken geopend. Al de eerste dag ontvangen 6.000 burgers een portie eten. De Overheid voert enige ingrijpende wijzigingen in de distributie in. Iedere bon van de onlangs uitgereikte melkkaart geeft recht op 1 3/4 liter melk per week. Dit is 1 kwartliter per dag per persoon. Het wekelijkse rantsoen boter wordt van 250 gram tot 200 gram teruggebracht. De verlaging voor vlees is aanzienlijk. Het pond vlees waarmee wij tot dusver eerst een week en later tien dagen moesten doen, zal voor 16 dagen moeten gelden. Het tekort aan eiwitten, dat hierdoor ontstaat, wordt aangevuld met een bon voor peulvruchten. Dit laatste lijkt heel mooi evenals de verzekering van de directeur-generaal voor de Voedselvoorziening dat we spoedig van dit dalende vlak weer op een hellend vlak zullen komen. Niettemin wijzen allerlei feiten er op dat Nederland (tot nu toe nog één van de best voorziene bezette landen voor levensmiddelen) zeer snel de tijd van de hongersnood tegemoet gaat. Voor al deze feiten is maar één verklaring en wel dat Duitsland om een opstand te voorkomen zolang mogelijk zijn voedselpositie zal trachten te handhaven.

1941 ----- 23 april woensdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zou binnenkort een broodbon niet voor 7 maar voor 9 dagen geldig zijn.

1941 ----- 24 april donderdag.

VAN HOUTUM. In Hoog Buurlo vindt men bij de nieuwe zenders een onontplofte bom. Deze zal maandag aanstaande worden gedemonteerd wanneer blijkt dat het geen tijdbom is. Vanaf 1 mei aanstaande zal het rijwielbelastingplaatje na een 17-jarig bestaan verdwijnen. Deze maatregel is niets anders dan een lokmiddel voor het Nederlandse volk om toch maar het goede van de NSB in te zien. Bovendien heeft de Duitser gebrek aan koper zodat het uitschakelen van het belastingplaatje hem een winst van enige tonnen koper geeft.

1941 ----- 28 april maandag.

VAN HOUTUM. De aardappels worden gedistribueerd. Het rantsoen bedraagt 1 1/2 kilo per persoon per week. Voor dit lagere rantsoen wordt het broodrantsoen over zeven dagen berekend, nu over zes dagen. De directeur-generaal van de Voedselvoorziening, Ir Louwes, verklaarde nog vorige week ´Wij zullen nog meer aardappels in de trechter gooien.´ Wij hebben ze gelukkig zelf gekocht en betaald en hoeven er niemand ´dank je wel´ voor te zeggen. Bij de aankondiging van de aardappeldistributie in een land dat in overvloed aardappels verbouwt weet hij niets meer te zeggen dan ´Wij zitten in een fuik en wij kunnen niet anders.´ Hieruit is dus op te maken dat de bovenbedoelde trechter eerst in Duitsland eindigt. De distributie is zogenaamd te wijten aan gebrek aan gemeenschapszin en volksdiscipline. De aardappelkaarten zullen in de komende week worden uitgereikt. Het loopt al op deze morgen voor alle aardappelwinkels storm. Want iedereen wil nu toch nog een klein voorraadje inslaan nu de aardappels nog verkrijgbaar zijn. Veel mensen gaan nu zelf, door de nood gedwongen, aardappels verbouwen om aan dit zo echte volksvoedsel geen gebrek te zullen krijgen. Door de distributie van aardappels is men in de Centrale Keuken in Apeldoorn niet meer in staat om stamppot te verstrekken. Men zal nu genoegen moeten nemen met soep. 's Middags wordt in Ugchelen een straatarme NSB-er begraven. Deze man, die in normale tijd van de armen zou worden begraven, wordt nu op kosten van de NSB in een tweede klas graf ter aarde besteld. Na de lijkstoet van deze man volgt nog een grote optocht van NSB-ers.

1941 ----- 29 april dinsdag.

VAN HOUTUM. De distributiedienst verstrekt geen petroleumbonnen meer aan hen die naast een petroleumtoestel ook nog over een gasfornuis beschikken.

1941 ----- 30 april woensdag.

VAN HOUTUM. Er worden geen nieuwe bonnen voor scheerzeep bekend gemaakt. De met ´K´ gemerkte bon van de textielkaart geeft nu recht op het kopen van een rantsoen (50 gram) scheerzeep. Voor de aardappeldistributie zullen we een extra rantsoen rijst van 250 gram krijgen. Hiervoor wordt een bon van de boter- of vetkaart aangewezen.

1941 ----- 1 mei donderdag.

VAN HOUTUM. Op grond van de nieuwe schoenendistributie-beschikking is het aan alle schoenmakers verboden schoeisel te verkopen. De toegang tot beurzen of het meespelen in orkesten wordt aan alle joden verboden.

1941 ----- 3 mei zaterdag.

VAN HOUTUM. ´s Avonds lopen vele WA-mannen door Apeldoorn, meest in groepjes van drie. Er ontstaat al spoedig onenigheid. Het gevolg zijn relletjes en het gaat zover dat de politie op de Hoofdstraat éénrichtingverkeer instelt. Om tien uur eindigen de vechtpartijen waarbij minstens vier NSB-ers gewond raakten.

1941 ----- 5 mei maandag.

VAN HOUTUM. Op de markt in Apeldoorn worden vele bekeuringen uitgedeeld wegens prijsopdrijving. De leider van deze agenten is natuurlijk de NSB-er D. Hij laat de laatste weken weer van zich horen. Enige dagen geleden bekeurde hij een frauduleuze slachter in Ugchelen hoewel hij er niet meer dan een emmervol in de tuin begraven darmen heeft kunnen vinden. Er worden voor werk op het vliegveld Deelen slepers gevraagd die nog over paarden beschikken. Een lokmiddel is onder meer het hoge loon van 1,50 gulden per uur. De politie bepaalt dat men fietsen niet meer in het openbaar of in donker onbeheerd mag achterlaten.

1941 ----- 6 mei dinsdag.

VAN HOUTUM. Het broodrantsoen (2000 gram per zes dagen) wordt met 2000 gram per drie weken verhoogd. Bovendien wordt de periode van zes dagen tot zeven dagen verlengd. Het extra rantsoen bedraagt dus 47 gram in plaats van 95 gram per dag. Bijna al het schoeisel valt nu onder de distributie. Bij de nieuwe regeling voor vlees wordt de nieuwe periode acht dagen. Het rantsoen blijft hetzelfde. Alle nieuwe distributiebepalingen staan zo verward in de krant dat alle artikelen eerder een gegoochel met cijfers schijnen dan een uitleg. Dit wordt expres gedaan om het iedereen zo moeilijk en onbegrijpelijk mogelijk te maken. De vrachtauto van de fabriek wordt gevorderd. De Diesel moet in Zwolle worden gekeurd. Onderweg raakt de olieleiding lek en door deze vertraging wordt de auto niet op het aangewezen marktplein maar in een zijstraat geparkeerd. Door allerlei smoesjes keuren de controleurs de auto af zonder deze te zien. Gelukkig kan de wagen nu in een houtgasauto worden veranderd zoals wij van plan zijn.

1941 ----- 8 mei donderdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers hebben de hele zo waardevolle bibliotheek van de Vrijmetselaars in Den Haag naar Frankfort aan de Main overgebracht. De schoenfabrieken werken nog op volle kracht door. Slechts 9,6% van de productie is voor Nederland bestemd. De rest gaat naar Duitsland.

1941 ----- 9 mei vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers arresteren 's morgens in Apeldoorn veel burgers. Zij zouden allen tot een organisatie behoren en wapens in huis hebben gehad.

1941 ----- 15 mei donderdag.

BLOEM. De hele zwik welke op het Gietelse Broek stond is weer vertrokken. Naar men zegt naar Nijverdal. Zij bestond uit een 30-tal manschappen, een luisterpost, afweergeschut en een viertal wagens met bedekte lading.

1941 ----- 16 mei vrijdag.

VAN HOUTUM. Uit de Apeldoornse kazernes ontsnappen drie Duitse soldaten. Alle overige moeten zoeken en vinden er één terug. Een groot aantal moffen zoekt in Ugchelen. Er passeren deze dag 2.400 Nederlandse arbeiders uit Duitsland Apeldoorn. Zij zouden allen nationale Nederlandse liederen hebben gezongen afgewisseld door ´In der Heimat ist kein Fressen mehr.´

1941 ----- 17 mei zaterdag.

VAN HOUTUM. Wegens gebrek aan veevoer moet 20% van de Nederlandse veestapel worden geslacht.

1941 ----- 19 mei maandag.

VAN HOUTUM. In heel Nederland komen de kranten in beperkte vorm uit. De NAC mag in niet meer dan zes pagina's en de Telegraaf in tien pagina's verschijnen. In veel gevallen zijn de foto's en letters kleiner dan voorheen.

1941 ----- 22 mei donderdag.

VAN HOUTUM. Gisteravond gaven enkele Duitse militairen aan elkaar een afscheidsdiner in een hotel in Hoog Soeren. Een half uur na middernacht is het feest ten einde. In al hun dronkenschap steken de Duitsers een grote hoeveelheid munitie in de omgeving in brand. De ontploffingen zijn tot ver in de omtrek te horen. Zeer veel Duitse soldaten, afkomstig van de hele Veluwe, trekken door Apeldoorn. Daar moeten zij op het station vaak lang wachten om naar onbekende bestemming vervoerd te worden. Geen enkele soldaat kijkt met een vrolijk gezicht. Het geeft doorgaans blijk van neerslachtigheid. 's Avond is het bij het station zwart van de nieuwsgierige burgers. Zij zien hoogstens het inladen van allerlei, soms onnodig materiaal, omdat er de hele avond geen trein passeert.

1941 ----- 23 mei vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen (voor een paar dagen) een groot aantal vrachtauto's om soldaten uit alle delen van de Veluwe naar Apeldoorn te kunnen vervoeren. Het schijnt dat deze troepenverplaatsingen ook misleiding voor de vijand en de Duitse soldaat zijn. Dit blijkt uit het volgende voorval. In Hoog Soeren waren enige Duitse soldaten in een boerderij ingekwartierd. De zoons vroegen bij het afscheid of de soldaten vanuit hun nieuwe legerplaats eens een ansichtkaart naar de boerderij wilden sturen. Dit gebeurde en enige dagen later ontvingen de zoons een ansichtkaart uit een plaats slechts 1 1/2 uur fietsen van Hoog Soeren. De zoons gingen de volgende dag de soldaten opzoeken. Deze wisten niet wat ze zagen. Zij vroegen ´Hoe komen jullie zo gauw hier. Wij hebben er 24 uur met de trein over gereden.´

1941 ----- 3 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. Op de Asselsestraat ontstaat tussen enige Duitsers en Nederlanders een gevecht. Daarbij moet een mof zwaar gewond naar het ziekenhuis worden overgebracht. De verklaringen over het gevecht lopen zeer uiteen. Een jongeman zit op een hek. Daar tegen staat zijn fiets. Enige naderende Duitsers met ´Nederlandse´ meisjes willen achter op het trottoir ruim baan hebben en eisen dat de jongeman zijn fiets verplaatst. Hij doet het niet en krijgt van de Duitsers een klap onder zijn kaak. De jongeman slaat deze Duitser bewusteloos en twee andere soldaten met een boksbeugel half dood. Hij weet te ontsnappen. Eén van de meiden kent hem en geeft aan de politie zijn naam en adres door. De inmiddels gewaarschuwde Nederlandse politie zet een wacht voor de woning van de jongen. Zijn ouders en enige toeschouwers van het gevecht moeten mee naar het politiebureau. De jongeman meldt zich later aan om te voorkomen dat zijn ouders voor hem worden gevangen gehouden. Deze jongen zal wel doodgemarteld worden in één of ander kamp. Dit is jammer. De meiden die met die moffen liepen verdienen een langzame en pijnlijke doodstraf.

1941 ----- 4 juni woensdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart vaardigt een nieuwe jodenverordening uit. Het is voor joden verboden publiekelijk te baden in zee of zweminrichtingen, het betreden van publiekelijke plantsoenen en lokalen, het huren van publiekelijke logeergelegenheden en het bezoeken van de paardenrennen als toeschouwer. Handelingen in strijd met deze bepalingen worden met zes maanden of 1000 gulden gestraft.

1941 ----- 5 juni donderdag.

VAN HOUTUM. Op alle openbare gebouwen waar de jeugd zich veel ophoudt (onder andere de Christelijke HBS) en op alle aanplakborden bevestigen gemeentearbeiders een officiële bekendmaking. Deze houdt in dat alle jongemannen, geboren na januari 1920 en voor 31 december 1927, zich tussen 21 uur en 6 uur 's morgens niet op de openbare weg mogen komen. Onder het centrum wordt ongeveer verstaan alles wat zich binnen 2 1/2 km van het Gemeentehuis in Apeldoorn bevindt. Deze bekendmaking is een gevolg van de ongeregeldheden op dinsdag 3 juni. Deze maatregel geldt voorlopig tot 4 juli 1941. De meisjes vallen niet onder deze bepaling anders zouden de Duitse soldaten niet langer met een landverraadster uit kunnen gaan. De moffen zouden in opstand kunnen komen. 's Middags fotografeert een Duitse soldaat tot tweemaal toe de fabriek. Een ander maakt nauwkeurig aantekeningen. Na 21 uur patrouilleren veel Duitse soldaten en leden van de Groene Politie in de straten van Apeldoorn. Zij arresteren 21 jongens die thuis behoorden te blijven. Eerst wordt de overtreder met een gummistok tegen de grond geslagen daarna moet hij in looppas tussen twee fietsende agenten naar het politiebureau. Alle jongens moeten daar tot 's morgens 6 uur schoenen poetsen en aardappels schillen. Een man die de Duitse soldaten bij het station uitlacht moet als straf in looppas naar de kazerne.

1941 ----- 6 juni vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens halen we naast andere distributiekaarten een kolenkaart voor de aanstaande winter op aan de Openbare School. De bekendmaking voor jongemannen tussen de 14 en 21 jaar wordt gewijzigd. Nu mag geen enkele jongen tussen de 14 en 21 jaar, waar hij ook woont, zich in het centrum van Apeldoorn bevinden tussen de vastgestelde tijden.

1941 ----- 7 juni zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Avonds na 21 uur vinden er weer grote onlusten in Apeldoorn plaats. Duitse soldaten patrouilleren in viertallen over de Hoofdstraat. Zij schijnen strenge orders te hebben gekregen. Men mag niet stilstaan, geen handen in de zak steken enz. De Duitse soldaten zijn door het dolle heen. Een jongen, die niet snel genoeg zijn hand uit de zak haalt, wordt eerst tegen de grond geslagen. Daarna wordt hij door een winkelruit gegooid en vervolgens met zijn bebloede hoofd vrijgelaten. Bij een achtervolging van twee jongens op de Asselsestraat weten deze naast een bakkerij in een tuin te vluchten en te ontsnappen. De bakker niet wetende wat er om zijn huis gebeurt, gaat op straat kijken. Hij wordt onmiddellijk door twee Duitsers tegen de grond geslagen. Een knecht overkomt hetzelfde lot. De Duitse soldaten zijn redeloos. Nu de twee jongens ontsnapt zijn wreken zij hun woede op onschuldige burgers. Dat is de nieuwe orde!

1941 ----- 8 juni zondag.

VAN HOUTUM. 's Avonds is het in Apeldoorn na 21 uur vrij rustig. De politie treedt alleen actief op. De Duitse soldaten moeten zelfs van de Hoofdstraat. Alle moffen die gisterenavond handtastelijk zijn opgetreden zouden streng gestraft worden(?). Twee Duitse soldaten, die vanuit Apeldoorn naar Hoenderloo onderweg zijn, houden op de Ugchelse Berg stil. Ze vragen alle aanwezige jongens (ongeveer tien) naar hun stamkaarten, het voorlopige identiteitsbewijs. De soldaten zijn erg dronken zodat het geen wonder is dat zij buiten het centrum controleren. Twee namen worden opgeschreven. De soldaten zijn zo wit als een doek en staan tijdens de controle te beven. Zij schijnen bang te zijn voor deze Nederlandse meerderheid zonder wapens.

1941 ----- 9 juni maandag.

VAN HOUTUM. De overheid geeft ons een extra rantsoen suiker. De hoeveelheid per bon blijft gelijk, maar één bon is twee weken in plaats van vier weken geldig. Het rantsoen bedroeg eerst één kilogram per maand.

1941 ----- 10 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. De loco-burgemeester van Apeldoorn waarschuwt de bevolking in het centrum tegen scherpere Duitse represaillemaatregelen. Dit naar aanleiding van de vele opstootjes van de laatste dagen in de rustige gemeente Apeldoorn. Wij moeten ons kalm gedragen en een loyale houding tegenover de bezetter aannemen. Wij moeten dus kalm toezien hoe gemeen de Duitsers onschuldigen straffen. Van deze waarschuwing mag schijnbaar niets uitlekken naar andere gemeenten want de NAC heeft deze waarschuwing niet geplaatst.

BURGEMEESTER. Ontslag van de burgemeester Quarles van Ufford door de Duitse bezetter.

1941 ----- 11 juni woensdag.

VAN HOUTUM. Al het grasland in de provincie Gelderland moet bij de plaatselijke notaris worden opgegeven. Alle landeigenaren moeten het overbodige gras leveren wanneer zij per stuks grootvee over meer dan 65 are beschikken. In Zutphen staat een dame, wonende in Apeldoorn, terecht wegens de beschuldiging van het luisteren naar de Engelse zender en het verspreiden van anti-Duitse geruchten. Deze dame is verraden door een dienstbode die een halfjaar geleden haar ontslag heeft genomen. Zij sloot zich intussen bij de NSB aan en werd verliefd op een Duitse soldaat. Zij beschouwde het als haar plicht haar oude mevrouw aan te klagen. Van haar heeft zij zelf indertijd veel gedichten overgeschreven en met wie zij naar de Engelse zender luisterde. De dame ontkent alle beschuldigingen. De dienstbode valt haar voortdurend in de rede met vloeken en andere zware taal. Uit dit proces blijkt voldoende uit welke elementen de NSB bestaat.

1941 ----- 12 juni donderdag.

VAN HOUTUM. Een week geleden werd door de agent D., een NSB-inspecteur en een politieagent huiszoeking gedaan. De berichten waren zeer verwarrend en eerst nu horen we het juiste verloop van de huiszoeking. Op vrijdagavond slachtte één van Apeldoorns grootste clandestiene slachters een varken. Om zes uur waarschuwt een ´goede´ agent dat D. twee uur later bij hem een inval zou doen. Alles werd snel verstopt. D. verscheen precies om acht uur. Hij vond alleen maar enige darmen in het kippenhok. Door verraad wist de NSB-er echter dat er een varken werd geslacht. Hij vraagt dan ook bij wie de slager het varken heeft gekocht. D. krijgt prompt het antwoord ´Van dezelfde boer, van wie jij D. aardappels hebt gesmokkeld.´ De NSB-er wist niet hoe hij kijken moest en antwoordde bedeesd ´Het zal wel met een sisser aflopen.´ Spoedig daarna vertrokken de agenten.

1941 ----- 13 juni vrijdag.

VAN HOUTUM. Van middernacht tot ruim vier uur passeren vele vliegtuigen. Om twee uur horen wij een zware bomontploffing. Tegelijkertijd passeert er een trein in het Willemsbos. De bom is op 500 meter van de kazernes in het Orderbos gevallen. 's Morgens ga ik naar de bomkrater kijken. Deze is op een heuvel en ongeveer één meter diep en drie meter breed. Alle bomen binnen 20 meter zijn vernield en tot een afstand van 200 meter komen nog beschadigde bomen voor. Het schijnt één van de grootste Engelse bommen met de nieuwe springstof te zijn. De scherven die gevonden worden zijn hoogstens acht cm lang en twee à drie cm dik. Vele burgers zagen de vernielde bomen in stukken om nog een hoeveelheid brandhout te kunnen meenemen voordat de boswachter komt. 's Middags komt de Ortskommandant kijken. Na zijn bezoek mag niemand meer in de buurt van de bomkrater komen wegens het grote gevaar van nog voortdurend afknappende bomen. 's Avonds valt nog een boom van 40 cm dikte om. De Duitsers heffen het dansverbod op en tot nader orde mag men op woensdag, zaterdag en zondag weer dansen. In de onlangs afgekondigde kolenbeschikking komt verandering. Er zullen extra kolen voor vrijstaande huizen worden toegewezen.

1941 ----- 14 juni zaterdag.

VAN HOUTUM. Alle boseigenaren moeten opnieuw hout leveren. Het zou uitsluitend voor de mijnen in Limburg zijn bestemd (?). Volgens geruchten zou Nederland binnenkort een miljoen konijnen aan Duitsland moeten leveren. Deze dieren zijn zeker nodig om een tunnel van Frankrijk naar Engeland te graven. In de kranten van de laatste dagen staan verschillende artikelen, waarin men wordt aangeraden konijnen aan te schaffen voor de eigen vleesvoorziening. In het ochtendblad staat bovendien een stuk over het houden van bijen. Wij moeten misschien ook wel in het najaar honing leveren. De Duitsers nemen op de veiling in Apeldoorn alle aardbeien (800 pond) en slabonen in beslag. Burgers kunnen bijna geen aardbeien krijgen. De zwarte prijzen variëren van 0.60 tot 1,20 gulden per pond. Alle handelaren in oud ijzer moeten binnen een vastgestelde tijd samen 2.000 ton gietijzer leveren. Zij zouden een kleine hoeveelheid ander ijzer daarvoor terugkrijgen.

1941 ----- 15 juni zondag.

VAN HOUTUM. In de krant staan een groot aantal nieuwe distributiemaatregelen. Bij de volgende uitreiking van distributiekaarten zullen deze niet apart maar in bonboekjes (één persoon) worden uitgedeeld. In deze boekjes bevinden zich onder andere brood- en vleeskaarten en een algemene kaart. Vanaf 16 juni aanstaande worden de gebakrantsoenen gewijzigd. Na 23 juni aanstaande bedraagt het aardappelrantsoen twee kilo (nu 1 1/2 kilo). Dit werd ook hoog tijd want in Duitsland zijn de aardappels zonder bon verkrijgbaar. De Secretaris Generaal van de Volksvoorlichting, dr. Goedewagen, opent in Vaassen het zomerkamp voor journalisten op kasteel De Cannenburgh. De hele dag passeren tientallen goederentreinen in beide richtingen Apeldoorn.

1941 ----- 16 juni maandag.

VAN HOUTUM. Wij horen de hele nacht vliegtuiggeronk en zo nu en dan het inslaan van bommen. Twee vallen er om 1.30 uur vrij dichtbij. Op het vliegveld Deelen vallen negen bommen die twee startbanen vernielen. In de Harskamp zouden ook bommen zijn gevallen. In Apeldoorn is op enkele punten luchtalarm. Er gaan geruchten dat de kazernes zijn gebombardeerd. De politie(?) zou er alles afgezet hebben. 's Morgens fiets ik er langs maar van enige vernieling of afzetting is niets te merken. 's Middags ga ik de bomkraters van bovengenoemde twee bommen zoeken. Ik volg nauwkeurig de richting waarin deze volgens de nachtwacht zijn gevallen. Tenslotte rij ik de Nassauweg in Spelderholt in. Daar zie ik een grote ravage. Er zijn nog weinig mensen geweest. De kraters zijn moeilijk te vinden door de vele afgeknapte eiken- en dennenbomen die erover liggen. Bij de geringste windstoot vallen nog bomen om. Scherven zijn er bijna niet te vinden, alleen stukken van de vleugels. Op één staat duidelijk het gewicht en ander kenmerken. Hieruit is op te maken dat de bom 250 kilo weegt en van Engelse oorsprong is. De politie beweert echter dat het twee brandbommen van 75 kilo zijn. Dit is grote dwaasheid. Er komen nog enige burgers naar de verwoestingen (150 meter in omtrek) kijken. Het is tamelijk afgelegen zodat de politie het terrein niet afzet. 's Avonds om 10 uur drijven zes wolkjes van afweergeschut langs de heldere hemel. Menigeen denkt al aan de zolang verwachte Engelse parachutisten.

1941 ----- 17 juni dinsdag.

POLITIE. In opdracht van de dienstdoende majoor is de politie naar het kringhuis van de NSB geweest. Daar zou lawaai gemaakt worden. De bewoner van het pompstation naast het kringhuis had een ziek kind. Dat had daar last van. Het bleek dat achter het kringhuis werd gemarcheerd waarbij commando's werden gegeven. De leider daarvan is met een en ander in kennis gesteld. Hij verklaarde er rekening mee te zullen houden.

1941 ----- 18 juni woensdag.

VAN HOUTUM. Het verordeningenblad nr.25 bevat zeven nieuwe bepalingen. De voornaamste is een verplichte inlevering van enige metalen. Alle publiekrechtelijke lichamen, eigenaars, bezitters en houders (bijvoorbeeld huurder, expediteur) moeten voorwerpen, geheel of gedeeltelijk bestaande uit koper, nikkel, tin of lood inleveren als deze voorwerpen geen grote volkswaarde bezitten of niet geregeld gebruikt worden. Dit geldt ook voor Rijksduitsers en NSB-ers. De inlevering moet uiterlijk op 10 augustus 1941 bij de plaatselijke inleveringbureaus zijn gebeurd. Als hij dat verlangt ontvangt de tot inlevering verplichte persoon van het Rijk der Nederlanden de metaalwaarde van het ingeleverde voorwerp vergoed. Met andere woorden, we moeten het eigenlijk gratis aan de bezettende mogendheden geven. In geval van uitbetaling betaalt Duitsland weer niets en Nederland alles. Een tweede verordening verbiedt het roken in bossen en op heide- en veengronden tussen 1 maart en 1 november en op het roken in licht ontvlambare gebouwen. Dit is één van de schaarse Duitse maatregelen die ook werkelijk nuttig zijn.

BLOEM. Op het Gietelse Broek staan nog wel een dertiental gecamoufleerde barakken onder één dak van gaas en her en der bespoten met een groene vloeistof.

1941 ----- 19 juni donderdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart geeft de Commissaris van Politie in Apeldoorn (Mr. Van Barrelo) eervol ontslag.

1941 ----- 20 juni vrijdag.

VAN HOUTUM. De Distributiedienst reikt geen toewijzingen uit aan hen die wegens een aardappelvoorraad geen aardappelkaarten hebben aangevraagd en die nu hun voorraad verbruikt hebben. Door de opzettelijke vertraging bij de uitreiking van de persoonsbewijzen door de burgers (bijvoorbeeld slechte foto, verzuim enzovoort) moeten alle overtreders een boete betalen.

1941 ----- 21 juni zaterdag.

VAN HOUTUM. Gedurende de laatste vijf dagen vervoeren vele Duitse vrachtauto's puin naar Hoog Soeren. Waar het puin vandaan komt is onbekend. De zware Diesels komen uit de richting Hoenderloo. De Duitsers zijn van plan in het Kroondomein bij Hoog Soeren grote munitieopslagplaatsen aan te leggen. Het puin dient voor nieuwe wegen.

1941 ----- 22 juni zondag.

BLOEM. In de week van 15-6 tot 22-6 zijn in de nacht bommen gevallen bij Jan de Moor. Geen mens en dier zijn er het slachtoffer van. Er was slechts enige materiële schade. De kazerne bij Apeldoorn is bewerkt met een bom. Er is alleen een opslagplaats getroffen naar men zegt. Ook in dezelfde week is in Barneveld, naar men zegt, een school getroffen. Daarin lag de Duitse weermacht. Van getroffenen is niets bekend. Ook in diezelfde tijd zouden op het Deelerwoud de startbanen vernield zijn.Economie: éénjarige veulens werden verkocht. In twee gevallen voor f 800,- en f 940,-, eieren 11 cent, nuchter vaarskalf voor f 45,-, biggen van 50 pond voor f 20,- , neurende koeien circa f 500,-. Een goed jong werkpaard om en nabij f 2.000,-. Aan fietsbanden is een groot gebrek, f 15,- voor banden, zonder bon. Geschatte grondprijzen voor grond aan de Knibbelallee f 2800,- zonder bijkosten van de notaris. De smokkelhandel in varkens, eieren, koeien enzovoort teelt wierig.

1941 ----- 23 juni maandag.

VAN HOUTUM. Volgens onbevestigde berichten vermoordt een inwoner uit Beekbergen in Apeldoorn Noord een NSB-er. Een ander bericht meldt dat Krijgsman is vrijgesproken door bemiddeling van een Rijksduitser. Krijgsman sloeg uit zelfverdediging op 3 juni een Duitse soldaat bewusteloos en viel een ander met een boksbeugel aan.

1941 ----- 24 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. Alle stadstuintjes in Nederland moeten worden geregistreerd. De opbrengst zal later wel in beslag worden genomen. Onze Dieselvrachtauto is omgebouwd voor houtgas. De wagen moet vandaag een vracht naar Zeist brengen. In het begin gaat het goed maar bij Terschuur slaat de motor af bij het vullen van de generator. Eerst na vier uur loopt hij weer. Een kilometer voorbij station Amersfoort brandt een rubberring door. Daardoor ontsnapt het gas en de motor slaat opnieuw af. Terwijl mijn neef en ik aan de kant van de weg zitten te wachten op een monteur stopt voor ons een Opel met een Duitse kapitein en twee soldaten. De officier doet alsof hij een weg vraagt. Arnold loopt naar hem toe maar deze moet ´ophoepelen´. De kapitein moet mij hebben omdat ik op de bank ben blijven zitten. Ik weet de straat evenmin en moet in de auto stappen. Tijdens het rijden vraagt de officier mij naar allerlei straten die ik natuurlijk niet weet. Tenslotte vraagt hij me naar het station. Ik moet de ligging nauwkeurig opgeven en mag eerst daarna uitstappen. Het leek me een steekproef of de Nederlandse bevolking wel snel en vriendelijk genoeg op de bevelen van de bezetter reageerde. Ik moet 700 meter lopen om weer bij de vrachtauto te komen. Mijn neef en de chauffeur geloven hun ogen niet dat ik daar weer vrij kom aanwandelen. Zij waren van plan de arrestatie bij de Amersfoortse politie op te geven en daar mijn stamkaart (identiteitsbewijs) die ik in de auto had laten liggen af te geven. Na dit oponthoud verloopt de tocht goed. Onderweg passeren we nog vele auto's met houtenvliegtuigen. Langs het vliegveld Soesterberg staan overal nieuwe hangars als heuvels gecamoufleerd. Onder de ANWB-borden van Soesterberg, Woudenberg en Renswoude staan bordjes met de woorden ´joden niet gewenst´.

1941 ----- 26 juni donderdag.

VAN HOUTUM. In Nederland wordt het dansen opnieuw verboden. Op het Ugchelse kerkhof Heidehof vindt een bijzondere plechtigheid plaats. Om 2.30 uur wordt het stoffelijk overschot van C. Brouwer bijgezet. Hij diende in het Nederlandse leger en is in de oorlogsdagen van mei 1940 aan zijn verwondingen in een ziekenhuis gestorven. Zijn lijk werd met anderen (veelal verminkt, maar apart gekist) in een graf op een vreemdelingenkerkhof in Tiel begraven. Hij is de enige gesneuvelde uit Ugchelen en zodoende vatte het bestuur van ´Ugchelens Belang´ het initiatief hem als eerste op Heidehof te begraven. Dit kon niet want in het voorjaar (opening kerkhof) mochten er nog geen stoffelijke overblijfselen van Nederlandse soldaten van het ene naar het andere graf worden overgebracht. Door toedoen van de Gelderse Vrouwenvereniging kon het lijk, ook uit financieel oogpunt, vervoerd worden. Hoewel deze plechtigheid alleen in het bijzijn van de familie mag plaatsvinden zijn toch honderden inwoners van Ugchelen aanwezig.

1941 ----- 27 juni vrijdag.

POLITIE. Om 12.30 uur werd door Polak aan de Stationsstraat telefonisch kennisgegeven dat er een aantal personen voor zijn deur stonden. Wat zij deden was hem niet bekend. Twee agenten van politie, die ter assistentie waren, rapporteren bij terugkomst dat een zekere M. van de Ortskommandant een schriftelijk bewijs had dat hij zich met nog tien andere personen tussen 24 en 4 uur op straat mocht komen. Volgens de agenten zouden deze personen bij de joden papieren aanplakken met het opschrift ´Hier heerst de Engelse ziekte´. Hoewel dit aanplakken niet door hen was geconstateerd hadden zij die biljetten zien zitten bij Polak en Weijl aan de Stationsstraat. Een afzonderlijk rapport wordt aan de Inspecteur van Politie overgelegd.

1941 ----- 28 juni zaterdag.

VAN HOUTUM. In de afgelopen nacht tussen 0 en 4 uur hebben NSB-ers de moed, let wel de moed (zij staan onder politiebescherming en niemand mag zich in die uren op straat begeven) op alle winkelramen en muren biljetten te plakken. Deze moeten een anti-Russische stemming veroorzaken. Alle aanplakborden zitten vol met biljetten waarop staat dat de Nederlander moet kiezen tussen het nationaal-socialisme en het communisme. Op vele winkelramen staat ´Hier heerst de Engelse ziekte´. Een echte Nederlander schrijft op een ruit ´Dit is beter dan de moffenpest´. Het plakmiddel is zo goed dat de meeste winkeliers bijna de hele morgen nodig hebben deze onsociale plakkaten van hun ramen te verwijderen. Veel ruiten zijn ook ontsierd met voorwereldlijke figuren zoals hakenkruis en wolfsangel.

1941 ----- 29 juni zondag.

VAN HOUTUM. De NSB-ers bekladden opnieuw de Synagoge van Apeldoorn. Te midden van slecht geschilderde hakenkruisen (dikwijls omgekeerd) en wolfangels staat ´Juda kan verrekken, Hitler is gekomen. Weg met de joden´. Op de stoep staat ´Hier is de zwijnenstal´. In het ochtendblad staat een nieuwe vaststelling van zuivelprijzen. Boter kost nu 2,60 gulden per kilo (voorheen 2,34) en melk 0,18 gulden per liter (voorheen 0,15). Vele Nederlanders dragen weer een witte anjer. De NSB-ers gaan als bloedhonden op deze bloemen af en trekken deze bij de mensen van de kleren. 's Middags grijpt ook de politie van Apeldoorn in. Alle mensen die een witte anjer dragen moeten deze afdoen en de politie neemt hen de stamkaart af. Deze kunnen zij de volgende dag bij het politiebureau afhalen. Een enkeling bevestigt een scheermesje achter zijn anjer.

1941 ----- 30 juni maandag.

VAN HOUTUM. De Duitsers nemen 's morgens alle vooraanstaande leden van de Anti Revolutionaire Partij in Nederland gevangen. Onder de 600 gevangenen bevinden zich dr. Colijn en de loco-burgemeester van Apeldoorn, Gosker. De rantsoenen voor gas en elektra worden met 25% van de overeenkomstige periode van 1940 verminderd. De eisen voor het verkrijgen van rijwielbanden worden verscherpt. Wie trein, tram of bus kan nemen en vijf kilometer van zijn werkplek woont, krijgt nog geen bon. De afstand die personen dagelijks moet afleggen om een bon te krijgen wordt van 15 tot 20 kilometer verhoogd. Alle aanvragen voor 1 juni, die nog niet zijn ingewilligd, zijn ongeldig. De politie in Apeldoorn doet eindelijk een goede daad. Een NSB-schoenwinkelier aan de Hoofdstraat heeft 2.000 paar schoenen clandestien gekocht. De politie legt op deze voorraad beslag en maakt proces-verbaal op. 's Middags wordt zijn hele winkel ten aanschouwe van het verheugde publiek helemaal leeggehaald. Deze man verkocht aan geen enkele burger schoenen. Ook niet op de bon maar wel aan de Duitsers.

1941 ----- 1 juli dinsdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten neemt de Duitse politie in Nederland alle politiek fanatieke Gereformeerde dominees gevangen.

1941 ----- 2 juli woensdag.

VAN HOUTUM. 's Middags komt iemand van de Winterhulp op Brouwersmolen. Hij vraagt hoeveel de fabriek aan deze (NSB) instelling wenst te geven. De directie antwoordt hem dat de fabriek al voldoende voor de Winterhulp doet door ruim 20 overbodige arbeiders werk te geven die niet mogen worden ontslagen. Hij maakt hiervan een nauwkeurige aantekening en vertrekt zonder iets te hebben ontvangen.

1941 ----- 3 juli donderdag.

VAN HOUTUM. Alle burgers die op zondag een anjer droegen en door de politie zijn betrapt moeten hun radiotoestel inleveren en een distributietoestel wordt onklaar gemaakt. De Ortskommandant van Apeldoorn verbiedt het bekladden van gebouwen. In dit verband wijst hij erop dat maatregelen van de Rijkscommissaris ook voor NSB-ers gelden,

1941 ----- 4 juli vrijdag.

VAN HOUTUM. De gemeente Apeldoorn heeft eindelijk weer eens een buitenkansje. Voor de komende 14 dagen worden 80 koeien geslacht. De Apeldoornse jeugd hoeft niet langer tussen 23 en 6 uur thuis te blijven. De straf wordt opgeheven.

1941 ----- 5 juli zaterdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart ontbindt in Nederland de volgende politieke partijen: VD, SGP, CDU, ARP, CHU, VB, RKSP en SDAP.

1941 ----- 6 juli zondag.

VAN HOUTUM. Vanaf 14 juli vallen jam, stroop en andere broodsmeersels onder de distributie. De verkoop blijft tot 14 juli verboden. Het rantsoen bedraagt in totaal 500 gram per vier weken. Seyss-Inquart komt 's middags door Apeldoorn. Eerst komen enige motorfietsen met Duitse en Nederlandse politie. Daarna volgen drie grote snelrijdende luxewagens en vele motoren.

1941 ----- 7 juli maandag.

VAN HOUTUM. In de buurt van Epe daalt een aangeschoten Engelse bommenwerper. Het toestel landt veilig. De bemanning steekt het daarna in brand. Zij worden spoedig door de politie opgepakt.

1941 ----- 8 juli dinsdag.

BLOEM. De 22e juni 41 is Hitler Rusland binnengevallen. Men zegt dat de blokkade zo scherp gewerkt heeft dat hij dit van honger doen moest. Men zegt dat met de duikbootaanmaak, die in de winter van 1940 op grote schaal is geschied, zeer veel sabotage is gepleegd. Men zegt dat er te veel zwavel in het ijzer is blijven zitten. Dit zou in hoofdzaak door de communisten gedaan zijn. Men zegt dat bij Amersfoort zeer veel munitie ontploft is door er bommen op te gooien.

1941 ----- 9 juli woensdag.

VAN HOUTUM. Om 1.30 uur vallen twee bommen in de buurt van de transformatoren in Wormen op een aardappelland. Veel huizen lopen glasschade op. Het is maar goed dat deze bommen hun doel missen want in een nabijgelegen gebouw liggen grote hoeveelheden munitie. Duitse soldaten vervoeren overdag deze springstoffen naar elders. De Duitsers verbieden het dragen van knopen van een militair uniform met de Nederlandse Leeuw er op.

BLOEM. Er komen geregeld 's nachts veel Engelse vliegtuigen over. Men zegt dat de oostelijk gelegen spoorweguitgangen naar Duitsland gebombardeerd zijn zodat de uitvoer van koeien nu gestremd is en deze terug komen. Men zegt dat een gedeelte in weilanden gedreven was en de slagers kregen van deze wel haast het dubbele rantsoen. Door de aanhoudende droogte is er nu een groot te kort aan aardappelen doordat de nieuwe nu de 9-7-41 nog haast niets opleveren.

1941 ----- 10 juli donderdag

VAN HOUTUM. Van 11.30-12.30 uur moeten allen waarvan de geboortenaam Van Houtum is hun persoonsbewijs halen. Alles verloopt vlot. Op dezelfde tijd vindt de installatie van de nieuwe NSB-burgemeester [den Besten] plaats. Op het Raadhuisplein is een kleine versiering aangebracht. Evenals op een kermis hoort men de hele morgen op dit plein grammofoonmuziek. Er wapperen alleen NSB-vlaggen. Eerst houdt de loco-burgemeester Stempher (vroeger lid SDAP en nu lid NSB) een zeer vleiende rede. Daarna spreekt het oudste raadslid en tenslotte Den Besten. De ´burgemeester´ bedankt niemand in zijn rede maar uit alleen dreigementen aan de bevolking van Apeldoorn. Na afloop houdt hij nog een receptie. Vele bestuursleden van verenigingen worden verzocht dit bij te wonen maar zo goed als niemand komt. 's Avonds vindt in het Oranjepark een concert plaats. Overal komen weinig mensen.

BLOEM. 's Nachts van 9 op 10-7 is er een bom gevallen in Wormen bij G. Veneman in de rogge. Overigens een druk verkeer van Duitse vliegtuigen naar Engeland en omgekeerd.

1941 ----- 12 juli zaterdag.

BLOEM. Naar men zegt moet de bom bij Veneman bestemd zijn geweest voor een elektriciteitsgebouw daar in de buurt welke vol munitie zat. Daardoor hebben de Duitsers er daags daarna zeventien vrachtwagens munitie uit gehaald en naar elders getransporteerd. Ook de Holterberg zou gebombardeerd zijn door de munitie die daar zat. Dit zou drie dagen gebrand hebben door de benzine- en olievoorraden.

1941 ----- 14 juli maandag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart benoemt J. Meijer tot commissaris van politie in Apeldoorn. Hij was kapitein bij de politieopleidingsschool in Schalkhaar. De distributie van thee, theesurrogaat en koffie houdt op. Er zijn geen voorraden meer. Later zal zogenaamd als verrassing nog eenmaal een bon worden bekend gemaakt. Om vijf uur loopt een Duitse sergeant het fabrieksterrein op. Zijn motorfiets heeft een lekke band en hij wil hiervoor een fietspomp hebben. Hij is nogal verwaand en dreigt de vrachtauto te vorderen als hij niet geholpen wordt. Van een arbeider krijgt hij te horen dat hij de auto maar moet vorderen omdat een fietspomp niet bij zijn band past. Tenslotte moet een Gefreiter [korporaal] de band oppompen met de pomp die aan de motorfiets bevestigd is. Dit gaat zeer langzaam. De soldaten komen uit Deventer en moeten in Amsterdam vijf half versleten banden ruilen voor nieuwe. Hiervoor rijden zij over Ede (benzinebesparing?). De commissaris-generaal voor het Veiligheidswezen vaardigt een bepaling uit. Alle marsen in gesloten verband of in uniforme kledij worden tot 1 september verboden. Overtreding wordt gestraft met ten hoogste zes maanden of 1000 gulden. Hierdoor gaat de vierdaagse die op 22 juli zou beginnen niet door.

1941 ----- 17 juli donderdag.

VAN HOUTUM. Het vleesrantsoen bedraagt van 18-26 juli 400 gram en daarna 300 gram per week. De krant wil niet zeggen waar deze verhoging een gevolg van is. Vanaf 2 augustus krijgt de consument uitsluitend taptemelk. Het verwijderen van de laatste 2 1/2 % vet is noodzakelijk om ´onze´ positie op peil te houden. De Overheid raadt een ieder aan zo zuinig mogelijk met gas en elektriciteit om te gaan. Overtredingen brengen strenge straffen met zich mee. Burgemeester en Wethouders van Apeldoorn nemen alle eisen van de overheid voor het vestigen van een Duitse school hier aan. Hiervoor zal school nr.27 aan de Loolaan worden ingericht. De gemeente moet een ´krediet´ van 44.000 gulden verlenen voor herstel van de school.

1941 ----- 20 juli zondag.

VAN HOUTUM. Om middernacht begint de Engelse radio-uitzending met tweemaal drie morsetekens V. Daarin wordt de volgende oproep van Churchill voorgelezen ´Alle inwoners van de bezette gebieden nemen plaats in het V-leger onder bevel van Briton. In dit leger moeten orde en discipline heersen. De letter V is het menetekel [teken aan de wand] voor de Duitsers´. De kolonel vervolgt verder dat iedereen zoveel mogelijk V's moet tekenen (of al uitgeknipt) moet rond strooien. Er mag geen ogenblik zijn dat de Duitsers geen V's voor ogen zien of horen. Het mysterieuze miljoenenleger volbrengt overal goed de opgedragen taak. In Apeldoorn zijn 's nachts op wegen en gebouwen overal V's geschilderd. Voor de deur van de beruchte agent D. is op de weg een grote oranje V geschilderd. In zijn tuin en voor zijn huis liggen honderden uitgekipte V's en menigeen draagt een V insigne.

1941 ----- 23 juli woensdag.

VAN HOUTUM. 's Middags vindt de installatie van de nieuwe commissaris van politie plaats (majoor Meijer). Voor een café van een NSB-er in Apeldoorn moeten alle Oranje V's worden verwijderd. De gemeentearbeiders hebben de plicht dergelijke V's van alle gebouwen en voorwerpen te verwijderen. In Beekbergen gaat de politie nog verder en neemt alle radiotoestellen in beslag van hen die aan de Dorpstraat wonen. Dit komt allemaal door de letter V.

1941 ----- 24 juli donderdag.

VAN HOUTUM. Onder leiding van de nieuwe commissaris van politie en de burgemeester [den Besten] bekladden NSB-ers enige huizen van joden en de synagoge in Apeldoorn. Voor de jodenkerk staan de woorden ´jood, pas op, Nederland ontwaakt.´ De NSB-ers trappen de deur van de kerk in en slaan enige ruiten stuk. Zij vernielen alles in de kerk wat nog aanwezig is. Op de preekstoel staan enige wolfsangels en Hakenkruizen. 's Morgens moet mijn zuster op de Arbeidsbeurs verschijnen. Zij heeft momenteel geen werk en de ambtenaren wilden bij de uitreiking van het persoonsbewijs bij haar voor het beroep werkloos invullen. Dit gebeurde gelukkig niet. Na het inleveren van haar rentekaart krijgt Dinie opnieuw last over haar beroep. Zij moest enige dagen geleden op de Raad van Arbeid een formulier ondertekenen zonder dat zij de inhoud mocht lezen. Door deze handtekening moet zij nu naar de Arbeidsbeurs. De ambtenaren willen haar met alle geweld inschrijven. Het lukt mijn zuster dit te voorkomen. Op deze inschrijvingen volgt meestal gedwongen arbeid in Duitsland.

1941 ----- 25 juli vrijdag.

VAN HOUTUM. Alle kranten schrijven sinds enige dagen lange artikelen over de verbruikersbeperkingen van gas en elektriciteit. Men moet zo zuinig mogelijk het eten bereiden. Er zijn vele nieuwe recepten voor rauwkost. Men moet bovendien veel gebruik maken van thermosflessen en hooikisten. In heel Nederland raakt het tandrubber voor de kunstgebitten op. Voortaan zal men hiervoor kunsthars gebruiken.

1941 ----- 26 juli zaterdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers nemen op Het Loo willekeurig vijf burgers gevangen omdat er op een plein een grote W met een kroon geschilderd staat. Een NSB-er wees hen aan. Onder hen bevindt zich ook een kapper. Enige collega's uit Apeldoorn nemen om de beurt zijn zaak waar. Volgens geruchten zouden alle inwoners langs een bepaald gedeelte van de Waterloseweg hun radiotoestellen moeten inleveren. De Duitsers brengen dr. Colijn en 60 andere Anti Revolutionairen [politieke partij met een Gereformeerde achtergrond] over naar een concentratiekamp in Duitsland. De BBC wijdt een groot deel van de uitzendingen aan deze beestachtige Duitse maatregel.

BLOEM. Van de bommen die enkele weken geleden op Klarenbeek bij de Moor gevallen zijn is er gisteren de 25-7-41 één gedemonteerd. Deze was nog niet ontploft. Daarbij werden één Duitser gedood en twee zwaar gewond aan het gezicht en rug. De Duitsers zouden gezegd hebben dat de Engelsen iedere keer andere bommen maakten en dat ze hierdoor de constructie niet kenden.

1941 ----- 31 juli donderdag.

VAN HOUTUM. Wij moeten 's middags het koper inleveren en brengen een deel van een koperen plaat en een verwrongen houder van een petroleumlamp. In het lokaal van de Openbare School liggen allerlei mooi antieke voorwerpen te midden van grote prullen. Het koper zal wel worden omgesmolten en voor kogels worden gebruikt. Daarmee worden later Nederlanders gefusilleerd. De Overheid dreigt de bevolking met het afsnijden van gas en elektriciteit bij overmatig gebruik.

BLOEM. Er zijn 80 vrachtauto's, nog van ons leger, in de richting Zutphen getrokken en ook een 40-tal luxe auto's.

1941 ----- 1 augustus vrijdag.

BRANDWEER. Wij werden om 12 uur 's nachts geroepen voor brand in de Synagoge in de Paslaan. Daar wij snel ter plaatse waren verrasten wij de NSB-ers. Eén van die gasten kreeg van een brandweerman een klap met een straalpijp. Hierdoor maakte hij een salto en rolde over de straat. Even later werd hij door de politie gegrepen en naar het politiebureau gebracht waar de Commissaris Meyer hem ondervroeg. Wegens gebrek aan bewijs werd hij weer losgelaten en netjes met een politiegeleide naar huis gebracht. Doordat wij zo vlug waren is alleen het achtergedeelte met een stuk van de kap verbrand. Zij hadden de kerk met benzine aangestoken. Wij vonden aan de voorkant onder een dennenboom nog een blik benzine staan terwijl zij een lont door een raam hadden gehangen. Dit was natuurlijk om het voorste gedeelte van de kerk aan te steken. Hiervoor hebben ze echter geen tijd meer gehad.

1941 ----- 2 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. Even na middernacht steken enige NSB-ers de jodenkerk in Apeldoorn in brand. Voor dit doel gebruiken zij een paar honderd liter benzine (rood) van de Duitse Weermacht. De brandweer is direct ter plaatse. Eerst geeft de nabij zijnde brandput geen water. Later is de druk nog gering en na een uur is deze weer normaal. Het schijnt dat dit sabotage van NSB-kant is. 's Nachts is het zeer druk op de Paslaan. Onder de aanwezigen bevinden zich de commissaris van politie en twee hoge Duitse officieren. De brandweer verhindert het verbranden van de eigenlijke kerk. Het aangebouwde vergaderlokaal en de school branden helemaal af. De joden hadden al de kostbare voorwerpen naar elders gebracht. Van buiten is er weinig te zien van de brand. Achter het gebouw is alles van binnen verbrand. Daaronder boeken en kledingstukken. Overal staan grote plassen water die door de benzine rood gekleurd zijn. De politie arresteert drie NSB-ers waaronder twee beruchte van de NAC. Zij worden op bevel van de commissaris van politie weer vrijgelaten. 's Middags gelast de officier van Justitie in Zutphen opnieuw hun arrestatie. 's Morgens krijgen wij bericht dat ook de fabriek op gas en elektriciteit moet bezuinigen.

1941 ----- 3 augustus zondag.

VAN HOUTUM. 's Avonds eten we na ruim een jaar eindelijk weer eens wittebrood. Deze (zelfgebakken) traktatie valt niet te vergelijken met het slechte wittebrood op de bon.

1941 ----- 4 augustus maandag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn bekladden de NSB-ers 's nachts opnieuw wegen en gebouwen. Men krijgt op de melkbonnen geen afgeroomde melk meer maar uitsluitend taptemelk. Volgens geruchten zouden er over 14 dagen geen aardappels meer voor de distributie voorradig zijn. Veel winkeliers geven daarom op één bon geen drie kilo maar slechts één kilo aardappels.

1941 ----- 5 augustus dinsdag.

BLOEM. Weer een 50-tal luxe auto's in de richting Zutphen.

1941 ----- 9 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. Het aardappelrantsoen wordt ´wegens het slechte weer´ tot 1 1/2 kilo per week teruggebracht. Het is altijd de natuur die de schuld krijgt. Van de Duitse diefstal mag niet worden gesproken. Een nieuwe verordening geeft nadere bepalingen over de behandeling van de joodse geldelijke vermogens. Volgens geruchten zouden de NSB-ers in de komende nacht de Rooms Katholieke kerk aan de Hoofdstraat [de Mariakerk] in brand willen steken. De rooms-katholieken zetten dan ook zelf een wacht uit.

1941 ----- 10 augustus zondag.

VAN HOUTUM. De nieuwe burgemeester laat nog niet veel goeds van zich horen. Hij komt iedere avond dronken uit een NSB-kroeg. Op een avond moest hij zich zelfs met een rijtuig naar huis worden gebracht. Zo dronken was Den Besten. Er gaat een gerucht dat hij gevlucht is om de NSB-dienstplicht in de WA te vermijden.

1941 ----- 12 augustus dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Middags passeren veel Duitse vliegtuigen. Zij vliegen eerst naar Deelen, maar keren later terug en vliegen in zes formaties van vier toestellen. Het type is waarschijnlijk de tweemotorige jagerbommenwerper Messerschmidt 110. De neuzen van de vliegtuigen zijn rood met geel geverfd.

1941 ----- 13 augustus woensdag.

BLOEM. Schoenakker heeft een belg-merrieveulen verkocht voor f 750,-. De smokkelkoffie wordt verkocht voor f 10,50 per pond, de groene zeep voor f 2,- per pond, 1 stukje palmolive zeep voor 85 cent. Oosterwechel verkocht een hengstveulen voor f 287,50,- eieren voor de smokkel 12 cent en smokkelaardappelen worden gerooid voor 8 cent per kilo.

1941 ----- 14 augustus donderdag.

VAN HOUTUM. Alle groentehandelaren staken in Nederland.

1941 ----- 15 augustus vrijdag.

VAN HOUTUM. Bijna alle arbeiders die in Deelen en de Harskamp werken krijgen hun ontslag.

1941 ----- 16 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. Verordening nr.154 verplicht de joden hun grondbezit (behalve bouwland) aan te geven bij het Nederlands kadaster in Den Haag. De distributie van eieren houdt op. Men krijgt eerst nog één ei voor 14 dagen en daarna nog één ei per maand.

1941 ----- 17 augustus zondag.

VAN HOUTUM. ´s Avonds komt mijn vader per bus uit Arnhem. In de stad stappen enige Duitse militairen in de volle bus. Een jongeman neemt voor zichzelf twee plaatsen in om geen mof naast zich te krijgen. Het gaat enige tijd goed totdat een soldaat het bemerkt en een grote mond begint op te zetten. Woorden als Schweinhund wisselen dit gekaffer voortdurend af. Opeens mengt zich een Duitse officier in het gesprek en beveelt de soldaat op de vrije plaats te gaan zitten. Hij begint daarna opnieuw te schelden, ´De Duitsers zijn nu de baas en daaraan moeten de Hollanders gehoorzamen.´ De militairen (zij reizen gratis) stappen bij Terlet uit. De jongeman die de mof steeds heeft genegeerd zucht daarna diep en zegt ´hè, hè. Veel geschreeuw en weinig wol´.

1941 ----- 18 augustus maandag.

BLOEM. Gradus Bloem heeft een hengstveulen verkocht van Corrie aan G. Hendriks van 3 1/2 maand voor f 715,-.

1941 ----- 20 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. Volgens nog onbevestigde berichten zijn in de bestuursraad van Apeldoorn vijf plaatselijke NSB-ers benoemd.

BLOEM. Gedurende de laatste dagen 's nachts nogal veel Engelse vliegtuigen.

1941 ----- 28 augustus donderdag.

VAN HOUTUM. Het verzoek van de NSB-burgemeester in Apeldoorn om zijn kamer voor 2.500 gulden te veranderen wordt door de bestuursraad met 11-10 stemmen verworpen. De vergadering duurt een half uur en alle leden lopen weg. Hij zal zijn zin wel krijgen omdat na 1 september aanstaande alle macht bij de burgemeester berust.

1941 ----- 29 augustus vrijdag.

VAN HOUTUM. In de papiermakervergadering in Amsterdam maakt de voorzitter belangrijke beperkingen in deze industrie bekend. Vanuit Berlijn moeten op aanwijzing van Den Haag de volgende fabrieken worden gesloten. In Apeldoorn en omgeving zijn dat; Berghuizer Papierfabriek (Wapenveld), Van Houtum en Palm (alleen Apeldoorn), Schenk (Apeldoorn), Huiskamp en Sanders (Eerbeek), De Hoop (Eerbeek) en Coldenhove (Eerbeek). Deze fabrieken mogen hun orders tot uiterlijk 27 september afmaken. De nog werkende fabrieken moeten een aantal procenten van hun facturen afstaan voor steun aan directie en personeel van de stilgelegde fabrieken. Vanaf 1 september aanstaande mogen joodse leerlingen alleen nog door joodse leerkrachten worden onderwezen.

1941 ----- 30 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. Alle opbrengsten van de volkstuintjes in Apeldoorn moeten op kosten van de eigenaar door gemeentearbeiders worden geoogst en op twee centrale punten worden verzameld. Het is de huurder verboden zelf iets weg te halen. Later zal de opbrengst worden verdeeld tegen inlevering van de bonnen(!). De kosten voor een volkstuintje zijn zodoende 15 gulden huur + 4 gulden oogsten + aardappelbonnen. Het bezit van een volkstuintje is dus ook geen winst meer maar betekent hongerlijden.

1941 ----- 31 augustus zondag.

VAN HOUTUM. In alle grote steden in Nederland ontstaan relletjes. In Apeldoorn wijzen leden van de Nationale Jeugdstorm (NSB), die zelf oranje op hun mutsen dragen, alle burgers aan die oranje dragen. De politie moet hen naar het politiebureau brengen. Dat durven deze Germaanse helden niet.

1941 ----- 1 september maandag.

VAN HOUTUM. Het aardappelrantsoen bedraagt 4 1/2 kilo per week.

1941 ----- 3 september woensdag.

BLOEM. Weer een 40-tal nieuwe Ford vrachtwagens in de richting Zutphen getrokken.

1941 ----- 6 september zaterdag.

VAN HOUTUM. Om 12.45 uur komt Seyss-Inquart in snelle vaart per auto door Ugchelen. Voorop rijdt een agent van de Groene Politie op een motor. Daarna volgt een luxewagen met de Rijkscommissaris (nummerbord R.K.1) waarachter een even grote luxe wagen met zeven leden van de Groene Politie.
Alle joden in het Duitse Rijk moeten zich in het vervolg kenbaar maken door het dragen van een zespuntige ster van gele stof ter grote van een handpalm.

1941 ----- 7 september zondag.

VAN HOUTUM. ´De Flitspuit´ [een geheime radiozender] spreekt over de gemeente Apeldoorn. De weggejaagde burgemeester en de commissaris van politie zullen na de bevrijding met gejuich worden binnen gehaald. Bloemen zullen dan niet ontbreken. 's Avonds passeren grote aantallen Britse vliegtuigen in de richting Duitsland. Om 22 uur ontploffen twee bommen in de buurt van Hoog Soeren. Zou er een aanval op het munitiedepot zijn geweest?

1941 ----- 8 september maandag.

VAN HOUTUM. De distributie van rijst houdt helemaal op. Men krijgt hiervoor havermout en gort. Alle kranten komen in nog beperkter vorm uit dan voorheen en de inhoud is alleen nog maar Duitse propaganda.

BLOEM. 's Nachts van 7 op 8 september 1941 op de Beemte een Engels vliegtuig neergehaald. Daarin zaten 3 manschappen.

1941 ----- 9 september dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitse school in Apeldoorn (hoek Loolaan - Heuvellaan) wordt 's morgens geopend en begint met de eerste cursus.

1941 ----- 11 september donderdag.

VAN HOUTUM. Het Rijk zal voortaan de inzameling van eikels, kastanjes enz. regelen. Alle vruchten moeten bij de dichtstbijzijnde politieagent worden ingeleverd. Voor hoeveelheden groter dan 50 kilo is een vervoersbewijs nodig.

1941 ----- 12 september vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen in Apeldoorn veel paarden.

1941 ----- 15 september maandag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart stelt een nieuwe verordening vast over de bewegingsvrijheid van de joden. Alle openbare inrichtingen van ontspanning, tijdverdrijf en voorlichting zijn voor hen verboden. Het is de joden ook verboden deel te nemen aan markten, veilingen, goederenbeurzen of het betreden van abattoirs. Voor het verhuizen van joden naar een andere gemeente is een vergunning nodig. De maximum straffen die er voor staan zijn zes maanden of 1000 gulden.

BLOEM. De kabels gelegd tot bij Harm van Rijsen zijn doorgesneden. Van toen af gepost 's nachts, per 100 of 200 meter, 1 post.

1941 ----- 17 september woensdag.

VAN HOUTUM. Per week sterven in Nederland 40 joden. De namen mogen niet meer in de kranten worden bekendgemaakt. Hetzelfde geldt voor de sterfgevallen in de Duitse concentratiekampen (onder andere Buchenwald). De Duitsers arresteren in Nederland zonder enige reden joden. Deze worden naar Duitsland vervoerd en daar vergast of tewerkgesteld op een dergelijke wijze dat de dood er spoedig op volgt. De NSNAP houdt in Apeldoorn een vergadering. De spreker gebruikt voor zijn onderwerp de stuntelige titel ´Grootduits bewustzijn en Nederlandse bekrompenheid´.

1941 ----- 23 september dinsdag.

VAN HOUTUM. Onze fabriek krijgt een schrijven van het Rijksbureau voor rubber naar aanleiding van de autobanden. De twee banden die wij in de zomer van 1940 hadden aangegeven als reserve moeten wij nu inleveren. Deze banden zitten al op onze vrachtauto. Het bandenboekje klopt ook niet. Voor het verleggen van een band is een vergunning van het Rijksbureau nodig.

1941 ----- 24 september woensdag.

VAN HOUTUM. Er passeren de laatste weken weer veel militaire treinen Apeldoorn in oostelijke richting. De meeste transporten bestaan uit vrachtauto's en kanonnen. Bij iedere trein bevindt zich een wagon met rollen camouflagegaas. Dit is normaal gaas met heide of een ander camouflagemiddel doorweven. In Assel bevindt zich een dergelijk bedrijf.

1941 ----- 26 september vrijdag.

VAN HOUTUM. De bieraccijns wordt van 2,60 tot 3 gulden verhoogd.Alle kappers in Nederland moeten hun haarafval bewaren en bij een centraalbureau inleveren. De prijzen voor kastanjes, eikels en beukennoten bedragen respectievelijk 0,04, 0,10 en 0,40 gulden per kilo.

1941 ----- 29 september maandag.

BRANDWEER. Vandaag brandde een groot gedeelte van de Heidevlechterij te Assel af door sabotage. Het bluswater moesten wij op ongeveer 1500 meter van de brand halen waarmee wij een mooie tijd konden rekken. Inmiddels had het vuur zich zo uitgebreid dat ik het beste vond het maar stiekem te laten branden. Een hoge mof kwam eerst geweldig tegen mij razen en tieren. Toen ik hem verteld had waarom ik het zo deed gaf hij mij nog gelijk ook. De volgende dag kwam hij naar me toe om mij te zeggen dat wij goed gehandeld hadden. Hij was tevreden. Nu ik ook want er was ruim 2.000 m3 hei verbrand die anders voor camouflagenetten gebruikt zou zijn en dat was het voornaamste.

SPOORWEGEN. Op 29 en 30 september werd bij Kootwijk de spoorbaan van Amersfoort naar Apeldoorn versperd door het opleggen van zware materialen. De volgende dag werd geprobeerd er een spoorstaaf uit te nemen. Vermoedelijk is men niet in het bezit geweest van de juiste schroefsleutels óf men is gestoord. De staaf werd namelijk niet helemaal uitgenomen. Het gevolg hiervan was dat beide gevallen geen belemmeringen waren voor het spoorwegverkeer. De Sicherheits-Polizei echter vond deze aangelegenheden bijzonder gewichtig en stelde een diepgaand onderzoek in op mijn baanvak. Alle ploegbergplaatsen werden nagezien en waren voor diefstal van gereedschap niet naar hun zin afgesloten. Ook moesten mijn mensen en ik een verhoor ondergaan. Zij moesten en zouden een schuldige vinden. Voor de hand lag voor het Herrenvolk dat de man die het eerst bij de plaats van de aanslag was geweest er zeker ook meer van zou weten. Ik heb hem kunnen redden door aan te tonen dat alléén een leek hieraan gewerkt kon hebben omdat de man die hier was geweest niet beschikt had over de goede gereedschappen. Een deskundige onder de negen officieren was het hiermee niet eens. Ik hield echter vol en vroeg hem op goed geluk af zijn theorie te bewijzen. Ik kan U wel zeggen dat ik even ongerust was toen hij de bergplaats binnen ging om gereedschap te halen. Bij zijn terugkomst viel mij een blok van het hart want, gezien het gereedschap dat hij mee bracht, was hij niet zo érg deskundig. Hij kon er de bouten niet mee loskrijgen. Ik toonde hem aan wat een vakman zou gedaan hebben. Ik heb daarbij zeker een té vrolijk gezicht gezet want nu keerden de Herren zich tot mij. Ik had daarvoor een verhoor te ondergaan. Al met al duurde dit onder bedreigingen als ´einsperren´ enzovoort van 's middags half twee tot 's avonds half acht. Het resultaat was een huisarrest dat nimmer opgeheven is en waaraan ik zo vrij was mij niet te storen. Nimmer hebben wij weer iets over dit geval gehoord. In die tijd kreeg ik opdracht spoor op te breken en te verzenden naar Duitsland. Zoals met al onze opdrachten werd ook hier in vertraagd tempo gewerkt en kon ik het beperken tot een stukje spoor te Voorst. De rest ligt er altijd nog. Het gevolggeven aan opdrachten tot het verstrekken van inlichtingen over voorraden van materialen en gereedschappen werd steeds tegengehouden. Dit werd beschouwd als sabotage (door de Bahnbevollmächtigte). Het heeft niet veel geholpen want nu kregen ze wel enige inlichtingen maar zeer onvoldoende.

1941 ----- 30 september dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts verbrandt in Assel het hele bedrijf voor camouflagegaas. De daders zijn voortvluchtig. De commissaris van politie in Apeldoorn looft een beloning van 1000 gulden uit voor het opsporen en aanhouden van de daders. Enige weken geleden was bij het station een rail losgeschroefd. Dit werd nog tijdig ontdekt. Met het oog op de brand houdt de politie in de omgeving van Assel (ook in Harskamp) alle voorbijgangers aan en controleert hen op het persoonsbewijs.

1941 ----- 2 oktober donderdag.

VAN HOUTUM. 's Middags kunnen wij de nieuwe aardappelkaarten bij de Openbare School afhalen. Wegens mijn leeftijd krijg ik een extra kaart en enige broodbonnen. De hoofdredacteur van de NAC [krant] krijgt zijn ontslag omdat hij weigert een artikel over de nieuwe orde in de krant te plaatsen.

1941 ----- 6 oktober maandag.

BLOEM. Prijzen: Kabbers (witte kool) 25 cent, veulens f 750,- en een neurende maal (een vaars) f 475,- een nuchter kalf f 60,-, koffie f 15,- per pond, een fles brandewijn f 7,50, een mud rogge f 30,-.

1941 ----- 7 oktober dinsdag.

BLOEM. De 6e oktober is hier voor het laatst gepost. Men verteld dat een week of drie geleden in Hengelo (Gelderland) een Engels vliegtuig geland is waarvan twee van de inzittenden de naburige boerenzoon om andere kleding vroegen en dit ook hebben gekregen. Hiermee wanen ze al in Rotterdam toen ze opgepakt werden. Na onderzocht te zijn hebben ze een eierbriefje gevonden ten name van de bewuste boerenzoon. Hiernaar was men op zoek toen men bij een boer aanlandde die een varken aan het smokkelen was. Deze bewuste boer heeft men meegenomen en tevens de boerenzoon. Men zegt dat ze beiden wel over de grens zullen zitten. De bewuste boerenzoon zal de kogel wel krijgen. De twee resterende vliegers zouden, naar ze meenden, ook andere kleren krijgen. Men was voor hen kleren gaan halen terwijl ze zich in een sloot verstopt hadden. Na aangifte bij de politie arresteerde deze toch nog de beide vliegeniers.

1941 ----- 9 oktober donderdag.

VAN HOUTUM. Op bevel van de Duitsers licht de Apeldoornse politie 's nachts alle jeugdige mannelijke joden van hun bed en brengt hen over naar het politiebureau. Zij zullen vandaar naar concentratiekampen worden overgebracht. Enkele agenten weigeren het Duitse bevel uit te voeren. Zij krijgen enige uren bedenktijd. Daarna zouden ook zij worden gearresteerd. Geen agent wil het echter zo ver laten komen. Vele joden hadden al lont geroken en sliepen elders. Omdat ik op de fabriek werk krijg ik van de Distributiedienst extra vet, vlees, brood en reservebonnen.

1941 ----- 12 oktober zondag.

VAN HOUTUM. 's Avonds passeren vele vliegtuigen in oostelijke richting en boven Deelen hangen gedurende de avond en nacht vele lichtfakkels.

BLOEM. Er komen de laatste weken apart veel nieuwe Ford-auto's, zo nieuw van de fabriek te Amsterdam, hier over de weg richting Zutphen. Vanaf de 5-10-41 is hier ook bij Harm van Rijsen een post van 8 man genesteld met 2 dichte wagens met een ontvangstantenne. Men zegt dat ze weer naar de wei van Dekker en Heinen verhuizen zullen.

1941 ----- 13 oktober maandag.

VAN HOUTUM. Alle hoofdwegen rondom Hoenderloo zijn deze dag afgesloten voor het oefenen met zwaar geschut. Het zal woensdag aanstaande ook weer plaats hebben. De Overheid regelt de broodprijzen. Deze zijn plaatselijk en zullen tussen 0,18 en 0.20 gulden variëren.

1941 ----- 17 oktober vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens wordt op beide fabrieken het elektriciteitsverbruik opgenomen. Brouwersmolen heeft 5% en Ugchelen 12 1/2% van het maandelijkse rantsoen te veel gebruikt. Is in oktober het verbruik opnieuw boven het rantsoen dan moeten beide fabrieken een boete betalen. Bovendien zal de stroom voor een zekere tijd worden afgesloten. Brouwersmolen zal waarschijnlijk enige dagen moeten stilstaan. Door een nieuwe bepaling van Seyss-Inquart wordt de doodstraf gesteld op sabotage en economische misdrijven. Een tweede verordening bepaalt dat bij het kopen van producten in tuben een gelijk aantal oude tuben moet worden ingeleverd. In heel Nederland wordt het aantal opcenten voor een doosje sigaretten met 0,20 à 0,30 gulden vermeerderd. Een doosje kost nu 0,75 gulden of meer.

1941 ----- 18 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Middags gooit een onbekende in het oude huis van de (nieuwe) burgemeester een fles met benzine gevolgd door een brandend lucifersdoosje. De huiskamer brand helemaal uit.

1941 ----- 21 oktober dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Middags wordt Brouwersmolen stilgelegd voor overmatig gebruik van elektriciteit.

1941 ----- 22 oktober woensdag.

VAN HOUTUM. Alle volkstuintjes en terreinen bij ondernemingen die als zodanig dienst doen, moeten worden geregistreerd. Dit is natuurlijk een begin van een grootse vordering van alle Nederlandse bodemproducten. Het brengt ons weer dichter bij de dreigende hongersnood.

BLOEM. Heden weer een 20-tal nieuwe Ford vrachtwagens richting Zutphen.

1941 ----- 23 oktober donderdag.

VAN HOUTUM. Brouwersmolen mag weer gaan werken. De PGEM [Provinciale Gelderse Electriciteits Maatschappij, nu NUON] staat toe dat het rantsoen niet naar het slappe jaar 1940 maar evenals onze fabriek naar 1939 (een goed jaar) wordt berekend.

BLOEM. Heden weer een 20-tal nieuwe Ford vrachtwagens richting Zutphen.

1941 ----- 24 oktober vrijdag.

BLOEM. Heden weer een 20-tal nieuwe Ford vrachtwagens richting Zutphen.

1941 ----- 27 oktober maandag.

VAN HOUTUM. Wij krijgen alle nodige formulieren van de ABD voor de vrachtauto. De wagen mag nooit zonder lege vracht rijden. Door verplichte inventarisatie van de winkels kan men geen textielgoederen kopen.

1941 ----- 28 oktober dinsdag.

VAN HOUTUM. Alle radio's gemonteerd in luxe wagens moeten in Nederland worden ingeleverd.

1941 ----- 31 oktober vrijdag.

VAN HOUTUM. De nieuwe textielkaart zal 120 punten bevatten. Tot 1 mei worden 60 punten beschikbaar gesteld. Hierop kan men slechts krijgen: 4 à 5 paar dameskousen, 3 paar herensokken of -kousen en 4 paar kinderkousen. Hoeden vallen voortaan ook onder de distributie. Het aantal duiven in Nederland moet om de voedselpositie voor die dieren tot 3000 worden teruggebracht.

1941 ----- 2 november zondag.

VAN HOUTUM. De schoendistributie ligt hopeloos in de war. Er worden meer bonnen uitgegeven dan er schoenen voorradig zijn. De productie van de schoenfabrieken is natuurlijk helemaal voor Duitsland. Nederland krijgt schoenen uit afvalleer.

1941 ----- 5 november woensdag.

VAN HOUTUM. De streekleider van de SS in Apeldoorn F. Klinkenberg wordt tot burgemeester van Putten benoemd. Dat arme Putten. Alle verbruikers van brandstoffen moeten zich bij een erkende handelaar laten inschrijven.

1941 ----- 6 november donderdag.

VAN HOUTUM. Er zal in Apeldoorn een speciale school voor jodenkinderen worden opgericht. De Overheid vindt dat de lonen in de papierindustrie laag zijn. Arbeiders boven de 24 jaar moeten minstens 24 gulden verdienen.

1941 ----- 7 november vrijdag.

BLOEM. Daar de laatste tijd veel joden zijn gevangen genomen is men nu zo ver dat in Apeldoorn en Deventer en misschien wel in meer plaatsen, de joodse winkels leeggehaald worden. Alles wordt op auto's geladen en meegenomen.

1941 ----- 8 november zaterdag.

VAN HOUTUM. Een Nederlands gerechtshof veroordeelt Kaars Sypesteijn uit Beekbergen tot 1 1/2 jaar gevangenisstraf voor het bezit van een pistool en het steunen van personen die door de Duitsers worden vervolgd. Deze man lijdt aan een steeds terugkerende ziekte als hij niet voortdurend medicijnen inneemt. Hij kreeg deze tijdens zijn voorarrest niet. Op aandringen van de gevangenisdokter onderzocht een Duitse arts hem. Door een willekeurige prik in de hersenen constateert deze dat hij niets mankeert. De gevangenisdokter echter bereikt dat de patiënt zijn medicijnen kan innemen.

1941 ----- 9 november zondag.

VAN HOUTUM. Van de joden die destijds uit Apeldoorn zijn ontvoerd zijn er al 19 dood. De nabestaanden krijgen een schrijven waarin de dood van hun familielid wordt meegedeeld. Zij kunnen de as van de dode krijgen tegen betaling van 72,50 Rijksmark. Allen zouden zijn gestorven aan longontsteking of hartverlamming. In één gezin zijn zelfs drie doden.

1941 ----- 11 november dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers nemen bij alle radiohandelaren de radio's in beslag. Wat deze maatregel heeft te betekenen is nog onduidelijk.

1941 ----- 15 november zaterdag.

VAN HOUTUM. De politie in Apeldoorn neemt bij een bakker 2000 eieren in beslag. Hij had deze voor de Sint Nicolaasfeesten ingeslagen. Alle kerkklokken en carillons moeten worden geïnventariseerd. Een vordering van kerkklokken hangt dus in de lucht.

1941 ----- 17 november maandag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zou paleis Het Loo als ziekenhuis worden ingericht.

1941 ----- 20 oktober donderdag.

BLOEM. Heden weer een 20-tal nieuwe Ford vrachtwagens richting Zutphen.

1941 ----- 22 november zaterdag.

BLOEM. Heden weer een 20-tal nieuwe Ford-vrachtwagens richting Zutphen. Er zijn zeer veel Duitsers uit Rusland in ons land aangekomen van wie handen en voeten bevroren waren.

1941 ----- 23 november zondag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten komen er gewonde Duitse troepen in Apeldoorn aan. De meeste zouden bevroren ledematen hebben.

1941 ----- 26 november woensdag.

BLOEM. Heden weer een 20-tal nieuwe Ford-vrachtwagens richting Zutphen.

1941 ----- 29 november zaterdag.

VAN HOUTUM. In de bioscopen van Apeldoorn wordt een film vertoond over de bijeenkomst van enkele Europese staatslieden in Berlijn. Hierna ziet men een film over verschillende staatshoofden in Europa. De verschijning van Mussert op het doek geeft aanleiding tot daverend gelach.

1941 ----- 1 december maandag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen bij het marktplein een hotel. De eigenaar moet met zijn personeel vertrekken. Zij moeten het meubilair en de voorraad levensmiddelen achterlaten.

1941 ----- 4 december donderdag.

VAN HOUTUM. Men kan op de bonnen geen kleiaardappels meer krijgen. Men moet tevreden zijn met veenaardappels (slechte kwaliteit)

1941 ----- 6 december zaterdag.

VAN HOUTUM. Het op 1 december gevorderde hotel bij het marktplein wordt nu weer vrijgegeven. Oom Wim uit Apeldoorn moet zijn vrachtauto maandag aanstaande inleveren. Hij probeert de wagen weer vrij te krijgen en gaat er zelfs voor naar Amsterdam naar de hoogste Duitse instantie. Hij wordt er niet geholpen en weggestuurd met de opmerking ´Het front heeft auto's nodig´.

1941 ----- 13 december zaterdag.

VAN HOUTUM. Onze fabriek in Apeldoorn moet de hele maand stilliggen door gebrek aan elektriciteit.

1941 ----- 14 december zondag.

VAN HOUTUM. Met Kerstmis krijgen wij volgens de krant een half pond boter en 25 gram kaas extra. Het vleesrantsoen wordt verminderd. Wij zouden ook extra thee krijgen maar dit kan wel tot Sint Juttemus duren.

1941 ----- 15 december maandag.

VAN HOUTUM. Sinds het begin van de vorige week passeren tientallen goederentreinen Apeldoorn in de richting Deventer. Het meest worden vrachtauto's en pantserwagens vervoerd.

1941 ----- 19 december vrijdag.

VAN HOUTUM. De Nederlandse Staatscourant bevat een besluit tot invoering van zinken stuivers in Nederland. Tot de afbeeldingen behoren onder andere het Zonnesymbool, Saksische paarden en korenaren, ongeveer als een Duitse munt. Een ander besluit verbiedt het uitgeven van de toch al zo ingekrompen kerkblaadjes. Op het abattoir in Apeldoorn worden 25 koeien geslacht. Volgens geruchten zijn het de laatste. Wij zouden voortaan vlees in blik krijgen.

1941 ----- 24 december woensdag.

VAN HOUTUM. Bijna alle fabrieken en wasserijen moeten tot vrijdag 2 januari stilstaan. Ook onze fabrieken staan stil. In Duitsland is het anders. Daar moet men dag en nacht, ook op zon- en feestdagen doorwerken.

1941 ----- 25 december donderdag (eerste kerstdag).

VAN HOUTUM. 's Middags jagen Mussert, Rost van Tonningen, van Geelkerken, de burgemeester van Apeldoorn en andere in het Kroondomein op groot wild. Zij hebben ´s avonds een diner in Hoog Soeren.

1941 ----- 31 december woensdag.

VAN HOUTUM. Een oom uit Eerbeek moet 's middags voor de Duitse politie in Arnhem verschijnen. De Duitsers bemerkten onlangs dat hij aan een Groningse onderneming papier leverde met het Zionskruis als watermerk. Het is zonder enige voorbedoeling gemaakt. Mijn oom mag geen papier met dat watermerk meer produceren. Het is aan een rechercheur te danken dat hij wordt vrijgelaten. In de NAC staat een doodsadvertentie van één van mijn vroegere schoolkameraden. Hij is op 7 december aan het oostelijk front gesneuveld. Zijn nabestaanden zijn verheugd over zijn heldendood. Het grootste offer dat iemand kan brengen voor zijn ideaal.

1942

BRANDWEER. In het jaar 1942 kregen wij meer te doen ook al doordat de luchtaanvallen op Duitsland heviger werden. Vele boerderijen, hooi- en strobergen brandden af.

1942 ----- 3 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. Het loon dat aan arbeiders van fabrieken is uitbetaald (die tussen Kerstmis en Nieuwjaar moesten sluiten) moet door de Gemeente worden vergoed. Er passeren vandaag weer veel beladen treinen door Apeldoorn in de richting Duitsland.

1942 ----- 4 januari zondag.

VAN HOUTUM. De Duitse ´sprinkhanenplaag´ tracht een ´rechtvaardige´ distributie te verkrijgen. Dit blijkt uit de volgende cijfers. Tussen haakjes staan de toewijzingen aan Rijksduitsers in Nederland. De rantsoenen voor Nederlanders zijn voor: vlees 1 rantsoen (1 rantsoen), volle melk niets (4 rantsoenen), eieren niets (2 rantsoenen), rijst niets (2 rantsoenen per maand), brood 1800 gram (3000 gram), bloem 100 gram (400 gram), kaas 100 gram (200 gram), boter 200 gram per 19 dagen (200 gram per week) voor suiker, havermout, aardappelen 1 rantsoen (2 rantsoenen). Wij zullen binnenkort weer nieuwe verklaringen over de ´rechtvaardige´ distributie en de lotsverbondenheid van de Germaanse volken horen.

1942 ----- 5 januari maandag.

VAN HOUTUM. Brouwersmolen moet de komende week stilstaan. Zodoende worden 40 arbeiders in Ugchelen tewerkgesteld. Door deze productieslag moet een deel een weide omspitten. Velen van hen hebben slechte of geen fietsbanden en komen lopend. Enkelen lopen zeven kilometer voor zij bij ons zijn.

1942 ----- 6 januari dinsdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten bedanken een aantal Apeldoorners voor de NSB en vormen een onderlinge vereniging.

1942 ----- 10 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. Personen tot 20 jaar krijgen van 19 januari tot 7 februari aanstaande een ei op een bon toegewezen. Er zijn eindelijk weer eens eieren voor de Nederlanders.

1942 ----- 11 januari zondag.

VAN HOUTUM. Het garnizoen uit Apeldoorn vertrekt en alle soldaten denken dat zij over enige tijd ingezet worden voor de aanval op Engeland. Zij vertrekken naar Noord Frankrijk. Het zal wel een verzinsel zijn. Het doel is Malta of het Oostelijk front.

1942 ----- 12 januari maandag.

BLOEM. Na de hele avond veel vliegtuigen waargenomen te hebben zijn de kazernes in Eefde, waar Duitsers liggen, gebombardeerd echter zonder doel. Twee bommen kon men hier horen vallen.

1942 ----- 13 januari dinsdag.

VAN HOUTUM. Bij het kopen van nieuwe zekeringen moet men voortaan de oude inleveren.

1942 ----- 16 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. Binnenkort zullen in Nederland nieuwe zinken munten van 25, 10, 2 1/2 en 1 cent worden uitgegeven De beeltenissen zijn ´Duits´ of ´Volks´. De Overheid verbiedt aan alle kranten en tijdschriften advertenties op te nemen met Engelse namen.

1942 ----- 17 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. Heel NSB-Apeldoorn viert 's middags en 's avonds feest. Mussert opent het nieuwe kringhuis aan de Deventerstraat. Het gebouw is voor dit doel gevorderd. De ontvangst van Mussert heet ´echt volks´. Het doet denken aan de blijde intocht van onze zo geliefde Koningin. Van het gemeentehuis wapperen vier NSB-vlaggen. De Hoofdstraat en het Raadhuisplein zijn afgesloten. Mussert is zeker bang voor een verdwaalde kogel. Mensen die bij het gemeentehuis lopen moeten voor dat gebouw gaan staan en mogen niet vertrekken. Anders heeft Mussert geen publiek! De Jeugdstorm en de Hitlerjugend draven door Apeldoorn en zingen hun liedjes. De ´Leider´ wenst van 17.30 -19.30 uur niet gestoord te worden. Hij nuttigt een eenvoudige maaltijd bij een oud-lid van de Oranjevereniging, nu wethouder. Deze man sprak Mussert voor de opening van het kringhuis als kringleider toe. Hij wees erop dat de Leider van de NSB binnenkort Leider van het Nederlandse volk zal worden.

1942 ----- 18 januari zondag.

VAN HOUTUM. Alle koperen en zilveren pasmunten houden op wettig betaalmiddel te zijn. De Nederlandse Bank stelt de gelegenheid open dat deze munten tegen de nieuwe kunnen worden ingewisseld. Met andere woorden, wij moeten de munten van goede kwaliteit tegen die van slechte samenstelling ruilen. Dat nooit! De Duitsers hebben sinds 15 mei 1940 al zoveel zilvergeld weggevoerd dat de bedoeling van de nieuwe munten een ieder overduidelijk is. De Overheid wijzigt de samenstelling van ons brood. Het gehalte aan tarwe en rogge zou 43% en 40% bedragen. Het woord tarwe wordt in de praktijk echter door bloembollenmeel en andere rommel vervangen.

1942 ----- 22 januari donderdag.

VAN HOUTUM. In de marechausseekazerne van Apeldoorn worden 200 vrijwilligers uit de korpsen politie, rijksveldwacht, marechaussee en douane opgeleid voor een nauwkeurige controle op de prijsbeheersing. Door de brandstoffenvoorziening zijn veel scholen in Apeldoorn voor 1 à 2 weken gesloten. In vele gebouwen branden de kachels zelfs niet meer. De leerlingen zitten met de jas aan in de klas. De normale temperatuur is 40 à 45 graden Fahrenheit terwijl het buiten soms 18 à 22 graden Celsius vriest. De Duitse school heeft voldoende brandstof. Dit is de nieuwe orde.

1942 ----- 23 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. De ´Brandaris´ geeft in het politieke overzicht een volledig verslag van de Elfstedentocht die gisteren werd gehouden. De Overheid bericht dat veel Nederlandse papierfabrieken na januari geen steenkolen meer zullen ontvangen. Door de kolenschaarste moeten de Nederlandse Spoorwegen verschillende treinen laten uitvallen.

1942 ----- 24 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. De burgermeester verandert veel bepalingen van het Berghorst Weeshuis in Apeldoorn. Het is niet alleen meer voor Nederlands Hervormde wezen maar ook voor alle anderen toegankelijk. De macht berust niet meer bij het bestuur maar bij de burgemeester. Zo'n verandering werd al verwacht omdat de Vader van het Weeshuis zich bij de NSB heeft aangesloten.

1942 ----- 28 januari woensdag.

VAN HOUTUM. De bekende fabriek van Talens ligt door de kolenschaarste stil. 's Avonds horen wij veel bomexplosies uit de richting van Teuge. De ontploffingen volgen snel op de lichtflitsen.

BLOEM. Hedenavond weer veel vliegtuigen en 2 bommen horen vallen.

1942 ----- 30 januari vrijdag.

BLOEM. Van deze bommen is er één achter Roelof Nijdeken aan de Zonnebergstraat gevallen die een gat van 10 meter doorsnee maakte echter zonder ongelukken omdat het 's avonds 10 uur was. De tweede bom viel 100 meter van Gerritsen aan de Groen Allee (Appense kruising). Zijn huis heeft veel scheuren en een 1.000-tal stalpannen eraf en veel glasschade. Geen persoonlijke ongelukken.

1942 ----- 2 februari maandag.

VAN HOUTUM. 's Middags komt een ambtenaar van het Distributiebureau op de fabriek om te controleren welke arbeiders werkelijk voor een extra broodkaart in aanmerking komen. Tot nu toe kreeg bijna ieder een extra kaart. Mijn oom of vader hoefde slechts het aanvraagformulier te ondertekenen en dan kwam alles in orde. Nu loopt het mis. De helft van het aantal arbeiders komt niet meer in aanmerking voor een extra kaart.

1942 ----- 6 februari vrijdag.

VAN HOUTUM. Het aardappelrantsoen wordt voor het tijdvak van 8 tot 21 februari aanstaande gehalveerd (dit is 1 3/4 kilo per week). Een bon van de aardappelkaart en het algemene bonboekje geven voor deze periode recht op één kilogram peulvruchten. De reden voor vermindering kan niet gelegen zijn in het feit dat bij deze vorst de aardappelkuilen niet geopend mogen worden. Want de aardappelen die de laatste weken op de bonnen zijn verstrekt waren bevroren.

1942 ----- 8 februari zondag.

VAN HOUTUM. De Overheid bepaalt dat de gastoevoer in Nederland voortaan onderbroken zal worden van 15.00 - 17.00 uur en van 21.00 - 6.00 uur. De verordening treedt hedenavond in werking. Het is weer eens één van die plotselinge, ondoordachte handelingen van de regering in Den Haag. Zeer weinig mensen luisteren naar radio Hilversum. Een enkele krijgt 's zondags een krant door de onbegaanbare wegen op tijd bezorgd. Laten zij een dergelijke bepaling enige dagen eerder van tevoren bekendmaken.

BLOEM. De sneeuw ligt 75 centimeter hoog en het vriest geregeld, nu al wel een maand lang. De wegen zijn gewoon dichtgesneeuwd. Een slee moet 3 paarden hebben.

1942 ----- 12 februari donderdag.

VAN HOUTUM. Om relletjes te voorkomen trekt de Overheid de bepaling tot halvering van het aardappelrantsoen in. Alle Nederlanders die in het afgelopen jaar graan verbouwd hebben moeten stro leveren. Twee boeren uit Ugchelen moeten respectievelijk 70.000 en 6.900 kilo leveren.

1942 ----- 17 februari dinsdag.

VAN HOUTUM. De laatste weken hakken veel burgers, die gebrek aan brandstof hebben, levende bomen voor de vuist weg om. Zo werden alle bomen van het Westenenkerpark in Apeldoorn gekapt. Uit een bos bij Beekbergen zijn binnen een week duizend bomen op deze wijze verdwenen. De mensen hakken overal in het wilde weg bomen om. Het gebeurt nu ook in onze omgeving. Nu de sneeuw grotendeels door de dooi is verdwenen. Wij betrappen 's middags twee jongens die achter het huis berken omzagen. Twee uur later zijn er weer anderen bezig. 's Avonds om 9 uur horen wij in de huiskamer een zwaar gekraak gevolgd door een doffe slag. Ruim tien burgers zijn bezig met het omhakken van een hele berkensingel met bomen van 30 à 40 cm dik. Met behulp van de politie worden twee jongens op heterdaad betrapt. Al spoedig liggen twee berken van negen meter lengte bij de fabriek. Het omzagen van een dun boompje is niet zo erg maar dit is verregaand brutaal. Vooral als men bedenkt dat het hout (alleen berken worden omgezaagd) niet voor eigen gebruik dient maar voor de verkoop. Iedereen op de Keienberg gaat berken omzagen die door anderen worden verkocht. Daarna verdeelt men de winst. Het is één van de misdadige uitvloeisels van de nieuwe orde.

1942 ----- 21 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. De houtdiefstallen in de gemeente Apeldoorn zijn al zo uitgebreid dat de krant een waarschuwing afdrukt tegen dieven. De hele middag patrouilleren twee politieagenten in uniform en één in burger in de bossen rondom Ugchelen. Onder de 18 bekeurden zijn er tien die het hout wilden verkopen.

1942 ----- 22 februari zondag.

VAN HOUTUM. Tot de gedistribueerde levensmiddelen behoort nu ook yoghurt.

1942 ----- 26 februari donderdag.

VAN HOUTUM. De Secretaris Generaal van Waterstaat maakt bekend dat het aantal vergunningen voor het autoverkeer vanaf 1 april aanstaande zal worden verminderd. Er mogen geen personenauto's worden gebruikt voor tochten langer dan 75 kilometer, ritten binnen stedelijk gebied, ritten tot bezoek aan ontspanningsinrichtingen, ritten tussen woonplaatsen en werkgelegenheid en voor ritten op zaterdag na 18 uur of op zon- en feestdagen. Deze verordening geldt ook voor auto's met lichtgas of een generator.

1942 ----- 27 februari vrijdag.

VAN HOUTUM. Een kennis van ons wordt vrijgelaten uit gevangenschap. Hij moest de hele dag in zijn cel staan. Ging je even op bed zitten dan werd het direct opgemerkt. De straf bestond uit het lange tijd heen en weer lopen over de gang met een zak zand van 50 kilo op de rug. Er waren ook bewakers die je zodanig in de lucht gooiden dat je wel een lichaamsdeel moest breken of verwonden. Het eten was slecht. Per dag kreeg men twee sneetjes brood, een kruimeltje warm eten en opnieuw twee sneetjes brood.

1942 ----- 28 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. De houtdiefstallen in de gemeente Apeldoorn nemen nog steeds toe. Bij de Eendracht is een singel eikenbomen (30 jaar) van 100 meter lengte gedurende drie nachten helemaal omgezaagd. In Nederland komen nu ook de fietsen op de bon. De verkoop is voor twee weken verboden. Deze maatregel is van weinig betekenis. De fabrieken leverden sinds juni 1941 al geen fietsen meer af. Men kan alleen nog een fiets in de smokkelhandel kopen. De prijs (inclusief banden) varieert van 150 tot 250 gulden. In de etalage staan de nog aanwezige fietsen op de velgen. Een bon voor een fietsband helpt ook al weinig. De fietsenmakers verkopen een band liever aan een zwarthandelaar (35 gulden) dan aan iemand met een bon (maximum prijs 2,50 gulden).

1942 ----- 3 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. Het curatorium van het Apeldoornse Gymnasium treedt af nu er een NSB-rector is benoemd. De voorzitter van het curatorium moet zich voor het NSB-bestuur op het gemeentehuis verantwoorden. Na een korte woordenwisseling verlaat hij het gebouw echter weer.

1942 ----- 4 maart woensdag.

VAN HOUTUM. De burgemeester benoemt een drietal NSB-ers in het College van Curatoren aan het Gymnasium. De rector is vurig NSB-er en leider van talrijke verenigingen. Aan de Gemeente HBS wordt een (neutrale) directeur benoemd. Men zal binnenkort thee krijgen die in december 1941 is beloofd.

1942 ----- 6 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen in Apeldoorn ruim 80 paarden. Bij de keuring op het Marktplein hoeven de dieren alleen maar even te draven. Daarna neemt de mof ze in beslag. Alle paarden gaan naar het station en worden van hoefijzers ontdaan om verder getransporteerd te worden naar het Oostelijke front. De Overheid zal in de komende week eindelijk een bon aanwijzen voor een nieuw rantsoen kolen. Het helpt echter nog weinig omdat de kolenhandelaren nog niet bevoorraad zijn (behalve voor Rijksduitsers). De nikkelen stuiver wordt als wettig betaalmiddel ingetrokken en buiten omloop gesteld. Men kan deze munt tot 15 maart aanstaande inleveren en tegen de zinken munten inwisselen.

1942 ----- 9 maart maandag.

VAN HOUTUM. De eerste Britse vliegtuigen verschijnen om middernacht boven Ugchelen en vliegen in de richting van het Ruhrgebied. Golf na golf trekt voorbij. Het gaat zo door tot 's morgens vijf uur. De vliegtuigen volgen op de terugweg een meer zuidelijker route. Het ene toestel is nog niet voorbij of een ander volgt. Om drie uur ziet de nachtwacht plotseling een rode gloed boven de fabriek. Het blijkt een brandend vliegtuig te zijn. De brandende fakkel verdwijnt in oostelijke richting. De machine maakt een eigenaardig geluid. Het geronk houdt opeens op. Waarna een doffe slag volgt. Het toestel is in een luchtgevecht boven Harskamp aangeschoten en neergestort bij de Loenense Sprengen. Alle inzittende (zes gevonden) zijn om het leven gekomen. Langs de weg naar Loenen ligt een afgebroken vleugel. Alle mensen in de omgeving zijn van schrik uit bed gesprongen. De hemel is de hele nacht verlicht door zoeklichten en lichtfakkels.

POLITIE (Proces Verbaal). Vanmorgen vroeg om 3.05 uur is in de omgeving van Loenen een vliegtuig neergestort. Om ongeveer 11.30 voormiddag werd met behulp van burgers de overblijfsels van een vliegtuig gevonden. De romp van het vliegtuig, dat helemaal vernield was en waarin zich 8 verkoolde lijken bevonden, lag in het zogenaamde Schalterbos. Dat is gelegen ten noorden van de Groenendaalseweg lopende van Loenen naar de Woeste Hoeve. Ongeveer 2000 meter ten noordoosten van kilometerpaal 14.7 aan genoemde weg werd een vleugel van het vliegtuig aangetroffen. De romp en verschillende andere delen lagen op afstanden van 50 en 100 meter. Daarbij werden gedeelten van het vliegtuig bij Loenen gevonden ongeveer 3 kilometer van de plaats waar de machine was neergestort. De machine was volgens verkregen inlichtingen van het type Hallifax (viermotorig). Onmiddellijk zijn bij de overblijfselen wachten geplaatst en het publiek op 500 meter afstand gehouden. ´s Middags is door de Luftwaffe te Apeldoorn de bewaking en de verdere behandeling van de gemeentepolitie overgenomen. De overleden Engelsen waren Disley, Rampton, Nicholson, Mc.Callum, Bidgood, Carruthers, Tuck en Phillips.

1942 ----- 11 maart woensdag.

VAN HOUTUM. Gisterenavond om 11.30 uur kwam een Brits vliegtuig in de richting Woeste Hoeve in drie zoeklichten. Het stortte vrij spoedig neer. Over dit vliegtuig is later niets meer vernomen. Er waren veel bomontploffingen in de richting Deelen en de Harskamp te horen. De inzittenden van het neergestorte vliegtuig bij Loenen zijn allen gedood. Men vermoedt dat er een negende persoon ontsnapt is. Daar bij de resten van het toestel een parachute is gevonden. De lijken zijn bij het vliegtuig al gekist. Daarna werden zij naar het lijkenhuisje van het kerkhof in Ugchelen vervoerd. Als het alle acht Engelsen zijn geweest is het zeker dat het een viermotorige bommenwerper is geweest. Het is verboden naar het toestel te gaan kijken. De meningen over de nationaliteit van de slachtoffers lopen nogal uiteen. Velen zijn er zeker van dat er ook Duitse vliegers bij zijn. Er zouden zowel een bommenwerper en een jager zijn gevallen. Deze geruchten die snel verspreid worden zijn in strijd met de mededelingen van hen die aan het opruimingswerk deelnemen. Zij spreken alleen over Engelsen. Volgens hen is er nog één zoek. Tot vijf kilometer in de omtrek liggen nog resten van het vliegtuig. Voor in de cockpit lagen vijf en achter in het staartstuk drie verminkte lijken. De Duitsers zetten het terrein rondom de wrakstukken af en zijn bewapend met machinegeweer, geweer of pistool. De geruchten zijn zo talrijk en vol onzin dat er één van interessant is. De NSB-burgemeester van Apeldoorn wilde een stuk van het vliegtuig oprapen en werd daarna door de Duitsers in het been geschoten. Was dat maar waar!

1942 ----- 13 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om tien uur worden de acht Britse vliegers op het kerkhof in Ugchelen begraven. Onder de aanwezigen bevinden zich de burgemeester en commissaris van politie. Eerst worden vier kisten op de graven gelegd en daarna de overige vier. Vervolgens spreekt een Duits veldprediker. Hij laat in zijn toespraak natuurlijk uitkomen dat het allemaal Engelsen zijn. De evangelist eindigt met het Onze Vader. Daarna worden de kisten met behulp van touwen in de graven neergelaten. Hierna legt de veldprediker een krans bij de graven neer en gooit op iedere kist drie handjes vol zand. Bij ieder graf leest hij een nieuwe bijbeltekst voor. Vervolgens lost een vuurpeloton drie salvo's. Ondanks de vrije toegang bevinden zich in tegenstelling tot woensdag (ongeveer duizend) weinig mensen op het kerkhof. De pers legt de nadruk op de zogenaamde dapperheid van de Duitse soldaten om steeds hun tegenstander te eren. In plaats van een stille begrafenis, die gewoonlijk bij gesneuvelde Engelsen gebeurt, blaast de Duitse propaganda deze teraardebestelling op tot een indrukwekkende plechtigheid.

KRANT. Een zeer ontroerende plechtigheid heeft vanmorgen op de begraafplaats Heidehof in Ugchelen plaatsgevonden. Acht Engelse militairen, die hier [op 9 maart 1942] de dood vonden, zijn daar met Duitse militaire eer ter aarde besteld. Het betroffen G.W. Nicholson, A.J. Rampton, C.S. Carruthers, H.W. Bidgood, D. Callum, D.F.H. Tuck, J.L.H. Philips, WA Cross en (vermoedelijk op 20 maart) R.M. Disley.

1942 ----- 14 maart zaterdag.

VAN HOUTUM. Vanaf 11 april aanstaande houdt de bronzen cent op wettig betaalmiddel te zijn. Deze verordening is weer misplaatst. Zinken centen zijn in het geheel niet verkrijgbaar zodat praktisch gesproken de cent uit de omloop wordt genomen.

POLITIE (Proces Verbaal). Na een melding van ´s avonds omstreeks 10.30 uur werd door de politie in het Schalterbos ongeveer 2 kilometer ten oosten van de Arnhemseweg aangetroffen twee kraters van ontplofte projectielen, 1 niet ontploft projectiel (waarschijnlijk brisantbom zwaar kaliber), plus 4 niet ontplofte kleine projectielen. Vermoedelijk zijn deze projectielen afkomstig van het in de nacht van 8 op 9 maart 1942 neergestorte vliegtuig. In de onmiddellijke nabijheid werd ook nog een uit elkaar geslagen benzinetank gevonden.

1942 ----- 18 maart woensdag.

VAN HOUTUM. Vanaf 1 april aanstaande is iedere eigenaar van een personenauto verplicht van zijn tochten aantekening te houden in een zogenaamd rittenboekje. Het houtstelen neemt in de gemeente hand over hand toe. Na de verdwijning van het Westenenkerpark is een bos, behorend tot Berg en Bos bijna helemaal omgehakt. In Ugchelen is het even erg. Om beter te kunnen controleren worden alle sprokkelvergunningen voor het Willemsbos ingetrokken. De toegang tot dit bos is verboden. Achter de fabriek worden in enkele berkenbossen de bomen zomaar voor de vuist weggezaagd. Men neemt alleen de stam mee. De rest is schijnbaar voor de eigenaar van het bos. De dieven beperken zich niet tot dunne bomen en deinzen er niet voor terug bomen van 50 cm en dikker te vellen.

1942 ----- 20 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. Vanmiddag om 4 uur is de 9de vlieger op Heidehof begraven. Ook nu spreekt een veldprediker en lossen Duitse soldaten 3 salvo´s. Op de andere graven liggen veel tulpen onder meer een boeket rood-wit-paars. Op één graf staan zelfs vaste planten.

1942 ----- 22 maart zondag.

VAN HOUTUM. De Ugchelse dokter [Duuring] is sinds gistermorgen spoorloos verdwenen. Men vermoedt dat zijn vlucht in verband staat met de arrestatie van verschillende reserveofficieren in Nederland. Door de sensatielust van de mensen hoort men de gekste verklaringen. Men is in het algemeen van oordeel dat hij met de auto is gevlucht.

1942 ----- 23 maart maandag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 10.40 uur horen wij een lange doffe zware ontploffing. Deze zou zijn veroorzaakt door een munitietrein in Assel. Een juist bericht hierover is niet bekend.

1942 ----- 24 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. De dagbladen worden opnieuw kleiner. De advertenties zijn niet meer zo talrijk en ook kleiner van formaat. Het ochtendblad bevat nog slechts twee pagina's. Het kinderverhaal is alleen boeiend.

1942 ----- 25 maart woensdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts worden bij een in de buurt wonende landbouwer een grote hoeveelheid rogge en bij een NSB-er alle pootaardappelen gestolen. Deze producten verdwijnen natuurlijk op de zwarte markt. In Nederland mag weer bier worden getapt. Het verbod heeft ruim twee maanden geduurd.

1942 ----- 26 maart donderdag.

VAN HOUTUM. De luisterbijdrage voor radio Hilversum wordt vanaf 1 mei aanstaande van 9 tot 12 gulden verhoogd. Alle Nederlandse zangverenigingen worden in één bond opgenomen. Zij worden automatisch in het muziekgilde van de Kultuurkamer ingeschakeld. Het aantal leden zal dan wel sterk verminderen. Voor zover er sinaasappels verkrijgbaar zijn (slechts voor kinderen beneden de vier jaar) bedraagt de prijs van deze zuidvruchten 0,80 gulden per kilo. 's Avonds om 10.15 uur passeren de eerste Britse vliegtuigen. Kort hierna werpt een toestel ruim tien lichtfakkels uit. Wij horen voortdurend in oostelijke richting bominslagen afgewisseld door het ontploffen van luchtdoelgranaten.

1942 ----- 28 maart zaterdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers zijn van plan in Apeldoorn 20 grote gebouwen te vorderen. Zij onderzoeken de vloeren van de diverse gebouwen of deze ook voor een zwaar gewicht berekend zijn. De Openbare School van Ugchelen staat ook op het lijstje.

1942 ----- 31 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. De aanvoer van sinaasappels schijnt groter te worden nu kinderen tot 14 jaar ook bij deze distributie worden betrokken. De Duitsers slopen in de papierfabriek van Van Gelder en Zonen in Apeldoorn een snijmachine. Deze wordt naar Utrecht overgebracht.

1942 ----- 1 april woensdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen in Apeldoorn de Christelijke School aan de Parkweg en het Seminarium aan de Arnhemseweg. Beide scholen worden voor een lazaret in gericht. De kinderen van de Parkwegschool krijgen om tien uur vrij. Enige dagen geleden legden de Duitsers beslag op de boerderij bij paleis Het Loo. Enkel en alleen omdat deze nog volle melk aan de omwonenden leverde. De boerderij is nu met prikkeldraad afgezet. Het paleis is geheel ontruimd. De schatten die niet direct voor de Duitse oorlogsindustrie van belang zijn zoals gobelins, worden voor zachte prijzen onder de Duitsers verkocht. Alle rijtuigen waaronder de prachtige landauers, zijn naar de kazernes vervoerd. De Duitsers laten zich nu met deze rijtuigen, waar zij de kroon nog op laten zitten, rondrijden. Vele kamers op het paleis zijn aaneen getrokken. Het is aldus bekenden niet meer van binnen te herkennen. Het postkantoor, de kamers van de houtvester enz. zijn afgebroken. Alle geweien en andere bijzonderheden zijn weggevoerd (wagens vol) of onder de moffen verkocht. In één zaal bevinden zich al gewonden. Deze mogen alleen nog maar in de tuinen een luchtje scheppen. Het is voor hen nog verboden zich in het openbaar te vertonen.

1942 ----- 2 april donderdag.

VAN HOUTUM. Tot de gevorderde gebouwen in Apeldoorn behoren ook een aardappelloods aan het kanaal en een deel van het slachthuis. Door het grote aantal soldaten krijgt de burgerij in Apeldoorn slechts nuchter kalfsvlees. Het rundvlees is voor de beschermer. Van 3 tot 23 april aanstaande mogen geen goederen bestaande uit aardewerk, porselein enzovoort worden verkocht. In Uddel brandt een groot stuk heide af. Het is sabotage. De heide zou na Pasen voor het maken van camouflagegaas worden afgesneden. Op vele plaatsen op de Veluwe knippen mensen de toppen van de heideplanten af die zij tegen een goede prijs kunnen verkopen. Deze toppen worden onder meer in Beekbergen fijngemalen waarvan zij in de levensmiddelen (misschien brood) zouden worden vermengd.

1942 ----- 4 april zaterdag.

VAN HOUTUM. Alle pensionhouders en joden ontvangen een formulier. Daarop moeten zij nauwkeurig de toestand van hun pension (woning) aangeven, zoals aantal kamers, stromend water, verwarming enzovoort. Hetzelfde gebeurde al enige weken geleden in de noordelijke provincies. Het schijnt dat deze maatregel in verband staat met de evacuatie van Duitse burgers uit industriegebieden. Volgens geruchten zullen binnenkort de rokersartikelen worden gedistribueerd. De mannen zouden tabaks- en vrouwen snoepkaarten (?) ontvangen. Het is echt zeker dat de verkoop van deze producten tot 21 april stilstaat.

1942 ----- 7 april dinsdag.

VAN HOUTUM. Om 11.45 uur verongelukt een Duitse houtgastractor met twee zware beladen aanhangwagens op de Ugchelse Berg. De chauffeur wordt van de tractor geslingerd, maar komt met de schrik vrij. Een tweede raakt onder de wielen en is opslag dood. Eén aanhangwagen kantelt door het breken van de as. De lading bestaat uit kunstmest van eerste kwaliteit. De Nederlanders krijgen het slechts in zeer kleine hoeveelheden toegewezen. De Duitsers hebben natuurlijk zeer veel en gebruiken het onder meer voor vliegvelden. Deze vracht was bestemd voor Teuge. Nog 's middags komt een Renaulttank en sleept de vernielde wagens weer naar Deelen. De kunstmest had er eens een nacht zonder bewaking moeten liggen. Bijna alle scholen hervatten de lessen weer. De meeste zijn 1 1/2 maand gesloten geweest wegens kolengebrek. De scholen moeten gereed gehouden worden voor directe ontruiming (evacuatie?)

1942 ----- 9 april donderdag.

VAN HOUTUM. Van Duitse zijde wordt erop gewezen dat het gebruik van militaire coupés door Nederlandse burgers gestraft zal worden.

1942 ----- 10 april vrijdag.

VAN HOUTUM. Vanaf 17 mei aanstaande is roken en snoepen op de bon. Op de tabakskaart (voorlopig bonnen van de textielkaart) krijgt men per week 40 sigaretten of 10 sigaren of 20 cigarillo's of 50 gram tabak. Vrouwen krijgen 40 sigaretten per week. Er komt ook een versnaperingenkaart met een rantsoen van 300 gram per week. De leeftijdgrenzen zijn voor mannen minimaal 18 en voor vrouwen 25 jaar. Als deze hoeveelheden werkelijk verstrekt zullen worden gaan we erop vooruit. Het is echter iets minder dan in Duitsland. De textielbonnen moeten nu al bij de sigarettenhandelaren en bij het distributiekantoor worden ingeleverd.

1942 ----- 14 april dinsdag.

VAN HOUTUM. Het Rijksbureau voor de Voedselvoorziening zal aan de schoolgaande jeugd en bepaalde groepen arbeiders gratis Vitamine C tabletten verstrekken.

1942 ----- 17 april vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens horen wij dat onze neef R. van Gerrevink gisteravond om 21.30 uur op last van de Gestapo is gevangengenomen. Hij is al in krijgsgevangenschap geweest. Op dat moment deden leden van de Gestapo uit Arnhem vergezeld door een Apeldoornse politieagent een inval bij personen die ervan verdacht worden bij een geheime (anti-Duitse) vereniging te zijn aangesloten. Mijn neef is geheel onschuldig maar moet mee. De Gestapo-agent die bij mijn oom huiszoeking doet is een min persoon. Zij zoeken alles na maar vinden niets. Hun onderzoek is meestal nauwkeurig maar niet altijd. Zo bijvoorbeeld houdt hij een ingepakt geschrift in de handen zonder het open te maken en zoekt intussen de boekenkast verder na. Hij moest eens weten dat hij het stencil met de verklaringen van Van Kleffens over het verloop van de Duitse besprekingen met Nederland tot mei 1940 in handen heeft gehad! Mijn neef en misschien ook mijn oom zouden voor lange tijd worden gearresteerd. Toen de Gestapo-agent in hun huis kwam liep hij eerst op de radio af om te zien of deze op een Engels station stond afgestemd. De moffen letten niet op de hamstervoorraad. Eerst op het laatst vertelden zij dat mijn neef ´even´ mee moest gaan naar het politiebureau om daar ´waardevolle inlichtingen te verschaffen´. Mijn familie vermoedde toen nog geen gevangenname. Ieder die dit bericht hoort denkt aan een vergissing. Er is nog een R. van Gerrevink. De Gestapo doet 's middags bij hem huiszoeking, maar hij is verdwenen. Alle gevangenen zitten in de cel. Het distributienieuws is weer eens groot. Op de boterbon kan men weer eens slaolie krijgen. Zoals altijd moet de winkelier eerst de bon hebben. Er is ook een bon voor peulvruchten. Het gemeenste is echter dat de bonnen voor jam en suiker hetzelfde nummer hebben zodat beide rantsoenen verminderd worden.

1942 ----- 19 april zondag.

VAN HOUTUM. 's Morgens worden in alle RK-kerken in Nederland een schrijven (ondertekend door alle bisschoppen) voorgelezen. Het is aan rooms-katholieken verboden zich voor de Arbeidsdienst op te geven. Meerderjarigen moeten zich in dat geval tot hun pastoor wenden. In alle andere kerken wordt eveneens een schrijven voorgelezen. Hierin wordt de Duitse inmenging in kerkelijke aangelegenheden afgekeurd. Als voorbeeld wordt het gesticht in Heemstede genoemd dat plotseling een NSB-bestuur heeft gekregen. Alle broeders en zusters die hun ontslag wilden nemen zouden worden gearresteerd. Het einde was dat niet alleen het verplegend personeel maar ook alle patiënten naar andere gestichten zijn overgebracht. Zij wensten niet afhankelijk te zijn van NSB-ers. In Hoenderloo gebeurde een ernstig ongeluk. Kinderen vinden in het bos een bus die er nogal vreemd uitziet. De Duitsers komen dit te weten maken het open en gooien het poeder op de grond. Het blijkt magnesium van een lichtfakkel te zijn. De Duitsers verdwijnen weer waarna één van de kinderen het poeder aansteekt terwijl de anderen er op de knieën bij toekijken. Het gevolg is dat zeven kinderen zware brandwonden (de meeste in het gezicht) oplopen. Zij gaan onmiddellijk naar het ziekenhuis. Hun ouders worden 's avonds opnieuw geroepen wegens dodelijk gevaar. De kinderen zijn onherkenbaar verminkt. De gezichten zijn zeer opgezwollen en ieder vreest het ergste. Dit ongeluk is het gevolg van kinderlijke onwetendheid en Duitse onverschilligheid.

1942 ----- 20 april maandag.

VAN HOUTUM. 's Morgens wordt mijn neef R. van Gerrevink vrijgelaten. De agenten stelden hem op de weg naar het politiebureau allerlei strikvragen. Hij werd op vrijdagmorgen verhoord en moet maar direct bekennen aldus de commissaris van politie Meyer. Anders zou hij daartoe wel worden gedwongen. Mijn neef antwoordde de agent dat hij hem maar eens moest vertellen wat hij zou moeten bekennen. Tenslotte haalde de agent een andere gevangene die hem zou identificeren maar deze schrok. Door dit voorval werd het de commissaris duidelijk dat mijn neef onschuldig was. Reinier moest weer terug naar de cel (1 1/2 x 2 1/2 meter + bed). De agent zou werk maken van zijn onschuld want alle gevangenen bevinden zich in handen van de SD. Zondagmiddag vroeg mijn neef de commissaris te spreken maar dit lukte pas vanmorgen. Reinier werd direct vrijgelaten onder voorwaarde dat hij de politie de verblijfplaats van zijn, ondertussen verdwenen neef, zou meedelen zodra hij dat wist. Reinier is in vier dagen niet geschoren. Het eten was afkomstig van een NSB-er. Maar het was goed.

1942 ----- 21 april dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers nemen als represaille op het voorlezen van een schrijven in de Hervormde en Gereformeerde kerken enige van de oudste dominees gevangen.

1942 ----- 22 april woensdag.

VAN HOUTUM. Alle kazernes in Nederland worden gecamoufleerd. De rode daken van de kazernes in Apeldoorn worden groen gespoten.

1942 ----- 23 april donderdag.

VAN HOUTUM. Vele joden moeten op staande voet hun huis verlaten met achterlating van bijna de hele inboedel en levensmiddelenvoorraad. In Apeldoorn zullen 15.000 Duitsers met 2000 paarden worden ingekwartierd zodra er sprake is van een Britse landing. Het is nu zeker dat de plotseling spoorloos verdwenen Ugchelse dokter Duuring in de gevangenis in Scheveningen zit. Zijn vrouw heeft een brief ontvangen waarin om verschoning verzocht werd.

1942 ----- 24 april vrijdag.

VAN HOUTUM. Controleurs bekeuren mijn oom wegens het vervoer van roggemeel. Zij onderzoeken daarna het hele huis en willen de hamstervoorraad in beslag nemen. Dit gebeurt echter niet. Het blijkt bangmakerij te zijn. Door het betalen van een schikking is mijn oom van verdere vervolging vrij.

1942 ----- 25 april zaterdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn moeten binnenkort alle auto's van wasserijen worden gekeurd.

1942 ----- 26 april zondag.

VAN HOUTUM. 's Middags woedt er een grote brand in Milligen. Het lijkt er net oorlog. Er worden brede brandwegen gehakt. Veel bedreigde huizen worden leeg gesleept. De politie houdt iedereen aan en dwingt hen bij het blussen te helpen. De brand ontstaat op een heideveld en slaat later over op een bos. Daardoor verbranden twee huizen en een barak van het kamp. De eigenaars van deze huizen vluchten voor de brand. Ieder denkt aan sabotage omdat de brand op een heideveld ontstond (om camouflagegaas) en zich in de richting van de barakken en paardenstallen uitbreidde. Naast agenten menen ook NSB-ers te kunnen commanderen. Zij vallen door hun tenue en toon direct op.

1942 ----- 27 april maandag.

VAN HOUTUM. Heel Nederland is down over de arbeidsdienstplicht. Hieronder vallen alle jongens en meisjes tussen de 18 en 25 jaar in overheidsdienst enzovoort. 's Middags worden wij door de Arbeidsbeurs opgebeld. Wij moeten onmiddellijk het aantal werkende vrouwen tussen de 18 en 40 jaar opgeven. Arbeidsdienst betekent nationaal-socialisme, Duits onderdaan. Iedereen tracht hieraan te ontkomen door ontslag te nemen of te gaan trouwen. Het is nodig dat de Engelsen spoedig komen. Iedere dag klemt de Duitser ons meer in zijn tang. Op alle machinefabrieken (ook gieterijen) moet de directie een zeker aantal arbeiders (vaklui) ontslaan. Deze moeten naar Duitsland vertrekken. Twee fabrieken in Vaassen moeten 60 en 40 arbeiders ontslaan.

1942 ----- 28 april dinsdag.

VAN HOUTUM. De NSB-ers in Apeldoorn zoeken ruzie. Zij breken een fontein (opgericht tijdens een verjaardag van het Oranjehuis) bij het Wilhelminapark af. In Beekbergen slopen zij met veel lef het hek om de Wilhelminaboom. Zij lopen op straat expres tegen de mensen op.

1942 ----- 29 april woensdag.

VAN HOUTUM. Alle joden in Nederland moeten na zaterdag aanstaande een jodenster dragen. Deze bestaat uit een zespuntige gele ster met een zwarte rand. De ster is ter grote van een handpalm en draagt het zwarte opschrift ´jood´. Het is aan joden verboden andere insignes (dus orden, eretekens en dergelijke) te dragen. De Duitsers leggen in Apeldoorn weer beslag op verschillende gebouwen. Daaronder de Christelijke HBS [aan de Jachtlaan].

1942 ----- 2 mei zaterdag.

VAN HOUTUM. De verkoop van beschuit wordt in Nederland voorlopig stopgezet. Alleen kleine kinderen zullen nog beschuit krijgen. In Apeldoorn worden twee frauduleuze slachtingen door de politie ontdekt. De slager leverde zeer veel clandestien vlees. Men zegt dat de winkel volgende week weer geopend zal worden.

1942 ----- 4 mei maandag.

VAN HOUTUM. 's Middags komen twee Duitsers bij mijn oom op de smederij. Zij moeten nauwkeurig het vak van iedere arbeider weten. Zij bepalen tenslotte dat twee arbeiders zich over enkele dagen bij de Arbeidsbeurs voor de keuring moeten melden. Het doel is natuurlijk tewerkstelling in Duitsland. Ander metaalbewerkers, die al eerder op de Arbeidsbeurs moesten verschijnen, zijn zonder dat de kleren werden uitgetrokken goedgekeurd. Als je geen briefje van de dokter meebrengt of iets dergelijks wordt men goedgekeurd. De slavenhandel is nu al zover dat er op iedere zeven Duitsers in Duitsland één buitenlander voorkomt. De postbeambten in Apeldoorn moeten voortaan de post te voet bezorgen. Slechts bodes voor de buitenbuurten komen in aanmerking voor een fiets. Op last van de Gestapo moet de politie in Apeldoorn enige personen arresteren. Hieronder bevinden zich onze echte burgemeester Jonkheer Quarles van Ufford en de directeur van de Posterijen. Slechts twee personen weten te ontsnappen.

1942 ----- 6 mei woensdag.

VAN HOUTUM. De cellen van het politiebureau zijn zo vol dat de slagers, die zaterdag betrapt werden met clandestien slachten, worden vrijgelaten. De burgemeester van Apeldoorn Jhr. Quarles van Ufford en zijn medegevangenen worden naar Sint Michielsgestel in Noord Brabant overgebracht. De directeur van de Posterijen in Apeldoorn is wegens gezondheidsredenen weer vrij.

1942 ----- 9 mei zaterdag.

VAN HOUTUM. De commissaris van politie Meyer en de fotograaf van de NAC B. moeten in Arnhem voor de Duitse politie op het matje verschijnen. Zij deden onlangs een inbraak bij een jood, een grossier in kruidenierswaren. Alle voorraad werd meegenomen en beschouwd als hamsterwaar. De NSB-burgemeester duldde dit niet en klaagde zijn partijgenoten bij de Duitse politie aan. Meyer en B. zijn de oproermakers in onze gemeente. Bij de minste overtreding spreken zij al over onvaderlandse praktijken enzovoort. Door toedoen van de vrouw van Meyer heeft een winkelier in Apeldoorn een boete van 250 gulden gekregen voor prijsverhoging van twee cent. In de NAC staat een artikel getiteld ´Gevaren voor de volksgezondheid´. Een foto toont een half afgeslachte koe met de alom beruchte rechercheur D. op de achtergrond. Het geheel moet een vieze en onzindelijke indruk geven. Maar dit doet het nu niet. Het vlees mag natuurlijk niet door de gemeenschap worden gegeten want het is zogenaamd van een tbc-koe [tuberculose]. Merkwaardig is dat het vlees niet zoals gewoonlijk op de vrijbank wordt verkocht maar verdeeld wordt onder de NSB-ers. Een bewijs dat het vlees zeer goed is.

1942 ----- 12 mei dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers verbieden het op donderdag aanstaande (Hemelvaartdag) in groepsverband te gaan dauwtrappen.

1942 ----- 13 mei woensdag.

BLOEM. Heden is het grote offensief weer begonnen in Rusland. De Duitsers gaan de richting van de Kaukasus waar nogal veel olie zit.

1942 ----- 15 mei vrijdag.

VAN HOUTUM. Vele politieke gevangenen worden vrijgelaten. Er bestaat een kans dat de burgemeester [Quarles van Ufford] ook weer vrij komt. Notaris van Drimmelen, die sinds september 1940 zich in Duitse gijzeling bevindt, komt met drie dagen verlof in Apeldoorn aan. Alle gevangenen komen van Sint Michielsgestel, een groot seminarium in Noord Brabant. Twee chauffeurs van een transporteur uit Ugchelen slachten 's nachts clandestien een pink die hen niet toebehoort. Alles gaat goed tot de politie hen 24 uur later op het spoor komt. Bij beiden wordt het vlees gevonden. Eén heeft het afval en de huid in zijn tuin begraven. Beide chauffeurs hadden het vlees al in Amsterdam verkocht. De kopers zullen hen wel nooit met vlees zien. Op dezelfde tijd worden bij een ander persoon twee varkens en ongeveer 15 konijnen gestolen. Deze diefstallen zijn gepleegd omdat met vlees op de zwarte markt veel te verdienen is.

BLOEM. De veelevering is dit jaar zeer zwaar. Van ieder kalf onder het jaar moet 220 kilo boven het jaar 110 kilo, van dragende pinken 165 kilo en van melkkoeien 40 kilo per stuk geleverd worden. De aanslag is hier 725 kilogram.

1942 ----- 16 mei zaterdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn komen tientallen Duitse kinderen uit Düsseldorf aan. Zij zullen bij NSB-ers worden ondergebracht.

1942 ----- 17 mei zondag.

VAN HOUTUM. Het is weer zondag en de krant bevat weer een aantal angstaanjagende mededelingen waaronder. Niet-joden mogen geen omgang meer hebben met joden. Wie met joden omgaat keert zich tegen Duitsland en zal zodoende een zelfde straf als zovele joden ondergaan. Ook deze maatregel is een gevolg van het bezoek van Heydrich, de gemotoriseerde opperbeul aan Den Haag. 's Avonds om 7 uur vertrekken 300 metaalarbeiders uit Apeldoorn naar Duitsland die daar gedwongen te werk worden gesteld.

1942 ----- 20 mei woensdag.

VAN HOUTUM. Vanaf 29 mei aanstaande wordt het boterrantsoen van 200 tot 175 gram per week verminderd. De reductie voor boter en margarine op de vetkaart vervalt. Dit gebeurt om de komende voorraden voor de naderende winter veilig te stellen. 's Avonds zweven boven Apeldoorn ruim 30 ballonnetjes. Aan deze ballonnen (men spreekt ook over parachutes) hangen een bus met benzine en een kabel van 25 meter. Enige dalen er en de Duitsers zijn er bang voor. Wat het heeft te betekenen is onbekend. De één spreekt over doelwitten voor luchtdoelgeschut. De ander noemt het een nieuw soort brandbom.

1942 ----- 26 mei dinsdag.

VAN HOUTUM. Alle joden in Nederland moeten hun vermogenswaarde, ook vorderingen enz. bij een centralebank in Amsterdam aangeven. Alle (kunst)voorwerpen, doorgaans edele metalen en stenen, die niet direct voor de huishouding worden gebruikt moeten eveneens worden ingeleverd. Langzaam maar zeker raakt de jood zijn vermogen (dus ook zijn broodwinning) kwijt.

1942 ----- 29 mei vrijdag.

VAN HOUTUM. Eerst nu kan men de thee bij de winkels halen die ons in december 1941 is beloofd. Wat hebben wij toch een goed distributieapparaat!

1942 ----- 30 mei zaterdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers nemen in Apeldoorn alle producten op de veiling in beslag. Daaronder veel bloemkool en aardbeien. Deze zijn toch al zo schaars. De aardbeien kosten 0,98 gulden per pond [= 500 gram].

1942 ----- 31 mei zondag.

VAN HOUTUM. Er hangt de hele nacht een rode gloed boven Deelen. De Britten vernielen er een luchtafweerbatterij en schieten een Duitse jager neer. Er vallen doden onder de Duitsers op het vliegveld. De scherven van de luchtafweer vallen zelfs in Hoenderloo. Wij horen 's nachts voortdurend ontploffingen van het luchtdoel in zuidelijke richting. Enige vliegtuigen werpen bommen op een kazerne bij Deventer. De afweer schiet twee bommenwerpers neer. De ene stort aan deze kant van de IJssel in de uiterwaarden neer. De andere komt bij Klarenbeek terecht. Bij de laatste verliezen vijf personen het leven. Een zesde meldt zich vrijwillig bij de politie.

BLOEM. In Klarenbeek aan de Hessenallee is een Engels vliegtuig brandend neer gevallen. Hierin zaten nog 5 manschappen die verkoold zijn behalve de toppen van de vingers en de voeten en het hoofdhaar welke men nog onderscheiden kon. In dezelfde tijd zou er in Zutphen ook één gevallen zijn, brandend.

BRANDWEER. 's Nachts om 3 uur werd een tweemotorige bommenwerper afgeschoten. Deze kwam brandend neer op de Hessenallee in Klarenbeek (gemeente Apeldoorn). Daarbij kwamen 4 leden van de bemanning om het leven. De andere drie waren er met hun parachute uitgesprongen en hadden de benen genomen.

POLITIE (Proces Verbaal). Om ongeveer 2.30 uur in de ochtend werd vanaf de uitkijkpost van de Luchtbeschermingsdienst aan de Loolaan telefonisch kennis gegeven dat vermoedelijk in Klarenbeek een vliegtuig was neergestort. In de Hessenallee te Klarenbeek werd in een bouwland de brandende romp van een vliegtuig (tweemotorige Wellington) aangetroffen. Op ongeveer 100 meter afstand in een weiland lag een brandende vleugel met een motor. Een Duitse patrouille was al aanwezig. De bewoners uit de meest nabij gelegen woningen hebben op last van de Politie hun woningen verlaten. Zij zijn bij de buren ondergebracht in verband met het gevaar dat nog onontplofte projectielen in het vliegtuig aanwezig konden zijn. Onder de resten werden de verkoolde lijken van vermoedelijk 5 personen aangetroffen. Het betrof de lijken van D.M. Johnson, H.A.C. Batten, J. Mck.Mc.Lean, J.R. Connor en O. Jambor.

1942 ----- 1 juni maandag.

VAN HOUTUM. De Overheid beperkt de schoenendistributie. Personen van tien jaar en ouder komen niet meer in aanmerking voor schoenen met leren- of rubberzolen.

1942 ----- 2 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. In heel Nederland is de groente schaars. In Apeldoorn is niets anders meer te krijgen dan gedroogde wortels. Alles loopt hopeloos vast nu de Duitsers alle groente op de veiling opkopen. Op Brouwersmolen komen drie Duitsers die een aantal arbeiders tot werk in Duitsland willen dwingen. Zij eisen eerst ontslag van 30 personen maar dit wordt teruggebracht tot tien. Volgens geruchten zou er iedere dag een trein met gemiddeld 800 arbeiders Apeldoorn passeren in de richting Duitsland. In het lijkenhuisje van het kerkhof in Ugchelen worden vijf kisten met lijken van Engelse vliegers van het neergestorte vliegtuig bij Klarenbeek neergezet.

1942 ----- 3 juni woensdag.

VAN HOUTUM. Vanaf 1 juli aanstaande worden er geen bouwvergunningen meer in Nederland verstrekt. Op overtreding staat een zware straf, ook de doodstraf. Deze verordening is zeker een gevolg van het bombardement op Keulen nu er in die stad zo´n behoefte aan bouwmateriaal is. In Apeldoorn krijgen veel arbeiders hun ontslag. Allen zijn door de Duitsers gedwongen in Duitsland te gaan werken. Zo vertrokken er bijvoorbeeld bij Talens 25 en bij Van Gelder 84 personen.

1942 ----- 4 juni donderdag.

VAN HOUTUM. Om drie uur na middernacht zien we een brandend Brits vliegtuig. Dat stort onder achterlating van een reusachtige rookzuil bij Loenen neer. 's Morgens om 7 uur worden de vijf doden van het vliegtuig bij Klarenbeek op het kerkhof in Ugchelen begraven. Een kwartier later lossen de soldaten drie salvo's. De Tricotfabriek [aan de Fabriekstraat] mag nog drie weken doorwerken. Het ongetrouwde personeel moet daarna naar een gelijke fabriek in Duitsland. Het Duitse personeel van deze laatste fabriek wordt overgeplaatst naar parachutefabrieken enzovoort. Als de Duitsers de garens naar Apeldoorn opsturen wordt er veiliger gewerkt (geen bombardementen). Als het personeel niets van Duitse orders afweet is de sabotage ook niet zo groot. Het is aan joden verboden voortaan per trein te reizen.

BRANDWEER. Om 2.45 uur kwam een tweemotorige bommenwerper neer op nog geen 2 meter afstand van een woonhuis aan de Schalterdalweg 13 te Beekbergen. Het toestel vloog in duizenden stukken en in brand. Wonder boven wonder kon het huis behouden blijven. Hier gingen opnieuw 4 mensenlevens verloren. Toen wij naar de plaats van de brand reden passeerden wij een jonge man. Hij was gekleed in burgerkleren, een dikke wollen trui aan waarvan de kraag hoog op stond. Hij was blootshoofd en zijn haren ruig om zijn blonde kop. Het was hem aan te zien dat hij pijn aan zijn voet of enkel had. Na een uur informeerde de Feldgendarmerie of wij nog parachutisten gezien hadden. Er waren er nog drie zoek. Natuurlijk hadden wij niets gezien. We waren geen mens tegen gekomen. Jammer genoeg is hij later gepakt.

POLITIE (Proces Verbaal). In de voormiddag omstreeks 2.35 uur werd door de uitkijkpost van de Luchtbeschermingsdienst telefonisch kennis gegeven dat een vliegtuig in de omgeving van Beekbergen brandend was neergestort. Op de Schalterdalweg en in het bos rechts en links van die weg gelegen trof de Politie brandende vliegtuigdelen aan. Onmiddellijk is de omgeving afgezet en is er zorg voorgedragen dat de al ontstane bosbrand werd gedoofd. Het tweemotorige vliegtuig is helemaal uitgebrand. Van 3 personen (J.R. Steen, H.W. Sheen, J.F. Heaton en S. Thomas) [een 4e werd op pas 5 oktober 1942 gevonden] werden de gedeeltelijk verbrande resten gevonden. Eén inzittende (Peter Buttigieg) werd gevangen genomen. Om ongeveer 10 voormiddag werd de bewaking van het toestel door de Duitse Weermacht overgenomen.

1942 ----- 5 juni vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Avonds ga ik met een neef naar de begraafplaats om de vijf graven van de slachtoffers van het vliegtuigongeluk bij Klarenbeek te zien. Naast deze graven zijn er weer nieuwe kuilen. Deze zijn waarschijnlijk voor de doden van het vliegtuig dat bij Loenen is neergestort. In het lijkenhuisje liggen de kisten met daarboven een krans van rododendrons.

BLOEM. Ook bij het Troelstraoord is een brandend vliegtuig gevallen. Gedurende verscheidene nachten komen Engelse vliegtuigen in drommen over ons been om de steden in West-Duitsland te bombarderen.

BRANDWEER. Vandaag maakten we kennis met de gevolgen van het afwerpen van enige honderden brandstaven door een in nood geraakt vliegtuig in de nabijheid van het Kampeer Centrum Vale Ouwe te Beekbergen. Een oppervlakte van plusminus 50.000 m3 heide met vliegdennen ging hierbij verloren.

1942 ----- 6 juni zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 7 uur worden vier Engelsen op het Ugchelse kerkhof begraven. Op het moment dat wij er aankomen liggen er al 2 kisten boven de graven. De overigen 2 worden even later door dragers naar de graven vervoerd. De lijkenlucht is al te ruiken. Iets over zevenen marcheren Duitse soldaten, gevolgd door de dragers naar de graven. Alles verloopt snel. De veldprediker houdt een korte maar boeiende preek. Daarna worden de kisten neergelaten in de graven. Vervolgens spreekt deze prediker nog even en leest bij ieder graf een bijbeltekst voor terwijl hij een handjevol zand op iedere kist gooit. Daarna legt de Ortskommandant van Apeldoorn namens de Wehrmacht een krans en hierop lossen de soldaten 3 salvo´s. Tijdens de afmars van de militairen grijpen mensen uit het publiek naar de kogelhulzen. Deze mogen niet worden opgeraapt en moeten op bevel van de politie aan een Duitse soldaat worden afgegeven. De beruchte Apeldoornse rechercheur D. betrapt een slager bij clandestien slachten. Hij vindt echter alleen de kop van de koe. De fotograaf van de NAC, partijgenoot B., moet echter foto's maken. Om voor de propaganda een vunzig hok op te zoeken belanden deze NSB-ers in een schuurtje met een toilet (de slager slachtte op de deel). B. zet de kop op het deksel en neemt een foto. Deze onjuiste foto zal wel in de krant verschijnen met de opmerking ´Een TBC-koe frauduleus geslacht in deze vunzige omgeving´. Wij weten echter wel hoe D. en B. hun leugens in elkaar flansen. De dokter uit Beekbergen moet voor de commissaris van politie in Apeldoorn verschijnen. Hij heeft de enige overledene van het vliegtuig, dat bij Troelstra-oord is neergestort, in zijn auto mee naar huis genomen. Ter opfrissing kreeg de Australiër een borrel. Hij had zijn enkel gebroken. Hij had al 73 tochten naar Duitsland meegemaakt. Hij is zeer optimistisch en deelt mee dat de Canadezen met 3000 vliegtuigen gereed staan om tegen Duitsland op te treden. Meyer beschouwt deze hulp aan een gewonde als begunstiging van de vijand. Het schijnt dat de dokter voor deze kwestie nog vervolgd zal worden. Hij wordt echter weer vrijgelaten. In Apeldoorn nemen op één fabriek 30 meisjes hun ontslag. Zij gaan allen in betrekking. Zo nemen op onze fabriek vier jongens en één meisje hun ontslag. Er heerst in Nederland een algemene angst voor de dwang tot werken in Duitsland naast de hoop op een Engelse invasie.

1942 ----- 7 juni zondag.

VAN HOUTUM. Het neergestorte Britse vliegtuig bij Loenen (Troelstra-oord) wordt opgeruimd. Dit moet juist weer op een zondag gebeuren. NSB-ers houden de wacht. Een partijgenoot voorzien van het driehoekje heeft vrije toegang. Deze mag dichter bij het vliegtuig komen dan wij.

1942 ----- 8 juni maandag.

VAN HOUTUM. Op de Apeldoornse markt is weinig meer te koop. Waar eens de groentehandelaren uit Zutphen stonden staan nu mensen met jonge groenteplantjes. Er is slechts één wagen met groente en dan alleen nog maar met sla en radijs. De mensen verdringen elkaar om toch maar iets te kunnen bemachtigen. De Duitsers nemen alle grote hoeveelheden groente in beslag. Bijna nergens is nog groente verkrijgbaar. En dat in Nederland! Het is nog slechter dan bij een rantsoenering van groente. In het avondblad staat al dat groente niet meer vervoerd mag worden. Onder het personeel op onze fabriek gaan de praatjes dat een medearbeider de namen van hen die vrijwillig ontslag hebben genomen aan de Ortskommandant heeft gegeven. Het is jaloersheid omdat deze personen zichzelf kunnen voeden zonder werk op één of andere fabriek. Voor deze verader geldt het spreekwoord ´Wie een kuil graaft voor een ander valt er zelf in´.

1942 ----- 9 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. Drie van het grote aantal Apeldoorners die op 15 april 1942 gevangen zijn genomen werden vrijgelaten. Zij dragen allen de tekenen van de Duitse beulen en willen geen verklaringen afleggen over hun mishandelingen [deze gevangenneming werd niet eerder vermeld]. Een Apeldoornse agent die zich onlangs bij de Gestapo heeft aangesloten bedankt in een advertentie de bevolking voor de betoonde belangstelling. Deze domme zet is een gevolg van de honderden anonieme brieven. Daarin werd op beledigende wijze over zijn persoon en toekomst gesproken.

1942 ----- 10 juni woensdag.

VAN HOUTUM. In Ugchelen daalt voor de tweede maal een lichtfakkel. Deze bestaat uit een parachute met twee bussen benzine en een kabel van circa 50 meter lengte. Deze zal wel voor oefeningen en niet voor bombardementen zijn gebruikt.

1942 ----- 13 juni zaterdag.

VAN HOUTUM. Zeer veel arbeiders uit Apeldoorn vertrekken naar Duitsland. Voornamelijk naar Leipzig. De meesten hebben bij Van Gelder gewerkt.

1942 ----- 14 juni zondag.

VAN HOUTUM. Vanaf morgen zullen er geen ochtendedities van de grote dagbladen meer verschijnen.

1942 ----- 15 juni maandag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om zeven uur vertrekken de arbeiders van Brouwersmolen die aangewezen zijn voor werk in Duitsland. Voor hun vertrek worden ze toegesproken door een dominee. Zij ontvangen allen een bijbeltje. Alle joden in Apeldoorn moeten hun fiets voor 20 juni aanstaande bij de politie opgeven. Vele joden in het westen zijn op deze manier hun fiets al kwijtgeraakt. Er zijn tamelijk veel sinaasappelen. Alleen kleine kinderen komen hiervoor in aanmerking. De vrucht kost echter 0,25 gulden per stuk. Daardoor kunnen de groentehandelaren ze niet altijd aan gezinnen met kleine kinderen verkopen. Zodoende komen zij in de zwarte handel terecht. Dat is nationaal-socialisme in de praktijk.

1942 ----- 17 juni woensdag.

VAN HOUTUM. De arbeiders van Brouwersmolen zijn de Duitse grens nog steeds niet gepasseerd. Hun trein kan niet verder dan Oldenzaal. Het Duitse spoorwegnet is door bommen ontwricht. Het toppunt is dat de Duitsers hen bijna geen voedsel geven. Hun familieleden moeten hen nog onderhouden.

1942 ----- 18 juni donderdag.

VAN HOUTUM. Het aardappelrantsoen wordt teruggebracht naar één kilo per week. Wij krijgen er een extra rantsoen gort van 250 gram voor in de plaats. Dit vervalt natuurlijk later ook weer. Een gelukkige tijding is dat een Apeldoornse dominee uit Duitse gevangenschap is ontslagen. Evenals de andere gevangenen is hem niets bekend waarvoor hij heeft gezeten. Er gaan geruchten dat er opnieuw enige dokters in Apeldoorn zijn gearresteerd. De Gestapo doet huiszoeking bij drie burgers die onlangs zijn vrijgelaten. De vrienden van hen waren van plan drie herinneringsborden te laten maken die betrekking zouden hebben op hun gevangenschap. Het is verraden. Het is jammer dat zij zich nu eenmaal extra moeten melden. Tegenover dit misselijke verraad staat echter weer goed nieuws. Een malende NSB-fotograaf van de NAC is gevangen genomen. Hij heeft de politie in het algemeen beledigd. Hij heeft veel op zijn kerfstok en is bovendien een groot smokkelaar voor de NSB-kliek. Deze ploert zal echter wel weer vrijgelaten worden.

1942 ----- 21 juni zondag.

VAN HOUTUM. Alle kleding van dokter Duuring, die in Scheveningen gevangen zit, worden naar zijn huis in Ugchelen teruggestuurd. Hetzelfde gebeurde verleden jaar bij een Apeldoornse slager. Hij werd toen tot twee jaar veroordeeld. Er bestaat dus nog hoop dat onzer dokter nog in leven is.

1942 ----- 22 juni maandag.

VAN HOUTUM. Voor woensdag aanstaande moeten alle joden (behalve in Amsterdam) hun fiets met alle reserve-onderdelen inleveren. De NSB-burgemeester houdt op de groenteveiling een rede. Daarin eist hij de voortdurende aanvoer van groente door de tuinders. Met andere woorden alle groente moet naar Duitsland. Het is nu al zover dat de tuinders de groente onderweg al verkopen. Men fietst de tuinders tegemoet om toch maar iets te kunnen krijgen want op de markt en in de winkels is niets meer te koop.

1942 ----- 26 juni vrijdag.

VAN HOUTUM. Het aardappelrantsoen wordt tot 1 1/2 kilo per week verhoogd. Deze maatregel is onbegrijpelijk omdat bij de boeren geen aardappels meer voorradig zijn.

1942 ----- 27 juni zaterdag.

VAN HOUTUM. Op het vervoer van groente staat een zware straf. Niet alleen de groente maar ook het vervoermiddel (bijvoorbeeld een fiets) zal in beslag worden genomen.

1942 ----- 28 juni zondag.

VAN HOUTUM. De Zutphense rechtbank spreekt de arbeider vrij die in oktober 1941 bij Brouwersmolen een koe heeft gestolen. Hij is namelijk na de diefstal toegetreden tot de NSB.

1942 ----- 29 juni maandag.

VAN HOUTUM. De Overheid verscherpt de rantsoenering van brandstoffen voor de komende winter. Houders van centrale verwarming worden voornamelijk de dupe.

1942 ----- 30 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts vallen bij het Aardhuis (Kroondomein) enkele bommen die een bosbrand veroorzaken. Seyss-Inquart maakt een nieuwe bepaling tegen de joden bekend. Zij mogen zich niet meer tussen 20 en 6 uur op straat begeven. De joden mogen slechts tussen 15 en 17 uur winkels betreden. Op die tijd is bijvoorbeeld de groente uitverkocht. Ook mogen zij geen goederen thuis laten bezorgen. Het benutten van kappers en het reizen is verboden evenals het gebruik van de openbare telefooncellen. Voor Amsterdam zijn enige uitzonderingen gemaakt.

BRANDWEER. Om 1.50 uur 's nachts vielen de eerste fosforrubber-bommen met een grote partij brandstaven en drie brisantbommen van zwaar kaliber in de bossen en op de heide bij Uddel. Er ontstond een 40-tal brandhaarden. Gelukkig dat er nog al dauw hing zo dat er maar een 20.000 m2 heide mee verloren ging. Er waren 26 fosforrubber-bommen neergekomen met een gewicht van 14 kilo per stuk. Een agent van politie wilde van ons niet aannemen dat het zulk een gevaarlijk goedje was. Hij wilde het eens van dichtbij bekijken. Hij kwam met een paar verbrande schoenzolen in huis.

1942 ----- 2 juli donderdag.

VAN HOUTUM. Er gaan geruchten dat er drie Canadezen op vliegveld Deelen zijn gevangen genomen. Er is wel iets gebeurd want de politie controleert in de omliggende gemeenten alle voorbijgangers naar persoonsbewijzen.

1942 ----- 3 juli vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts om 2.45 uur woedt boven zuid Apeldoorn een luchtgevecht. Het geratel van de mitrailleurs en snelvuurkanonnen is duidelijk te horen. Volgens geruchten zouden er op vele plaatsen duiven in kooitjes zijn neer gelaten. Deze dieren beschikken over voldoende voer en hebben een kokertje aan een poot. In het kokertje zou een papier met allerlei vragen zijn opgerold. De vinder moet deze vragen beantwoorden. Het papier weer in de koker doen en de duif daarna loslaten. Alles is zeer geheimzinnig. Men spreekt over parachutisten, duiven en gearresteerde Canadezen op vliegveld Deelen. De pers herinnert er aan dat het joden verboden is niet-joden te bezoeken. Het aardappelrantsoen wordt tot 2 1/2 kilo verhoogd. 's Avonds rijden er weer enige politieagenten en rechercheurs voorbij. Zij moeten de bossen bewaken.

1942 ----- 4 juli zaterdag.

VAN HOUTUM. De vele geruchten die over de gevangenneming van enige Canadezen op Deelen zijn verspreid worden ineens duidelijk. Wij horen nu dat zij afkomstig zijn van een neergeschoten vliegtuig bij Raalte. Twee vliegers liepen donderdag op de afgebroken weg naar het vliegveld. Zij hielden een persoon (Rijksduitser) aan en vroegen hem om een sigaret. De Engelse taal wekte argwaan, waardoor de mof twee bijzijnde schildwachten waarschuwde. Zij werden dan ook gevangen genomen. Alle geruchten over parachutisten waren dus onjuist.

1942 ----- 5 juli zondag.

VAN HOUTUM. Het Duitse Gerechtshof veroordeelt dr. Duuring met drie anderen Apeldoorners ter dood. Zijn vrouw tracht gratie te vragen maar dit wordt afgewezen. De reden tot de arrestatie is zeer sluw opgezet. Op een zekere dag kwam één van de Apeldoorners in contact met een zekere de Graaf. Deze kon zogenaamd een zender leveren. Er was volledige overeenstemming. De Graaf vroeg tenslotte naar een onderduikadres. Dr. Duuring zorgde hiervoor en wees het adres van een rustende collega in Ugchelen aan. Niets vermoedend werd er 's avonds op dat adres zeer druk gesproken over illegaal werk en de gekochte zender. Deze zou op de Zuid Veluwe worden geplaatst. De eerste argwaan werd de volgende ochtend gewekt. De dienstbode maakte de gang schoon en verzette de tas van de Graaf. Deze man (in werkelijkheid A. van der W., een beruchte Gestapo-agent) werd hierover zeer ondeugend. Niemand vermoedde nog iets. De afspraak was dat dr. Duuring, de Graaf en een Apeldoorner deze dag (21 maart) naar het station zouden gaan. Een vriend van de Graaf zou de zender in ontvangst nemen. Dit gebeurde maar de kennis bestond uit enige SD-beambten. Daarna is onze dokter naar het kamp Amersfoort overgebracht en tenslotte naar Scheveningen. De gearresteerden werden op 26 juni door het Feldkriegsgericht Luftgau Holland in Amsterdam ter dood veroordeeld. Door deze Duitse onmenselijke en nog meer dan beestachtige rechtspraak zien wij onze dokter nooit meer. Deze nieuwe misdaad zal nooit genoeg gewroken kunnen worden.

1942 ----- 6 juli maandag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden de moffen in Apeldoorn alle damesfietsen vorderen. Het gerucht wordt bovendien nog overdreven. Alleen het hoofd van het gezin zou zijn of haar fiets nog mogen houden. Door het verspreiden van deze geruchten maakt men slapende honden wakker.

1942 ----- 7 juli dinsdag.

VAN HOUTUM. De rantsoenen voor gas en elektra zullen aanzienlijk worden verminderd. Met alle extra werkzaamheden (ook lessen) zal geen rekening worden gehouden.

1942 ----- 9 juli donderdag.

VAN HOUTUM. 's Middags moeten wij een groot aantal nieuwe bonkaarten halen waaronder tabakskaarten. Voor het krijgen van een nieuwe rokerkaart is een bon van de oude nodig. Dit is nadelig voor hen die hun kaart verkocht hebben aan een onbekende. Het is een maatregel van de Overheid om de handel in distributiebescheiden te voorkomen. Er gaan geruchten dat er geen voorraad van tabak is. De fabrieken zouden alle toewijzingen van de grossiers weer terugzenden. Er staat vertraging in de uitreiking van de broodkaarten. Een uur voor het einde zijn er geen broodkaarten meer om te distribueren. Het duurt enige tijd voor deze uit Apeldoorn zijn gebracht. De mensen die bij deze uitreiking toch al mopperen vinden nu geen woorden genoeg om te schelden op de Overheid.

1942 ----- 10 juli vrijdag.

BURGEMEESTER Mr. C. DEN BESTEN. Overzicht over de periode van 10 juli 1941 tot 10 juli 1942).
Toen ik 10 juli 1941 mijn ambt aanvaarde trof ik 2 wethouders aan die in functie waren. Eén was ernstig ziek terwijl de vierde in een concentratiekamp was opgesloten. Ik vroeg onmiddellijk vergunning aan om de in plaats van de gevangen genomen wethouder tijdelijk een ander te mogen benoemen. Na bekomen verlof benoemde ik de Kringleider van de NSB. De gevraagde vergunning om een wethouder die ontslag vroeg te mogen ontslaan werd mij tot op heden nog niet verleend. Dit ondanks bezoeken bij de Secretaris-Generaal van Binnenlandse Zaken, de Commissaris der Provincie en de Beauftragte die door mij herhaaldelijk werden afgelegd.
Eén van de zittende wethouders, oud-lid der SDAP, sloot zich na enige besprekingen met mij bij de NSB aan. Heden voerde ik besprekingen met de Beauftragte om mij te machtigen 3 van de 4 wethouders (allen anti) te ontslaan en in hun plaats 3 NSB-ers te benoemen. Kort na mijn ambtsaanvaarding werd een kameraad tot Commissaris van Politie benoemd. In 13 vacatures gelukte het mij 7 NSB-ers benoemd te krijgen.
Het grootste deel van de Bestuursleden Maatschappelijk Hulpbetoon bedankte of werd door mij niet herbenoemd. Hun plaatsen werden zoveel mogelijk ingenomen door leden van de Beweging of met ons sympathiserenden. De Beweging beschikt nu over de meerderheid van de plaatsen. Eén van de ambtenaren bij Maatschappelijk Hulpbetoon werkzaam kreeg een beduidende salarisverhoging die hem tot dusver altijd was geweigerd. In een vacante plaats werd enige dagen geleden een Lid der Beweging benoemd.
Bij het Lager Onderwijs kwamen 3 vacatures voor. Benoemd werden 2 leden van de Beweging en een sympathiserende. Bij het Middelbaar Onderwijs kwam vrij de betrekking van Directeur van de Hogere Burger School. Leden van de Beweging hadden niet gesolliciteerd. Benoemd werd een lid van het Opvoedersgilde die mij door de Inspecteur in Bijzondere dienst werd aanbevolen. Bij het Gymnasiaal Onderwijs vaceerde de betrekking van Rector. De voordracht van curatoren werd door mij genegeerd en met behulp van genoemde Inspecteur werd een lid van de Beweging benoemd. Curatoren op één na zagen daarin aanleiding om hun ontslag te nemen. Ik benoemde in overleg met de Kringleider 2 NSB-ers en 2 niet-leden die met ons sympathiseren.
In het algemeen werden lonen en salarissen van de lagere ambtenaren en werklieden verhoogd. Salarisverhoging voor het lagere politiepersoneel door mij voorgesteld werd door de Secretaris-Generaal geweigerd.
De steunnormen van Maatschappelijk Hulpbetoon werden tweemaal door mij verhoogd in verband met de steeds stijgende kosten van levensonderhoud.
In het bestuur van de Vereniging het Ziekenhuis zitten twee leden door de Gemeente aangewezen. Eén van deze was de gevangen genomen wethouder. Deze werd vervangen door een lid van de Beweging. In een onlangs ontstane vacature werd ook de tweede plaats door een Lid van de Beweging ingenomen.
Voorts werden door mij gesteund uit een mij door een lid van de Beweging geschonken bedrag groot 10.000 gulden allerlei verenigingen die op sociaal terrein werkzaam zijn. Vele particulieren werden geholpen en het Kringhuis en andere fondsen van de Beweging gesteund.
Een partij flessen geweckt vlees, circa 450 stuks, werd door de Marechaussee in beslag genomen. Dit werd mij door de Brigadecommandant (lid van de NSB) ter beschikking gesteld. Deze worden morgen door de NSVO onder behoeftige ingezetenen verdeeld.
[getekend] C. den Besten.

1942 ----- 11 juli zaterdag.

VAN HOUTUM. De Overheid kan het grote aantal mensen dat groente bij de kweker koopt niet tegenhouden. Daarom wordt het verbod tot directe verkoop enigszins verzacht. Men kan nu 2 1/2 kilo per dag van de teler kopen zonder vervolgd te worden. In Nederland worden vele joden gevangen genomen. Volgens onbevestigde berichten zullen zij in de nacht van maandag op dinsdag naar Duitsland worden vervoerd.

1942 ----- 13 juli maandag.

VAN HOUTUM. Op politiek gebied staat Duitsland zwak. Dat wil zeggen de orde in de bezette gebieden. Dat tonen de strenge straffen en het arresteren van onschuldige burgers. Zo worden er weer vele Nederlanders gevangengenomen. Waaronder ook negen (intellectuelen) uit Apeldoorn. De SD geeft hen een kwartier de tijd om hun koffertje te pakken. Daarna moeten zij plaatsnemen in een overvalwagen. Terwijl de SD op een nieuw slachtoffer wacht geven vele burgers de gevangenen in de overvalwagen een hand. Velen uit de menigte huilen. Bij iedere Nederlander ligt nu het woord ´tuig´ voor op de lippen. De pers maakt de arrestatie bekend. Alle gevangenen zijn gijzelaars en staan met hun leven borg voor nieuwe sabotagedaden. Niet alleen deze maatregel maar ook de nieuwe verordening over sabotage en het vervoer van Duits oorlogsmateriaal naar het Westen bewijst dat de moffen bang zijn voor een invasie en een algemene opstand. Dit zijn voorzorgsmaatregelen. De verordening bepaalt dat een ieder die sabotage pleegt, ja zelf een ieder die weet dat iemand saboteert, met de dood (zelden een vrijheidsstraf) zal worden gestraft. Een dergelijke verordening wordt in België afgekondigd. 's Avonds worden drie van de Apeldoornse gijzelaars in vrijheid gesteld. Zij schijnen aan een keuring te worden onderworpen. Radio Oranje spreekt om 8.45 uur ook al over deze arrestaties. Daarna hoort men het over alle BBC-uitzendingen. Het Duitse volk zal eens verantwoording voor deze misdaad moeten afleggen.

1942 ----- 15 juli woensdag.

VAN HOUTUM. De ´Nederlandse´ Volksdienst legt beslag op alle kindertehuizen in ons land. Dat gebeurt niet voor Nederlandse maar voor Duitse kinderen. Alle joden in Apeldoorn moeten hun telefoontoestellen inleveren. Een Ariër moet hetzelfde doen als hij met een jood telefoneert. Hoe kan men dat controleren? 's Avonds is in Ugchelen een oefening van de Luchtbeschermingsdienst. Na afloop toont een Apeldoornse brandmeester hoe men brandbommen moet bestrijden. Hij is in het bezit van enige brandstaven. Daarvan zijn er ruim duizend bij Loenen gevallen. Enige dagen geleden zijn bij Uddel fosforbommen gevallen. Het is een rubberbenzol oplossing. Daaraan is fosfor toegevoegd om brand te veroorzaken. Raakt deze stof onder iemands schoenen dan sticht men op ieder punt waar men loopt brand.

1942 ----- 17 juli vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Middags belt een SD-agent bij ons aan de deur. Mijn moeder die open doet schrikt vreselijk en denkt aan gijzelaars. De Duitser vraagt naar het bij ons in de buurt zijnde Patertehuis. Dit geeft haar een opluchting. Later horen wij dat de paters waarschijnlijk uit hun gebouw moeten. Daarna willen de Duitsers er joden in onderbrengen. Hetzelfde zal met Caesarea gebeuren. De dominee in Ugchelen krijgt met zijn dochter een bekeuring. De predikant wegens bidden voor ons vorstenhuis en zijn dochter wegens het weigeren van NSB-ers in haar zangvereniging.

1942 ----- 19 juli zondag.

VAN HOUTUM. Een banketbakker uit Apeldoorn moet per dag 2000 gebakjes leveren aan de kantine van het Seminarium. Dat ligt vol SS-soldaten. De bakker krijgt er 20 pond boter per dag voor. De burgerij krijgt een lager boterrantsoen! Is dat nationaal-socialisme?

1942 ----- 20 juli maandag.

VAN HOUTUM. Vanaf hedenmorgen zes uur zijn politieagenten over het hele land bezig fietsen te vorderen. In Apeldoorn hoort men allerlei getallen over het totaal van de gevorderde fietsen. Deze variëren van 800 tot 2000. De agenten nemen zo maar een straat, nu eens in het centrum dan weer in een buitenwijk. Slechts herenfietsen komen voor een vordering in aanmerking. Op het soort banden wordt niet gelet. Fietsen met massieve banden of banden uit vastgenaaide linnen lappen komen veel voor op de verzamelplaatsen Sociëteit en een hotel bij de Grote Kerk. Enkele fietsenstallingen sluiten hun zaak maar omdat het risico te groot wordt. Ieder verwisselt zo veel mogelijk fietsonderdelen tegen oude.

1942 ----- 21 juli dinsdag.

VAN HOUTUM. Onze fabriek in Apeldoorn is geheel gevorderd. Geen instrument of waardevol metaal mag worden verstopt. De directeur van het Rijksbureau zegt over de inbeslagname ´alles tot de schrijfmachines toe´. Wij mogen tot 1 oktober doorwerken en moeten dan alle grondstoffen hebben verwerk. De toekomst is somber. De fabriek moet of voor de Duitsers werken of worden gesloopt. Het laatste is zeer aannemelijk. Eén fabriek in Apeldoorn ligt al stil.

1942 ----- 24 juli vrijdag.

VAN HOUTUM. Wij horen de hele nacht het gedreun van het nieuwe luchtdoelgeschut bij Deelen. Om 3.30 uur volgt een gierend geluid. Iedereen wordt wakker. Het is een brandend vliegtuig dat boven de Harskamp is aangeschoten en met een grote cirkel over Wiesel, Apeldoorn en Ugchelen scheert. Enige honderden meters van ons huis stort het neer. Wij zien het op de grond branden en onderscheiden de silhouetten van de huizen aan de Keienberg. Al spoedig ontploffen een groot aantal patronen en granaten. Mijn vader en broer gaan als brandweerlieden direct naar het toestel. Uit weggeslingerde onderdelen maken wij op dat het een Duits vliegtuig is. Hierdoor heeft ieder groot plezier. Een Engelse bommenwerper cirkelt intussen nog rond om zijn vijand te zien branden. De Ugchelse agent sluit alles aan de kant van Apeldoorn af. Daarna zetten enige collega's uit Apeldoorn ook de wegen aan de zuidzijde af. De tweemotorige jager vloog eerst tegen de palen van het kerkhof en verminkte deze over een breedte van tien meter. Het toestel veroorzaakte een geul van ruim tien meter lengte, twee meter breedte en één meter diep. Door de snelheid vloog het nog door. Raakte een huis waarin één motor bleef hangen en stortte daarna op een heideveld neer. De bewoners van het huis zijn er wonder boven wonder goed afgekomen. Slechts één meisje heeft een snijwond boven het oog. Een jongen heeft een schram over zijn arm en weet de ontstane brand snel te blussen. Olie loopt langs de wand van de kamer. De tweede motor (16 cilinder) ligt 30 meter verder. Mijn vader ziet in het donker een parachute liggen. Door de touwen te volgen vindt hij een zwaar verminkt lijk van een vlieger. De drie aanwezige brandweerlieden zijn het eerst niet eens over de plaats van het hoofd. Het lijk schroeit nog men blust het met water. De piloot mist een been en een hand. Beide delen worden later op het kerkhof teruggevonden. Het ligt overal bezaaid met kogels en 20 mm granaten. Men gooit er zoveel mogelijk in de struiken om ze later te kunnen ophalen. De Duitsers vinden ze later echter toch. De Duitse politie maakt uit een stuk van de motor, een schoen, en een band op dat het Engelsen zijn. Het is weer het kleinzielige van de moffen dat zij eigen verliezen niet willen toegeven. De schoen is inderdaad Engels, maar de band is Duits. Voor het vernielde huis ligt een stuk van de vleugel met het Duitse oorlogskruis. Toch zegt iedere Duitser eerst nog ´Es sind Engländer´. Later geven zij toe dat het Kameraden zijn. De piloot krijgt de schuld dat hij te laag heeft gevlogen. Daardoor raakte hij de afrastering van het kerkhof. Om zeven uur komen er Duitse officieren bij. Zij zetten alles af en de wacht moet streng controleren. De eigenlijke piloot is halverwege Beekbergen in het bos gevonden. Ook deze is dood en zwaar verminkt. Zijn parachute is wel open maar dit baatte niet. Bosarbeiders vonden eerst zijn laars en later zijn lijk. De Duitsers ´gooien´ het eerst bij het andere lijk en bedekken het zolang met een parachute. Zij worden 's middags om 3 uur opgehaald. De chauffeur van de lijkwagen krijgt opdracht om twee Engelsen(!) naar Enschede te vervoeren. Het neergestorte vliegtuig is een Messerschmidt 110 en heeft driebladige propellers. Iedereen wil de resten van deze jager zien en is verheugd over de afloop van dit luchtgevecht. Een boer uit de omgeving neemt 's morgens de kans waar en slacht clandestien een koe. Weer anderen gaan op diefstal uit. Zo worden onder anderen bij mij alle konijnen op één na gestolen.

BRANDWEER. Om 3.55 uur kwam een Duitse tweemotorige nachtjager naar beneden die door een Engelse bommenwerper was afgeschoten. Deze kwam terecht voor het perceel Casimirlaan 15-17 in Ugchelen. Een motor kwam boven in de kap van perceel 17 terecht. Gelukkig bleef hij hangen. In het kamertje daar onder lagen 4 jongens te slapen. Een van de jongens sprong uit het raam van de verdieping op de grond en werd aan de hand gewond. De overigen kwamen met de schrik vrij. De olie uit de motor liep met dikke stralen langs de muren naar beneden. Het plafond van het kamertje was diep doorgezakt onder de zware last van de motor. Door het dak van perceel nr.15 was de schoorsteen naar beneden gekomen en kwam terecht op een bed. In dat bed sliep een meisje dat zwaar aan het hoofd en de borst gewond naar het ziekenhuis moest worden gebracht. De beide Duitse piloten kwamen om het leven. De ene verbrandde en de andere viel te pletter. Ondanks de grote Duitse kentekenen op de vleugels vertelden de moffen ons dat het een ´Engländer´ was. Deze was door een Duitse nachtjager neergeschoten.

1942 ----- 25 juli zaterdag.

VAN HOUTUM. Het neergestorte vliegtuig wordt opgeruimd. De motor wordt met een dieplader uit het huis gehaald. De wacht is er nog maar deze is niet meer zo streng.

1942 ----- 27 juli maandag.

VAN HOUTUM. Eén van de arbeiders van Brouwersmolen komt uit Duitsland terug. Hij werd wegens (opzettelijk) bedwateren naar een ziekenhuis overgebracht en daar door de verpleegsters hard geranseld. De dokters keurden hem tenslotte af. Nu werkt hij weer op de fabriek. Hij is zo gezond als een vis.

1942 ----- 28 juli dinsdag.

VAN HOUTUM. Vanaf 30 juli aanstaande zullen alle houders van rijwielen hun fietsen moeten inleveren aan een school in Apeldoorn West. Zij die kunnen bewijzen dat ze een fiets nodig hebben kunnen een bewijs van vrijstelling ontvangen. Voor verraad van een pensiongast (hij wilde geen suikerbon geven) moet een controleur van de CCD bij een hotelhouder in Ugchelen huiszoeking doen. Deze vindt duizend eieren, 20 pond boter en tien pond vlees. Alles clandestien verkregen. De hotelhouder slaat door en verraadt enige verkopers van deze levensmiddelen. Hierbij zijn enige arbeiders van onze fabriek in Apeldoorn betrokken. De eigenaar moet zijn hotel aan het einde van deze week sluiten

1942 ----- 1 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens probeer ik aan de school in Apeldoorn een bewijs van vrijstelling voor mijn fiets te krijgen. Om 8.30 uur worden de burgers geholpen. Deze staan in vijf dubbele rijen van 20 meter lengte. Na drie kwartier kom ik aan de beurt. De vergunning wordt geweigerd. Aan de ene kant vind ik het jammer. Daar staat tegenover dat er geen kenmerken van mijn fiets (zelfs niet mijn naam) zijn opgeschreven. Daardoor is de fiets niet geregistreerd. De NSB-er, want alle ambtenaren dragen het driehoekspeldje, merkt op dat hij bij langer gezanik mij naar de inspecteur zal sturen. Deze zal de fiets dan wel in beslag nemen. Dit laat ik me geen twee keer zeggen. Ik verdwijn zo gauw mogelijk met het persoonsbewijs nog in mijn hand. Hoeveel verklaringen over het dringend gebruik van de fiets de burgers ook hebben zij helpen niets. De burgemeester begaat een grote fout door de fietsen door NSB-ers te laten keuren. Een tweede fout is (naar zijn standpunt) dat de fietsen waarop men geen vergunning krijgt niet worden geregistreerd. Als gewone ambtenaren of moffen de keuring zouden uitvoeren zou er niet zo´n grote haat tegen de NSB-ers ontstaan. De haat tegen de NSB wordt steeds groter. Zij wringen zich nu in allerlei bochten om toch maar de hielen van hun ´beschermers´ te kunnen likken.

1942 ----- 3 augustus maandag.

VAN HOUTUM. De overheid maakt bekend dat iedereen van wie het rijwiel is gevorderd en geen ander heeft teruggekregen een schadeloosstelling krijgt van 50 gulden. Houders van vetkaarten krijgen gratis een andere fiets. Wat heeft men aan 50 gulden? Een buitenband kost alleen al 70 gulden.

1942 ----- 4 augustus dinsdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zou een Brits vliegtuig een aanval op een goederentrein bij Stroe hebben gedaan. De stoker en de machinist zouden tijd hebben gekregen om zich in het nabijgelegen bos te verschuilen. De trein zou vele voltreffers hebben gekregen. De Duitsers sluiten wegens schietoefeningen (niet in de krant aangekondigd) de weg naar Hoenderloo af. De moffen verliezen hun streken echter niet. De schildwachten staan nog voorbij de Ugchelse Berg. Onwetenden moeten dus eerst de berg oplopen (van fietsen is meestal geen sprake) en worden daarna teruggejaagd. Waarom plaatsen de Duitsers niet bij de Viersprong een groot bord met doorgaand verkeer dat in de richting Beekbergen wijst? Volgende week komt er kermis in Apeldoorn. De meeste exploitanten zijn NSB-ers. De kermis zal het hele marktplein beslaan. Daardoor zijn de veemarkt en het parkeerterrein tijdelijk verplaatst. Kermis is volgens G. een volkse gelegenheid.

1942 ----- 5 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. Britse vliegtuigen doen 's nachts een aanval op Deelen. Zwaar afweergeschut probeert dit te beletten. Eén granaat valt in Ugchelen en ontploft bij aanraking van de grond. Het fluiten is duidelijk te horen. 's Nachts passeren veel treinen Apeldoorn. Er komt gemiddeld om de tien minuten een trein voorbij.

1942 ----- 6 augustus donderdag.

BLOEM. Aanslag op een Duitse munitietrein in Rotterdam. Men zegt dat er veel soldaten mee verongelukt zijn. Hiervoor zijn 5 gijzelaars doodgeschoten.

1942 ----- 8 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. ´s Middags hoort de Ugchelse bevolking dat dokter Duuring met drie anderen Apeldoorners op 31 juli in Amersfoort zijn gefusilleerd(!) Maandag (dus na zijn dood) ontving zijn vrouw een laatste brief van hem onder het opschrift ´Zijn laatste wilsbeschikking´. Deze brief was al op 19 juli geschreven. Woensdag kwam de advocaat bij haar op bezoek. Gisteren ontving mevrouw Duuring de boodschap dat zij de kleren van haar man aan het Huis van Bewaring in Amsterdam kon komen afhalen (nog steeds niets vermoedende). Tegelijkertijd ontvingen zijn ouders bericht dat hun zoon op 31 juli is doodgeschoten. Zijn vrouw kreeg dit bericht niet(!). Dr. Duuring de man die buiten de Duitsers geen vijanden had, de man die dag en nacht voor zijn patiënten klaar stond en geen onderscheid maakte tussen rijk en arm is op zo'n gewelddadige manier van ons heengegaan. De reactie van de Ugchelse bevolking die door deze tijding als het ware kapot is, zal niet uitblijven. Het is jammer dat zoiets niet voldoende, ja eigenlijk in het geheel niet te verwerken is. Het is haast onbegrijpelijk dat wij onze dokter niet weer terug zullen zien. Velen komen in hun gesprekken steeds weer terug op onze zo goede huisarts.

1942 ----- 10 augustus maandag.

VAN HOUTUM. De politie in Apeldoorn neemt bij alle fietsenmakers de in voorraad zijnde herenfietsen (zonder banden) in beslag. Er zouden ook weer fietsenvorderingen op straat plaats vinden.

1942 ----- 11 augustus dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens is er in Beekbergen gelegenheid een bewijs van vrijstelling voor de fiets te krijgen. Nu probeer ik het daar eens. Het duurt wel lang maar ik word optimistisch omdat iedere aanwezige een bewijs krijgt. Na 1 1/2 uur wachten ben ik aan de beurt. Alles gaat op volgnummers. Het NSB-boertje dat me helpt is stom-vriendelijk. Degene die mijn verklaring lezen schrijven al spoedig een bewijs zonder dat er iets gevraagd wordt. De NSB-ers in Apeldoorn zijn om zo te zeggen intellectuelen vergeleken met Beekbergen. Met al die gekheid krijg ik toch maar een bewijs. Jongens die op de HBS gaan hoeven alleen maar een verklaring van hun vader te hebben en krijgen dan ook vrijstelling. Zo gemakkelijk ging het in Apeldoorn niet. In een beschouwing over roken deelt de pers mee dat binnenkort de verkoop van shag en goedkope sigaretten zal ophouden.

1942 ----- 12 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. De militaire bevelhebber in Nederland Christiansen maakt bekend dat er in de afgelopen nacht een aanval op een zendstation heeft plaatsgevonden. Er zouden vele daders zijn gearresteerd. Als blijkt dat de bevolking deze saboteurs, die van buitenlandse munitie voorzien waren, hulp verleent zullen er gijzelaars voor deze daad boeten. Volgens geruchten zou zendstation Kootwijk zijn bedoeld. Op last van de commissaris van politie nemen enige Apeldoorners onder leiding van de duivel B. bij 80 burgers de radio in beslag. Alle betrokkenen stonden bij B. op de zwarte lijst (gewoonlijk om kleinigheden). In enkele avondbladen staan doodsadvertenties van de gefusilleerde Apeldoorners. Daaronder die van dr. Duuring.

1942 ----- 13 augustus donderdag.

VAN HOUTUM. De politie neemt bij een dame uit Apeldoorn dat altijd zeer veel geld gaf aan armen, stichtingen enzovoort ruim 400 flessen geweckt vlees (dit is 700 liter), 26 flessen bouillon en zeven stukken spek (ieder 1 1/2 kilo) in beslag. De politie stelt het ter beschikking aan de burgemeester. Deze draagt het op zijn beurt weer over aan de NSVO (een NSB organisatie). De krant moet laten uitkomen dat behoeftige plaatsgenoten het vlees gratis ontvangen. Per slot van rekening krijgen alleen NSB-ers iets. Een joodse inwoner uit Ugchelen kreeg gisterenavond Duitsers en de ploert B. op bezoek. Zij sloten de Portugese jood tijdelijk in de auto op en hielden een plundertocht door zijn huis terwijl zij ieder een revolver in de hand hielden. Zij vertrokken met een grote buit waaronder de radio en een schrijfmachine. Hij zelf werd weer vrijgelaten. De moffen en B. moesten echter vanavond op last van de burgemeester alle gestolen goederen weer terugbrengen. Dit gebeurt ook. Zij bellen weer aan maar schrikken terwijl de bewoner opendoet. Hij wordt doosbleek en het blijkt dat hij vergif heeft ingenomen. B. belt direct het ziekenhuis op. De bewoner wordt naar het ziekenhuis gebracht. Er is verder praktisch niets bekend over dit mysterieuze voorval.

1942 ----- 14 augustus vrijdag.

VAN HOUTUM. Onze fabriek moet een hoeveelheid aardappels leveren. 's Middags wordt ruim vier ton naar de groothandelaar gebracht. Deze keurt ze echter wegens een algemeen heersende ziekte af. Zij gaan onverrichterzake weer naar Ugchelen. Wij kunnen ze goed gebruiken voor veevoer. Hier is ook een vergunning voor nodig. Voor wij deze in bezit hebben (duurt minstens 14 dagen) zijn de aardappels toch al verrot. Naar aanleiding van deze regels wordt er dus van alle kanten gesaboteerd.

1942 ----- 15 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. Met het oog op de beperkte gas- en elektralevering, kan men in de hotels alleen nog maar 's morgens warm water krijgen.

1942 ----- 16 augustus zondag.

VAN HOUTUM. Alle fabrieken in Eerbeek moesten in de afgelopen week een groot aantal arbeiders voor Duitsland leveren. Enige dagen geleden hielden de Duitsers een oefening met parachutisten bij zendstation Radio Kootwijk. Men brengt de aanslag van woensdag met deze oefening in verband. Het is zeker dat de moffen een ondergedoken Nederlandse Vrijwilliger voor het Oostelijk Front hebben gevangengenomen. Bovendien zouden nog meer onderduikers zijn gearresteerd. Hierover is geen zekerheid. De Ugchelse Portugese jood, die op 13 augustus vergif heeft ingenomen, is nu pas bij zijn bewustzijn. Volgens geruchten zou een hoge Duitse officier in Apeldoorn dood op zijn bed zijn gevonden. Zijn adjudant is sinds enige dagen spoorloos verdwenen. Alle vijvers in het bijzonder die van het Koninklijk Park werden afgedregd maar zonder resultaat

1942 ----- 17 augustus maandag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart verbiedt in een verordening de verkoop van alle aardrijkskundige kaarten over Duitsland en de bezette gebieden. De kermis in Apeldoorn, die zeer weinig belangstelling trok, wordt verlengd tot 20 augustus. Als lokmiddel geeft de Nederlandse Volksdienst aan zekere personen vrijkaarten uit. Hier komen hoofdzakelijk NSB-ers voor in aanmerking. Met andere woorden de kermis verdient niets. Goede vaderlanders gaan er niet naar toe. Ugchelen heeft een nieuwe dokter. Een oud vriend van wijlen dr. Duuring. Om 20.30 uur passeren de eerste Britse vliegtuigen in de richting Duitsland. Het is dan nog licht. Onmiddellijk staken de voornaamste Duitse zendstations hun uitzendingen.

1942 ----- 18 augustus dinsdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zou de burgemeester door de commissaris van politie zijn gearresteerd. Hiervan is wel iets waar want een officieel bericht van het gemeentebestuur is ondertekend door de loco-burgemeester.

1942 ----- 19 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. De kermis in Apeldoorn wordt opnieuw verlengd door de ´grote belangstelling´. Dat wil zeggen de draaimolen draait meestal voor één persoon.

1942 ----- 22 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. De politie van Apeldoorn vordert vrachtauto's. De auto van de fabriek wordt afgekeurd. De agent die vergezeld is van een Duitser treedt zeer onbeschoft op. Een groot aantal joden (80 à 140) worden uit Apeldoorn overgebracht naar kampen in Duitsland. Volgens geruchten zou de burgemeester door Seyss-Inquart zijn afgezet. De ´burgemeester´ van Putten (met een opleiding van drie maanden) zou zijn opvolger worden.

1942 ----- 23 augustus zondag.

VAN HOUTUM. De kermis is ten einde. Er was weinig belangstelling.

BLOEM. Aanslag op de trein aan de Dernhorstlaan in Twello. De rails waren 80 centimeter uitgebogen maar dit is door spoorwegarbeiders ontdekt. De trein is opgehouden, geen ongelukken.

1942 ----- 24 augustus maandag.

VAN HOUTUM. Wanneer er voor de oogst te weinig arbeidskrachten zijn zullen de scholen in klassenverband moeten helpen. Er is voor de zoveelste keer een nieuwe spoorwegregeling. Het aantal treinen wordt opnieuw verminderd.

1942 ----- 25 augustus dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens verschijnt een Engels vliegtuig boven Deelen. Het is al spoedig in gevecht met een Duitse jager. Kort daarna vuurt het luchtdoelgeschut. Het Engelse vliegtuig werpt strooibiljetten uit. Deze hangen aan ballonnetjes (pakken van duizenden). Zij vallen overal, voornamelijk in Hoenderloo, Otterlo, Harskamp, Kootwijk, Ugchelen, Beekbergen, Loenen en Eerbeek. Bij ons liggen er duizenden. Het strooibiljet bevat de toespraak van Harris tot het Duitse volk over verzwaring van de luchtaanvallen. Duitse soldaten moeten de pamfletten verzamelen. 's Avonds komen er drie voorbij. Zij dragen een jutezak vol met strooibiljetten. Waar zij deze hebben gevonden is niet bekend. Er liggen er nog massa's in onze omgeving. Een spoorwegarbeider bemerkt dat de rail op de lijn Deventer - Apeldoorn in een bocht is losgeschroefd. Door zijn optreden gebeuren er geen ongelukken. Daardoor zullen er ook geen gijzelaars voor boeten.Voor één september aanstaande moeten enige gebouwen in Apeldoorn worden ontruimd. Daaronder de Christelijke HBS. Deze school wordt waarschijnlijk weer een lazaret. Zes arbeiders van onze fabriek in Apeldoorn krijgen bericht dat zij morgen voor de keuring moeten verschijnen. Dat is natuurlijk voor tewerkstelling in Duitsland.

1942 ----- 26 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. Er zijn nu al 13 arbeiders van de fabriek Brouwersmolen aangeschreven. Zij werden allemaal goedgekeurd. Ja zelfs één met drie breuken en een misvormde arm.

1942 ----- 27 augustus donderdag.

VAN HOUTUM. De arbeiders van Brouwersmolen kunnen tot begin oktober in Holland blijven doorwerken. Eerst was de termijn drie september. Die is gelukkig verlengd. Zij moeten naar een papierfabriek in Zuid Beieren. Het is hoogst waarschijnlijk dat de beide papiermachines van onze fabriek in Apeldoorn na oktober zullen worden gesloopt.

1942 ----- 28 augustus vrijdag.

VAN HOUTUM. Gisterenavond om 23.05 uur passeerden de eerste Britse vliegtuigen. Het geronk ging onophoudelijk door tot 0.25 uur. Daarna vloog nog zo nu en dan een toestel over. Even voor middernacht was er een luchtgevecht boven Deelen. De lichtspoormunitie was goed te zien. Een Duitse bommenwerper mocht niet op het vliegveld landen. Daardoor bleef hij geruime tijd laag rondcirkelen. Om 0.15 uur hoorden wij twee bommen ontploffen in de richting Ede. Seyss-Inquart ontslaat burgemeester Den Besten. Bij zijn installatie wilden we niets van hem weten. Nu vinden we het eigenlijk jammer dat hij ontslagen is. Hij is volgens NSB-ideeën te goedig.

1942 ----- 29 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. In de afgelopen week werden veel Apeldoornse joden naar kampen in het noorden van ons land vervoerd. Zij namen allerlei medicijnen, insectenpoeder enz. mee. Ze zijn tegen besmettelijke ziekten ingeënt en trekken hun beste kleren aan.

1942 ----- 31 augustus maandag.

VAN HOUTUM. Een nieuwe verordening bepaalt dat melkbussen en lettermetaal voor 15 september aanstaande bij de diverse bureaus moeten worden ingeleverd. In heel Nederland is buitenshuis weinig te merken van de verjaardag van onze Koningin. In Apeldoorn surveilleren NSB-politieagenten. Elke vaderlander luistert vanavond naar Radio Oranje.

1942 ----- 14 september maandag.

BRANDWEER. 's Morgens vroeg om 3.30 uur stortte een tweemotorige Engelse bommenwerper brandend naar omlaag en kwam terecht aan het Kanaal onder Vaassen. Alle 6 inzittenden kwamen om het leven. Twee hooibergen gingen in vlammen op terwijl de boerderij kon worden behouden.

1942 ----- 30 september woensdag.

SPOORWEGEN. In september 1942 kregen wij opdracht een railwacht in te stellen. De General-Kommissar für das Sicherheitswesen wenste dit. Daarbij moesten er schootsvelden zijn langs de spoorweg van 8 tot 10 meter breedte. In de eerste tijd werd hiermee, zoals met alle Duitse opdrachten, hevig lijngetrokken. Intussen deden zich overal in het land gevallen voor die de Duitsers er toe dwongen in mei 1943 een burgerwacht in te stellen.

1942 ----- 2 oktober vrijdag.

BLOEM. In Welsum een boerderij afgebrand.

1942 ----- 4 oktober zondag.

VAN HOUTUM. Er wordt veel over een invasie gesproken. De mensen weten natuurlijk altijd weer data te noemen, bijvoorbeeld tussen acht en twaalf oktober. Er kon nu wel eens iets van waar zijn.

1942 ----- 5 oktober maandag.

BLOEM. In het gehele land 20.000 joden weggehaald. Quo Vadis?

1942 ----- 7 oktober woensdag.

VAN HOUTUM. Op het station van Almelo vallen enige bommen. Het treinverkeer naar het oosten van ons land is hierdoor ontwricht. Spoorwagons zouden nog alleen voor levensmiddelen beschikbaar worden gesteld. De Duitse Weermacht legt beslag op onze vrachtauto. Als er een invasie komt moeten wij de auto inleveren. Reparaties moeten wij in de aangewezen garage laten gebeuren. De Duitsers verwachten ook een invasie want zij plaatsen in alle gemeenten borden met plaatsnamen die in de verkeerde richting wijzen. Op het ene kruispunt wijzen de borden met Amersfoort, Ede en Arnhem in de richting Zwolle en op de andere plaats weer in de richting Deventer. De borden zijn lichtgeel en meestel niet van een zwarte rand voorzien. Hier is dus ook weer een systeem in.

1942 ----- 10 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. Vanaf aanstaande maandag worden 20 textielpunten geldig. Zij hebben weinig waarde. Op de punten is ook al bijna geen textiel meer te krijgen.

BLOEM. In Voorst bij de boerderij van Zwartjes (voormalig) een zaadberg in brand gestoken.

1942 ----- 11 oktober zondag.

VAN HOUTUM. Een groot aantal vrachtauto's van wasserijen wordt 's middags bij het Seminarium (een Duitse kazerne) gekeurd. Rijksduitsers en NSB-ers krijgen in Nederland dezelfde rantsoenen als de overige bevolking. Dit is een propaganda leugen. Want de verhouding is niet 1 : 1 maar minstens 2 : 1. De rantsoenen zullen tot de volgende oogst worden gehandhaafd. Seyss-Inquart geeft toe dat de Duitsers nu de kerkklokken in beslag nemen. Hij heeft de volgende uitvlucht. ´Sinds eeuwen verzamelen de mensen schatten en brengen deze in de kerken onder om ze in oorlogstijd voor doeleinden tot bescherming van het vaderland te gebruiken´. Dieven menen altijd hun daden te kunnen goed spreken.

1942 ----- 14 oktober woensdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts arresteert de politie en marechaussee in Apeldoorn alle communisten. Hetzelfde vindt plaats in Deventer en Voorst. Mannen en vrouwen worden gevangengenomen terwijl de buren voor de kinderen moeten zorgen. Laat de Nederlandse Volksdienst die zich voordoet zo menslievend te zijn er maar voor zorgen. In dit verband bestaat er natuurlijk geen Volksdienst. Na de arrestatie verzegelt de politie de woningen en laat overdag huiszoekingen verrichten. In Beekbergen worden alleen al 16 personen opgepakt. Deze maatregel schijnt nog steeds in verband te staan met de spoorwegaanslag bij Twello.

1942 ----- 15 oktober donderdag.

VAN HOUTUM. 's Avonds om elf uur woedt er een brand in de richting Teuge. Weer wordt er een nieuwe boerderij aan de reeks toegevoegd die door sabotage afbranden.

BLOEM. Fabriek van Holterman-ten Hove afgebrand. Hedenavond 10 uur een felle brand richting Teuge (Velthuis, in de Vecht).

1942 ----- 16 oktober vrijdag.

VAN HOUTUM. Alle aanwezigen die bij het appèl van het NAF in Tivoli hun persoonsbewijs moesten missen, moeten in Arnhem op het matje verschijnen. Als zij hun passieve houding volharden zullen zij naar Rusland worden gedeporteerd. Volgens onbevestigde berichten moeten ook enige Apeldoornse politieagenten in Arnhem verschijnen. De SD zou op het bureau een kist met vreemde munitie hebben gevonden.

BLOEM. De communisten zijn overal opgepakt. Quo Vadis? Vandaag zijn 15 gijzelaars gefusilleerd voor sabotage in het land.

1942 ----- 17 oktober zaterdag.

BLOEM. Men spreekt van een aanslag door dynamietontploffing op een trein bij Sittard waardoor deze in het water terecht is gekomen en de machinist benevens 3 wagons met koeien om het leven kwamen.

1942 ----- 18 oktober zondag.

VAN HOUTUM. De Nederlandse Regeringspersdienst in Londen waarschuwt via Radio Oranje alle Nederlanders om 's avonds en 's nachts zo min mogelijk per trein te reizen. De RAF zal alle treinen gedurende de duisternis aanvallen. Zij beperkt zich overdag tot de goederentreinen.

1942 ----- 19 oktober maandag.

VAN HOUTUM. 's Middags komt de houtcontroleur op de fabriek om de elzen die wij van plan zijn om te zagen te bekijken. De man kan niet op een ongelukkiger tijdstip komen. Overal liggen stapels hout die echter niet voor de fabriek bestemd zijn maar die wij voor de verbruikers in stukken zagen. De controleur maakt hieruit op dat wij in onze turfgasgenerator hout stoken. Dit is verboden evenals het bezit van een cirkelzaag. Daarom krijgen wij een ernstige waarschuwing. Zonder aanvraag om de elzen te mogen hakken zou er niets gebeurd zijn. Wij zullen nu wel meer gecontroleerd worden. Kleine oorzaken hebben grote gevolgen. Op onze fabriek in Apeldoorn meldt zich iemand van het personeel als gemachtigde van het NAF aan. Het is iemand die bekend staat als een groot onverschil die in iedere zin enige vloeken moet uitspreken. Hij heeft ook last van lange vingers.

1942 ----- 20 oktober dinsdag.

VAN HOUTUM. Enkele Duitse soldaten houden oefeningen in het bos naast ons huis. Tegen de middag krijgen zij bewegingsvrijheid. Enige van hen nemen de gelegenheid waar om van onze vruchtbomen de laatste twee appels met de bajonet af te gooien. Deze moffen met hun ongure gezichten willen hetzelfde bij mijn oom proberen. Bij het zien van mijn neef lopen zij weg. Naast het oefenen in seinen krijgen zij zeker ook les in stelen.

1942 ----- 24 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. Alle boeren krijgen een schrijven dat zij zelf hun hooi- en strobergen moeten bewaken. Zij moeten bovendien al hun pluimvee missen als zij niet aan de verplichting tot inlevering van 15 eieren per kip hebben voldaan. Er zijn foto's van de overleden dr. Duuring in omloop. Het is een foto uit zijn militaire dienst. Daar bekleedt hij nog de rang van vaandrig. Ondanks de hoge prijs vliegen de foto's weg.

1942 ----- 25 oktober zondag.

VAN HOUTUM. Het oktobernummer van 10-10-1942 van Vrij Nederland meldt onder meer dat vanaf 1 november in Twente elf textielfabrieken en in het hele land 130 zuivelfabrieken worden stilgelegd. Eigenaars, arbeiders en machines zouden naar Duitsland moeten.

1942 ----- 26 oktober maandag.

VAN HOUTUM. In Nederland moeten alle Rijksduitsers van de lichting 1904 en 1905 worden gekeurd. Zo gaat het goed tot dat alle Duitsers zijn gesneuveld.

1942 ----- 27 oktober dinsdag.

BLOEM. Tengevolge van bovenvermelde branden wordt er nu in de gemeente Voorst gepost in 2 ploegen van 8 tot 1 uur 's nachts en van 1 tot 6 uur 's morgens. Hiervoor zijn 400 man in één nacht nodig. Dit is 3.000 per week. Men post tot 55 jaar. Boterbonen, goed voor 1 pond, worden in de zwarte handel verkocht voor f 10,50. Men zegt dat dubbele (brood)bonnen in Amsterdam worden verkocht voor f 1,75 gulden.

1942 ----- 30 oktober vrijdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart bepaalt dat mannen tussen de 16 en 50 jaar in de komende winter kunnen worden opgeroepen voor sneeuwruimen. De burgemeesters zijn bevoegd persoonlijke diensten te vragen. Het rantsoen tabak wordt voor mannen minder. De ene week is er één bon (daarvoor twee) en de andere week zijn er nog twee bonnen geldig. Het rantsoen is nu dus 60 sigaretten per 14 dagen. Er worden tientallen jongens van wasserijen enz. opgeroepen voor de keuring. Alle goedgekeurden moeten maandag aanstaande naar Duitsland vertrekken. Zij worden grotendeels opgenomen in de Organisation Todt en zullen opruimingsdiensten (in gebombardeerde steden en misschien ook aan het oostelijke front) moeten verrichten. Eén wasserij moest bijvoorbeeld zeven arbeiders missen. Onze fabriek in Apeldoorn mag onder minder gunstige voorwaarden tijdelijk doorwerken. Het voornaamste is echter dat de fabriek niet voor de duur van de oorlog wordt stil gelegd.

1942 ----- 31 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts om drie uur wordt mijn oom door de Duitse Weermacht opgebeld. De chauffeur moet zo snel mogelijk met onze vrachtauto naar de Gedenknaald gaan. Het lijkt ons op een oefening. De nachtwacht roept de chauffeur, en mijn vader helpt hem bij het starten van de wagen. Alles verloopt vlot. Intussen passeert een aantal Duitse soldaten dat zich tot zes uur in de morgen in het bos schuil had gehouden. Hierdoor denken wij echter aan een invasie. Mijn oom gaat naar huis en zet de radio aan. Er is echter geen kwestie van een landing of een ander extra bericht. Wij weten nu al zoveel dat er zich bij een invasie Duitse troepen in de bossen bevinden met het oog op parachutisten. Nadat de auto vertrokken is, belt de Weermacht mijn oom van Brouwersmolen op en zegt dat de oefening niet doorgaat(!). De chauffeur krijgt bij de Gedenknaald een pluimpje. Als het werkelijkheid is moet hij de auto naar Amersfoort brengen. In dat geval moet hij maar zien om op eigen gelegenheid terug te komen (!)

1942 ----- 3 november dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Middags om vijf uur doen drie Britse vliegtuigen een aanval op de spoorlijn bij Stroe. De rails worden vernield en er ligt een tijdbom langs de lijn. Het treinverkeer ligt over deze route stil. De vliegtuigen komen over Apeldoorn en vliegen zo laag dat de piloten in de glazen koepels duidelijk zichtbaar zijn.

1942 ----- 4 november woensdag.

VAN HOUTUM. 's Avonds om 18.15 uur is de spoorlijn Amersfoort - Apeldoorn weer gerepareerd. De eerste trein passeert op dit tijdstip.

1942 ----- 7 november zaterdag.

VAN HOUTUM. Britse vliegtuigen zijn de hele dag in actie. 's Morgens woedt een luchtgevecht boven Harskamp. Het luchtdoelgeschut vuurt en lost twaalf salvo's tegelijk. Later horen wij alleen mitrailleurvuur. 's Middags beschiet een jager de kazernes en het Seminarium. 's Avonds kom ik laat thuis. Om de algemene oorlogstoestand weer te geven schrijft mijn vader (opdat ik het zal lezen) boven de krant ´Het gaat geweldig´. Deze woorden zeggen voldoende hoe de stemming onder het Nederlandse volk is.

BLOEM. Van de brandstichters van 15-10-42 als boven vermeld zijn er heden in Arnhem terechtgesteld: Jan Bakker, oud rond 26 jaar en Jan Eekhuis, beiden uit Terwolde. Vonnis door de kogel. Vanuit Klarenbeek zijn er reeds 12 man naar Duitsland om te werken en nu hebben er weer 17 een aanzegging gekregen. Heden gepasseerd richting Zutphen een 30-tal Ford wagens. Nieuw van de Ford fabriek.

1942 ----- 10 november dinsdag.

BLOEM. De Amerikanen zijn met de Engelsen Noord-Afrika ingetrokken.

1942 ----- 11 november woensdag.

BLOEM. Het posten is nu weer afgelopen. Eén maal van 1 tot 6 en één maal van 8 tot 1 uur gepost. De Duitsers zijn onbezette gebieden van Frankrijk ingetrokken. Ze zeggen Marseille en de kust langs de Middellandse Zee te willen beveiligen tegen een eventuele inval van Engelse en Amerikaanse troepen. In Egypte vechten Engelsen hard tegen de Duitsers en Italianen.

1942 ----- 12 november donderdag.

VAN HOUTUM. In een vonnis wijst de politierechter te Zutphen erop dat het stelen van bosbessenbladeren (voor de thee) streng gestraft zal worden.

BLOEM. Heden gepasseerd richting Zutphen een 30-tal Ford wagens, nieuw van de Fordfabriek. De Duitsers vechten nu nog steeds in de Kaukasus waar ze de stad Stalingrad, na 3 maanden nog met geheel in handen hebben. In Egypte vechten Engelsen hard tegen de Duitsers en Italianen.

1942 ----- 13 november vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers halen in Ugchelen langs verschillende bossen, weiden en tuinen de prikkeldraadafrasteringen weg.

1942 ----- 17 november dinsdag.

VAN HOUTUM. Agenten van de Sicherheits Dienst patrouilleren door Apeldoorn. Men mag op de Hoofdstraat niet stilstaan, samenscholen of met elkaar praten. Het lijkt dat ´goede´ politie heeft verklapt dat vanavond na acht uur (dan mogen de joden niet meer op straat komen) alle joden zullen worden gearresteerd. Om tien uur horen wij dan ook dat bijna alle joden, jong en oud, man en vrouw zijn opgepakt. Zij worden in optocht naar het station geleid waar een extra trein staat.

1942 ----- 19 november donderdag.

VAN HOUTUM. Er zouden dinsdagavond 67 joden zijn opgepakt. Het plan was 250 joden te ontvoeren maar het grootste gedeelte is ondergedoken. Gevallen van zelfmoord zijn niet uitgesloten.

1942 ----- 20 november vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers verwijderen weer van verschillende bossen de afrasteringen van prikkeldraad. De Duitse Weermacht vordert bijna alle vlasafval om aan de nijpende vraag naar verbandgaas te kunnen voldoen. De moffen leggen beslag op vele kloosters. Vele paters van Duitse geboorte (ook één uit Ugchelen) moeten zich in Amersfoort melden. Daar worden zij voorlopig gevangen gehouden.

BLOEM. Heden passeerden richting Zutphen weer 20 nieuwe Ford wagens van de fabriek.

1942 ----- 21 november zaterdag.

VAN HOUTUM. Volgens officieuze berichten is Mr. Dr. Pont te Hillegom tot burgemeester van Apeldoorn benoemd.

1942 ----- 22 november zondag.

BLOEM. Heden passeerden richting Zutphen weer 25 nieuwe Ford wagens van de fabriek. Van de onder 15e oktober 1942 gemelde branden moeten er nog bij vermeld: de stro-opslagplaats te Twello station, een zaadberg van Gotink te Voorst en een stro-opslagplaats in Deventer. In totaal 9 branden.

1942 ----- 23 november maandag.

VAN HOUTUM. 's Nachts om één uur komt een vliegtuig laag over. Deze werpt boven de Eendracht een groot aantal pamfletten af. Op één plaats is het wit van de 'Wervelwind'. Het is zo jammer dat er zoveel mensen in het donker over gefietst hebben zonder te weten wat het was. Bijna alle boekjes zijn nat en smerig door de modder. Al voor 7.30 uur zijn de meeste opgeraapt. Een enkele kan nog hier en daar in een dakgoot liggen. Het is de zesde uitgave, het septembernummer van de Wervelwind. Aan de voorzijde staat een gekleurde afbeelding van een Nederlandse piloot die naar enige Spitfires (gekocht met gelden van het Prins Bernhard fonds) kijkt. Op de tweede pagina is een foto van Prinses Juliana met haar beide dochtertjes afgedrukt. Het boekje bevat verschillende onderwerpen. Met veel moeite weet ik een dergelijk boekje te verkrijgen omdat ik nog geen verzameling van strooibiljetten mag hebben. Alle ondernemingen (op enige uitzonderingen na) krijgen een schrijven dat zij binnen twee dagen de namen en adressen van hun arbeiders tussen 18 en 45 jaar (dus praktisch iedereen) moeten opgeven. Een vrachtrijder uit Ugchelen staat met zijn arbeider terecht voor de economische rechter te Zutphen voor frauduleus slachten. Het vonnis luidt een half jaar. Hun advocaat tekent hoger beroep aan omdat dit nog een half jaar duurt. In die tijd kan er veel gebeuren.

BLOEM. De ´Koerier´ van maandag 23 november vermeldt de namen van 15 gefusilleerden, te weten:
Gerrit 't Einde (voormalig gemeenteraadslid) Terwolde,
Frans Teelen (schoenmaker) Twello,
Jan Rodert,
Carnelus Lugtbart Voorst,
Antoon Siedenburg (leerling Koloniale Landbouwschool) Twello,
Willem van de Weerdt Terwolde,
Klaas Bakker Terwolde,
Gerrit Nieuwenhuis Terwolde,
Willem van de Maten Voorst,
Willem Lenssen (elektricien) Voorst,
Hendrik Eekhuis Terwolde,
Gerrit van Werven Terwolde,
Jan Eekhuis Terwolde,
Frederik de Weerdt Terwolde,
Bernhard Immerzeel (Koloniale Landbouwschool) Twello.

1942 ----- 24 november dinsdag.

VAN HOUTUM. De kranten verschijnen opnieuw in een kleinere uitgave. De Telegraaf mag per week 30 pagina's bedrukken en de Nieuwe Apeldoornsche Courant slechts 16. Dit is de reden dat de NAC in kleiner formaat de helft van vroeger verschijnt.

1942 ----- 25 november woensdag.

VAN HOUTUM. Eerst nu wordt bekendgemaakt dat de Duitsers veel kerkklokken laten slopen. Dit is al wel 14 dagen aan de gang. De Arbeidsbeurs wordt pas 's avonds om elf uur gesloten door de keuring van arbeiders voor Duitsland. Er worden velen goedgekeurd. Fantastische cijfers over het vorderen van arbeiders van verschillende ondernemingen doen de ronde. Vele industrieën zullen erdoor stilgelegd worden. Het personeel van één fabriek, dat aanstaande zaterdagavond een toneeluitvoering zou geven in Ugchelens Belang, heeft deze avond afgezegd. De meeste van hen moeten maandag aanstaande naar Duitsland vertrekken.

1942 ----- 28 november zaterdag.

VAN HOUTUM. Het Arbeidsbureau moet op deze dag duizend arbeiders voor gedwongen werk in Duitsland hebben aangeschreven. Anders zal tot een nieuwe vordering worden overgegaan. Dit gebeurt. Van Brouwersmolen worden tien arbeiders aangeschreven. Van de papierfabriek Van Gelder en Zonen worden 88 arbeiders voor werk in Duitsland goedgekeurd. Slechts maat en gewicht zijn bij de keuring van belang. De arbeiders moeten voor deze twee kleinigheden lange tijd in een rij naakt op de gang staan. Andere mensen lopen er voortdurend voorbij. Een jong kereltje met het NSB-speldje op snauwt ze voortdurend af en geeft orders. Het is precies een veemarkt. Het keuren van de arbeiders gaat de hele nacht door.

1942 ----- 30 november maandag.

VAN HOUTUM. 's Avonds worden acht arbeiders van Brouwersmolen op de Arbeidsbeurs gekeurd. Zeven van hen moeten naar Duitsland. De Britse luchtmacht werpt boven Vaassen pamfletten af. Het is een bulletin (een enkel blad) van de Wervelwind over de landing in Noord Afrika en de terugtocht van Rommel in Egypte. In het NSB-kringhuis in Apeldoorn wordt (voor hun verraad) een portrettengalerij voor de zeven Apeldoorners ingericht. Zij zijn aan het Oostelijke front gevallen.

BLOEM. Heden passeerden richting Zutphen 20 nieuwe Ford wagens van de fabriek Amsterdam.

SPOORWEGEN. In november 1942 vielen tussen Stroe en Barneveld 4 bommen van 480 kilo en 10 brandbommen. Hiervan ontploften 3 bommen terwijl de 4e tot explosie gebracht moest worden. Dit kon echter wachten tot de volgende dag. Bij het exploderen werd het spoor vernield met als gevolg een vertraging van 's middags 4 tot 's morgens 12 uur. De brandbommen zijn door de Duitsers weggehaald.

1942 ----- 1 december dinsdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart benoemt tot burgemeester van Apeldoorn Legion-Obersturmführer Mr. D.F. Pont uit Hillegom. Hij heeft aan het oostelijke front gevochten. Dit zegt voldoende en dat onze gemeente het dit keer niet treft. De laatste twintig punten van de textielkaart worden ongeldig. Zaterdag aanstaande zal in Apeldoorn ook Sint Nicolaas feest worden gehouden. De Sint rijdt door de Hoofdstraat en zal in een gebouw aan kinderen cadeaus uitreiken. Het abnormale hieraan is dat het geheel door de Nationale Jeugdstorm en de Volksdienst op touw is gezet. Als de Sint door Apeldoorn rijdt zal iedereen hem wel de rug toekeren. Het is te hopen dat de moeders zo wijs zijn met hun kinderen thuis te blijven.

BLOEM. Heden passeerden richting Zutphen 20 nieuwe Ford wagens van de fabriek Amsterdam.
Toen de Duitsers het onbezette Frankrijk in trokken hebben ze de havenplaats Toulon onbezet gelaten. In de haven lag de Franse vloot van oorlogsbodems. De admiraliteit pleegde sabotage en hierop bezette de Duitse weermacht de plaats Toulon en probeerde de oorlogsvloot in handen te krijgen. De Fransen hebben toen echter de meeste schepen laten zinken. Te weten: 3 slagschepen, inhoud 75.000 ton, 7 kruisers, 25 tot 30 torpedobootjagers waaronder 6 flottielje-geleiders, 40 duikboten en het vliegdekmoederschip. Nagenoeg de gehele Franse vloot is hierbij verloren gegaan.

1942 ----- 5 december zaterdag.

VAN HOUTUM. De voorman van Brouwersmolen speelt het klaar vier van de arbeiders die voor Duitsland zijn goedgekeurd vrijstelling te geven. Het klinkt mooi maar hij handelt geheel uit eigen belang. Hij wil zijn zwager (ook een vurig NAF-lid) uit Duitsland houden. Hij moet om zijn voorstel kracht bij te zetten ook voor drie anderen vrijstelling vragen. Niet voor niets strooit hij het praatje rond dat de directie de arbeiders uitzoekt. Dit is onjuist. In plaats van deze vier krijgen vier anderen, waaronder twee neven, telefonisch bericht dat zij eerstdaags gekeurd zullen worden. Deze vier plaatsvervangers behoren tot degenen die sinds enige tijd geen tabakswaren meer van de voorman willen kopen. Dus een persoonlijke kwestie. Voor ons heeft het Sint Nicolaasfeest dus niet zoveel waarde meer. Deze voorman zal zijn straf nog wel eens krijgen! In de krant staat een doodsadvertentie van een Apeldoorner (een door Nederlands Indië gepensioneerd apotheker) die bij een ongeval in Duitsland is omgekomen. Niemand betreurt zijn dood want het is één van de grootste verraders. Enige dagen voor 10 mei 1940 verschafte hij de Duitsers al tekeningen en andere waardevolle gegevens voor de opmars.

1942 ----- 9 december woensdag.

VAN HOUTUM. Wij krijgen een officieel schrijven van het NAF [Nederlands Arbeids Front] over de aanstelling van de voorman op de fabriek. De voorman van ons bedrijf is zogenaamd oppervoorman. Wij protesteren hiertegen. Zo'n minderwaardig individu zou zich ook nog wat verbeelden! Hij wist vier getrouwde arbeiders vrij te krijgen en er vier anderen voor in de plaats te brengen. Indien het een kerel was zou hij zo moeten handelen als mijn oom. Deze weet alle negen personen vrij te krijgen. Twee van hen zijn al inmiddels vrijwillig naar Duitsland vertrokken.

1942 ----- 11 december vrijdag.

VAN HOUTUM. De arbeiders van Brouwersmolen die voor Duitsland waren goedgekeurd kunnen nu alle papieren bij de Arbeidsbeurs en het Distributiebureau ophalen omdat zij vrij zijn. De ambtenaren van het Arbeidsbureau willen hen echter nog pesten door erop te wijzen dat een nieuwe oproep kan volgen. Dan zijn vrijstellingen ongeldig. Hun namen worden op een speciale lijst ingeschreven. Dit is geen goed teken.

1942 ----- 12 december zaterdag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden drie à vijf departementen, waaronder Financiën, Justitie en Volksvoorlichting naar Apeldoorn worden overgeplaatst. Grote gebouwen waaronder Sint Josephstichting [aan de Deventerstraat] en jodenbosch [aan de Zutphensestraat] zouden moeten worden ontruimd. Renteniers en gepensioneerden zouden moeten plaatsmaken voor de ambtenaren.

1942 ----- 15 december dinsdag.

VAN HOUTUM. De geruchten over de Departementen zijn nog niet van de baan. Men fantaseert er van alles bij en spreekt zelfs over overplaatsing van de Landsdrukkerij en de PTT. Dit is onmogelijk.

1942 ----- 17 december donderdag.

VAN HOUTUM. Kinderen van 4 tot en met 13 jaar zullen van 21 tot 31 december één kilo appels ontvangen. Volgens geruchten zouden er naar Apeldoorn vier Departementen en vier bureaus worden overgeplaatst. Daaronder de politie. Hierbij zouden 2.000 ambtenaren zijn betrokken. Er gaan allerlei geruchten over gedwongen verblijf van Nederlandse studenten in Duitsland. In Apeldoorn wordt de nieuwe burgemeester [Pont] geïnstalleerd.

1942 ----- 23 december woensdag.

VAN HOUTUM. Zoals op iedere woensdag oefenen ook nu weer Duitse soldaten in de buurt van de fabriek. Zij brengen op 100 meter afstand pantserafweergeschut in stelling en schieten ermee op de Bakenberg. Het is een oorverdovend lawaai. Volgens geruchten zou de nieuwe burgemeester in het huis van de echte burgervader gaan wonen. Zijn vrouw (hij is gijzelaar) moet dan maar zien dat ze een nieuw huis krijgt.

1942 ----- 24 december donderdag.

VAN HOUTUM. Alle arbeiders van Brouwersmolen die gedwongen zijn in Duitsland te gaan werken keren op drie na terug. Twee zijn onlangs vertrokken en de derde ligt met vlektyfus in een ziekenhuis in Leipzig. Zij krijgen pas na een half jaar verlof. Alle arbeiders hebben opgeblazen, dikke gezichten. Het lijkt weliswaar een gezond teken maar het zijn de eerste verschijnselen van ondervoeding. Op één na werken zij in een munitiefabriek te Hamburg. De andere werkt op een revolverfabriek bij Leipzig. Deze is karig in zijn mededelingen over zijn werk. Hij mag zeker niets vertellen. De anderen moeten voortdurend explosief poeder walsen tot bladen en vervolgens tot staven. Drie van hen hebben al gele ogen door het felle licht van het explosiemiddel dat onverwachts in brand vliegt. Zij dragen wel beschermkappen maar deze zijn niet voldoende. Er wordt er gemiddeld één per dag naar het ziekenhuis overgebracht. De fabriek is bijzonder goed gecamoufleerd. Het dak bestaat uit een meter dik beton. Daarboven is een gelijke laag zand. In het zand groeien gewoon bomen.

1942 ----- 26 december zaterdag (tweede kerstdag).

VAN HOUTUM. Een neef uit Apeldoorn moet 's avonds van 6 tot 9 uur bij een pakhuis op Het Loo op wacht staan. Het is een algemene straf. Men moet voor enige gebouwen met goederen van de Duitse Weermacht dag en nacht wacht houden. Zij zijn voor eventuele sabotage verantwoordelijk en worden dan voor de Duitse krijgsraad gedaagd. De bewakers kunnen zich niet verweren. Zij hebben geen wapen zelfs geen knuppel. NSB-ers en Rijksduitsers zijn natuurlijk van deze wacht vrijgesteld. Overdag is er één bewaker en tijdens de duisternis drie.

POLITIE. Telefonisch wordt kennis gegeven dat onmiddellijk moet worden aangehouden tuinman G.J. Wassink. Hij woonde aan de Noord Apeldoornse weg 4 voor een belediging van de dienstdoende hoofdagent D. in een kappersalon. Genoemde Wassink is arrestant van de Sicherheits Dienst te Arnhem. Hij wordt maandag aanstaande naar Arnhem overgebracht. Opgedragen is genoemde Wassink aan te houden en naar het bureau over te brengen.

1942 ----- 28 december maandag.

VAN HOUTUM. In een bekendmaking wijst de burgemeester er op dat een aantal Departementen naar onze gemeente zullen worden overgeplaatst. De ambtenaren zullen bij de burgerij worden ondergebracht. Hij roept de medewerking van de burgerij op om voor 31 december aanstaande een opgave van de beschikbare ruimte aan hem te verstrekken. Een groot aantal gebouwen en huizen zijn al gevorderd. Hieronder bevindt zich de Koninklijke Hogere Burger School.

1942 ----- 29 december dinsdag.

VAN HOUTUM. Van 29 december tot 3 januari 1943 worden mandarijnen en sinaasappels voor kinderen tot drie jaar beschikbaar gesteld.

1942 ----- 30 december woensdag.

VAN HOUTUM. Tot grote vreugde van heel Apeldoorn is in de krant te lezen dat D. aan het Oostelijk front is gesneuveld. Hij karakteriseerde de NSB door zijn grote onbenulligheid. De kringleider wijdt enige woorden aan hem en maakt in dit artikel reclame voor het Vrijwilligerslegioen. De Duitsers leggen in Apeldoorn beslag op een groot aantal gebouwen. Mijn oom moet een gehuurde loods waarin 150 ton goederen (onder andere 60 ton los gestort zitten) liggen opgeslagen voor 1 januari aanstaande ontruimen. Dit is onmogelijk. De Duitser zegt wel dat voor de Duitse Weermacht niets onmogelijk is. Hij geeft toch vier dagen uitstel. Op 1 januari zou alles naar Gelderland komen 'rollen'. Tot de andere gevorderde gebouwen behoren een groot bankgebouw, de Tricotfabriek [aan de Fabriekstraat] en enige scholen. De burgemeester bezichtigt met enige Duitsers een groot aantal gebouwen en huizen in Beekbergen.

1942 ----- 31 december donderdag.

VAN HOUTUM. De burgemeester maakt bekend dat vanaf maandag aanstaande ambtenaren de huizen zullen controleren voor inkwartiering. De hele Tricotfabriek moet worden ontruimd. De machines worden met weefsels en al afgebroken en naar beschikbare plaatsruimte (onder andere de fabriek van Van Gelder) vervoerd. Alles moet binnen een zekere termijn worden ontruimd. Er zou een fabriek voor vliegtuigonderdelen worden gevestigd. De Uitgebreid Lager Onderwijs school heeft na de Kerstvakantie halve dagen les omdat 's middags een andere school van de ruimte gebruik moet maken. In Beekbergen is slechts één groot huis goedgekeurd.‍

‍‍1943

BRANDWEER. De rest van het jaar 1942 verliep rustig. Het jaar 1943 bracht iets meer werk aan de winkel.

BURGEMEESTER PONT. Totaal aantal inwoners gemeente Apeldoorn: 80.000 (buiten de evacués uit onder andere Arnhem). Van de mannelijke inwoners van de jaargangen 1927-1894 (in totaal 16.200) zijn:
- 4000 voortdurend werkzaam in Duitsland
-   800 regelmatig werkzaam bij Weermachtsinstanties en andere Duitse Dienststellen
- 1100 werkzaam bij openbare diensten, gemeentebestuur, politie enzovoort
- 5200 werkzaam bij de stellingbouw en in welke 'Abschnitt'
-   500 werkzaam bij industriële bedrijven die nu nog in werking zijn
- 3000 werkzaam in de landbouw
- 1600 blijvend invalide.
Voorts bevinden zich in de gemeente 6.000 mannelijke evacués van elders van de jaargangen 1927-1894. Daarvan zijn 120 blijvend invalide

1943 ----- 1 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. Het is nog niet duidelijk welke departementen naar Apeldoorn worden overgeplaatst. Tot de gevorderde gebouwen zou ook het paleis behoren. Dit is onlangs speciaal voor ziekenhuis ingericht. Het is misschien mogelijk dat het Rijkscommissariaat er gevestigd wordt. Er is namelijk sprake van dat Seyss-Inquart in het gevorderde huis te Beekbergen zal gaan wonen.

1943 ----- 2 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. De Duitse troepen die in het Seminarium waren ondergebracht verhuizen naar de Openbare ULO-school.

1943 ----- 3 januari zondag.

BLOEM. Van de fronten weinig nieuws. Alleen dat de Engelsen en de Amerikanen in Tunis in Noord-Afrika weinig opschieten. In Rusland hebben de Duitsers Stalingrad nog steeds niet. Daar zijn ze op 12 juni 1942 al mee begonnen. De Russen vallen nu waarschijnlijk meer aan dan in warmere jaargetijden. Misschien vinden ze dit beter maar men blijft ook daar aan weerszijden ongeveer even ver. In de zwarte handel worden hoge prijzen betaald: bijvoorbeeld boter f 10,- per pond, rogge f 75,- per 140 pond, tarwe f 150,- per 150 pond, koffie f 60,- per pond, spek f 20,- per pond, tabak f 25,- en f 35,- per ons, een oude sigaar van voor de oorlog f 1,50 per stuk, eieren 45 cent per stuk, dragende koeien ongeveer f 1.000,-, rundvet f 15,- per pond. Alles bij zeer weinig aanbod omdat men niet wat over heeft. De Centrale vraagt nu al de contractrunderen op die verleden jaar nog bleven staan tot maart/april.

1943 ----- 4 januari maandag.

VAN HOUTUM. Een architect onderzoek het huis van mijn oom te Apeldoorn voor inkwartiering. Alle vertrekken behalve keuken en badkamers worden opgemeten en genoteerd. De bewoners worden in twee groepen, napper en wapper verdeeld. Deze onzinnige woorden betekenen: niet arbeid / wel arbeid presterend persoon. Mijn oom komt in aanmerking voor de huisvesting van een hogere ambtenaar die een zit- en een slaapkamer nodig heeft. De architect gaat weg met de opmerking: ´Het zal aan de welwillendheid van mevrouw afhangen of de in te kwartieren persoon alleen op zijn bonnen zal moeten leven´. Dit hangt niet van mevrouw maar van de ambtenaar af of deze bereid is vergoeding te geven voor clandestien gekochte producten. 's Avonds worden gedurende een kwartier (9.30 uur) lichtkogels afgeschoten in richting Deelen. Eerst zijn het witte en later rode. Daarna verschijnt op dezelfde plaats een zoeklicht.

1943 ----- 5 januari dinsdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn komen al enige Hagenaars aan. Zij nemen hun intrek bij twee 'nappers'. Deze moeten begin mei hun huis verlaten en zullen naar randgemeenten worden overgeplaatst. De eigenaar moet het ontruimen voor een ambtenaar die zijn gezin natuurlijk nog laat overkomen.

1943 ----- 6 januari woensdag.
VAN HOUTUM. Dag in dag uit passeert een groot aantal Weermachtstreinen Apeldoorn. Er zouden er per dag 30 in oostelijke richting voorbijkomen. Het zou er binnenkort zelfs 50 per dag worden. In Amsterdam bevinden zich zo goed als geen Duitse soldaten meer. Daarentegen is het in Apeldoorn groen van de moffen. Het zijn meestal bergtroepen nu ingedeeld bij het luchtwapen. Zij dragen platte petten. De soldaten leggen door geheel Apeldoorn nieuwe telefoonleidingen aan. Voor deze troepen zijn een week geleden een groot aantal gebouwen gevorderd. Indien de vordering nog verder wordt doorgevoerd (grote kans) loopt het onderwijs spaak. Een inwoner bijvoorbeeld moet zijn huis ontruimen omdat het voor de Duitsers gunstig gelegen is. Hij kondigt zijn verhuizing in de courant met het woord ´tijdelijk´ aan. De burgemeester maakt bekend dat alle verzoeken tot vrijstelling van inkwartiering of eigenhandige inkwartiering ter zijde worden gelegd. Dispensatie is onmogelijk. 's Avonds horen wij dat een kennis uit Arnhem, die verleden zomer is gevangen genomen, in de buurt van Berlijn is vermoord. De reden tot arrestatie vormde een brief met een nogal vrije opmerking aan een vriend. Deze telde in de gevangenis van Scheveningen zijn laatste uren. Hij kwam in Berlijn terecht. Van daar kon hij slechts clandestien brieven schrijven. Hedenmiddag haalde zijn vader een brief uit de bus dat hij (vader) 's morgens om 9 uur bij de Gestapo moest verschijnen. De man gaat er direct heen en hoort het doodsbericht van zijn zoon. Het is toppunt zoals de moffen moorden.

1943 ----- 7 januari donderdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart beweerde in zijn laatste rede nog zo dat hij met zijn medewerkers in Den Haag zou blijven. Dit is niet waar. Hij zal zijn intrek nemen in kasteel Spelderholt te Beekbergen. Dit ligt drie km van ons huis. Het kasteel is geschikt voor een bombardement want het ligt temidden van bos en bouwland. Tot de gevorderde gebouwen in Apeldoorn behoort nu ook de Boerenleenbank. Het gebouw moet binnen twee uur worden ontruimd(!). De kassier die boven de Bank woont, moet maar zien dat hij een nieuw woonhuis vindt. Zo nodig kan hij een ander uit huis zetten aldus de nieuwe burgemeester die zich al in vele gevallen gehaat heeft gemaakt.

1943 ----- 8 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers nemen in Apeldoorn weer een groot aantal scholen in beslag. Deze moeten binnen één dag worden ontruimd. Zo worden bijvoorbeeld alle banken van een school in Brouwersmolen opgeslagen. Er gaan geruchten dat de SS und Polizeiführer Rauter met zijn bureau ook in Apeldoorn zal komen. Als dit waar is ziet het er voor onze gemeente niet zo goed uit. Laten we hopen dat hij dan als een bunzing te werk gaat, namelijk roven en moorden ver van zijn hol. 's Avonds iets voor half acht horen wij een doffe knal. Enige uren later vernemen we dat er een Brits vliegtuig met volle bommenlast ten westen van Zutphen is neer gestort. Alle zes inzittenden werden gedood.

1943 ----- 9 januari zaterdag.
VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen opnieuw vele gebouwen in Apeldoorn. Zij worden voorzien van een plakkaat: ´In opdracht van den Rijkscommissaris gevorderd enz. en is ondertekend: de gevolmachtigde Rost van Tonningen´. Heel veel nappers moeten hun huis over enige tijd ontruimen. Hiertoe ook Mevrouw Duuring die nu te Beekbergen woont. Het is nu zeker dat de nieuwe burgemeester in het huis van wijlen jonkheer Roëll te Wiesel gaat wonen. Roëll is enige maanden na dr. Duuring doodgeschoten. Zijn vrouw bevindt zich in Canada bij de Prinses.

1943 ----- 11 januari maandag.

VAN HOUTUM. Op het Gemeentehuis ligt alles in de war wat betreft het vestigings- en verhuisverbod. Niemand mag verhuizen. Zelfs zij die willen trouwen niet. Verhuizen wordt wel maar trouwen niet verboden. In zo'n geval is het opstellen van een verordening geen kunst. Het voorval van dispensatie (dus vergunning om te verhuizen) moet ook eens onder de ogen worden gezien.

1943 ----- 12 januari dinsdag.

VAN HOUTUM. De burgemeester wil bij de bevolking in een goed blaadje komen. Hij stelt 50.000 kilo wortels en 10.000 kilo uien (zeer schaars) aan de bevolking ter beschikking. Door zijn dagelijkse houding is het uitgesloten dat hij de strop zal ontlopen.

1943 ----- 13 januari woensdag.

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart brengt een bezoek aan Apeldoorn. Hij bezichtigt alle gebouwen ook in Beekbergen. Over enige dagen zal een beslissing vallen. Het personeel van onze beide fabrieken kan door medewerking van de directie klompen tegen normale prijs verkrijgen. Dit gaat geheel buiten het NAF om. Niettemin gaat één voorman het praatje rondstrooien dat deze distributie door toedoen van het NAF tot stand gekomen is. Nu het blijkt dat het nog beter zonder NAF gaat gaat de voorman liegen. Wat staan zij stevig in hun schoenen. Op de nieuwe boterbon is alleen margarine verkrijgbaar. Een bouwkundige komt ons huis bezichtigen en noteert een zolderkamer als de enige die beschikbaar is (burgerinkwartiering). Hij doet geen moeite bij ons in de kelder te kijken. Bij arme mensen doet hij zich als een soort agent voor en eist toegang tot de kelder (dit is dus niet nodig en zuiver nieuwsgierigheid). 's Avonds om zes uur is het geronk van Britse vliegtuigen weer te horen. Om 6.45 uur passeert de hoofdmacht in richting Duitsland. Een uur later, wanneer de eerste weer van hun aanval terugkeren, stort een bommenwerper in westelijke richting neer. Het schijnt dichtbij te zijn want de lucht is helder rood. We wandelen ruim drie kwartier in die richting. Bij aankomst aan de bosrand bemerken we dat het vliegtuig aan de overzijde van de spoorlijn op de Asselse heide ligt te branden. Dit is te ver. Daarna keren we over de modderige wegen terug. Voortdurend blijft een jager boven ons rondcirkelen. Intussen passeren weer alle bommenwerpers in richting Engeland.

BRANDWEER. 's Avonds om 19.45 uur kwam een grote 4-motorige Engelse bommenwerper brandend neer op de grintweg tussen Assel en Hoog Soeren. Daarbij vielen weer zeven mensenlevens te betreuren. De duizend brokstukken lagen tot ongeveer een kilometer ver in de omtrek verspreid. Het is haast ongelooflijk in hoeveel kleine stukjes dat toestel uit elkaar geslagen was. De resten van de piloten moesten bij elkaar gezocht worden.

POLITIE (Proces Verbaal). Omstreeks 19.50 uur werd kennisgegeven dat tussen Hoog Soeren en Assel een brandend vliegtuig was neergestort. De Politie trof op de weg van Hoog Soeren naar Assel de wrakstukken aan van een brandend vliegtuig. De omgeving werd onmiddellijk afgezet en een onderzoek ingesteld naar eventueel afgesprongen bezetting. In de omgeving werden vier lijken gevonden terwijl later nog twee verkoolde lichamen tussen de wrakstukken werden gevonden (G. Healey, J.R. Pennington, C.H. Jurgenson, A. Dunbar, D.H. Crozier, M.H. Lumley en F.J. Edwards). Het vliegtuig was een tweemotorige Engelse bommenwerper en is volgens ooggetuige vermoedelijk door een nachtjager neergeschoten. Door Duitse militairen is de bewaking van de Gemeentepolitie overgenomen.

1943 ----- 14 januari donderdag.

VAN HOUTUM. Britse bommenwerpers deden gisterenavond een korte (12 minuten) maar zware (100 ton bommen) aanval op Essen. Er keerden vier vliegtuigen niet terug. Eén hiervan, een viermotorige, ligt geheel verwoest op de Asselse heide. Het toestel werd door drie jagers aangevallen. De eerste mitrailleur- en kanonschoten waren al voltreffers. Het schijnt dat het vliegtuig door het afknappen van een vleugel is neergestort. Op één vleugel die nog intact is bevindt zich een ijskorst van een halve centimeter dikte. Eén motor ligt op de grintweg van Assel naar Hoog Soeren en verspert het gehele verkeer. De rest ligt in de hei. Daarvan is een groot stuk afgebrand ligt in het nabij zijnde moeras. Tussen de resten van het toestel vindt men vier lijken. Deze zijn niet verminkt en hebben uitwendig alleen hoofdwonden. Een vijfde zit gekneld tussen het verwrongen metaal van de cabine. Het zijn alle jongens van naar schatting 22-24 jaar. Eén maakt een forse indruk. De anderen zijn fijn gebouwd. Het schijnt dat tijdens de val nog bommen ontploft zijn. Tot negen uur ontploften nog patronen en granaten van de boordwapens. Een brandbom vloog ook nog in brand. Tot de resten van het vliegtuig behoort een gaaf bommenrek. Er zijn al spoedig veel mensen op het toestel afgekomen. Men raapte van alles op. De burgers die onder allerlei valse opgaven door de Duitse wacht werden doorgelaten ontvreemden veel, de luchtbescherming en brandweer niet uitgesloten. Zo onderzocht men bijvoorbeeld de lijken zeer nauwkeurig. Er werden geen wapens gevonden maar wel noodrantsoenen en sigaretten.

1943 ----- 15 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Middags worden de lijken van de neergestorte bommenwerper bij Assel naar het kerkhof van Ugchelen overgebracht. De kisten zijn nog niet aangekomen. In totaal zijn het zeven lijken. De graven van de overige Britse vliegers zijn keurig verzorgd. Ieder graf is omgeven door lage palmboompjes en voorzien van een houten kruis. Op ieder kruis staat ´died for his country´ met naam en datum van het vliegtuigongeluk. De meeste vliegers zijn onbekend. In dat geval staat er ´Unknown British flyer´. Intussen is nog een negende lijk van het eerste toestel dat bij Loenen is neergestort (9 maart 1942) gevonden. Een vrouw die daar paddenstoelen zocht vond het. Het was al in verregaande toestand van ontbinding. De secretaris van Apeldoorns burgemeester wordt plotseling gevangen genomen. In de omgang was hij altijd een vurig NSB-er maar het blijkt dat hij (jonkheer van Voorst tot Voorst, 20 à 30 jaar) voor Engeland spioneerde. Het is jammer. De burgemeester geeft een aantal agenten opdracht om de burgers te controleren voor het luisteren naar de BBC Er vielen volgens hem niet voldoende bekeuringen.

1943 ----- 16 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. De lijken van de Engelse vliegers worden in het lijkenhuisje te Ugchelen gekist.

1943 ----- 18 januari maandag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 8.30 uur worden de Britse vliegers begraven. Na het lezen van enige teksten door de veldprediker worden de kisten in de graven neergelaten. Daarna houdt de veldprediker een korte maar beschaafde preek. Deze draagt geen Nationaal Socialistisch karakter. De dominee eindigt met het 'Onze vader' en werpt een weinig zand op de neergelaten kisten. Daarna lossen de Duitse soldaten drie salvo's. Vervolgens legt de veldprediker nog een krans (spartakken, katjes en anjers) op één van de graven. Alle plechtigheid verdwijnt als de soldaten de afgeschoten hulzen moeten oprapen. Hierna is nog even gelegenheid de kisten in de graven te zien liggen. Er zijn weinig toeschouwers. Zelfs de Ortskommandantur, burgemeester en politie zijn niet aanwezig.

1943 ----- 19 januari dinsdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers halen 's middags het prikkeldraad langs ons bos weg. In Apeldoorn worden negen ambtenaren van het Distributiebureau gearresteerd. Zij hebben voortdurend bonkaarten gestolen en verkochten bovendien veel losse bonnen tegen hoge prijzen

BLOEM. Heden in Hengelo (Overijssel) de fabriek van Stork gebombardeerd. Men zegt, niet veel slachtoffers.

1943 ----- 20 januari woensdag.

VAN HOUTUM. In de afgelopen nacht namen de Duitsers in Apeldoorn bijna alle joden gevangen. Deze werden allemaal naar het Apeldoornse Bos [aan de Zutphensestraat] overgebracht. De Duitse Weermacht houdt bij Hoenderloo oefeningen met zwaar geschut. Wij horen zodoende toch vreugdeschoten bij de geboorte van de nieuwe prinses Margriet.

BLOEM. Heden melden de bladen dat er weer 12 personen gefusilleerd zijn voor het verspreiden van geschriften tegen de Duitse weermacht. Namen onbekend.

1943 ----- 21 januari donderdag.

VAN HOUTUM. In de bossen bij Ugchelen zijn strooibiljetten neergekomen. Ik heb zelf nog op enige plaatsen gezocht maar niets gevonden. Tenslotte ga ik naar een boswachter. Tot mijn grote verbazing krijg ik zomaar elf van die boekjes. Alle ruiken nog naar de drukinkt. Het is tot nu toe het mooiste boekje dat ik ooit gezien heb.

BLOEM. Hedenavond veel vliegtuigen in de lucht. Lichtkogels en veel afweergeschut in de richting van de Duitse grens.

1943 ----- 22 januari vrijdag.

VAN HOUTUM. In de afgelopen nacht zijn de joden uit het Apeldoornse Bos in wagons geladen en vervoerd. Er zouden 35 wagons nodig zijn geweest. De Sicherheits Dienst gooit de zieke en krankzinnige mensen op beestachtige wijze in de wagons. Een Jodin houdt zich met haar handen aan de wagon vast en verzet zich dus. Zij krijgt met de kolf van het geweer een slag op beide polsen. Zo kunnen tientallen wreedheden worden opgesomd. De Duitsers, die op de Tricotfabriek zullen gaan werken, worden bij de omwonenden ingekwartierd. De grote boef D., berucht door zijn vele bekeuringen aan zwarthandelaren en de jodenvervolging, heeft huisarrest. Hij heeft met twee ander NSB-ers de laatste maanden bontjassen, leren jassen, stofzuigers enzovoort voor zichzelf gehouden. Hij had die bij burgers wegens prijsopdrijving in beslag genomen. De twee andere agenten zitten veilig achter slot. Agent D. houdt zich gek (hij is al eerder echt gek geweest) en heeft huisarrest. Moge de straf zo zijn dat hij zelfmoord pleegt!

BLOEM. Vandaag, in de nacht vooral, zijn de joden van het Apeldoornse Bosch ingeladen. Waarheen weet niemand. Men zegt naar Assen. De joden uit Apeldoorn waren 3 dagen voordien aangezegd dat ze naar het Apeldoornse Bosch moesten gaan, gepakt en gezakt. Toen ze daar eenmaal verzameld waren zijn ze deze nacht op vrachtauto's geladen en vervoerd. Ze hadden dekens en koffers bij zich, anders niet. Men zegt dat zich 2 huisgezinnen om het leven hebben gebracht. Hedenavond weer veel vliegtuigen. Aangaande de joden van het Apeldoornse Bosch zegt men dat ook een gedeelte in wagons geladen is, wel tot 3 lagen op elkaar. Naar ooggetuigen meedeelden zouden ze alles wat ze nog bij zich hadden hebben moeten afgeven. Bij degene die met de auto's vervoerd zijn, zei men, dat een vrouw die de vingers tussen de deur had gekregen, op haar roepen weer los gekomen was, maar nog een trap gekregen had voordat de deur weer gesloten werd. Men zegt dat ze bij het leeg halen van de gebouwen ook veel thee ingepakt hadden. Nu hangen voor de ramen grote papieren, vermeldende dat de gebouwen en inventaris alsmede het plantsoen door de rijkscommissaris gevorderd zijn. Gerrit de Lange, een bekende veekoopman uit Deventer, was opgesloten in het kamp te Ommen. Hij is van daaruit ontvlucht en is naar men zegt, na bij een Nijdeken in Terwolde onderdak gehad te hebben, verraden. Twee agenten zouden hem naar station Twello brengen om per trein vervoerd te worden. Evenwel bij het wachten op de trein op het perron heeft hij zich pardoes voor de aankomende trein geworpen en is half doorgereden. Evenzo meldt men dat de 2 huishoudens in het Apeldoornse Bosch zich door gasverstikking en anderzijds van het leven hebben beroofd. Ook van de kampen zegt men waar de smokkelaars zitten en zij die frauduleus geslacht hebben, dat toen ze knollen moesten plukken en ze van de honger die knollen wilden eten, zij toen door de bewakers geslagen zouden zijn omdat ze die niet eten mochten.

1943 ----- 23 januari zaterdag.

VAN HOUTUM. Zeven personen uit Beekbergen werden maandag gearresteerd. Eerst was de oorzaak onbekend maar het blijkt dat zij wapens hebben verborgen. Het zuivere hierover is nog niet bekend. Het zal natuurlijk wel weer verraden werk zijn. Mocht het een complot zijn dan is het weer een voorbeeld hoe voorzichtig men moet zijn bij anti-Duitse actie. Het allerbeste is zoiets alleen te doen en geen tweede of derde persoon er van in kennis te stellen. Alle in gevorderde gebouwen ondergebrachte soldaten uit Apeldoorn vertrekken per trein in oostelijke richting. De eigenaars weten nu natuurlijk niet of zij hun gebouwen weer in gebruik kunnen nemen. Zo komt het voor dat een school binnen 2 keer 24 uur ontruimd moest worden terwijl het na ontruiming leeg bleef staan. Alles is pesterij en niets meer. De joden die enige dagen geleden naar het Apeldoornse Bos zijn overgebracht beschouwden het als een soort getto. Zij waanden zich gelukkig. Zij lieten allerlei bezit tot meubelen toe naar het gesticht overbrengen. Wat een ontgoocheling toen zij donderdagsavonds zonder enige bagage op transport naar de kampen werden gebracht.

1943 ----- 24 januari zondag.

VAN HOUTUM. Er zijn bijzonderheden bekend over de arrestatie van zeven personen uit Beekbergen. Bij één persoon werden in de wasserij zoals 'men' zegt vijf karabijnen, een mitrailleur met volledige munitie gevonden. Deze waren achter een schot verborgen. De politie graaft bij een tweede een kist met wapens uit de tuin. Het schijnt dat één persoon in dronkenschap is gaan praten. Daarna arresteerde de politie de overigen. Het is zeker dat er verraad in het spel is.

1943 ----- 25 januari maandag.

VAN HOUTUM. De Duitsers nemen een groot aantal garages in beslag. De auto's mogen nog naar elders worden vervoerd. De moffen hebben hun intrek weer genomen in enige gebouwen die verleden week plotseling ontruimd zijn.

1943 ----- 26 januari dinsdag.

VAN HOUTUM. De commissaris van politie zit ook in de cel. De recherche heeft bij hem een politieauto vol met ontvreemde levensmiddelen uit huis gehaald. Zo moet het gaan. De boeven in de kast en de onschuldigen in vrijheid. Dat zal eerst recht zijn en niet het gevangen nemen van gijzelaars enzovoort. Boef nummer 1 uit Apeldoorn (een fotograaf) is uit alle pro-Duitse of Duitse partijen getrapt. Hij mag geen uniform meer dragen. Deze zogenaamde idealisten verdienen een goede opstopper. Het schijnt dat tot de zeven personen uit Beekbergen ook nog iemand behoort die al voor gijzelaar wordt gezocht maar nog steeds ondergedoken blijft. Hij zou de leider van het complot zijn. Er worden al veel mensen in Apeldoorn ingekwartierd. Eén geval is bekend dat de eigenaars uit hun huis zijn gezet.

1943 ----- 27 januari woensdag.

VAN HOUTUM. De chef van de Duitse politie in Nederland (Rauter) spreekt in Tivoli [aan de Nieuwstraat]. Om de zaal vol te krijgen is er voor de NSB-ers verplichte opkomst. Naderhand schijnt een eenpansmaaltijd te zijn gegeven maar hierover is weinig bekend. De Duitsers houden voor dit bezoek een zogenaamde proefmobilisatie om direct alle wegen en belangrijke gebouwen te kunnen afzetten. Morgenmiddag zal een hoog Duits officier besprekingen houden op het station. Het bezoek van Rauter is zoveel mogelijk geheim gehouden. Hieruit blijkt wel hoe bang onze beschermers zijn. De burgemeester stelt een bewakingsdienst tegen sabotage in zijn gemeente in. In zijn bekendmaking spreekt Pont over de toenemende sabotage in Apeldoorn. Er zijn echter zeer weinig gevallen bekend. De goederen die bewaakt zullen worden zijn toch niet voor de burgerij. Pesten is ook hier weer één van de voornaamste redenen. De directeur van Gemeentewerken richt in Apeldoorn een Bureau voor de Afvoer van het Regerings Apparaat (BARA) en een Bureau voor de Afvoer van de Burgerbevolking (BAB) op. Deze bureaus zullen advies geven bij inkwartiering van Hagenaars bij burgers. Bij de inkwartiering kunnen ´nappers´ uit hun huizen worden gezet. Zij moeten, als ze geen onderdak in Apeldoorn kunnen vinden, naar de randdorpen worden overgebracht. Nappers kunnen ook bij andere nappers intrekken als er een huis leeg komt te staan. Zelfstandige inkwartiering is zonder toestemming van de BARA onmogelijk. Er wordt een regeling getroffen voor vergoeding voor het verlenen van plaatsruimte aan een vreemde. Blijkt dat wappers tegenwerken dan kunnen deze gedwongen worden hun huizen te verlaten.

1943 ----- 28 januari donderdag.

VAN HOUTUM. 's Middags arriveert de Duitse bevelhebber aan het westelijke front maarschalk Von Rundstedt in een zwaar bewapende D-trein in Apeldoorn. Eén lijn van het dubbelspoor moet voor hem gereserveerd blijven. Langs het spoor loopt een extra wacht. De maarschalk kwam vanuit Amersfoort zodat de lijn naar Apeldoorn was geblokkeerd. Na zijn vertrek (van conferentie of inspectie is geen sprake) is een rail naar Deventer 'gesperrt'. Bij de Duitsers spreekt het geweten. Daarom nemen zij zulke voorzorgsmaatregelen. Een groot aantal Duitse meisjes, zogenaamde Blitzmädel gekleed in een uniform dat op die van de Duitse luchtmacht lijkt, komen in Apeldoorn aan. Zij worden in kazernes ondergebracht.

1943 ----- 29 januari vrijdag.

BLOEM. Men zegt dat Peter Zager afkomstig van Klarenbeek vastgezet zou zijn alsmede 19 personen uit Beekbergen onder andere Blom, van Tongeren en Liefers. Zij zouden deel uitmaken van een geheim complot tegen de Duitse weermacht. Men zou karabijnen en munitie bij hen gevonden hebben, ze zitten nu al 14 dagen vast.

1943 ----- 30 januari zaterdag, tien jaar na de machtsovername door Hitler.

VAN HOUTUM. 's Middags om 5.30 uur horen wij een zware explosie in richting Deelen die enige seconden aanhoudt. Er is sprake van een ontploft benzinedepot. Een advocaat die bij ons in de buurt woont werd gisterenmiddag in Arnhem op het matje geroepen en vastgehouden. Hij bevindt zich nu in het Huis van bewaring en is opgepakt wegens het pleiten voor een Jodin.

BLOEM. Naar de bladen melden zijn nu al wel 10 dagen lang in Rusland grote gevechten gaande waarbij veel mensen en materiaal verloren gaat. De Duitse troepen trekken op verschillende plaatsen terug. Ook in Noord-Afrika zouden de Duitsers het hard te verduren hebben.

1943 ----- 31 januari  BURGEMEESTER PONT. Periode 17 december 1942 tot en met 31 januari 1943.
De overstelpende drukte is voor een deel een gevolg van de evacuatie en het overbrengen van regionale bureaus en Duitse Dienststellen naar Apeldoorn. Het is mij niet wel mogelijk een overzichtelijk rapport over de afgelopen periode uit te brengen. Naar als bekend mag worden verondersteld wordt een nieuw benoemd burgemeester overstelpt met vragen. Hij heeft zich snel in te werken in allerlei lopende zaken waardoor tijd tot rustig zich bezinnen over belangrijke vraagstukken aanvankelijk vrijwel niet overblijft. Dit geldt tot op zekere hoogte voor iedere gemeente maar zeer speciaal voor een zo uitgestrekte als Apeldoorn met een belangrijk zielenaantal. Een plaats bovendien die door de omstandigheden aangewezen is om een veel belangrijker rol te vervullen dan tot dusver. Over mijn ervaringen zou ik in het kort het volgende willen meedelen.
1: De geest in het politiekorps is deels niet gelijk deze behoorde te zijn. Iets anders kan ook moeilijk verwacht worden. Daar zeer vele ambtenaren van politie nog doortrokken zijn van de oude zuurdesem. Uit de aard der zaak werken zij slechts noodgedwongen onder een chef die de nieuwe beginselen is toegedaan zoals bij de commissaris het geval is.
2: De gemeentesecretaris heeft stellig op administratief gebied zijn sporen verdiend maar ook door zijn leeftijd is hij niet meer een figuur waaraan een voortvarend burgemeester die volgens de nieuwe lijnen wil werken iets heeft. Door mij wordt er sterk over gedacht om, op grond van het feit dat hij de pensioengerechtigden leeftijd overschreden heeft, hem eervol te ontslaan. In verband met de vele wijzigingen die hier nog tot stand zullen moeten worden gebracht meen ik echter goed te doen dit niet te overhaasten.
3: Over tegenwerking van hoofden van diensten heb ik in het algemeen niet te klagen. Dit kan echter niet gezegd worden van de meeste afdelingschefs. Hoewel het uiterst moeilijk valt concrete feiten te noemen is toch mijn algemene impressie dat men zich angstvallig beperkt tot het minimum. Dat met goed fatsoen dient te worden gepresteerd. Hulp en steun voor de burgemeester vormen deze chefs niet. Het initiatief gaat praktisch nooit van hen zelf uit. Ze moeten steeds worden aangespoord. Daar ik een ongeveer 12-jarige ervaring als burgemeester achter mij heb is mij dit wel heel sterk opgevallen. Echter ben ik het nog niet met mij zelf eens of hier bepaalde onwil in het spel is dan wel een zeker 'laissez-faire'. Dit door het weinig straffe regiem dat hier in het verleden moet zijn gevoerd. De grootste moeilijkheid die ik hier ondervind is wel het feit dat ik niet beschik over een burgemeesterssecretariaat. Pogingen om een geschikte secretaris te vinden hadden tot dusver geen succes. De weinige kandidaten die mij van de zijde der Beweging [NSB] werden aanbevolen konden mij slechts matig bekoren. Ik geloof dan ook niet dat ik uit deze personen een keuze zal kunnen doen. Ook is hier de opleiding van de vrouwelijke beambten schromelijk verwaarloosd. Uiterst bezwaarlijk is het om een goede stenotypiste te vinden. Er wordt hier nog zeer ouderwets gewerkt. De afdelingschefs schrijven de minuten van stukken met de hand. Daarna laten ze het overtikken. Het dicteren van brieven schijnt hier onbekend te zijn. Dit heeft tot gevolg dat de jonge dames de routine in het opnemen van stenogrammen verliezen. Na heel veel moeite ben ik er tenslotte in geslaagd een flink meisje te vinden dat haar vak verstaat. Het zal duidelijk zijn dat het voor mij in de eerste maanden zonder secretaris en zonder stenotypisten vrijwel ondoenlijk was om door de bergen arbeid heen te komen.
4: De belangrijkste door mij genomen algemenen maatregelen is wel dat ik aan wethouder Gosker, behoudens goedkeuring van de commissaris, zijn ontslag heb gegeven op grond van het feit dat hij de vergaderingen van het college van Burgemeester en Wethouders niet meer wenste bij te wonen zolang kameraad Stempher daarin zitting had, althans als loco-burgemeester optrad. Ik heb deze gelegenheid benut om in overleg met de Beauftragten voor de provincie Gelderland en na deze aangelegenheid met de commissaris te hebben besproken tot een algehele reorganisatie van het college over te gaan. Met inachtneming van de wensen van de Generalkommissar Dr. Wimmer, die geen prijs stelt op uitsluitend partijgenotenwethouders, heb ik besloten het aantal wethouders te brengen van 4 op 5. Van deze 5 zullen 3 van de wethouders ambtelijk zijn en 2 niet-ambtelijk. Als wethouder zullen optreden:
1. voor sociale zaken kameraad Stempher junior, tevens loco-burgemeester,
2. voor openbare werken kameraad Buitenhuis,
3. voor onderwijs kameraad Van de Roer,
4. voor bedrijven, technische bedrijven en financiën wethouder Groeneveld,
5. voor grondbedrijven, plantsoenen, begraafplaatsen Boschbad [nu Kristalbad] enzovoort wethouder Klein Lankhorst.
De drie eerstgenoemde zijn leden van de Beweging.
De desbetreffende voorstellen zijn door mij aan de Commissaris voorgelegd. Zijn beslissing ben ik wachtende.
Ik meen hiermede voor dit maal te kunnen volstaan en verblijf inmiddels, met de meeste hoogachting en Hou Zee. Uw dienstwillige, getekend D.F. Pont.

1943 ----- 1 februari maandag.

VAN HOUTUM. 's Nachts om één uur passeert een groot aantal motorvoertuigen richting Hoenderloo. Zij keren vier uur later terug. De moffen moeten weer eens iets vervoeren in de spertijd. Het zal wel weer gestolen goed zijn geweest.

1943 ----- 3 februari woensdag.

VAN HOUTUM. 's Avonds is het zware Duitse afweergeschut bij Arnhem weer te horen. Het ene Britse vliegtuig na het andere passeert. Op een zeker moment horen wij het fluiten van een granaat of bom. Tegelijkertijd verschijnt er boven Deelen een rode vuurgloed waarna de Duitsers deze gloed onmiddellijk proberen te camoufleren.

1943 ----- 4 februari donderdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts wordt bij ons op Amerikaanse manier ingebroken. De dieven stelen een fiets, drie leren jassen en het een en ander uit de kelder. De buit is zo zwaar dat zij deze in leren jassen vervoeren. De taxatiewaarde van deze jassen is momenteel samen 1.800 gulden. Door het vele gebruik van lucifers had het huis ook nog kunnen afbranden. Het is te begrijpen dat de bruiloftstemming bij ons (gisteren werd mijn fiets ook al gestolen) verdwenen is.

BLOEM. De bladen melden dat Stalingrad weer in Russische handen is gevallen. De Duitsers hadden om deze stad ongeveer 8 maanden gevochten en nog niet geheel in hun bezit zijnde moesten ze hem nu prijs geven. Men zegt dat rond 200.000 man hierbij ingesloten was. De bladen melden dat in Haarlem een Duits officier doodgeschoten is en er zouden 10 gijzelaars uit Haarlem en omgeving terechtgesteld zijn. Een groot aantal, hoofdzakelijk communisten, zou naar concentratiekampen overgebracht zijn. Men zegt dat naar aanleiding van hovenstaande ze zo pardoes de eerste 10 man die ze maar konden krijgen hebben opgehangen.

1943 ----- 5 februari vrijdag.

BLOEM. Heden zijn de klokken uit onze kerktoren gehaald. De kleine van 75 centimeter doorsnee en de grote van 1 meter die 1.000 kg woog zijn gevorderd door de bezettende macht. Gisteren zijn ook de klokken in Duistervoorde er uit gehaald. Tien man had daar 2 dagen werk aan.

1943 ----- 6 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. De Prijsbeheersing te Arnhem veroordeelt een inwoner van Apeldoorn wegens clandestien verhandelen van een groot aantal producten tot een boete van 1.000 gulden. Hij werd betrapt doordat hij alles nauwkeurig boekte. Het is het stomste wat men in zo'n geval kan doen.

BLOEM. Moordaanslag op luitenant generaal Seyfardt, oud militair van het Nederlandse leger. Hij was aanwerver voor vrijwilligers naar Rusland. Hij heeft nog een dag geleefd en is toen gestorven.

1943 ----- 7 februari zondag.

VAN HOUTUM. 's Middags komen twee rechercheurs bij ons en brengen de gestolen jassen terug. Bijna alles is terecht op enige levensmiddelen na. De dieven pleegden de inbraak in brooddronkenheid [overmoed].

1943 ----- 8 februari maandag.

VAN HOUTUM. De Arbeidsbureaus roepen vele arbeiders op voor gedwongen werk in Duitsland. Het is mogelijk dat er weer veel bedrijven worden stilgelegd. Zo wordt er ook één van onze fabriek te Ugchelen opgeroepen. Hij weigert te tekenen. De secretaris van de burgemeester die onlangs wegens spionage werd gearresteerd, wordt gefusilleerd. Hij was voor de camouflage een NSB-er.

1943 ----- 9 februari dinsdag.

VAN HOUTUM. De politie moet in opdracht van Den Haag 20 gijzelaars tussen 20 en 30 jaar gevangennemen. Het schijnt dat de commissaris van politie en de kringleider van de NSB een lijst hebben samengesteld. Onder de gijzelaars bevindt zich mijn neef W. Willemsen. Hij moet twee dekens en levensmiddelen meenemen. De rechercheur is zeer toegevend en laat hem rustig alles klaarmaken. Na 1 1/2 uur gewacht te hebben gaat hij met mijn neef naar het politiebureau. Er zitten al enige anderen. Gelukkig komt er een telefoon uit Den Haag dat de gijzelaars moeten worden vrijgelaten. Het is een vergissing. De oorzaak is onbekend. Het kan een represaillemaatregel voor de aanslag op Seyffardt zijn. Door het voorval heerst de hele dag een zenuwachtige spanning. Er gaan geruchten dat het voorval geen vergissing is maar dat het komende nacht herhaald zal worden. Dit is de reden dat veel jongens onderduiken. De Duitsers zijn niet te vertrouwen. Wij hadden sinds enige dagen al een student als onderduiker. 's Avonds gaan alle (dat wil zeggen jongelui) naar een woning aan de bosrand van Ugchelen. Daar zullen we op stro slapen. Het kan zijn dat ambtenaren uit Den Haag als waarschuwingsteken een dergelijk bevel hebben gegeven om het later weer te kunnen intrekken. Er gaan geruchten dat er twee extra treinen op het station zouden staan bewaakt door Duitse soldaten. Deze zouden dienen voor transport van de gearresteerde jongelui naar een kamp. Sicherheitsdienst-agenten nemen 's morgens in enige straten damesfietsen in beslag. Deze zijn bestemd voor de Duitse telefonisten uit de kazernes. Onze familie aan de Brinklaan krijgt een arbeider van de Tricotfabriek ingekwartierd. Hij is van de goede richting.

1943 ----- 10 februari woensdag.

VAN HOUTUM. De hoogste klassen van de Middelbare scholen zijn op de meisjes na leeg. De Duitsers noteren op de Christelijke Uitgebreid Lager Onderwijs school [aan de Kerklaan] de namen van de afwezige leerlingen. 's Morgens krijgen we het telefoontje met de woorden ´Zorg dat de generatordeksels (code voor jongelui) goed worden opgeborgen.´ 's Middags stopt een vrachtauto van de PGEM [Provinciale Gelderse Electriciteits Maatschappij] voor de fabriek. Deze gesloten auto lijkt veel op een boevenwagen. Wij verdwijnen opnieuw. Overdag zijn we nog wel op de fabriek maar blijven zeer voorzichtig. Er gaan geruchten dat Van Genechten en de zoon van Posthuma zijn doodgeschoten.

BLOEM. Moordaanslag in Haarlem op een man die van de begrafenis van bovenvermelde persoon kwam, hij is op straat doodgeschoten. Naar aanleiding van de moord op de generaal is men de scholen afgegaan en de aanwezige studenten opgepikt en naar kampen overgebracht. Naar men zegt zijn velen er vandoor gegaan.

1943 ----- 11 februari donderdag.

VAN HOUTUM. De hele dag kenmerkt zich door dezelfde spanning als gisteren. 's Middags is er weer een telefoontje met de woorden ´Het wordt weer tijd dat de jongelui gaan logeren.´ De NSB-kringleider en de commissaris van politie zouden een nieuwe lijst hebben samengesteld van personen die opgepakt moeten worden. Eerst gaat het gerucht dat het alleen voor studenten zou gelden. Laten we maar voorzichtig zijn. Het is aanleiding om een nog betere schuilplaats te gaan zoeken. Het waarschuwingssysteem wordt uitgebreid.

1943 ----- 12 februari vrijdag.

VAN HOUTUM. De Apeldoornse WA moet op het politiebureau aantreden en wordt er van wapens voorzien. Deze WA-mannen gaan naar Den Haag waar politieagenten door de Duitsers zijn gearresteerd. De agenten zouden al naar Vught zijn overgebracht.

1943 ----- 13 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. Alle Apeldoorners, die dinsdag als gijzelaars waren gearresteerd en weer vrijgelaten, krijgen naast een groot aantal anderen een oproep van het Arbeidsbureau om zich voor Duitsland te laten keuren. Nu de meesten zich schuil houden en niet direct opgepakt kunnen worden proberen de NSB-ambtenaren het zo. Het schijnt geheel een NSB-zaak te zijn. Want ieder die opgeroepen is staat bij de kringleider niet in zo'n goed blaadje. Misschien is het mogelijk dat de jongens met een grote mond veel kunnen bereiken.

BLOEM. Moordaanslag op mevrouw Reydon. Zij is in haar huis vermoord. Reydon zelf kreeg 3 schoten maar is in leven gebleven. Naar aanleiding van bovenvermelde aanslagen is de NSB nu van wapens voorzien.

1943 ----- 14 februari zondag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden in Apeldoorn geen arrestaties plaatsvinden. Dan zou de zoon van de burgemeester ook in aanmerking komen (de moffen zullen zich er veel van aantrekken!). Het is bekend dat de burgemeester zelf vurig NSB-er is terwijl zijn vrouw en kinderen (één zoon is bij de Nederlandse Marine in Engeland) anti-Duits zijn.

1943 ----- 15 februari maandag.

VAN HOUTUM. ´s Morgens moeten de 20 vrijgelaten gijzelaars (zie onder 9 februari) op het Arbeidsbureau verschijnen. Zij worden niet gekeurd maar moeten alleen bewijzen dat zij voldoende geld verdienen. 's Avonds krijgen wij weer een telefoontje dat de politie aanstaande nacht een razzia zal houden. Ik wilde juist weer thuis gaan slapen maar zal nu maar weer gaan logeren.

1943 ----- 16 februari dinsdag.

VAN HOUTUM. Hoeveel geruchten er ook de laatste dagen waren over een razzia op de Apeldoornse jongelui het bleven gelukkig praatjes. Daarom slaap ik komende nacht weer thuis.

1943 ----- 17 februari woensdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderden onlangs de Tricotfabriek voor een fabriek voor vliegtuigmotoren. De moffen hebben echter nu weer het plan deze gebouwen te ontruimen omdat de verdiepingen te dicht op elkaar zijn gebouwd. Er was sprake van dat zij voor dit doel de Gemeentehal te Twello zouden vorderen. Dit gaat echter niet door. Dan maar weer de Tricotfabriek. Daar worden nu de vloeren uitgebroken. Voorts verwijdert men één meter zand. De arbeiders van de motorenfabriek noemen het de mooiste sabotage. Alleen het overplaatsen van de installaties kost al drie maanden. Daarbij komt dat elektriciens het gehele net van 110 op 220 Volt moeten overschakelen. Dit is ook gedeeltelijk sabotage. Zo zijn er tientallen feiten op te noemen. Dat de Duitsers niet op geld kijken blijkt daaruit dat zij ook nog een spoorlijn naar de fabriek aanleggen.

BLOEM. Heden waarschijnlijk autovordering daar er veel over de weg komen. Men zegt dat er nu al 6.000 studenten in de kampen zitten en dat er 300.000 Hollanders in Duitsland werken. Clandestiene slachters moeten 4 maanden in een kamp zitten waar ongehoorde toestanden heersen. Velen sterven er. Iemand die niet hard genoeg voor de ploeg liep werd een brandende sigaar op het naakte vel gehouden. Iemand hebben ze 24 uur boven een beerput gehangen. Toen hij weer vrij kwam zakte hij in elkaar en was dood.

1943 ----- 19 februari vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Middags horen wij dat een Brits vliegtuig in de afgelopen nacht boven Wormen chocoladeletters in de vorm van een V heeft afgeworpen. Er zouden ook pakken poederchocola en sigaretten zijn gevallen. Dit wordt niet bevestigd. De letters zijn verpakt in oranje papier. Daaronder bevindt zich een papiertje met de woorden (niet geheel juist) ´Voor de Nederlandse kinderen van kinderen uit West-Indië´. Eén man vindt zoveel dat hij er twee manden mee vult. Naar men zegt zijn deze alle aan de kinderen gegeven. Zo hoort het ook. Zoiets behoort niet in de zwarte handel. Het is jammer dat er zoveel in het kanaal is gevallen. Het vliegtuig moet zeer laag hebben gevlogen. Wij hoorden om 2.30 uur een vliegtuig laag overkomen. Het verdween in de richting Deelen. 's Avonds om 10.30 uur hoort een oom van mij op de Brinklaan van een NSB-postbode dat beide jongens van Palm en één van Van Houtum, die onlangs getrouwd is, zijn gearresteerd. Mijn oom waarschuwt oom Hendrik Palm. Deze komt 's avonds met zijn zoon overstuur in Ugchelen aan. De zoon Willem zal in Ugchelen slapen. Het is gelukkig een gerucht. Geruchten kunnen heel wat onrust teweegbrengen. Op zichzelf is het al geen prettige gedachte dat een NSB-er zich vergenoegd over een eventueel lot van drie familieleden. In zo'n geval komt van een gerucht werkelijkheid.

1943 ----- 20 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Middags is er opnieuw een gerucht dat de jongelui moeten gaan logeren. Ik besluit een eind te gaan wandelen. Deels met de bedoeling te zien of er ook chocoladeletters in het bos zijn gevallen. Ik vind geen chocolade maar wel pamfletten. Eerst vind ik een exemplaar (nog goed) dat in augustus 1942 is uitgeworpen (boodschap Harris). Daarna vind ik een boekje met het opschrift ´De maand van de grote ommekeer´. Zonder systematisch te lopen zie ik plotseling tussen dennenbomen iets wits boven het mos uitsteken. Ik loop er op af en onderscheid al de kleuren rood en zwart. Het zijn alle dezelfde boekjes maar niet één maar 50. Het was een pak dat op de grond uiteengeslagen is. Zij liggen over circa zes vierkante meter. De meeste zijn nog goed. Slechts enkele zijn beschadigd en verkleurd. Ik kan eerst mijn ogen niet geloven. Door de vondst is het doel van de wandeling snel vergeten. De boekjes hebben er ruim een maand gelegen. 's Middags komt een Duitser met een Hollandse agent op het fabrieksterrein om de vrachtauto te controleren. Beide neven die ondanks het telefoontje nog zijn thuisgebleven lopen zo hard zij kunnen in de richting van onze sprengen. Zij zijn zo geschrokken zoals niet te beschrijven is. De dienstbode van mijn oom staat de mof te woord. Zij deelt mee dat de auto gisteren niet wilde lopen en dat daarvan kennis is gegeven aan de SS. Dit schijnt ons geluk te zijn want alle auto's door deze mof worden gecontroleerd moeten hedenavond bij het Seminarium [aan de Arnhemseweg] verschijnen. Het is bijna zeker dat de auto's gevorderd worden om maandag aanstaande het Departement van Justitie naar Apeldoorn te helpen overplaatsen. Het Departement komt in de Berg en Bosschool [aan de Soerenseweg]. Het Bureau voor de reorganisatie van de Nederlandse Politie moet verhuizen naar een hotel in Hoog Soeren. Een Ugchelse jongeman sterft te Berlijn zogenaamd aan hersenvliesontsteking. Zijn vader reist naar deze stad en ziet hem gelukkig nog een moment levend.

1943 ----- 21 februari zondag.

VAN HOUTUM. 's Morgens ga ik opnieuw de bos op om te zien of er nog meer strooibiljetten liggen. Ik vind opnieuw een pak boekjes van de ´Maand van de grote ommekeer.´ Het pak is op één na compleet en is nog voorzien van een touwtje. De bovenste is verkleurd. Een spin heeft al geprobeerd een nest tegen het pak te bouwen. De meeste boekjes ruiken nog naar de drukinkt. Dit pak ligt slechts 50 meter van die van gisteren. Uit het één en ander is op te maken dat er nog een derde en misschien een vierde pak ligt of heeft gelegen. Ik kan deze echter niet vinden. Verleden week zijn de klokken van de kerken in Epe en Emst door de Duitsers uit de torens gehaald. Burgers wisten deze in veiligheid te brengen maar door de strenge represaillemaatregels (arrestatie van de geestelijken en vooraanstaanden) zijn de klokken weer ingeleverd. De burgemeester kreeg namelijk een briefje met de plaats waar de klokken te vinden waren in zijn bus. Zij lagen in een zandgat bij Epe. Het zal wel niet de eigenlijke bergplaats zijn geweest.

1943 ----- 22 februari maandag.

VAN HOUTUM. De zenuwoorlog tegen de Nederlandse jeugd bereikt in drie gevallen weer zijn hoogtepunt. Voor het door de Duitsers gevorderde hotel Nieland [aan de Soerenseweg hoek Jachtlaan] staan 's morgens een groot aantal jongelui met marechaussees. Het zijn alle ambtenaren van het Departement van Justitie. De grote 'men' maakt ervan dat deze jongelui door de marechaussees zijn opgepakt om naar een concentratiekamp te worden overgebracht. De leerlingen van de Christelijke HBS [aan de Jachtlaan] moeten weer op school verschijnen. Door een gerucht uit Epe (daar zou een razzia zijn) verschijnt er geen leerling uit de hoogste klassen. 's Avonds komt een politieagent bij oom Hendrik Palm. Hij deelt mee dat er een nieuwe lijst van 15 gijzelaars (tussen 20 en 30 jaar) is samengesteld. De agent weet niet wie de lijst heeft opgemaakt en wie tot de 15 personen zullen behoren. Hij weet evenmin wanneer de arrestatie zal plaatsvinden. Het is te hopen dat de agent gefantaseerd heeft.

1943 ----- 23 februari dinsdag.

VAN HOUTUM. Van de papierfabriek Van Gelder en Zonen [aan de Eendrachtstraat hoek Ugchelseweg] vertrekken 68 arbeiders naar Duitsland (Halle). Enige weken geleden zijn op de fabriek 150 arbeiders gekeurd.

1943 ----- 24 februari woensdag.

VAN HOUTUM. Een Rijksduitser die voor de oorlog al in Apeldoorn woonde komt op onze fabriek. Hij moet alle rentekaarten zien en zoekt uit het personeel van de Brouwersmolen 22 en uit de fabriek te Ugchelen 20 kaarten uit. Het betreft alle mannelijke arbeiders tussen 18 en 45 jaar. Als deze oproep doorgaat moet Brouwersmolen stilgelegd worden. De Rijksduitser wil hebben dat wij hem vandaag nog een lijst toezenden met de namen van deze 42 arbeiders met de toevoeging 'onmisbaar', ´eventueel misbaar´ en 'misbaar'. Hij zal ook nog de Ugchelse fabriek bezichtigen. De mof wilde ook nog de namen weten van hen die vrijwillig ontslag hebben genomen (uit vrees voor arbeidsinzet). Dit wordt geweigerd. Brouwersmolen wordt door een andere Duitser gedwongen een hoog bedrag aan Winterhulp te geven. Als deze geldsom niet wordt betaald moet één van de directie te Arnhem zich verantwoorden voor de Sicherheitsdienst. Een fabrikant die het zover heeft laten komen moest het dubbele van de gedwongen gift betalen. Ook werd zijn bedrijf voor enige tijd stilgelegd. Seyss-Inquart is weer in Apeldoorn. Hij schijnt een feest op het Seminarium te hebben. De grote Duitse filmster Zarah Leander en vele andere sterren komen op het station in Apeldoorn aan en zullen optreden.

1943 ----- 25 februari donderdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn is een Duitse autorijschool opgericht. De vrachtauto's, luxe wagens en motorfietsen van deze ´Fahrschule´ komen tientallen keren per dag voorbij. De leerlingen krijgen goed les. Zij worden echter voor iedere fout zwaar gestraft. Zo bijvoorbeeld moet een leerling voor een fout tienmaal om de wagen lopen en tienmaal de ´Feldwebel´ salueren. Volgens geruchten zou er bij het station en bij iedere ´Tankstelle´ een Duitse wacht komen te staan. Aan de Hoofdstraat, tussen station en Beekstraat zouden 23 winkeliers hun zaken moeten sluiten. Volgens Duitse mening verdienen ze niet genoeg. Zij kunnen beter voor de Duitse oorlogsindustrie werken.

1943 ----- 26 februari vrijdag.

VAN HOUTUM. Mijn neef uit Amsterdam houdt zich schuil. Zijn ouders wensen dat hij ergens op het platte land gaat werken. Zij laten in een brief aan familie in Apeldoorn hierover een ballontje op. 's Avonds passerrt een groot aantal Engelse vliegtuigen. Wij zien aan de horizon duidelijk de flikkeringen van ontploffende granaten of inslaande bommen. Naast zware ontploffingen is het gedreun van het afweergeschut goed te horen.

1943 ----- 27 februari zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Middags komen twee SS-soldaten bij mijn oom en delen mee dat de vrachtauto morgenochtend om negen uur bij het Seminarium moet verschijnen. Als de auto maar niet gevorderd wordt. 's Morgens ontvangen wij een brief van het Rijkscommissariaat. De brief is dubbelzinnig. Er wordt in geëist dat de ´Betriebsführer´ aanstaande vrijdag van alle leden van het personeel van de jaren 1920, 1921, 1922 een formulier volgens ingesloten ´Ausweis´ persoonlijk in Den Haag moet overhandigen. Eerst werd aan een soort Arbeidsdienst gedacht omdat onlangs in Frankrijk dezelfde lichtingen voor de Arbeids Dienst zijn opgeroepen. Het is ook mogelijk dat wij geen personeel hoeven te missen (Ausweis betekent vrijstelling). De pers schreef kortgeleden in een artikel over de totale oorlog ´Er zullen bedrijven worden gesloten en die mogen blijven draaien zullen worden uitgekamd. De geheel voor Duitsland werkende Slotenfabriek in Wenum is het enige bedrijf uit Apeldoorn dat ook een dergelijke brief ontvangt. Het wordt ons dan ook duidelijk dat bedoelde arbeiders een bewijs zullen krijgen dat zij vrij zijn van de arbeidsinzet. De ´Betriebsführer´ (dus mijn vader) zal nog dezelfde dag de zogenaamde Ausweise, echter dan voorzien van een stempel, terugontvangen. Er is dus wel degelijk sprake van een vrijstelling die dan voor oudere lichtingen herhaald moet worden.

BURGEMEESTER PONT (1 tot en met 27 februari).
Het is ongetwijfeld bekend dat een Nationaal Socialistische Burgemeester zeer weinig medewerking heeft te wachten van de huidige commissaris der provincie. Nog minder van de nog steeds in functie zijnde Secretaris-Generaal van het departement van Binnenlandse Zaken. Hierover uitvoerig uit te weiden heeft mijn inziens weinig nut. De verstandhouding met de Duitse instanties laat niets te wensen over. Door mij werd een beperkte regeling voor distributie van klompen voor schoolgaande kinderen in het leven geroepen. Daarbij is aan de klompenmakers de verplichting opgelegd 60 % van het vrij beschikbare gedeelte tegen afgifte van bonnen te verstrekken aan schoolkinderen die daaraan het dringendst behoefte hebben.
Door één van de caféhouders ter plaatse werd mij bericht dat hij van Duitse zijde was aangewezen om een staat in te leveren. Daarop zouden een 100-tal grotere en kleinere etablissementen zijn opgenomen. Deze zijn bestemd om binnenkort te worden gesloten. Bedoelde persoon voelde zich voor deze taak, mijn inziens terecht, bezwaard. Hij vroeg of hierin niet door mij in overleg met de Ortskommandant zou kunnen worden beslist. Bespreking met de Ortskommandant hierover heeft plaatsgehad. Het wil mij evenwel voorkomen dat een dergelijke opdracht buiten de burgemeester om volstrekt ontoelaatbaar moet worden geoordeeld.
De werktijden van het gemeentepersoneel werden door mij gewijzigd en tot nader order als volgt vastgesteld: van 's morgens 8.30 - 12.30 uur, 's middags 14.00 - 17.45 uur en 's zaterdags van 8.30 - 13.00 uur.
Door mij werd besloten tot tijdelijke verhoging van de kinderbijslag voor het personeel in dienst van de gemeente op voorwaarde dat dat deze voor de eerste 2 kinderen 90 gulden per kind en voor de volgende kinderen 150 gulden per kind zal bedragen. Ik wil niet verbergen dat de argumentatie van de burgemeester van 's Hertogenbosch, die zich scherp kant tegen de nieuwe rijksregeling, mij zeer sterk voorkomt. Ik heb dan ook slechts daarom besloten de rijksregeling, zij het ook enigszins gemitigeerd [verzacht], in te voeren. Dit omdat het voeren van een eigen gemeentelijke politiek mij in deze zaak onjuist voorkomt.
De afdeling Onderwijs en het plaatselijk Bureau BARA zijn nog steeds overbelast met werkzaamheden, door evacuatie en overbrenging van regeringsbureaus.
In de loop van februari werden 11 openbare en bijzondere scholen, die door de Duitse Wehrmacht waren gevorderd, opnieuw vrijgegeven met uitzondering van de gemeentelijke en Christelijke HBS en de bijzondere school aan de Parkweg. Evenwel werd school 29 in Berg en Bos vanaf 15 februari gevorderd voor het departement van Opvoeding. Sindsdien werden in de maand maart opnieuw enige scholen gevorderd.
Apeldoorn werd in de algemene actie waarbij jongelui uit de hoogste klassen van HBS en gymnasium werden opgepakt vrijwel ongemoeid gelaten. Een 20-tal werd tijdelijk vastgehouden maar vrijwel meteen weer losgelaten.
Het heeft in hoge mate mijn bevreemding en ergernis opgewekt dat in deze arrestaties de burgemeester op geen enkele wijze werd gekend. Het aanwijzen van individuen die door partij-instanties onder represaillemaatregelen vallen, acht ik uit den boze. De burgemeester behoort hiervoor de verantwoordelijkheid te dragen.
Door in januari ontdekte fraude moesten 12 ambtenaren op staande voet worden ontslagen. Deze personen werden gearresteerd en een justitioneel onderzoek is tegen hen lopende.
Verschillende ruiten bij kameraden werden stuk gegooid en ook overigens nam de baldadigheid van de manlijke jeugd toe. Zodra de commissaris het ogenblik gekomen acht zal door mij worden overgegaan tot tijdelijke verwijdering van de jeugd van de openbare weg tussen 7.00 uur namiddag en 4.00 uur voormiddag.
Tegen het aanschrijven van de procureur-generaal te Arnhem waarbij dringend werd geadviseerd om, als de verzekeringsmaatschappijen de schade wegens bij partijgenoten ingegooide ruiten hebben vergoed, deze toch voor rekening van de gemeente te nemen en dus aan de assuradeurs terug te betalen, heb ik met redenen omkleed verzet.
Van de NSB-leden van het korps moesten er 3 in bewaring worden gesteld voor het onrechtmatig toe-eigenen van joodse eigendommen.
Badhuizen hebben volop werk en kunnen het aantal gegadigden vrijwel niet meer verwerken. Bij het Sportfondsenbad, een particuliere instelling, waarvan het tekort door de gemeente wordt gedekt, werd praktisch het gehele personeel opgevorderd voor uitzending naar Duitsland. Men is van oordeel dat hier met oudere personen en vrouwelijk personeel kan worden volstaan.
Persoonlijk ondervind ik moeilijkheden bij het terugkrijgen van door mij gedeclareerde onkosten. Ook verlang ik een toelage voor representatiekosten en extra bonnen voor ditzelfde doel en een behoorlijke benzinetoewijzing per maand (nu 10 liter). Hierover heb ik mij al schriftelijk in verbinding gesteld met de voorzitter van de commissie van Advies.

1943 ----- 28 februari zondag.

VAN HOUTUM. De chauffeur moet 's morgens om 9 uur met onze vrachtauto bij het Seminarium verschijnen. De SS onderzoekt de wagen of alle onderdelen goed werken. De Duitsers mopperen direct. In het stuur zit te veel speling en de handrem weigert. Wij moeten dit zo spoedig mogelijk repareren anders zal de fabriek een boete krijgen. De Duitsers zullen zo nodig voor nieuwe onderdelen zorgen. Zo kan één chauffeur een nieuwe band krijgen. Het is een duidelijk bewijs dat de moffen de auto eens zullen vorderen. Anders bemoeiden ze zich niet zo met het onderhoud.

BLOEM. Op zondagavond een 8-tal zware schoten in richting Zevenaar. Er was echter niets te zien.

1943 ----- 1 maart maandag.

BURGEMEESTER PONT. Het aantal evacués op 1 maart 1943 bedroeg 1.224, waarvan in het bevolkingsregister opgenomen 428 en dus niet opgenomen 796. Het totale aantal personen in Apeldoorn verblijvende en niet in het Bevolkingsregister opgenomen bedroeg 2.018. Op deze datum waren al 627 ambtenaren ingekwartierd en 48 huisgezinnen gehuisvest. De gezinnen stellende op 3 personen per gezin, bestonden deze uit 144 personen, dus in totaal 771. Voor het Front Reparaturbetrieb, waarin vermoedelijk tenminste 1.200 personen van buiten werk zullen vinden, bedroeg het al aangevoerde aantal arbeiders 451. Duitse ambtenaren worden eerst aan het einde van de maand maart in Apeldoorn verwacht.

1943 ----- 2 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. Gedurende de eerste drie kwartier na middernacht komen Britse vliegtuigen over. Het is een onafgebroken geronk. Het zware luchtdoelgeschut bij Schaarsbergen is ook in werking. Drie onontplofte granaten en een onnoemlijk aantal scherven komen in Beekbergen terecht. 's Middags ontvangt mijn neef uit Alkmaar een telegram van zijn zuster uit Australië. Deze schonk op 5 augustus 1942 het leven aan een zoon. Nu zeven maanden later hoort haar familie pas van deze geboorte.

BLOEM. In de afgelopen nacht veel Tommies waarvan er één in Voorst in de Spekstraat brandend is neergevallen waarvan de vuurgloed hier zichtbaar was. Naar men zegt ook één in Vorden. Hier passeerden een groep van 9 en een groep van 6 vliegtuigen overdag in de richting van de kust. Allemaal Duitsers.

1943 ----- 3 maart woensdag.

VAN HOUTUM. Mijn neef W. Willemsen (gijzelaar) moet opnieuw op de Arbeidsbeurs verschijnen. Hij kan gelukkig een goede bron van inkomen aantonen. Daardoor is er voorlopig voor hem geen kou meer aan de lucht.

1943 ----- 4 maart donderdag.

VAN HOUTUM. De Arbeidsbeurs is nog steeds overstelpend druk. NSB-ers wijzen de arbeiders die naar Duitsland moeten grotendeels aan. De moffen onderzoeken zelfs in verschillende straten alle huizen en schrijven de namen en adressen op van mannen die voor overplaatsing in aanmerking komen. Er is ook een geval bekend dat men zelfs brood moet meebrengen omdat de keuring zo lang (dat wil zeggen wegens de drukte) ophoudt. Een boswachter uit Hoog Soeren wordt met vrouw, twee zoons en een dochter gevangen genomen en naar Arnhem overgebracht. De politie bewaakt zijn huis dat zelfs niet door familie betreden mag worden. Het blijkt dat de boswachter onderdak verschafte aan een onderduiker omdat deze een NSB-er heeft afgeranseld.

1943 ----- 5 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens ontvang ik een kaart van de Arbeidsbeurs dat ik me aanstaande maandag tussen 2 en 3 uur daar moet laten keuren. Het is een klein kaartje met het stempel ´Voedings- en Genotmiddelen´. Bovendien ontvangen mijn broer Jaap, vier neven en zes arbeiders van de fabriek een zelfde bericht. Het is allemaal het werk van onze voorman. Hij verklaart het tussen de regels door en zegt dat hij alle NAF-leden zal steunen en de niet-leden zoveel mogelijk zal tegenwerken. Van de twaalf personen zijn er slechts drie lid van het NAF. De aartsvijanden van de voormannen, zowel die in Ugchelen als in Apeldoorn, staan nummer 1 op het lijstje. Onze voorman vraagt 's morgens om tien uur vrij en begeeft zich met de andere voorman naar het Arbeidsbureau. Wat dit heeft te betekenen is nog onbekend. Beiden komen al lachend uit Apeldoorn terug. Het schijnt dat zij 's middags weer naar de Beurs gaan. Zij willen met alle geweld ons een hak zetten. Daarom is het niet onwaarschijnlijk, gezien hun karakter dat zij ook nog provisie voor het aanbrengen van medearbeiders krijgen. Mijn vader komt terug uit Den Haag en brengt zeven Ausweise mee. Deze zijn op het Rijkscommissariaat van een stempel voorzien. Hieruit volgt dat deze zeven (zij behoren tot de twaalf die vanmorgen een kaartje kregen) vrij zijn. Mijn vader moet volgende week vrijdag opnieuw naar Den Haag en voor een volgende groep Ausweise halen. Dit herhaalt zich enige keren totdat het gehele personeel vrijstellingen heeft.

1943 ----- 6 maart zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens gaan mijn vader en oom naar de Arbeidsbeurs om ons nu al vrij te krijgen. Het wordt er niets beter op. De directeur (vurig NSB-er) erkent de Ausweise niet. Deventer dat intussen wordt opgebeld weet ook niets van Ausweise. Daarna bellen we de Nederlandse Bank op. Die verwijzen ons naar het Departement van Sociale Zaken in Amsterdam. Het departement is op dat ogenblik al gesloten. 's Middags horen wij van een kennis uit Zutphen dat de Ausweise wel erkend zullen worden. De Arbeidsbureaus hebben er nog geen officiële mededeling uit Den Haag over ontvangen. Intussen wordt de strijd met het NAF bij het personeel nog groter. De voorman zou gisteren naar de Arbeidsbeurs zijn geweest om ons zogenaamd vrij te krijgen. Hij zou zoveel al bereikt hebben dat een afgekeurde niet door een ander vervangen hoeft te worden. Er zal vanmiddag ´opheldering´ komen. De voorman heeft smoesjes genoeg. Even voor het sluiten van de fabriek heeft de directie een onderhoud met de voorman. Hij zegt dat hij er niets van weet. Hij kan liegen alsof het gedrukt staat. Zijn gehele karakter en manier van doen versterken bij ons de veronderstelling dat hij de verrader is. Het zal wel een nieuwe manier van het NAF zijn om leden te werven. De arbeiders die een oproep hebben ontvangen komen maandag niet werken en zijn van plan zich ook niet te laten keuren. Zij zullen echter 's middags wel even op het kantoor komen om te horen hoe het staat.

1943 ----- 7 maart zondag.

VAN HOUTUM. Het is nu bekend dat de directeur van het Arbeidsbureau aan onze voormannen opdracht heeft gegeven twaalf personen van de Ugchelse fabriek aan te wijzen om in Duitsland te gaan werken. Dat deze NSB-er zo ver zou gaan was wel te verwachten. Hij konkelt altijd met de voormannen. Mijn vader en oom zullen morgen naar het Arbeidsbureau in Arnhem, dat direct onder Amsterdam staat, gaan en over deze NSB-er spreken. 's Middags vinden enkele mensen pamfletten op de Bakenberg. Het bevat de lastgeving van de Nederlandse Regering aan het personeel in overheidsdienst (rede Gerbrandy). De strooibiljetten zijn vrijdagnacht in kleine getale uitgeworpen. De Duitsers die er voortdurend oefeningen houden schijnen de meeste te hebben opgeraapt. Er zou ook zo'n pamflet in de wei naast ons huis zijn gevonden. 's Avonds horen wij dat de heer Kaars Seypestyn uit Beekbergen in Duitse gevangenschap is overleden. Hij zat gevangen wegens steun aan toekomstige Engelandvaarders. De andere inwoners van Beekbergen die op 18 januari zijn gearresteerd voor het bezit van wapens zijn gisteren naar het kamp in Vught overgebracht [zie ook 23 januari 1943].

1943 ----- 8 maart maandag.  VAN HOUTUM. 's Morgens gaat mijn vader naar Arnhem. Gewoonlijk wordt men niet zonder schriftelijk verzoek toegelaten maar nu was een telefoontje voldoende. De zaak zal worden onderzocht. De directeur van dit bureau, keurt de handelingen van de directeur van de Arbeidsbeurs in Apeldoorn af. Hij heeft niet te beslissen wie er gaat. Dat heb ik aldus Mijnhardt. Iedereen die een Ausweis bezit is volkomen vrij en mag niet opgeroepen worden. Bovendien is zaterdag in geheel Nederland de keuring stopgezet. Dit bewijst opnieuw dat men in Apeldoorn geheel zelfstandig te werk gaat. De directeur uit Arnhem zal deze week nog een bezoek aan onze fabriek in Ugchelen brengen. Hij draagt het onderzoek op aan S. directeur van de bankpapierfabriek in Heelsum. S. is Rijksduitser en wij hebben al veel aan hem te danken. Op zijn verzoek zullen wij een schema van ons bedrijf (dat wil zeggen arbeidsverdeling) indienen. 's Middags om half twee zijn alle twaalf personen die een oproep hebben ontvangen op het kantoor bijeen. Mijn vader houdt een korte toespraak. Hij overhandigt ieder een brief waaruit blijkt dat allen onmisbaar zijn en enkele een Ausweis bezitten. Onze kans om in Ugchelen te blijven is groter. Op verzoek van de directeur uit Arnhem gaan we allen naar de keuring. De zes arbeiders zijn zo verheugd dat zij naar ieder café gaan dat zij onderweg zullen zien. Wij zessen besluiten twee aan twee naar de Beurs te gaan. Men ontvangt er volgnummers. Wij kunnen tien minuten wachten voordat de eerste twee pas aan de beurt zijn. Na 20 minuten roept men Jan, Willem en mij op. Een typiste noteert onze namen, adressen en algemene bijzonderheden in viervoud. Daarna onderzoekt de dokter ons. Geheel uitgekleed controleert hij slechts keel, hartslag, longen en buikreflexen. Vervolgens moeten we ons laten afschrijven bij de portier. Dat is een snotneus van 18 jaar. Daar kunnen we lange tijd op de uitslag wachten. Na een half uur komen Jaap, Willem (G.I.zn) en Arnold terug. Twee zijn afgekeurd en mijn broer is vrij wegens de brandweer. Na anderhalf uur komen wij drieën weer aan de beurt. Willem (H.zn) en Jan worden goed- en ik afgekeurd. Jan en Willem moeten alle bijzonderheden nauwkeurig opgeven. Wij hebben met een goeie ambtenaar te doen die ons van allerlei gekonkel van zijn directeur met onze voormannen op de hoogte brengt. Een NSB-er houdt hem jammer genoeg steeds in het oog. Intussen komt een bediende en deze gaat zo zitten dat de NSB-er de ambtenaar niet meer kan zien. Jan en Willem zullen als nodig op een Duitse papierfabriek tewerk gesteld worden. Vijf arbeiders (één is er afgekeurd) moeten echter ook nog naar boven. Zij krijgen daar te horen dat zij dinsdag 16 maart naar Hamm zullen vertrekken. Dat Jan en Willem niet boven zijn geweest is aan de medewerking van de ambtenaar te danken. Het blijkt dat de voormannen een lijst met onze namen hebben ingevuld voorzien van hun handtekeningen. Boven deze namen staat in gebroken Duits ´Diese Leute müssen sofort fort´. De ambtenaar die ons helpt laat het ons lezen. Jammer dat we dat papier niet kunnen meenemen! Het is een typisch gevolg van de hekel die de directeur aan onze fabriek heeft. Hij wil de jongens nog voordat een goed onderzoek kan worden ingesteld al de grens over hebben. De ambtenaren zijn op een paar na allemaal goed. Zij houden veel oproepingskaarten achter en zien de slachtoffers uit Duitsland te houden. Eén gaat met het transport (de arbeiders zijn dus op weg naar Duitsland) mee en laat enkele van hen in Deventer uitstappen. Deze moeten dan natuurlijk onderduiken. Zo wordt er gesaboteerd. Deze ambtenaren verdienen na de oorlog een zeer hoge onderscheiding.
's Middags komt een tweede lijst van de voorman op de Arbeidsbeurs. Hierop staan twee namen met adressen van arbeiders van Brouwersmolen. Wat dit weer te betekenen heeft is nog onbekend. Er wordt hardnekkig beweerd dat één arbeider van de Ugchelse fabriek ook een oproep heeft ontvangen. Waarom de chauffeur er geen heeft gekregen is ook een raadsel. Beide zijn vrijgezel en lid van het NAF, vooral de chauffeur. Onder de twaalf die vanmiddag gekeurd zijn bevinden zich echter vier NAF-leden. 's Avonds komen we allemaal bij mijn oom en vertellen onze wederwaardigheden. De goedgekeurden willen met alle geweld weten waarom er nog één arbeider is die ook een oproep heeft ontvangen en niet verschenen is. Zij denken aan omkoperij omdat een voorman al zoiets heeft laten blijken. Dit is voor ons natuurlijk oncontroleerbaar. De Ausweis wordt nog niet erkend. Maar de arbeiders worden opnieuw gerustgesteld. Zij komen morgen weer werken. Het onderzoek moet eerst hebben plaatsgevonden. Na hun vertrek komt de voorman bij mijn oom aan huis zijn huur betalen. Hij gooit het op het onderwerp en beledigt mijn oom op vreselijke wijze. Het dreigt in een vechtpartij over te gaan. Het wordt hem voortaan verboden het Ugchelse fabrieksterrein te betreden. Een ander zal de huur dan wel innen. Het geschreeuw gaat in gegil over en wij (mijn vader en ik zitten daar ook) vliegen allemaal naar buiten. Wij zijn zo opgewonden dat mocht er geslagen zijn dan zouden de drie jongelui hem hebben afgeranseld dat hem morgen de ogen dicht zaten. Het is eigenlijk niet goed maar wij wilden hem door zijn minne praktijken en zijn grote mond tegen mijn oom wel doodslaan.

1943 ----- 9 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. De directeur van het Arbeidsbureau uit Arnhem zou 's middags onze fabriek bezoeken maar hij komt niet. Het geeft aanleiding te veronderstellen dat het er voor ons niet zo gunstig uitziet.

1943 ----- 10 maart woensdag.

VAN HOUTUM. 's Middags worden acht arbeiders van Brouwersmolen gekeurd. 's Morgens ontving de directie een schrijven met de eis de ingesloten acht oproepingskaarten aan de betrokken personen uit te delen. Er is nog geen tijd om deze kaarten per post te verzenden. Het is ook een leuk werk voor mijn oom deze kaarten uit te delen. Van de acht worden er zes goedgekeurd. De al gekeurden hoeven niet gekeurd te worden. Wij bellen opnieuw die directeur op en deze deelt mee dat hij gisteren verhinderd was te komen. B. de opvolger van I. (deze is om onbekende redenen ontslagen) zal ons bedrijf komen bezoeken. Ook nu hebben wij goede medewerking van S.

1943 ----- 11 maart donderdag.

VAN HOUTUM. B. komt 's morgens om 8.40 uur al op de fabriek. Hij arriveert in een grote luxe wagen met houtgas. Hij belt op verzoek direct S. op en beiden spreken in het Duits en begroeten elkaar met ´Heil Hitler´. Hij zal morgenmiddag met de directeur en hem in hotel Royal in Arnhem vergaderen. Dan zullen drie personen, misschien in dronken toestand, beslissen over het leven van honderden personen. B. is een echte dienstklopper en heeft op het schema het één en ander af te keuren. Na een kort onderhoud op het kantoor bezoekt hij de fabriek. Hij vraagt in verband met een toekomstige arbeidsmobilisatie in iedere afdeling of dat werk niet door vrouwen kan worden gedaan. Het kost enige moeite hem het tegendeel te bewijzen. Na zijn rondgang is hij toch wel van mening dat onze fabriek een speciaal bedrijf is. De Rijksduitser deelt mee dat slechts de chauffeur en degene die het generatorhout hakt (beide felle NAF-leden) voor Duitsland in aanmerking komen. Zaterdag aanstaande zal er over ons bedrijf worden beslist wie er weg moeten. Na een uur vertrekt B. en gaat naar Brouwersmolen. Er is kans dat enige van dat personeel uitstel krijgen. De arbeiders op onze fabriek hebben het de hele dag over degene die verdacht wordt van omkoperij. Men noemt in dit verband een half varken en een zak rogge. Hij schijnt gisteren grote ruzie met de voorman te hebben gehad en komt vandaag niet op de fabriek.

1943 ----- 12 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. Het Departement van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen wordt naar Apeldoorn overgeplaatst. Op de Tricotfabriek wordt een vliegtuigmotor op de bekende stellage ingedraaid. Alleen deze motor geeft al een hels lawaai. Wat zal het worden wanneer de overige tien stellages klaar zijn? Mijn vader is opnieuw naar Den Haag om Ausweise voor personen tussen 24 en 28 jaar te laten afstempelen. Er zullen geen vrijstellingen aan arbeiders boven 28 jaar worden verstrekt. S. belt ons 's avonds op en deelt mee dat de chauffeur en de houthakker onherroepelijk naar Duitsland moeten gaan werken. De overigen zijn vrij. 's Avonds verschijnen de Engelse vliegtuigen weer. Het is een even zwaar en langdurig geronk als verleden week. Er is zware afweer. Het schijnt dat er weer geschut bij Dieren staat. Lichtfakkels en ontploffende granaten zijn duidelijk te zien. Op één moment horen wij het fluiten van een granaat of scherf. Het geronk houdt drie kwartier aan waarna de eerste toestellen weer spoedig terugkeren (9.45 uur). Een toestel vliegt laag en een ander beschiet een goederentrein bij Apeldoorn.

1943 ----- 13 maart zaterdag.  VAN HOUTUM. Donderdag zouden enige arbeiders met verlof uit Essen terugkeren. Zij zijn niet gekomen. De bevolking zou drie dagen moeten rouwen. 's Morgens vertel ik een arbeider van wie de broer in Essen werkt van de luchtaanval op Essen. Hij begint direct te huilen. Ook zijn broer zou deze week met verlof komen. Het is te begrijpen hoe deze familie geïnteresseerd is met de kleinste mededeling over Essen. Zij gaan 's nachts dan ook niet naar buiten om het vliegtuiggeronk aan te horen. Wij krijgen nu officieel bericht dat van onze fabriek geen arbeiders op twee na opgeroepen mogen worden. Van Brouwersmolen moeten drie arbeiders dinsdag aanstaande vertrekken. De overigen hebben uitstel.

1943 ----- 14 maart zondag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zou de totale arbeidsmobilisatie morgen in Nederland worden afgekondigd. Er zijn geruchten van een razzia op grote schaal.

1943 ----- 15 maart maandag.

VAN HOUTUM. 's Middags gaan oom Hendrik en mijn vader opnieuw naar de Arbeidsbeurs. Ditmaal om te proberen de arbeiders die morgen naar Duitsland moeten vertrekken (drie van Brouwersmolen) over te plaatsen naar de Ugchelse fabriek (dan zijn zij vrij). Zij slagen niet. Deze arbeiders zijn in Apeldoorn al afgeschreven. 's Middags krijg ik een pamflet afkomstig uit Eerbeek. Op de ene kant worden de antwoorden afgedrukt op de vraag ´Waarvoor vecht Duitsland´ zoals zeven verschillende Nazi-organen deze geven. Seyss-Inquart kondigt een verordening af waardoor minstens de helft van alle middenstandszaken en andere kleine bedrijven zullen worden gesloten. Eerst moest iedere winkelier zijn inventaris opmaken om toen nog onbekende redenen. Nu blijkt het waarom dit is gebeurd. Een winkelier kan nu zo goed als niets meer aan de inlevering onttrekken. Het is nog de vraag of zij hun goederen betaald krijgen. Deze sluiting van zaken betekent al een officieuze arbeidsmobilisatie.

1943 ----- 16 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. De chauffeur en houthakker van onze fabriek krijgen een oproep om zich morgen op de Arbeidsbeurs te laten keuren. 's Avonds wordt de vrachtauto door een SS-officier nagezien. Daarna noteert hij de bijzonderheden. Wij raken de auto misschien wel kwijt. De ´Fahrschule´ moet nu ook 's avonds oefenen. Het is een hels lawaai met hun motorfietsen. Overdag rijden zij door bos en heide en deinzen voor geen grintgat terug.

1943 ----- 17 maart woensdag.

VAN HOUTUM. De chauffeur en de houthakker van onze fabriek zijn beide goedgekeurd. Zij moeten dinsdag aanstaande respectievelijk naar Deventer (opleiding van drie weken voor chaufferen in zware auto's) en naar Hamm. De vader van onze voorman zegt tegen zijn buurman (deze heeft het later weer aan mijn oom verteld) ´Het is mijn zoon toch gelukt de zoons van Van Houtum naar Duitsland te krijgen´. Hij weet dan zeker nog niet dat wij allemaal vrij zijn. In dit verband geldt het spreekwoord ´Wie (NAF) een kuil graaft voor een ander (niet-NAF) valt er zelf in´.

BURGEMEESTER PONT. Ingevolge mijn besluit van vandaag werd aan al de daarvoor in aanmerking komende ambtenaren en werklieden een bewijs van vrijstelling van uitzending naar Duitsland uitgereikt.

1943 ----- 18 maart donderdag.  VAN HOUTUM. De burgemeester van Apeldoorn maakt bekend dat hij geen beslissingen kan nemen aangaande de tewerkstelling van Nederlanders in Duitsland. Pont is echter wel bereid in gevallen die de gemeenschap betreffen met de directeur van het Arbeidsbureau te beraadslagen. Deze directeur waar geen goed woord over te vertellen is belt 's avonds eerst Brouwersmolen, daarna onze fabriek op. De drie arbeiders van de fabriek in Apeldoorn, die dinsdag zouden vertrekken maar niet zijn gegaan, moeten morgen met een ander transport arbeiders naar Duitsland. Van onze fabriek zullen drie arbeiders uit de lompenafdeling worden opgeroepen. Het vleesrantsoen wordt van 200 gram tot 125 gram verlaagd. Iedere avond passeren gemiddeld 14 Duitse jachtvliegtuigen in richting Deelen. Het kan niet anders of het is dagelijkse patrouille.

1943 ----- 19 maart.

VAN HOUTUM. Een tante uit Apeldoorn krijgt inkwartiering van een ambtenaar van het Departement van Onderwijs. Hij informeert direct naar het eten. Bij mijn tante moet hij van de bonnen leven. Daarop antwoordt de ambtenaar dat hij naar een ander adres gaat waar hij pap extra krijgt. Ook een mooie geschiedenis! Het verhaal kan nog opgesmukt worden. Denk aan Haagse netheid. De ambtenaar heeft lange nagels met rouwranden. Alle papierfabrieken moeten bij de Overheid een lijst indienen met de namen en bijzonderheden van de nog aanwezige arbeiders. Eén arbeider die van Brouwersmolen naar Ugchelen is overgeplaatst krijgt een oproep om zich morgen op de Arbeidsbeurs te laten keuren. Dit is weer het werk van de voormannen. Zij zochten al lang een tijdstip om hem aan te geven. Hij is een fel tegenstander van het NAF.

BURGEMEESTER PONT. Vanaf vandaag werd door mij de naam MAATSCHAPPELIJK HULPBETOON gewijzigd in BUREAU VOOR SOCIALE ZORG en tot hergroepering van de werkzaamheden besloten. Tegelijk werd het bureau onderverdeeld in de volgende afdelingen.
Afdelingen van algemene aard:
1. Algemene en Juridische Zaken
2. Comptabiliteit (Kas en Boekhouding)
3. Onderzoekingsdienst
Afdelingen van bijzondere aard:
4. Maatschappelijk Hulpbetoon
5. Crisis Comité B. enz.
6. Maatschappelijk werk
7. Buitenland en Krankenkasse
8. Evacuatie.

1943 ----- 20 maart zondag.

VAN HOUTUM. De chauffeur, de houthakker en de overgeplaatste arbeider komen 's morgens weer op onze fabriek. De chauffeur is niet vrij en hij neemt alvast een koffer mee. Mijn neef W. Willemsen (gijzelaar) wordt goedgekeurd. Dit is geen gunstig teken.

BLOEM. Bij een luchtgevecht is de boerderij van Jan Willem Gerritsen aan de Lochemsestraat te Terwolde door brandbommen afgebrand. Zeven koeien en een paard en alle huisraad is verbrand. De mensen konden zich in veiligheid stellen.

1943 ----- 22 maart maandag.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden alleen al vandaag 300 personen in Apeldoorn een oproepingskaart hebben ontvangen om zich deze week te laten keuren.

1943 ----- 23 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. De houthakker die voor Duitsland werd opgeroepen, meent dat hij vrij is. Daarom gelasten we hem de rentekaart en andere bescheiden van de Arbeidsbeurs terug te halen. Hij krijgt er echter te horen dat hij in het geheel niet vrij is. Hij moet vrijdag aanstaande vertrekken en neemt alvast een koffer van ons mee. Een arbeider van Brouwersmolen weigert te vertrekken. Hij staat op de straflijst voor het kamp Amersfoort. Als hij vrijdag vertrekt hoeft hij niet naar het concentratiekamp. In de komende periode zullen geen sigaretten- en snoepkaarten voor dames worden uitgereikt. Mannen van 18 jaar en ouder ontvangen de gewone tabakskaart. Kinderen beneden 14 jaar komen alleen in aanmerking voor een snoepkaart.

1943 ----- 24 maart woensdag.

VAN HOUTUM. 's Avonds horen wij enkele vliegtuigen. Zij vliegen verspreid echter op geringe hoogte. Het zijn waarschijnlijk Duitse toestellen. Om 10.10 uur stort een toestel in richting Kootwijk neer. Boven Deelen hangt ook een rode gloed. Of er een tweede is neergestort is nog onbekend.

1943 ----- 25 maart donderdag.

VAN HOUTUM. De voormannen van de beide fabrieken gaan vandaag naar Arnhem. Zij hebben een onderhoud met de directeur van het Arbeidsbureau daar. Deze kent Hollands. Hiervan is verder weinig bekend. Hun medefrontlid de houthakker hoeft niet naar Duitsland. Van uitstel is geen sprake. Vrijgezellen komen het eerst aan de beurt. Nu blijft het de vraag of zij een vrijgezel (en wie?) hebben aangewezen die in zijn plaats moet vertrekken. Het is jammer dat zij de overwinning behaald hebben. Alle brandweerlieden krijgen een zogenaamde legitimatiezegel op hun persoonsbewijs. De bedoeling is nog niet geheel duidelijk. De kennisgeving is afkomstig van de burgemeester en begon met de woorden ´Ik verplicht u .... enzovoort.´Volgens geruchten zou het rantsoen suiker aanmerkelijk verminderd worden. Er is sprake van dat de Duitsers 10.000 ton suiker voor hun munitiefabrieken in beslag hebben genomen. Er zijn nadere bijzonderheden over het vliegtuig dat gisterenavond is neergestort. Het is een Duitse bommenwerper die te laag heeft gevlogen. Daardoor kwam hij in botsing met één van de zendmasten van Radio Kootwijk. Er zou 80 meter van de mast zijn afgebroken. Deze masten zijn 210 meter hoog.

1943 ----- 26 maart vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens fiets ik naar Radiodorp [Radio Kootwijk]. Eén mast is afgeknapt, naar schatting slechts 20 meter. Alle wegen naar het zendstation zijn afgesloten. Op de terugweg fiets ik een eind om omdat het zulk zacht weer is. Onderweg vind ik nog een pak pamfletten (plusminus 100) in het Duits gedrukt. De ene kant heeft tot opschrijft ´Gegen den inneren Feind´. Daarna wordt aan de hand van een zestal opmerkingen (wie is de vijand? Hij die zich tegen Hitler verzet?) de vraag beantwoord met ´Hitler und seine SS´. De andere kant geeft uitsluitend een dertiental benoemingen of handelingen van het Nazidom die dat antwoord bevestigen. Uit de data en kennummer (G22) valt op te maken dat deze strooibiljetten ruim een half jaar geleden zijn uitgeworpen. Daarom is het te begrijpen dat de pamfletten al vrij ernstig vernield zijn. De gloed die woensdagavond boven Deelen hing werd veroorzaakt door een bommenwerper. Deze stortte op een munitiedepot waardoor alles in brand raakte. 's Avonds zijn er weer vliegtuigen in de lucht. Wij denken eerst aan Duitse toestellen maar het zijn Engelsen. Dit is uit het luchtdoelgeschut op te maken. Om 21.30 uur hoort mijn vader terwijl hij even buiten staat een dof gerinkel en snelt naar binnen. Hij waarschuwt ons. Het gerinkel gaat in gefluit over. Daardoor blijven we achter de deur staan. Vervolgens horen we niets meer. De één denkt aan mitrailleurvuur, de ander aan het overfluiten van granaten. Wij blijven echter nog even binnen omdat in de richting Koolsprengen een geknetter is te horen. Plotseling zien we op tientallen plaatsen branden. Iedereen denkt aan een neergestort vliegtuig. Het is dichtbij. Het blijken brandbommen te zijn. Het is maar gelukkig dat het 's middags geonweerd heeft gepaard gaande met hevige slagregens. Anders zou de brand niet te overzien zijn geweest. Terwijl wij naar de brandbommen lopen fluit een granaat van het afweergeschut over. Later blijkt dat deze bij een hotel in Ugchelen in de grond is geslagen. De hotelhouder stond op een meter afstand en schrok geweldig. Wij lopen van de ene brandstaaf naar de andere en komen tenslotte bij een fosforbom terecht. Intussen arriveert de brandweer die door Caesarea is opgeroepen. Rondom het gebouw liggen veel brandstaven echter zonder schade aan te richten. Er breken geen branden uit. Wij zien in de hei van de Bakenberg overal lichtpunten (brandstaven). Bij de fosforbom ligt de fosfor meters in de omtrek verspreid. Het geeft licht wanneer het niet brandt. Het is zeer gevaarlijk. Overal waar men loopt ontstaat brand als men fosfor aan de schoenen heeft. Men kan de brand in huis halen. Fosforwonden zijn ongeneeslijk. Op de terugweg horen wij een gefluit gevolgd door een knal. Het is van een granaat.

1943 ----- 27 maart zaterdag.

VAN HOUTUM. Wij gaan 's morgensom zeven uur met zijn vieren naar de neergeworpen brandbommen zoeken. De politie houdt de wacht bij de resten van de fosforbom die wij gisterenavond vonden. De huls is echter verdwenen. Tegen de Bakenberg zitten tientallen brandstaven in de grond. Slechts enkele zijn zichtbaar. Deze zijn alle verbrand. De meeste zitten gemiddeld één meter in de grond. Zij bestaan uit een zwaar gewicht met daarboven een staaf termiet [mengsel metaaloxiden en aluminiumpoeder dat bij verbranding 3000 graden teweegbrengt] en een lichte metalen (meestal koper) huls. Deze laatste dient voor roer. Slechts een deel van het termiet is niet verbrand. De rest is zeer gezwollen door aaneengekit zand. Bij het uitgraven breekt dit af. De ontsteking zit direct onder de huls. Daarna lopen wij de berg weer af en vinden bij een grintgat twee ontplofte fosforbommen. Deze zijn verkeerd gevallen en zodoende niet in brand gevlogen. In het aangrenzende bos ligt een vierde fosforbom. Het is ons te veel werk om ze alle uit te graven. Wij zullen de resten van de eerste twee naar brandmeester Quartel brengen en onze bevindingen vertellen. Deze belt de Apeldoornse brandweer op. Het wordt verkeerd begrepen en de auto komt alleen met de chauffeur bij ons huis. Intussen komt een inspecteur van politie. Wij gaan weer naar het bos. De politie vindt drie nieuwe. In totaal al elf. Dit is aanleiding dat de Ugchelse en Apeldoornse brandweer 's middags de bommen zullen uitgraven. In totaal worden er 25 uitgegraven. De chauffeur van de auto brandt ze tenslotte alle uit en demonteert ze zo nodig. Er zijn enkele onbeschadigde. Om vijf uur komen we doodmoe weer thuis. De hulzen van deze bommen gaan alle naar Deelen. De Duitsers eisten dat ze al voor 11.30 uur bij de Ortskommandant zouden worden ingeleverd. Een tweede granaat is bij een boer in een kippenhok gevonden. Ugchelse jongens vinden in het bos bij Caesarea een onbeschadigde brandstaaf en de resten van een geëxplodeerde granaat. De Britse bommenwerpers zijn in de afgelopen nacht gek te werk gegaan. Bij ons vallen tientallen fosforbommen en honderden brandstaven. Ugchelen is voor een groot onheil behoed. Alles is in bos of hei gevallen. In Teuge valt een brisantbom midden in een boerderij. Deze brandt geheel af. Er komen zes koeien en een paard om. De Duitsers leggen op het gehele Ugchelse Bos beslag en zullen het als schietterrein gebruiken. Daar gaat onze mooie omgeving! De boswachter heeft in zijn eigen bos niets meer te zeggen.

1943 ----- 28 maart zondag.

VAN HOUTUM. 's Morgens gaan we naar de granaat achter Caesarea. Deze is boven de grond ontploft. Er wordt een tweede brandstaaf gevonden die nog intact is. Mijn neef krijgt hem en de Apeldoornse brandweer komt hem 's avonds ophalen. Deze heeft erom verzocht met het oog op demonstraties.

BRANDWEER. ´s Avonds om 22.20 uur kregen we een aardige melding. Twee uitkijkposten meldden: ´Brandend vliegtuig richting 51´ (Kootwijk). Al spoedig was een wagen op weg met de benodigde manschappen en materiaal. Bij aankomst bleek achter het Radiostation Kootwijk een grote bommenwerper te liggen die rustig brandde. Volgens de Duitsers die op een eerbiedige afstand liepen rond te neuzen was het een Engelse bommenwerper. Deze was door een Duitse jager neergeschoten. Toen we dichterbij kwamen zagen we de Duitse bommen overal liggen waarbij ook veel Duitse brandbommen. Op een stuk vleugel ontdekten we het Duitse Kruis. Dit was voor ons genoeg om inwendig schik te hebben. Toen we weer bij de Duitsers terugkwamen vertelden we hen dat het een Duitse bommenwerper was. Zij hadden echter hun smoesje al weer klaar. Die bommenwerper zou nu in botsing geweest zijn met een Engelse jager. Kijk die lag daar ginder te branden. Achter een heuvel was een lichtvlek te zien. Jammer genoeg voor die moffen verliep die lichtvlek om al spoedig te verdwijnen. Het was een auto die in de richting van Kootwijk kwam aanrijden. Wij lieten de moffen met het totaal verbrande toestel en de vier verbrande moffen aan hun lot over om een onderzoek in te stellen naar de oorzaak. Toen wij bij de Radiotoren kwamen werd het ons duidelijk dat het zich als volgt had afgespeeld. Een zware bommenwerper was van het vliegveld Deelen opgestegen om Engeland te bombarderen. Het toestel was echter te zwaar beladen en kon geen hoogte krijgen. Daardoor vloog het tegen één van de Radiomasten op in plaats van er over heen. Het gevolg was dat 75 meter van het bovengedeelte van de mast afknapte als een luciferhoutje. De tuidraden en ankers lagen overal verspreid. Het was een janboel van je welste. Wij togen ditmaal vergenoegd huiswaarts. De brisantbommen en brandbommen waren tenminste niet op Engeland terechtgekomen en hier waren vier moffen om zeep gegaan.

1943 ----- 29 maart maandag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn komen een groot aantal Russen aan. Hoeveel het er precies zijn is nog onbekend. Er worden twee personen gearresteerd. Daaronder onze aannemer. Iemand kocht van hen spijkers en schuurlinnen voor zwarte prijs. Na het sluiten van deze koop ontpopte de vreemde zich als beambte van de Gestapo [Geheime Staatspolizei]. Zij zullen nu wel wegens prijsopdrijving worden vervolgd. 's Avonds om 10.15 uur (de klok is verzet) komen een groot aantal vliegtuigen over. Wij horen luchtafweer in richting Deelen, Schaarsbergen en Harskamp. Ontploffende granaten verlichten de hemel. Minstens zes granaten fluiten over. De formaties bommenwerpers keren om elf uur weer terug. Zij zijn niet ver weg geweest.

1943 ----- 30 maart dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 4.30 uur komen vliegtuigen over. Zij komen van hun aanval op Duitsland (Berlijn) terug. Iedereen wordt wakker door het schieten van het luchtdoelgeschut. Het lawaai houdt enige minuten aan. Het is te begrijpen dat we banger worden nu er zoveel granaten overfluiten. De luchtaanvallen zullen 's nachts wel zwaar zijn geweest. Er keren samen 33 toestellen niet terug.

1943 ----- 31 maart woensdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers bouwen bij Harskamp een groot concentratiekamp. Het is mogelijk dat de Russen naar deze plaats worden overgebracht. De Nova (autobusdienst tussen Apeldoorn en Arnhem) maakt bekend dat er in de bussen geen staanplaatsen mogen worden ingenomen. De chauffeurs moeten dus veel mensen op de weg laten staan. Om dit te voorkomen zou het ideaal zijn dat de Duitsers (deze betalen toch niets) als laatste een bus zouden betreden. 's Middags krijg ik een pamflet dat door de RAF bij Arnhem is uitgeworpen. Het gehele strooibiljet is in het Duits gedrukt.

BURGEMEESTER PONT (1 - 31 maart). De betrokken Melkinrichtingen protesteerden tegen de voorgenomen sluiting van hun bedrijven. Ik heb mij daarover doen voorlichten door de Contactcommissaris voor de voedselvoorziening voor Gelderland en de voorzitter van het Bedrijfschap voor Zuivel, afdeling Gelderland. Uit deze voorlichting is gebleken dat sluiting van de protesterende inrichtingen in het belang van het publiek is omdat zij in het algemeen onhygiënisch werken. In Apeldoorn zal voortaan alleen ´Mariëndaal´ het grootste en best geoutilleerde bedrijf overblijven. Dubieus is nog of de Zuivelfabriek ´De Hoop´ in Epe dat een vrij groot afzetgebied in Apeldoorn heeft dit zal mogen behouden. Ook dit bedrijf is zeer goed geoutilleerd en levert prima producten af. Voor inschakeling leveren in Apeldoorn door dit bedrijf heb ik bij de betreffende instanties gepleit. In verband met de op te voeren productiviteit van Mariëndaal heb ik gedaan gekregen dat van dit bedrijf geen personeel meer zal worden gevorderd voor uitzending naar Duitsland.
- Door mij werd besloten een bedrag van 50 gulden te verlenen als subsidie aan ´Het Nationaal Zangfeest´.
- De ter hand genomen distributie van klompen voor schoolgaande kinderen kan, blijkens bericht van het Rijksbureau voor huiden en leer, nu worden uitgebreid. In plaats van 60% van het aantal klompen, dat de klompenmakerdetaillisten vrij mogen verkopen, kan nu dit gehele kwantum onder de distributie vallen. Er wordt overwogen welke mogelijkheden deze verruiming biedt. De grote moeilijkheid is dat de verhouding tussen het aantal beschikbare en het aantal benodigde klompen uitermate ongunstig is en steeds ongunstiger wordt.
- Verschillende leden van het jongere vrouwelijke personeel ontvingen aanbiedingen van hier onlangs gevestigde departementen op een aanmerkelijk hoger salaris dan bij deze dienst wordt genoten. Als voorbeeld werd door het departement van Justitie een juffrouw, die volgens haar leeftijd bij de Distributiedienst een maandsalaris van 45 gulden ontving, 65 gulden per maand aangeboden. Een dergelijke concurrentie onder overheidsinstellingen is ongewenst en bovendien verboden. Er wordt echter van departementszijde aan dit verbod niet de hand gehouden wanneer men zelf personeel nodig heeft.
- Door het Bureau Aardappelverbouw te Arnhem werd circa 2 1/2 hectare gescheurd weiland ter beschikking gesteld voor uitbreiding van de verhuring van volkstuinen in 1943. Hierdoor is nu in totaal voor volkstuinen circa 10 1/2 hectare grond in gebruik. Aan 423 volkstuinders werd een volkstuin van 200 m² toegewezen. In 1942 was dit aantal 318, voor 1943 dus een toename van 105 volkstuinders.
- De werkzaamheden verband houdende met de inkwartiering en huisvesting van Nederlandse en Duitse ambtenaren (BARA) vonden voortgang. Hierdoor bleef nog steeds hetzelfde aantal ambtenaren van Gemeentewerken voor het verrichten van deze werkzaamheden aan de dienst onttrokken.
- In nauw verband met de verlaging van het vleesrantsoen staan het aantal slachtingen dat steeds minder wordt. Het vleesrantsoen van de landbouwende bevolking (huisslachting) van 750 gram per hoofd, per gezin en per week, steekt gunstig af met dat van de burgerlijke bevolking. Tijdsomstandigheden maakten het noodzakelijk voor de burgerbevolking het rantsoen in maart opnieuw te verminderen en te brengen op 125 gram per week, per hoofd en per gezin. Been is daarbij inbegrepen.

1943 ----- 1 april donderdag.

VAN HOUTUM. Alle kosten die gemaakt worden bij de scholing van de voorman moeten door het betrokken bedrijf worden vergoed. Mooie sociale regeling. Wij moeten de man die ons in de ellende stort ook nog zijn vrijgenomen uren en reiskosten vergoeden. Zondag aanstaande is het de dag van de Weermacht. Bij de Apeldoornse kazernes zal een eenpansmaaltijd worden gegeven. Dit bestaat uit erwten en spek. De moffen proberen de burgers te lokken door het woord spek. De bevolking kan geen spek krijgen of men moet 14 gulden per pond [500 gram] betalen. De maaltijd kost 0,50 gulden en de opbrengst is zoals altijd voor de Winterhulp. De advertentie in de krant beslaat een groot oppervlak.

1943 ----- 2 april vrijdag.

VAN HOUTUM. De Apeldoornse recherche arresteert een oom van me. Een architect. De reden is onbekend. Hij wordt 's avonds weer vrijgelaten.

1943 ----- 3 april zaterdag.

VAN HOUTUM. Volgens onbevestigde berichten zou mijn oom die gisteren gearresteerd en weer vrijgelaten is een toewijzing voor bouwmateriaal hebben verkocht. Onze aannemer is ook weer vrijgelaten.

1943 ----- 4 april zondag.

VAN HOUTUM. 's Morgens ga ik een eind wandelen om te zien of er ook strooibiljetten zijn gevallen. Eerst vind ik een stuk van een onbekend pamflet maar later een boekje met het opschrift ´Illustrierte geschichte zweier Weltkriege.´ Deze is evenals de twee die ik vind onvolledig. 's Avonds ga ik opnieuw zoeken. Nu heb ik meer resultaten. Ik vind drie ongeschonden boekjes en één waar het omslag ontbreekt. Intussen ontvangt mijn vader voor mij een zelfde boekje van een boswachter.

BLOEM. Hier passeerden in de avond om 11 uur zeer veel en zeer zware vliegtuigen die met hun geronk het afweergeschut overstemden. Ze hebben Essen gebombardeerd. Dit nu al voor de 3e maal. Eén dezer dagen kwamen in de nacht een zwerm vliegtuigen over ons heen. Deze hebben misschien bij een luchtgevecht zeer veel brandbommen uitgeworpen in de buurt van Loenen en Beekbergen en langs het kanaal waar in de buurt van de Welvaart een schuur van Gait Jan van de Brink en een schuur van Derk Stijfsel afbranden. Deze branden konden hier goed waargenomen worden. In die zelfde nacht zijn aan de Traandijk - hoek Woudweg - aan weerskanten van de Traandijk 2 bommen gevallen. Ook in dezelfde nacht is aan de Ugchelseweg nabij de Smittenberg in of nabij het bos van Ooster een bom gevallen. Men zegt een luchttorpedo die wel 50 meter in de omgeving alle bomen (sommige 25 cm en andere 50 cm dik) boven de grond deed afknappen. De verwoesting van deze bom of torpedo was merkwaardig groot.

1943 ----- 5 april maandag.

VAN HOUTUM. Zaterdagnacht zijn tussen Beekbergen en Hoenderloo ook pamfletten uitgeworpen. Daaronder zijn Duitse distributiekaarten. Er gaan geruchten dat ook Nederlandse bonkaarten zijn gevonden. Onze voorman moet zich 's middags om onbekende redenen bij de directeur van het Arbeidsbureau in Arnhem melden.

1943 ----- 6 april dinsdag.

VAN HOUTUM. Onze voorman is gisteren naar Arnhem geweest met andere 'heren' van het NAF uit Apeldoorn. Het gesprek ging onder meer over onze houthakker en de arbeiders van de lompenafdeling. Deze kunnen volgens de voorman op een NAF-lid na door vrouwen worden vervangen. Het resultaat van het onderhoud is niet goed bekend. 's Avonds krijg ik van een boswachter een Duitse bonkaart die zaterdagnacht in kleine hoeveelheden bij Hoenderloo is uitgeworpen. Het is een kaart voor verlofgangers en zogenaamd in Essen uitgegeven.

1943 ----- 7 april woensdag.

VAN HOUTUM. Het derde ondergrondse krantje 'Trouw' wordt door de Antirevolutionairen uitgegeven. Aan de voorkant is een tekening afgedrukt bestaande uit een rechthoek van kettingen. In de ogen de woorden 'God zij met ons'. Daarbinnen een afbeelding van hare Majesteit Koningin Wilhelmina met drie oranjeappels (Beatrix, Irene en Margriet), de opkomende zon en het woord 'Trouw'. Het is gedateerd 19 maart 1943 (1e jaargang nummer 3). Radio Oranje waarschuwt alle Nederlandse studenten die de loyaliteitsverklaring hebben of zullen ondertekenen. Voor hen is in het bevrijde Nederland geen plaats meer. Dit kan gemakkelijk gezegd worden. De Regering in Londen houdt geen rekening met de grote onkosten die met onderduiken gepaard gaan.

1943 ----- 8 april donderdag.

VAN HOUTUM. De Duitse bonkaarten die zaterdagnacht bij Hoenderloo zijn uitgeworpen worden ongeldig verklaard. 's Avonds om elf uur passeren de eerste Britse vliegtuigen. Hoe het komt, ik ben bang en lig onrustig op bed. Een oorzaak is misschien het geronk dat nog zwaarder is dan voorheen. Misschien is het de angst voor overfluitende granaten. Het vliegtuiggeronk houdt driekwartier aan. Er is weinig luchtafweer. Dit kan erop wijzen dat er veel Duitse nachtjagers in actie zijn. Om 11.45 uur cirkelt een vliegmachine rond en veroorzaakt een eigenaardig geluid. Het draait boven ons huis bij tot we ineens een zware slag horen waarvan onze woning een ogenblik trilt. Iedereen denkt aan een neergestort vliegtuig. Ik loop onmiddellijk naar het raam. Ik zie in de richting Beekbergen een rode gloed. Ik kleed me direct aan en ga eerst naar mijn blokhoofd (Luchtbescherming). Deze vindt het niet nodig dat wij uitrukken. Ik besluit er zelf heen te gaan. Hij verbiedt het me echter. Het regent dat het giet. De rode gloed breidt zich snel uit. Het vliegtuig schijnt bij het kanaal te zijn neergestort. Onderweg zie ik in het bos van dr. J. Ooster [Engelanderholt 18] overal kleine vlammen tussen de bomen. Het blijken fosforbommen te zijn. Daarop besluit ik naar de woning van zijn ondergeschikte D.J. Hamer [Engelanderholt 22] te fietsen om deze van de bommen op de hoogte te stellen. In de oprijlaan ligt ook een fosforbom. Plotseling rijd ik in de takken van een half afgeknapte eikenboom. Ik krijg het idee dat er meer gebeurd is maar denk nog steeds aan een vliegtuig. Bij zijn huis aangekomen zie ik dat alle ruiten, kozijnen enzovoort uit de muren zijn gerukt. Alles is kapot. Ik zie voor het eerst in deze oorlog een vernield huis (muren en dak zijn nog wel intact). Ik word opnieuw bang door de stille eenzaamheid. Daardoor heb ik niet zo veel besef aan te kloppen, te schreeuwen of over de vensterbanken het huis binnen te lopen. De angst wordt nog vergroot door het vallen van een zware spar. Nog geen tien meter van me vandaan. Daarop besluit ik terug te gaan naar Ugchelen en hulp te halen. Ik ga naar de brandmeester Quartel en kom er overstuur aan en vertel alles. Op mijn mededeling dat Hamer en zijn vrouw dood kunnen zijn en dat ik er niet alleen meer naar toe durf wordt snel hulp gehaald. Enkele van de Geneeskundige Dienst van de Luchtbescherming worden geroepen. Tenslotte gaat Quartel met me mee. Eén van de andere is naar Hamer gegaan en beide leven gelukkig nog. Zij zijn ongedeerd en zijn van schrik op zolder gekropen. Nu het daar zo gevaarlijk is gaan we ook naar dr. Ooster zelf. De regen en het afknappen van bomen houdt niet op. Wij gaan over de grote weg en komen al spoedig tot de ontdekking dat deze geheel versperd is. Wij zetten de fietsen aan de kant en gaan lopend verder. Ik kan niet voldoende beschrijven wat ik daar zie. Berkenbomen van 40 tot 50 centimeter liggen dwars over de weg. Weer anderen hangen of staan op het punt te vallen. Hier moet een zware bom zijn ingeslagen. Wij lopen door en klimmen voortdurend over boomstammen. Totdat we in een open ruimte aankomen. Wij zien in het duister overal korte witte strepen tot een zekere hoogte. Het zijn de stronken van afgeknapte bomen. Hierdoor denken we opnieuw aan een vliegtuig totdat één van ons een vrij grote krater naast de weg vindt. De krater is naar de uitwerking gering maar toch denken we nog aan een bom van twee ton. Overal in de omtrek liggen fosforbommen te branden. Door de regen is hun uitwerking gelukkig tot een minimum beperkt. Wij lopen door en moeten over meer bomen klauteren voordat de weg weer te zien is. We durven niet buiten de weg te lopen niet wetende wat daar nog kan liggen.
L. Quartel en ik gaan naar dr. Ooster. Daar zijn alle ruiten kapot. De ravage is niet zo groot. Zij zijn ook ongedeerd en schijnen minder onder de indruk want hij verkoopt genoeg grappen. We gaan weer terug en kijken op zijn verzoek nog naar de stallen of daar iets vernield is. Er zijn slechts drie ruiten stuk. Terwijl we op de weg lopen ontmoeten we de eerste mensen uit Beekbergen namelijk een dokter en de hoofdopzichter van de Heide-Maatschappij. Deze staan ook machteloos. Wij lopen nogmaals over de bomen en kunnen onze ogen haast niet geloven zoveel er vernield is. Hamer en zijn vrouw zijn intussen weer naar bed gegaan. Eerst kan ik hun niet vinden en loop automatisch naar boven maar vind tenslotte de kamer door hun hond. Ik vertel hun wat er precies gebeurd is en breng een boodschap van dr. Ooster over. Hun slaapkamer toont binnengestoven zand. Voor het vernielde raam hangt een vloerkleed. Ook zij zitten zonder licht. L. Quartel en ik willen daarna weer naar huis gaan maar blijven nog omdat er van richting Ugchelen twee auto's naderen. Door het zwaaien met mijn dynamolampje komen de auto's langzaam dichterbij. De voorste is een vrachtwagen van de Apeldoornse Luchtbescherming. De manschappen zullen de weg vrij maken. Daarachter bevindt zich een luxe auto met onder andere de Commissaris van Politie. Deze vraagt ons direct of er een boerderij is getroffen. Vervolgens moet ik hem de krater wijzen. Later arriveert ook een inspecteur van politie. Terwijl de opruimingsdienst een begin maakt met het werk staan wij nog met de chauffeur te praten. Totdat één van ons naar een boom wijst. Een zware berk valt om en dreigt op ons en de vrachtauto te vallen. Wij lopen weg maar de boom blijft gelukkig achter een ander steken. Hieruit blijkt voldoende hoe gevaarlijk het daar in de storm en regen is. Wij besluiten nu maar naar huis te gaan. Het is al half twee en ik ben vrij moe. Alle kleren zijn doornat.

1943 ----- 9 april vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens ga ik weer naar de bomtrechter kijken. De ravage is nog groter dan ik 's nachts had kunnen vermoeden. Er is een brisantbom ('men' spreekt over een torpedobom) ontploft. De wand is naar uit scherven blijkt nog geen halve centimeter dik. Het is een hard soort staal dat een klinkend geluid maakt. Het dak van het huis van Hamer aan het Engelanderholt 22 is zwaar beschadigd. Deze familie loopt nu meestal met de jas aan in de kamer. De brandweer uit Apeldoorn ruimt de fosforbommen op. Zij schijnen er al 15 te hebben gevonden. De Duitsers komen ook kijken. Er zijn 's nachts op drie plaatsen brandbommen gevallen. Op een plek liggen minstens 50 fosforbommen, op een andere plek honderden brandstaven. In Loenen liggen beide soorten brandbommen. Door de bomexplosie in het bos van dr. Ooster zijn in Ugchelen en Beekbergen bij vele huizen ruiten gesprongen. De woningen zijn zeer verspreid. Waarom juist deze en niet de nabijgelegen huizen glasschade hebben is onverklaarbaar. Het zal voor de meesten moeilijk zijn nieuwe ruiten te krijgen omdat deze schaars zijn. 's Avonds vind ik langs de weg dicht bij de bomkrater een pamflet. Het is natuurlijk door één of ander goed vaderlander juist daar neergegooid. Mijn neef W. Willemsen (in februari gijzelaar) heeft zich intussen in Arnhem gevestigd. Hij is vrij van tewerkstelling in Duitsland. 's Avonds om 10.40 uur passeren de eerste vliegtuigen. Plotseling horen wij een zware slag. Boven de kazernes hangt een groot aantal lichtfakkels. De sirenes loeien. Er is voor het eerst luchtalarm in Apeldoorn. Ik begeef mij naar het blokhoofd en ben ook nu weer de enige die opkomt. Wat er precies is gebeurd is onbekend. Ik kom even voor twaalf uur weer thuis.

BRANDWEER. 's Nachts om half twaalf moest een Engelse bommenwerper zich van zijn last ontdoen. Vermoedelijk was hij met een Duitse nachtjager in gevecht. Hij wierp enige duizenden brandstaven, plusminus 90 fosforrubber-bommen en 4 brisantbommen af in de omgeving van het Kanaal te Beekbergen. Twee boerenschuren gingen in vlammen op. Een brandstaaf die door de rietdaken van een boerderij heen viel kwam achter een paard in de stal terecht en lag rustig onder de mest te branden. Daardoor werd een geweldige rook ontwikkeld. De boer haalde het paard direct van stal waardoor erger werd voorkomen. Hij durfde er echter niet meer naar te gaan kijken daar de brandstaaf zo lag te sissen en te spatten. Gelukkig dat de mest in de stal goed nat was waardoor de boerderij behouden bleef. Van de 90 fosforrubber-bommen waren er 48 niet geëxplodeerd, dus blindgangers. De volgende dag hebben wij ze allemaal uitgegraven en onschadelijk gemaakt. 's Middags kwam een boer bij de brandweermannen kijken naar wat ze daar deden. Toen de jongens hem vertelden hoe gevaarlijk die dingen waren krabde hij zich eens achter het oor. Hij vroeg wat zenuwachtig of er misschien ook even een met hem naar huis kon gaan. Het bleek al gauw dat hij een niet geëxplodeerde fosforrubberbom op een schap in de deel had staan. Hier stonden zeven koeien, een paard en enige varkens op stal. Gelukkig dat de bom niet gevallen was of dat er een jongen met een hamer tegenaan geslagen had. Dat wordt zo gauw gedaan en dan was de ramp voor de familie niet te overzien geweest.

1943 ----- 10 april zaterdag.

VAN HOUTUM. De Apeldoornse brandweer zet zijn werk bij de bom in het bos van dr. Ooster voort en graaft samen nog 40 fosforbommen uit. 's Avonds komen drie politieagenten bij deze verwoesting aan en lopen onmiddellijk verspreid door het bos. Zij zoeken houtdieven. Want burgers hebben al veel hout gestolen.

BURGEMEESTER PONT. ´Apeldoorn helpt Rotterdam´. Onder deze leuze werd in samenwerking met de Nederlandse Volksdienst op zaterdag 10 april begonnen met de hulpactie voor Rotterdam in verband met de daar plaats gehad hebbende ramp, het bombarderen door Engelse vliegtuigen. Hierdoor werden ongeveer 20.000 personen getroffen. Begonnen werd met een opwekking van mijn kant in de plaatselijke pers aan de burgerij van Apeldoorn om deze actie te doen slagen. Ofschoon enige tegenwerking ondervonden werd zijn de resultaten toch niet onbevredigend te noemen. Behalve een flinke hoeveelheid huisraad, kleding, schoeisel en dekking werd er 8.158 gulden aan geld ontvangen.

1943 ----- 11 april zondag.

VAN HOUTUM. De gehele dag door komen mensen bij de verwoesting door de bom in het bos van dr. Ooster kijken. 's Middags is het bijzonder druk. Men komt slechts voetje voor voetje voorwaarts evenals op de Hoofdstraat bij een feestdag.

1943 ----- 12 april maandag.

VAN HOUTUM. Volgens onbevestigde berichten zouden bij de brandbommen die donderdagnacht in een weiland over het kanaal zijn gevallen vele Duitse bonkaarten hebben gelegen.

1943 ----- 13 april dinsdag.

VAN HOUTUM. Wij kunnen vandaag onze nieuwe distributiekaarten gaan halen. De snoepkaart vervalt. De nieuwe tabakskaart heeft geen A- en B-bonnen meer. Op de levensmiddelenkaart zijn ook aardappelbonnen.

1943 ----- 14 april woensdag.

VAN HOUTUM. Om vijf uur 's middags komt een commissie onze fabriek bezichtigen in verband met een arbeidersvordering. De commissie bestaat uit twee Duitsers en twee Nederlanders. De vakgroep van de Papiermakers heeft destijds een rekwest ingediend dat de papierindustrie bij voortgaande arbeidersvordering verlamd zou worden. Zij bekijken alles snel en moeten enige gegevens over personeel, productie, kolen en elektriciteit weten.

1943 ----- 15 april donderdag.

BURGEMEESTER PONT. Door mij is heden besloten over te gaan tot verkoop van:
47 percelen grond van de afdeling Berg en Bos,
2 percelen grond van de afdeling Welgelegen,
7 percelen grond van de afdeling Verspreide Gronden.
Door de noordwesterstorm op 15 april 1943 zijn plusminus 400 bomen in Berg en Bos omgewaaid. Aan de ruiming daarvan wordt nog gewerkt.

1943 ----- 16 april vrijdag.

VAN HOUTUM. De boswachter van het Ugchelse Bos gaat op advies van zijn meerderen over in Duitse dienst. Het bos is grotendeels door de Duitsers in beslag genomen.

1943 ----- 17 april zaterdag.

VAN HOUTUM. Vanaf maandag aanstaande krijgt men één rantsoen aardappels (een kilogram) extra. Met het oog op frauduleus vlees is het slachten van honden en katten verboden.

BURGEMEESTER PONT. De zandbaan voor oplegging van de weg Nieuw-Milligen - Harderwijk nabij het Uddelermeer is op 17 april klaar gekomen.

1943 ----- 18 april zondag.

VAN HOUTUM. Iedereen wordt 's morgens wakker van het lawaai dat de Tricotfabriek veroorzaakt. Twee vliegtuigmotoren draaien proef van zes uur tot iets over tienen. Deze maken zo'n lawaai dat burgers naast de fabriek zich niet verstaanbaar kunnen maken. Het is Ugchelen nog goed te horen. Het is zuiver pesterij want anders gebeurde het wel midden op de dag of op een werkdag.

BLOEM. De boterprijs in de zwarte handel is f 15,- per pond. Hier in de buurt een dragende koe verkocht voor f 1.200,-. Een drachtig varken voor f 625,- met uitbeding van het beste big. Aan de markt te Apeldoorn zijn 4 biggen van 50 pond verkocht voor f 450,- gulden. Eieren in de zwarte handel 45 cent per stuk. Bruine bonen f 1,- per pond. Vette koeien in de zwarte handel f 3.000,-. Rundvet in de zwarte handel f 20,- per pond. De Duitsers zitten nog in Rusland waar nu noch van de Russische noch van de Duitse kant veel gevochten wordt. In Afrika zitten de Duitsers in een hoek gedreven met voor zich de linies en stellingen. Rechts een moerasgebied, links een hooggebergte en achter zich de zee. Ook hier schiet het weinig op aan weerskanten.

1943 ----- 19 april maandag.

VAN HOUTUM. 's Avonds graaf ik de krater van de bom in het bos van dr. Ooster uit. Ik vind slechts één scherf en het onderste gedeelte van de bom. Dit stuk weegt 2 1/2 kilo. Het bevat hoofdzakelijk de ontsteking. Het is voor de helft koper. De vernielde bomen hebben een waarde van enige honderden guldens. Ze zijn al omgehakt. Er moeten zoveel bomen worden omgehakt dat de houthakkers nog niet op de helft zijn

1943 ----- 20 april dinsdag.

VAN HOUTUM. De pers wijdt vele artikelen aan de 54ste verjaardag van Hitler. In Apeldoorn hangen enkele Hakenkruisvlaggen uit. Alle personen in Duitse dienst (ook personeel Ugchelse Bos) hebben 's middags vrij. De overheid deelt mee dat wij zuinig moeten omgaan met ons rantsoen suiker. Er worden misschien in het komende najaar geen suikerbonnen bekendgemaakt.

1943 ----- 24 april zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Middags komen enige Duitse foeragewagens en zelfs een landauer [vierwielig rijtuig voor 4 personen] voorbij. Later passeert een groot aantal wielrijders. Deze moffen nemen hun intrek in de gebouwen van het Apeldoornse Bos. Het viel de laatste weken al op dat de Duitsers veel beddengoed en andere rommel in de richting van Apeldoorn vervoerden. Het tabaksrantsoen wordt definitief teruggebracht op 20 sigaretten, 25 gram tabak of vijf sigaren per week.

1943 ----- 27 april dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts om twee uur word ik wakker. Grote formaties Britse vliegtuigen komen in richting Duitsland over. Spoedig val ik in slaap. Een kwartier later word ik weer wakker. Om 2.20 uur is boven het zware geronk een eigenaardig geluid te horen. Daarna weerklinkt de éne ontploffing na de andere. Ik lig te schudden in bed. De dakpannen naast mij vallen van het dak. Gerinkel van ruiten vergroot de angst voor een voltreffer nog meer. Ik blijf liggen met de gedachte dat het huis spoedig ineenstort. Zover komt het gelukkig niet. De ontploffingen (totaal zes) volgen elkaar snel op. Daarom is het niet te beschrijven of er van schrik sprake is geweest. Ik schuif mijn gordijn opzij en kijk in een vlammenzee. Het lijkt of het nabij zijnde bos geheel zal afbranden. Ook op ons terrein verlichten vlammen de omgeving. Wij staan alle direct op en zijn gelukkig ongedeerd. Bij mijn tante en zuster vlogen de glasscherven door de kamer. Beide trapten bij het uitstappen uit bed in het glas. De verduisteringsgordijnen zijn naar beneden gevallen. De sponningen zijn van de ramen weggerukt. Naast glasscherven ligt er veel zand in de kamers. In het huis hangt een fosforlucht. Mijn vader en ik gaan direct alle vertrekken rond. Er zijn gelukkig geen brandbommen in ons huis gevallen. Aan de voorkant van het huis zijn alle schilderijen en andere wandversiering naar beneden gevallen. Ik kleed me aan maar kan niet zo snel de goede kleren vinden. Of dit een gevolg van zenuwachtigheid is kan ik niet meer zeggen. Mijn vader is het eerste beneden en overal liggen glasscherven. Even later gaan we samen naar buiten. We willen naar het brandende bos lopen maar mijn neef Jan roept ons. Deze is plotseling in een grote krater gevallen terwijl hij naar ons huis wilde lopen. Deze bevindt zich midden in de weg. Een omgestoten muur houdt de massa zand tegen. Anders werd de beek afgesloten. Hierna vinden we een tweede krater. Deze is het dichtst bij ons huis en beslaat driekwart van onze voortuin. Naar schatting zijn deze kraters negen meter breed en drie meter diep. De tuin- en gasleiding zijn gesprongen. Wij kunnen echter de tuinleiding afsluiten. De gehele weg is versperd. Eerst nu beseft mijn vader aan welk gevaar hij ontsnapt is. Even voordat de bommen vielen liep vader nog buiten. Hij stond om 2.20 uur op het punt weer naar bed te gaan en was al in de slaapkamer. Intussen blijven de branden woeden. Vele fosforbommen verspreiden in richting Koolsprengen een scherp licht. Wij gaan met zijn tweeën naar de buurman. Hij is eigenaar van het bos. Zijn stromijt staat te smeulen. Ook zij zijn ongedeerd maar weten weinig van de zware bommen die bij ons zijn gevallen. Op de terugweg komen we de Luchtbeschermingsdienst tegen. Deze sluit de gasleiding af. Na veel bevelen wordt de weg vrijgemaakt. De plaatsvervangend commandant van Ugchelen is vol goede moed. Hij geeft bevel dat de Luchtbescherming de éne krater voor ons huis moet dichtgooien. Een persoon begint maar staakt al direct dit onbegonnen werk. Er komen steeds meer mensen. Het blijkt dat over een grote oppervlakte brandbommen zijn uitgeworpen. De brandweer blust een schuurtje met aangrenzende hooiberg en bij onze buurman de stromijt. Bij één viel een brandstaaf door het dak en bleef boven de kinderbedden in het plafond steken. De eigenaar had een grote tegenwoordigheid van geest en gooide de brandbom door het raam naar buiten. Hetzelfde gebeurde bij twee anderen waar een brandstaaf op de deel en in een werkplaats viel. Bij Geurts ligt het terrein vol met brandstaven die nog gedeeltelijk boven de grond uitsteken. De brandweer vindt er ook een lichtfakkel. De parachute en het magnesiumpoeder zijn verbrand. Op een ander punt zijn veel brandstaven in kippenhokken gevallen. Een 400 meter van de beide bomkraters voor ons huis hebben twee huizen even zware schade geleden als wij. Het is jammer dat deze mensen niet verzekerd zijn. Mijn moeder is met de dienstbode nog naar onze buurman geweest. Zij zijn zo vriendelijk indien nodig bedden voor ons klaar te maken. Mijn vader belt onmiddellijk naar de familie uit Apeldoorn en Arnhem. Gisteren zijn juist een tante en een neef na drie dagen logeren weer naar Arnhem vertrokken. De ravage bij de fabriek en bij mijn oom zijn even groot als bij ons. Arbeiders van de gasfabriek herstellen de gasleiding. Wonder boven wonder zijn de telefoonkabel en een kabel met 10.000 Volt spanning niet vernield. De politie houdt vanaf zes uur 's morgens wacht. Om twaalf uur komt de Ortskommandant met een hoge officier kijken. Ik luister op dat moment naar de radio die ik door het vele bezoek nog niet heb kunnen horen. Hij bemerkt het gelukkig niet. In Ugchelen is alles goed afgelopen. Slechts een jongen kreeg fosforspatten op zijn knie. Door snel ingrijpen van de brandweer is erger voorkomen. In Apeldoorn gaat het echter anders. Op de fabriek van Van Gelder en Zonen [aan de Eendrachtstraat nabij de Jachtlaan] wil men met een brandende brandstaaf demonstreren hoe lang men deze in de hand kan houden. Plotseling explodeert de brandbom. Het is er één met een kleine springlading. Eén persoon krijgt een scherf onder de kaak en bloedt dood door het doorsnijden van de halsslagader. Een aanwezige verpleegster krijgt snijwonden over beide bovenbenen. Het is een ernstige waarschuwing voor iedereen die zulke grappen wil uithalen.

BLOEM. Zwaar geronk in de nacht van zeer veel vliegtuigen. Het duurde wel 3 uur voor ze voorbij waren. Ze hebben Duisburg en 2 andere steden zwaar gebombardeerd.

BRANDWEER. In de vroege morgen deponeerde een Engelse bommenwerper zijn lading in Ugchelen. Voor de villa van de heer A. van Houtum kwamen 2 zware brisantbommen terecht. Geen enkele ruit in de villa bleef heel. Ook in de fabriek aan de overkant van de weg moesten vele ruiten het ontgelden. In de omgeving kwamen nog 8 van die zware jongens terecht. Ook werden nog vele fosforrubber-bommen en enige duizenden brandstaven afgeworpen. Hierdoor brandde nog een schuur aan de Brouwersmolenweg af terwijl een fosforrubberbom een hooiberg in brand zette. Verder nog enige kleine bos- en heidebrandjes die spoedig geblust waren. Doordat het zo donker was, was het een fantastisch gezicht, al die honderden kleine brandjes in de bossen.

1943 ----- 28 april woensdag.

VAN HOUTUM. De brandweer graaft nog een groot aantal fosforbommen uit. Een jongen uit Ugchelen is ook onvoorzichtig met een brandstaaf met springstof. Hij brengt het er echter gelukkig goed van af.

1943 ----- 29 april donderdag.

VAN HOUTUM. Het schijnt dat ons huis nu pas weer volledig op de fundamenten gaat rusten. De barsten in de muren worden steeds groter. Bij mijn oom gaan alle bepleisterde plafonds scheuren. Er komt steeds meer schade. De brandweer heeft in totaal in de omgeving van ons huis 80 fosforbommen uitgegraven.

BLOEM. Voormiddags om 10 uur een zeer zware dreun. Het was het vallen van een bom die in Zwolle op een schip munitie terecht is gekomen. Daardoor zijn in Zwolle en tot ver in de omtrek zeer veel ruiten gesprongen. Veel gewonden zouden in ziekenhuizen verpleegd worden. Krantenberichten melden als dat de manschappen van het voormalige leger zich moeten melden en dan als krijgsgevangene naar Duitsland moeten.

BRANDWEER. Vandaag werden wij ter assistentie naar Vaassen geroepen. Hier was een brandend Engels vliegtuig op een boerderij terechtgekomen. De boerderij en het vliegtuig werden geheel door brand vernield. De inzittenden kwamen om het leven.

BURGEMEESTER PONT. Bekendmaking van de Weermachtsbevelhebber in Nederland over terugvoering in krijgsgevangenschap van dienstplichtigen van de voormalige Nederlandse Weermacht. Alleen de ambtenaren van de Distributiedienst beneden de leeftijd van 25 jaar en de reserve-officieren komen voor terugvoering in aanmerking. Van de dienst in Apeldoorn komen daardoor 3 ambtenaren voor terugvoering in krijgsgevangenschap in aanmerking. Daaronder is de kassier Waardemateriaal de Heer Haakmat. Aan het CDK werd met het oog op de belangrijkheid van deze functie verzocht, indien mogelijk, te willen bewerkstelligen dat de kassier-waardemateriaal van terugvoering wordt vrijgesteld.

1943 ----- 30 april vrijdag [verjaardag van Prinses Juliana].

VAN HOUTUM. 's Morgens gaan geruchten dat alle fabrieken in Twente door het oproepen van alle Nederlandse militairen in staking zijn gegaan. Dit wordt later bevestigd. Eén machinefabriek staakte al gisterenmiddag om drie uur. In Apeldoorn zou aangeplakt staan ´Arbeiders, volgt het voorbeeld van Hengelo´. Hierop staakt onder meer de busdienst Apeldoorn - Arnhem. Drie Duitse soldaten, die met geweld in een autobus stappen, worden naar de garage overgebracht. Even later staakt ook de papierfabriek van Van Gelder en al spoedig volgt Brouwersmolen. Om 11.30 uur legt ook de Ugchelse fabriek het werk neer. 's Middags belt de Arbeidsbeurs ons viermaal op. Als het personeel 's middags nog weer begint te werken moeten wij een halve dag loon afhouden. Begint het morgen dan een dag loon aftrekken. Begint het niet dan mag men de stakende arbeiders niet meer in dienst nemen. De directie staat borg met hun leven. Alle papiermakers houden 's middags vergadering in Eerbeek. Daar staakt ook iedereen. Het doel van de vergadering is arbeiders die in militaire dienst zijn geweest en dus opgeroepen zullen worden op Duitse papierfabrieken te werk te stellen. Het doel wordt niet bereikt. De arbeiders gaan liever achter het puntdraad dan voor de vijand te werken. In Apeldoorn is het half oproer. De chauffeur is nog net op tijd met de vrachtauto in Ugchelen teruggekeerd anders had men de ruiten ingegooid. De voormannen van beide fabrieken zijn actief. Zij gaan het gehele personeel rond. De arbeiders van Brouwersmolen zullen om 5.30 uur vergaderen. Wij moeten nog voor zes uur het aantal personen opgeven die in militaire dienst zijn geweest. Het is op beide fabrieken samen acht waaronder mijn broer. 's Avonds gaat de politie vele huizen rond en zegt dat de bevolking zich tussen 20 en 6 uur niet op straat mag bevinden. Na acht uur zullen de Duitsers overal patrouilleren en op groepjes groter dan vijf personen schieten. Het werpen met handgranaten is niet uitgesloten. Er verschijnt geen krant. In Apeldoorn wordt een bulletin huis aan huis bezorgd. De Duitsers patrouilleren de hele avond over de weg voor ons huis.

BLOEM. Overal is staking uitgebroken. Men zegt dat in de grote steden in Holland en de Achterhoek deze staking vrij algemeen was. Stork en de Heemaf, die voor de weermacht werken, zouden de 29e april al in staking zijn gegaan. Men zegt dat in Amsterdam 30 man spoorwegpersoneel doodgeschoten zijn omdat ze niet wilden werken. Hier en in de omtrek lopen tot nu toe de treinen nog wel geregeld. Overigens hebben de fabrikanten hier en in de omtrek een ´last´ gekregen te moeten werken daar ze anders meegenomen zouden worden.

BURGEMEESTER PONT. De op de laatste dag van de maand optredende stakingspogingen werden door mij energiek tegengegaan en snel de kop ingedrukt. Zowel enkele gemeentediensten als ook particuliere bedrijven legden het werk neer. Zelfs van het secretariepersoneel verdwenen omstreeks 10.30 uur enkele ambtenaren. Door mij werd - na telefonische bespreking met de Beauftragten voor de Provincie Gelderland - aan de hoofden van dienst, chefs van afdelingen, directeuren van bedrijven enzovoort per rondschrijven kennis gegeven dat zij persoonlijk hoofd voor hoofd aansprakelijk gesteld werden voor het in staking gaan van de onder hen ressorterende ambtenaren en gemeentewerklieden. Ik wenste van hen per omgaand een opgave met vermelding van en het uur van diegenen die het werk neergelegd hadden en eveneens wanneer deze hun arbeid weer hervat hadden. Dit had tot resultaat dat het secretariepersoneel 's middags bij de hervatting van het werk weer geheel compleet was.
- Enkele gevallen van zelfmoord vonden plaats. Twee personen overleden door het drinken van methylalcohol.
- In verband met de terugvoering in krijgsgevangenschap van beroepspersoneel van de voormalige Nederlandse Weermacht beneden de rang van officier werd de alarmtoestand afgekondigd ter zake verstoring van de openbare orde onder de bevolking.
- De wethouder van Sociale Zaken keurde goed dat etensoverschotten van de keuken gratis ter beschikking gesteld werden aan de voor rekening van de gemeente verpleegde kinderen in de ´Enkstichting´. Op 30 april werd een overschot van plusminus 400 liter voedsel gratis uitgedeeld aan bewoners van de Vogelbuurt en de Metaalbuurt.

1943 ----- 1 mei zaterdag.

HARDONK [begin van zijn dagboek]. Sombere regenachtige dag. Winkels zijn nu weer open. Echter geen NSB-vlaggen wegens ´Feest van de Arbeid´? 's Avonds de straten na 8 uur als uitgestorven daar alle Nederlanders thuis moeten blijven. Voor mijn huis komt een SS-wacht te staan, 3 man met geweren en 1 met handmitrailleur. Ook gedurende de nacht staat er een post. Dit staat in verband met de in ons land gehouden algemene proteststaking.

VAN HOUTUM. Die nacht om 2.20 uur haalt mijn vader alle huisgenoten uit bed. Er passeren grote formaties Engelse bommenwerpers in richting Duitsland. Tijdens het aankleden stort een vliegtuig in richting Deelen neer. Het blijft lange tijd branden. Wij weten niet op welke afstand het ligt. Ook weten we niet hoe de Duitsers in deze spertijd met het oog op het standrecht personen zullen behandelen die zich bij het vliegtuig bevinden. Daarom ga ik er niet naar toe. Om 03.00 uur stort een tweede vliegtuig in richting Het Loo neer. Dit brandt niet lang. Na 1 1/2 uur houdt het geronk op. Intussen fluiten talrijke granaten over. Nu het rustig is gaan we weer naar bed. 's Morgens vertelt mijn vader dat er zojuist een Brits vlieger voorbijgekomen is. Deze zou bij de Ugchelse Berg op de grote weg zijn gekomen. Hij loopt in richting van Apeldoorn. Hij heeft zich bij Caesarea aan een voorbijkomende Duitser overgegeven. Deze mof is met verlof. Hij heeft er plotseling zo de smoor in dat hij nu een Brits vlieger moet wegbrengen. Hij moet lopen en mist zodoende een D-trein. Ik ga hem inderhaast op de fiets achterna. Hij loopt al bij Van Gelder. Het is een stevig, goed gevoed persoon en zit niet slecht in de kleren. Hij is groot en fors en de Duitser maakt een nietige indruk iedereen wil de Brit zien. Hij blijkt een Canadees te zijn. Hij lacht zo nu en dan tegen de mensen. Na het ontbijt ga ik naar het vliegtuig dat niet verder dan de Waterberg blijkt te liggen. De resten liggen overal in het bos verspreid. Van een rubberboot is de helft afgesneden en de noodrantsoenen zijn verdwenen Hier liggen twee motoren. Deze zitten helemaal in elkaar en hebben bijna geen gat in de grond geslagen. Rondom liggen tientallen brandbommen, ja zelfs complete houders met brandstaven. Een gering percentage is verbrand. We worden plotseling door de politie weggejaagd. De Commissaris van Politie komt het bos uit. Hij duldt geen burgers bij het vliegtuig. Wij besluiten het toestel van de andere kant te naderen. Onderweg zien we tegen een heuvel een groene verhoging liggen dat op een groot stuk aluminium lijkt. Bij nadering blijkt het een dode vlieger te zijn. Hij is met het hoofd op de grond gevallen en heeft zijn nek gebroken. Hij heeft een gat van circa drie centimeter in zijn hoofd. Uit zijn mond hangen dikke draden gestold bloed. Ik schrok wel even toen ik hem zag liggen. Wij melden deze vondst aan een Duitse wacht met de bedoeling het vliegtuig beter te kunnen zien. Dit lukt. We lopen er met een Duitser naar toe. Deze bekijkt hem maar raakt niets aan. De schildwacht laat ons bij het grootste wrakstuk toe. Er ligt de romp met de beide wielen. In de resten zijn stukken van fosforbommen te herkennen. Een grote band is al leeggelopen. De tweede wordt langzaam slapper. Er zouden pakken pamfletten zijn verbrand. Het is een viermotorige bommenwerper type Halifax. Op dit punt zijn we ruim 500 meter van de resten van de rubberboot. Naar we later horen ligt er elders in het bos nog de verwrongen cockpit met een verminkt lijk dat bekneld zit. Intussen vindt men een derde lijk. Deze ligt evenals degene die wij gevonden hebben ruim één kilometer van het toestel. Zijn parachute hangt in de bomen. Zijn hoofd is zwaar verminkt en bijna in tweeën. De naam van deze vlieger is Hawkins. Even later arriveert de politie met een doodskist. Het lijk wordt met de parachute gekist. Hierna ga ik naar huis. Onderweg zie ik talrijke pamfletten die maandagnacht zijn uitgeworpen. Bij de Ugchelse Berg zijn enige strooibiljetten en een groot aantal kaarten uit het neergestorte vliegtuig gevonden. Onder de kaarten is er één waarop de vliegroute tijdens de vlucht moet worden aangetekend. Deze route is tot een punt tussen Deelen en Apeldoorn bijgehouden. 's Middags komen nog twee Duitsers het terrein om ons huis afzoeken. Er worden twee Engelse vliegers vermist. De burgemeester maakt bekend dat een verblijf langer dan acht dagen als vestiging wordt beschouwd. Nu het standrecht [snelle berechting door militairen met als regel de doodstraf door de kogel] over het gehele land van kracht wordt mogen de sportwedstrijden niet doorgaan. Bioscopen geven nog alleen middagvoorstellingen. Een groot aantal vergaderingen wordt afgelast. Enkele fabrieken staken nog de hele morgen. Brouwersmolen begint om tien uur weer te werken. De Ugchelse fabriek hervat het werk om elf uur. In opdracht van de burgemeester gaat iemand de bedrijven rond om zich te overtuigen of deze werken. Hij komt niet in Ugchelen maar wel op Brouwersmolen. Daar vraagt hij nog speciaal aan een arbeider of deze het werk heeft hervat. Wij moeten nog deze dag de namen van ons personeel opgeven ter verkrijging van een Ausweis voor de speruren. Men mag zich dan alleen van huis naar de fabriek begeven. 's Middags worden alle papierfabrikanten uit Eerbeek gevangengenomen Onder hen bevindt zich mijn oom. Deze arrestatie staat in verband met de stakingen.

BLOEM. Men zegt dat een gedeelte van de politietroepen van Schalkhaar die naar België moesten vertrekken om daar de orde te handhaven ook dienst geweigerd hebben en weer geboeid in Deventer aangekomen zijn.
LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Engels vliegtuig neergestort in het bos gelegen tussen Ugchelen en Hoenderloo aan de Noordweg, fosfor en andere brandbommen. Totaal 5 doden en 150 m² bos verwoest.

BRANDWEER. Er stortte een Engelse bommenwerper aan de Waterberg te Hoenderloo neer en explodeerde op de grond. De brokstukken lagen wijd en zijd verspreid evenals de lijken van de 7 inzittenden.

BURGEMEESTER PONT. Vandaag stortte in het bos gelegen tussen Ugchelen en Hoenderloo aan de Noordweg een Engels vliegtuig neer. Daarvan vonden de 5 inzittenden de dood en plusminus 150 m² bos werd verwoest.

POLITIE (Proces Verbaal). Ter aanvulling van het proces-verbaal van 1 mei 1943 werd op 7 mei het volgende geconstateerd. Bedoeld vliegtuig was een 4-motorige bommenwerper die voordat hij op de grond kwam is geëxplodeerd. In de cabine was nog aanwezig het lijk van de bestuurder. Zijn bovenlichaam was verbrand. In de omgeving werden nog twee lijken aangetroffen. Deze zijn naar de Algemene Begraafplaats Heidehof te Ugchelen vervoerd. Daar zijn ze ter aarde besteld. Op 10 mei werd in dit verband gemeld dat het vliegtuig was neergekomen ongeveer 2 1/2 kilometer oostelijk van de weg van Ugchelen naar Hoenderloo en ongeveer 1 kilometer zuidelijk van de Noordweg. De berging van het wrak met de lijken van A. Cambrun, R. Hawkins, Th. Jardine en J. Hendry werd door militairen van het vliegveld Deelen ter hand genomen.

1943 ----- 2 mei zondag.

HARDONK. Heldere dag, met veel wind. Collecte voor de geteisterde plaatsen heeft in Hervormde Kerken niet minder dan 3400 gulden opgebracht. Om kwart over 9 ('s avonds) kijk ik nog eens over de Hoofdstraat, geen sterveling. Men vertelt dat vanmorgen weer verscheidene personen zijn gearresteerd, terwijl gisteren een aantal Eerbeekse fabrikanten gevangengenomen is.

VAN HOUTUM. 's Middags ga ik met twee neven naar het vliegtuig. Er staan slechts twee Duitse schildwachten. Alleen het terrein met de romp en de brandbommen is verboden. Het is zeer druk. Iedereen loopt door het bos om nog iets bijzonders te kunnen vinden. Op één motor liggen vier brandstaven met springlading. Er staat een schildwacht bij. De overige zijn gewone brandstaven. Overal liggen honderden stukken aluminium. Wij zien een onbeschadigde benzine- en olietank. Twee andere zijn geheel vernield. Deze tanks zijn bepantserd met een laag sponsrubber van een halve centimeter dikte. In een tank kan ruim 350 liter benzine. Uit alles blijkt dat de Engelsen nog over goed materiaal beschikken. Zij schijnen geen gebrek te hebben aan rubber en koper. De propellers van de twaalfcilinder motoren bestaan uit hout met een dunne laag kunsthars. Volgens geruchten zou een vlieger van dit toestel zich op de Hoog Buurlose weg aan de moffen hebben overgegeven. De politie weet echter van niets. De Sicherheitsdienst arresteert 's morgens een groot aantal links georiënteerden uit Apeldoorn. 's Avonds komen de fabrikanten uit Eerbeek op één na terug. Zij hebben vreselijke ogenblikken achter de rug. De Duitsers onderwierpen hen voortdurend aan een kruisverhoor, stelden hen tegen de muur op met het geweer in de aanslag enz. Alle gevangenen meenden dan ook spoedig gefusilleerd te worden. Dit is niet gebeurd. Het is te danken aan de Rijksduitser S. uit Heelsum. Door zijn actie zijn zij vrijgelaten.

BLOEM. Heden zijn de voormalige raadsleden van de Gemeente Voorst opgepakt. In Klarenbeek hebben ze G. Boschker van huis opgehaald. Men zegt dat meester Linderhof zoek is. Iemand, waarvan men meende dat hij wist waar hij was, hebben ze drie maal tegen de muur gezet en gedreigd maar zonder resultaat. In de Vecht waren ze zomaar onder de Heilige Mis in de kerk komen stappen en hebben die bewuste persoon meegenomen. 's Avonds om 8 uur moet alles van de weg zijn tot 6 uur 's morgens.

1943 ----- 3 mei maandag.

HARDONK. Zonnige dag met veel wind. Helaas komen droevige berichten over het doodschieten van verschillende gevangenen. Daaronder ook een papierfabrikant te Coldenhove bij Eerbeek. Een mededeling hierover wordt door zwaar gewapende SS-mannen aangeplakt. De stakingsbeweging wordt nog in verschillende delen van ons land voortgezet. In Apeldoorn is de dag rustig verlopen. Vanavond is alles weer uitgestorven.

VAN HOUTUM. 's Morgens worden overal aanplakbiljetten aangebracht met de bekendmaking dat vijf Nederlanders zijn gefusilleerd. Om tien uur 's morgens horen wij dat de achtergebleven Eerbeekse fabrikant D. Vreeswijk in Arnhem is doodgeschoten. In het avondblad staan in totaal 26 doodvonnissen. Over de Eerbeekse fabrikanten is nog nader bekend dat zij grote angsten hebben uitgestaan. De SD kleineerde hen op allerlei gemene manieren. Toen de bus langs enkele huizen reed maakten de moffen de opmerking ´Mooi huis´! Bekijk het nog maar eens goed want je ziet het niet weer!´ Zo ging het door. In Arnhem moesten zij allen met het gezicht tegen de muur gaan staan. Zij werden één voor één geroepen en aan een kruisverhoor onderworpen. Daarna kon de arrestant gaan zitten. De eersten troffen het zodoende. Maar de laatsten waren murw. Eén van hen heeft minstens vijf uur gestaan. Vervolgens kozen de Duitsers drie persoenen uit hun midden en zetten deze tegen de muur met de mededeling dat zij direct zouden worden doodgeschoten. Onder hen bevond zich mijn oom. Zij konden na twee uur weer gaan zitten. Er was geen schot gevallen. Tot het laatste moment werden zij met het doodschieten bang gemaakt. Een NSB-er uit Eerbeek heeft allen aangewezen. De Duitsers trachtten na de arrestaties de kelders van de betrokkenen nog te plunderen. Dit is hun niet gelukt. De moffen onderzochten de gehele morgen de fabrieken. Mijn oom probeert nog het lijk van D. Vreeswijk vrij te krijgen maar zonder resultaat.

1943 ----- 4 mei dinsdag.
HARDONK. Helder met veel wind. Het is hier in Apeldoorn blijkbaar rustig geweest. Uit Vaassen worden echter harde maatregelen van de bezetter gemeld.  VAN HOUTUM. 's Morgens om zeven uur worden drie Engelsen van het vliegtuig, dat vrijdagnacht bij de Waterberg is neergestort, begraven. 's Middags ga ik met mijn moeder naar het vliegtuig. Wij mogen ons niet buiten de Noordweg begeven. Het gemeentepersoneel zal het vliegtuig opruimen. Dit is wel het toppunt. Evenals het geval dat onze vrachtauto de gehele dag voor de Duitsers moet rijden. Daar tegenover staat dat een nietsnut een NSB-er, die de Duitsers in mei 1940 de weg door Ugchelen heeft gewezen, met een Duitse vrachtauto naar Utrecht kan verhuizen. Dit doet hij natuurlijk om bij de vergelding niet opgemerkt te worden en in de massa op te gaan. De Duitsers drijven met een mitrailleur het personeel van een ijzergieterij in Vaassen in de fabriek. Enkelen van de directie en een groot aantal werkbazen worden weggevoerd. Het personeel moet in de fabriek blijven. Totdat allen aanwezig zijn. Zij worden gevoed door de Centrale Keuken. Er staat weer een bekendmaking in de krant echter zonder namen. ´De standgerechten velden opnieuw een reeks doodvonnissen die meteen ten uitvoer werden gelegd´. Zou het nu al zo ver zijn dat de Duitsers zich ook geen moeite nemen de namen nog te publiceren. Een tweede punt dat nieuwe haat zaait vormt het geval dat de geldige boterbon met twaalf dagen is verlengd. Nu moet men met een half pond [250 gram] boter 24 dagen tevreden zijn.

1943 ----- 5 mei woensdag.

HARDONK. Laat in de nacht veel vliegtuigen overgekomen. Later hoor ik dat 4 bommenwerpers boven de Veluwe zijn neergeschoten. Het is ideaal fietsweer. In Vaassen zijn nadere berichten over moeilijke dingen die verschillende fabrieksarbeiders daar hebben doorstaan. Onze straftijd is verminderd tot 9 uur 's avonds. Met het mooie weer is er druk van geprofiteerd. Hedenmorgen kwam het ontstellende nieuws dat alle studenten, die niet getekend hadden, zich donderdag moesten melden. Bedreigingen voor de ouders wanneer dit niet gebeurt.

VAN HOUTUM. 's Nachts om één uur staan we allemaal op. Er passeren wel niet veel vliegtuigen maar het luchtdoelgeschut vuurt bijzonder lang. Er fluiten veel granaten over. Mijn broer denkt dat er een bij ons in de fabriek ingeslagen is. Het personeel zet de papiermachine daarom stil. Een vliegtuig wordt in de richting van Het Loo neergeschoten. Het cirkelt nog ruim twee minuten rond en stort daarna omlaag. De bemanning heeft dus voldoende tijd gehad om uit het vliegtuig te springen. De ijzergieterij uit Vaassen is weer aan het werk. Enige arbeiders (in de krant worden er twee genoemd) zijn gefusilleerd. Er worden in Apeldoorn door een ondergrondse organisatie kleine vlugschriften verspreid die tot algemeen verzet opruien. Wij krijgen de eerste ruiten zodat er een begin is. Nu kunnen de slaapkamers en keuken in ieder geval geheel tochtvrij worden gemaakt.

1943 ----- 6 mei donderdag.

HARDONK. Weer prachtig lenteweer. Onderwerp van de gesprekken natuurlijk de aanmelding van de studenten. Daarbij blijken vele ouders heel vreemde opvattingen te hebben van ouderplicht. Zij denken meer aan eigen leven dan aan het welzijn van hun kinderen en hun karaktervorming. Een heel eigenaardig ongeval deed zich dinsdagavond om 8 uur op de Brinklaan voor. Daar was namelijk een paard door een auto gezakt en tippelde lustig met zijn benen over de grond. Burgers boden hulp aan. Door het toen geldende 8-uur-verbod moesten de Duitsers de assistentie van de brandweer inroepen om het beest uit zijn wonderlijke positie te verlossen.

1943 ----- 7 mei vrijdag.

HARDONK. In de nacht lekker regenbuitje. Gisteren heeft zich een groot aantal studenten gemeld. De spoorverbinding met Amersfoort was vanmorgen verbroken. Wegens ´slechte´ levering door de boeren moeten we het met ons pover stukje vlees liefst 14 dagen langer doen. Toch vanavond in een beste stemming en heb die door enige biscuits nog wat aangewakkerd! Morgen hoop ik die stemming (Tunis!) bij de banketbakker nog te verbeteren? Er zijn hier weer meer troepen, veel oude mannetjes!

VAN HOUTUM. Mijn vader komt 's morgens uit Den Haag terug. De heenreis werd vertraagd doordat de trein Apeldoorn - Amersfoort niet reed (tijdbommen langs de rails bij Stroe). De spoorlijn naar Deventer was eveneens versperd. Het doel van de reis is het verkrijgen van Ausweise voor het mannelijke personeel boven 28 jaar. Dit is voor allen op twee na gelukt. De arbeiders van Brouwersmolen krijgen ook een vrijstelling.

1943 ----- 8 mei zaterdag.

HARDONK. Wisselend bewolkt, veel kouder. In de middag een zware regenbui. Vanmorgen het alarmerende bericht dat nu alle mannelijke Nederlanders van 18-35 jaar zich bij de ´arbeidsbeurzen´ moeten aanmelden. Natuurlijk weer de grens over. Vele Apeldoorners werden vandaag gedwongen om gedurende 5 dagen (iedere dag 4 uur lang) de verschillende spoorlijnen te bewaken. Een aantal van hen moest zich naar Kootwijk begeven om daar het baanvak na te gaan.

VAN HOUTUM. De Nieuwe Apeldoornsche Courant maakt opnieuw vijf doodvonnissen bekend. Het schijnt dat de gefusilleerden nog wel gekist worden maar de SS wil de lijken niet aan de nabestaanden uitleveren. Alle mannen tussen 18 en 35 jaar zijn verplicht zich bij de plaatselijke Arbeidsbureaus op te geven. Het is al weer een Duitse maatregel. Het begint er naar uit te zien dat alle weerbare mannen Nederland moeten verlaten. Er zijn wel enige uitzonderingen op deze verordening. Deze gelden slechts voor personeel van ´Rüstungsbetriebe´ en voor geestelijken. Nu blijkt welke hoge waarde de Ausweise hebben. Volgens geruchten zouden de tijdbommen te Stroe door saboteurs aan de spoorlijn zijn bevestigd. Railwachter is een nieuw beroep. Deze moeten aanslagen tegen spoorlijnen tijdig ontdekken. Deze railwachters zouden eerst een bom op een dood spoor en later op de hoofdrails hebben gevonden. Het juiste hierover is onbekend. Het is echter zeker dat van sabotage sprake is. Want 's middags moeten burgers langs de spoorlijn posten. Mijn neef Arnold komt om 1.00 uur thuis. Hij krijgt even later bericht dat hij van 1.30 - 5.30 uur bij het station Asselt moet wachtlopen. Mijn oom krijgt hetzelfde bericht. Er gaan geruchten dat wij ons hedenavond na zeven uur en morgenmiddag na twee uur niet op straat mogen bevinden. Het zullen wel geruchten blijven. De politie arresteert in de loop van de middag zo maar jongelui op straat. Zij moeten allen 's avonds en 's nachts langs de spoorlijn posten. Het is voor mij aanleiding niet meer buiten te komen. Het helpt weinig. 's Avonds komt de politie bij ons aan huis. Hij wil me eerst een nachtdienst geven maar dit wordt voorkomen. Ik moet 's morgens van 9.30 tot 13.30 uur op wacht staan. Mijn oom Jan valt er eveneens onder. Mijn vader en mijn neef Jan zijn respectievelijk te oud en te jong. De grens ligt tussen 21 en 55 jaar. Wij moeten iedere morgen tot en met donderdag aanstaande tussen de kilometerpalen 75 en 78 gedurende die tijd posten. Hierna gaat de politie naar mijn broer. Deze is minder gelukkig en krijgt de uren tussen 5.30 en 9.30 uur. Ieder krijgt een papier. Daarop wordt meegedeeld dat de burgemeester van Apeldoorn ons beveelt ter bewaking aanwezig te zijn te ..... op ..... Wij allen hebben een dag winst omdat het posten eerst morgen begint. Voor Arnold vangt het al hedenmiddag aan. Het traject ligt tussen de stations Assel en Kootwijk. Het vleesrantsoen wordt tot 28 dagen verlengd. Zogenaamd door de staking van de boeren. Theesurrogaat, bouillon en jusblokjes komen nu ook op de bon.

BLOEM. Naar aanleiding van de stakingen, die het gevolg waren van een oproep van de voormalig Nederlandse regering in ballingschap, zijn er totnogtoe veel doodgeschoten in den lande. Onder andere in Vaassen 4, Eerbeek 1, Arnhem 5 enzovoort. In Vaassen hebben arbeiders van een fabriek, die niet wilden werken, een dag en een nacht tegen de muur moeten staan. Recht op met de neus en de voeten tegen de muur. In Eerbeek wilden de arbeiders van een fabriek niet werken, op 2 na die NSB-er waren. Toen de baas zei dat deze ook maar moesten staken omdat ze toch niet werken konden werd hij hiervoor doodgeschoten. Een arbeider van het spoor in Utrecht die hoorde van de staking en dit ook had gepropagandeerd werd ook doodgeschoten omdat een juist passerende dame, die het hoorde, dit aan de ter plaatse bevoegde instanties had doorgegeven.

BURGEMEESTER PONT. Van 8 tot 14 mei moest op last van de Duitse autoriteiten in verband met sabotagedaden door burgers de spoorlijn richting Amersfoort tot aan de grens der gemeente bewaakt worden.

1943 ----- 9 mei zondag.

HARDONK. Winderig, koud weer. Verschillende mensen zijn de afgelopen nacht uit hun bed geklopt om de spoorlijnen te bewaken.

VAN HOUTUM. 's Morgens posten mijn oom en ik tussen kilometerpaal 76 en 78. Het is vrij ver weg. Het is koud en guur weer. Tussen de afgegraven heuveldijken is het zeer winderig. Vele komen nog lopend daar de politie ons naar het spoor bij het Willemsbos heeft verwezen. Dit is niet zo ver. De controle is scherper dan gisteren. De politie trof 's nachts 40 personen bij elkaar aan. 's Nachts moeten over drie kilometer 60 personen en overdag twaalf posten. Onder degenen die 's nachts de spoorlijn moeten bewaken zitten 38 paters. 's Middags komt onverwacht een pro-Duitse inspecteur van politie controleren. Door de stortregen zitten de meesten in de uitgebrande wagons die er op een dood spoor staan. Een deel zit te kaarten. Ook mijn neef Arnold. Deze krijgen een goed standje. Een van hen verdedigt zich. Want op de oproepingskaart staat alleen ´ter bewaking aanwezig te zijn´. Na deze opmerking kalmeert de inspecteur en vertrekt.

BLOEM. Zowat een week lang hebben ze in het land de voornaamste spoorwegen moeten bewaken, dag en nacht. Nu is het weer afgelopen.

1943 ----- 10 mei maandag.

HARDONK. Drie jaar geleden de Duitse inval in ons vreedzame land. Vanavond wilde men mij ook met het baantje van lijnbewaking [bewaking van de spoorlijnen] opknappen. Maar dit ging niet door!

VAN HOUTUM. 's Morgens gaan wij weer naar Assel. De controle is nog scherper. De marechaussee schrijft op ieder oproep het baanvak dat betrokkene moet bewaken. Wij moeten volgens hem wachten totdat de aflossing komt. Wij worden wel is waar op tijd afgelost maar niemand blijft langer dan vier uur posten. Ook als er geen aflossing komt. Om twaalf uur komen twee nieuwe marechaussees ons controleren. Zij zijn van de goede richting. Het hangt hun ook al einden de keel uit. Zij vinden bijvoorbeeld twee zogenaamde baanwachters achter een seinhuis lekker in het zonnetje liggend. De marechaussees nemen hen dit niet eens kwalijk. Het bevalt ons vandaag beter dan gisteren. We zitten veel uit de wind en lopen zeer weinig langs de rails. De Nederlandse jeugd tot 21 jaar krijgt van 10-15 mei een extra rantsoen taptemelk of karnemelk. Dit kan plotseling weer. Het verkrijgen van het gewone rantsoen boter is uitgesloten. Karnemelk is afvalstof bij de bereiding van boter. Deze boter verdwijnt natuurlijk naar Duitsland. 's Avonds krijg ik een nieuw strooibiljet. Dit biljet is ook in het Duits gedrukt en is in de nacht van 4 op 5 mei boven Noord-Apeldoorn afgeworpen.

BLOEM. De heden opgeroepen studenten, dat zijn zij die niet hebben willen tekenen voor een absolute overgave aan de bezettende macht, zijn naar een kamp in Duitsland overgebracht. Een jongen uit de Achterhoek was na 9 uur op weg en werd meegenomen naar het concentratiekamp Vucht. Hij is daar 14 dagen geweest - 's morgens 4 uur opstaan, dan zonder eten of drinken 3 uur mars, om 7 uur 1 snee brood met thee, werken tot 12 uur dan aardappelensoep, weer werken tot 6 uur dan 2 kuch, werken tot 9 uur - 1 kuch en dan in de hangmat waar 4 man boven elkaar hing. De tijd van 's avonds thuis zijn is verlengd tot 9 uur.

1943 ----- 11 mei dinsdag.

HARDONK. Zonnig, winderig weer. In de zaak een vrouwtje om luiers [zijn ouders hadden een manufacturenwinkel]. Ze verwachtte haar 2e baby en kon hiervoor geen babypakket met luiers krijgen. ´Wat moet ik dan doen´ riep ze wanhopig. ´Ik kan het kind toch niet in mijn hand laten poepen´. 't Is ellendig maar het zal toch moeten wanneer ze geen luiers kan krijgen. Verder geen nieuws.

VAN HOUTUM. Bij het opruimen vindt het gemeentepersoneel het staartstuk van de Halifax die in de nacht van 30 april op 1 mei bij de Waterberg is neergestort. Het ligt op ruim twee kilometer afstand van de rest in een onbegaanbaar bos. De wegwerker vindt ook nog twee lijken en komt overstuur bij de anderen aan. Zij en twee Duitsers gaan er naar toe. De moffen springen als beesten op de lijken en halen deze alle papieren en levensmiddelen af. Zij steken direct een Engelse sigaret op. Eén Duitser rukt een armbandhorloge van een dode af en steekt het vlug in de zak. Voorts vinden zij samen bijna honderd sigaretten, een overall, een bijltje en een grote hoeveelheid munitie. Deze Engelsen zullen morgen begraven worden. Volgens twee personen hebben deze Engelsen op 1 mei nog geleefd. Zij zijn 's middags dichtbij hen geweest en hoorden in dat bosvak gekreun. Ze dorsten door de vele moffen dat bos niet in te lopen. Het is jammer. Misschien hadden deze Engelsen nog gered kunnen worden. Over de gevonden sigaretten (hoogstens honderd) gaan allerlei geruchten. Men fantaseert zelfs het getal duizend en maakt de wegwerker voor een grote sufferd uit. Dergelijke praatjesmakers hielden hun mond wanneer zij ook plotseling een lijk zouden vinden. Zoiets is me nu zelf overkomen. Dan denkt men door de schrik heel anders. Het posten langs de spoorlijn is al niet zo'n grote straf meer. Wij moeten ons nu wel voor en na de diensttijd melden. Maar de politie werkt mee. We lopen veel minder dan gisteren langs de rails en zitten lange tijd achter een schuurtje uit de wind. Een marechaussee drinkt bij twee jongens een fles melk leeg. Daarna gaat hij rustig op de grond liggen totdat de aflossing komt. De Nederlandse Bank probeert het personeel van onze fabriek [dat bankpapier maakt] vrij te krijgen. Want er moeten dertien arbeiders posten. Er worden al vrijstellingen gegeven. De brandweer is geheel vrij en de Luchtbescherming mag 's nachts niet posten. De Duitsers proberen het spoorwegpersoneel te lijmen. Ze krijgen een extra rantsoen van 100 gram thee of 125 gram koffie te 'beloven'.

1943 ----- 12 mei woensdag.

HARDONK. Zachter weer met veel bewolking. Krijg clandestien vlees aangeboden à 15 gulden per pond. Dit is te duur dan maar een eitje al kost dit ongeveer 0,35 gulden per stuk.

VAN HOUTUM. Vannacht hebben degenen die op ons baanvak bij Assel toen moesten posten veel vernield. Een gereedschapskist is geheel opengebroken. De biels waar de kist op rustte zijn geheel verdwenen. Een nabij zijnde schuur is als het ware gebombardeerd. In het schuurtje ligt stro. Het schijnt dat er enigen hebben geslapen. Uit pesterij hebben de overigen de deur met een veldkei afgesloten en daarna het dak met vrij grote stenen bekogeld. Het is te begrijpen dat zij die in het schuurtje lagen er uit wilden. Uit angst hebben zij de achterwand losgebroken. Het schuurtje is erg vernield. Het heeft nu twee uitgangen. Tussen de resten van de pannen liggen tamelijk grote keien afkomstig uit de grindbedden langs de rails. Weer anderen, misschien ook wel dezelfden, haalden uit de muur van een nabij zijnd seinwachterhuis een aantal loszittende stenen. Dezelfde deugnieten gooiden met stenen op voorbijgaande treinen. Ze probeerden zelfs eenmaal het groene licht van een seinpaal met de hand te verduisteren. De politie maakt van alle gebeurtenissen melding. Om twaalf uur verschijnt een inspecteur van politie met de hoofdopzichter van de Spoorwegen uit dit district. De politie zal de daders opsporen. Als dit niet lukt dan zullen beide nachtploegen vier weken extra moeten posten. De politie wil zo min mogelijk met de Duitsers in aanraking komen. De opzichter van de Nederlandse Spoorwegen vindt de schade niet zo groot. In Barneveld heerst de geest van de vandalen nog veel meer. Daar graaft men de kilometerpaaltjes uit en legt ze naast elkaar op het grint langs de rails. Losse moeren worden verwijderd en weggegooid. Dat is sabotage! Als straf moet men bij de rails gaan staan en zijn baanvak afkijken. De betrokkenen moeten de gehele vier uur op hetzelfde punt blijven staan. Wij hebben het opnieuw goed. De controle is weer niet streng. We zitten dan ook veel in het zonnetje. Een NSB-agent uit Hoog Soeren heeft gisterennacht drie Ugchelsen bekeurd. Zij reden op de motorfiets en per auto naar hun baanvak. Het is namelijk verboden na 22 uur met een auto te rijden. Men moet het maar van NSB-ers hebben. Mijn neef R. Van Gerrevink moet nu ook slechts drie dagen als invaller posten. Binnenkort zal slechts op de tabaksbonnen eenheidstabak worden verstrekt. De sigaretten worden iets kleiner en de sigaren hebben geen bandje meer.

BLOEM. Door gebruikmaking van het politiestandrecht (dit is: waar meer dan 5 personen bij elkaar staan mag een politie er zo veel tussenuit schieten tot er 5 overblijven) zijn in Groningen naar men zegt 8 man die bij elkaar stonden, onder wie een vader en 2 zoons, allemaal neergeschoten.

1943 ----- 13 mei donderdag.

HARDONK. Verbazend mooi weer. Prachtig voor een tocht naar Vaassen. Daar ´zaken´ gedaan bij de boer. Gerucht dat alle radiotoestellen ingeleverd moeten worden.

VAN HOUTUM. Op Duisburg valt ruim 1.500 ton bommen. Wij zijn 's nachts gedurende één uur op. Het luchtdoelgeschut vuurt zo nu en dan. Minstens twee granaten fluiten over. Een komt naast een Ugchels huis in de gierput terecht en ontploft. Om 3.30 uur horen wij mitrailleurvuur van een Duitse jager. De bestuurder verschiet zomaar zijn patronen. Er is verder geen vliegtuig in de lucht. Het is voor ons de laatste dag van het posten langs de spoorlijn. Deze dag bevalt ons nog het beste van alle vijf. Het is zeer warm. De politie heeft de vernieling van het schuurtje onderzocht. De daders blijven onbekend. Daardoor ziet de politie af van strafmaatregelen om de Duitsers niet in de kaart te spelen. Volgens geruchten zou het posten langs de spoorlijn morgen om twaalf uur worden gestaakt. Alle radiotoestellen zouden door de Duitsers worden gevorderd. Het standrecht zou zaterdagavond worden ingetrokken. Slechts het gerucht over de radiotoestellen wordt bevestigd. Niemand denkt er nog over zijn radiotoestel in te leveren. Velen verstoppen of verkopen het toestel.

BLOEM. Bij het posten in Twello in de nacht van 13 op 14 mei van 2-4 uur bij de export slachterij zagen we zeer veel afweer geschut in actie van Deelen bij Arnhem op de in groten getale in de lucht bevindende Engelsen. Die gooiden een 10-tal lichtkogels uit. Het geronk duurde 3 uur. Ze hebben Duisburg en wat kleinere steden zwaar gebombardeerd melden de kranten. Krantenberichten melden het einde van een 55 weken durende strijd in Afrika door de val van Tunis. In Rusland blijft de strijd op één hoogte. Wel melden de kranten van zware aanvallen bij het bruggenhoofd van Coeban.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Projectiel ´Flak´ ingeslagen in perceel Koudhoornlaan 42 Ugchelen. Enige schade en geen persoonlijke ongevallen.

1943 ----- 14 mei vrijdag.

HARDONK. Prachtige dag. Jammer dat we om 9 uur binnen moeten zijn. Ze gunnen ons ook niets. 't Zal wel gauw weer veranderen. Het is voor de Duitse soldaten ook niet leuk door de stille straten te dolen zonder bioscoop, zonder die straatmeiden, zonder cafés. Hun stemming wordt daardoor niet verhoogd. Het gerucht over de radiotoestellen blijkt juist te zijn geweest. Alle toestellen bij de Nederlanders zijn verbeurd verklaard en moeten binnen 10 dagen ingeleverd worden (NSB-ers en andere lui uitgezonderd). Vele Hollandse jongens, die zich opnieuw voor krijgsgevangenschap moesten ´aanmelden´ passeerden Apeldoorn in gesloten veewagens. De enige opening was een raampje met houten tralies, waartussen wuivende handen heen en weer zwaaiden. Is dit een uiting van de hooggeroemde ´lotsverbondenheid´ van het Nederlandse- en Duitse volk?

VAN HOUTUM. Eén arbeider uit de Ugchelse fabriek moet zich bij de Arbeidsbeurs melden. Hij krijgt door zijn Ausweis een stempel op zijn stamkaart. De Ausweis zegt al dat hij vrijstelling heeft voor Duitsland. Ondanks de arbeidsplicht wordt het aantal Arbeidsbureaus met dertien verminderd. Apeldoorn wordt hoofdbureau. In de afgelopen nacht moesten nieuwe personen bij de spoorlijn posten. Ook dit zijn vandalen. Zij sloopten een spoorwegwagon en kregen als straf vier uur extra posten. Dit viel hun niet mee. Iedereen praat vandaag over het verbeurdverklaren van de radiotoestellen.

BURGEMEESTER PONT. In de loop van deze maand en wel op 14 mei werden door mij de nieuwbenoemde volambtelijke Kameraden Wethouders beëdigd. Daarna werd de vervanging ten opzichte van de Burgemeester en van de Wethouders onderling geregeld. De burgemeester wordt in de volgende volgorde vervangen:
1. door Wethouder Kameraad G. Stempher Jr., Loco burgemeester
2. door Wethouder Kameraad E.F. Buitenhuis
3. door Wethouder Groeneveld
4. door Wethouder Klein Lankhorst
5. door Wethouder Kameraad P. v.d. Roer
De beide Wethouders Groeneveld en Klein Lankhorst (geen kameraden) hadden al zitting in het college, nu Ere-ambtelijk. Onderling vervangen de wethouders zich als volgt:
wethouder Buitenhuis vervangt wethouder Stempher,
wethouder v.d.Roer vervangt wethouder Buitenhuis,
wethouder Stempher vervangt wethouder v.d. Roer.
De wethouders Groeneveld en Klein Lankhorst vervangen elkaar.

1943 ----- 15 mei zaterdag.

HARDONK. Veel wind, telkens zwaarbewolkt, kouder. We mogen nu weer tot 11 uur op straat. De ´straf´ is niet van lange duur geweest. De mensen zijn zeer verontwaardigd over de verbeurdverklaring van hun radiotoestellen.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zou de arbeidsplicht van 15 tot 65 jaar worden uitgebreid. Een tweede gerucht houdt in dat de bankbiljetten van 100 gulden waardeloos zijn verklaard. Dit geeft menigeen grote zorgen.

BLOEM. De tijd van 's avonds thuis zijn is verlengd tot 11 uur.

1943 ----- 16 mei zondag.

VAN HOUTUM. Velen gaan 's morgens nog kijken naar de bossen bij de Waterberg. Daar is een Brits vliegtuig neergestort. Er is weinig meer te vinden. Overal zijn wegen in de bosvakken gehakt om de zware stuken gemakkelijker te kunnen vervoeren. Op één punt liggen nog veel pamfletten. Deze vertonen echter geen oliespatten. Overal zijn gaten te zien waar men fosforbommen (in totaal 120) heeft uitgegraven. De trailer die de brokstukken naar Deelen moest vervoeren is veertien maal geladen. Volgens onbevestigde berichten zouden er vrijdagmorgen langs de spoorlijn bij Kootwijk chocoladeletters (V) zijn gevonden die uitgeworpen zijn door Britse vliegtuigen.

1943 ----- 17 mei maandag.

HARDONK. Minder wind, warmer. De ´Fahrschule´ is weer druk aan 't oefenen en verpest telkens de omgeving. Er wordt hier een leuk verhaal verteld uit één der noordelijke provincies. Bij de onlangs gehouden proteststaking trok een honderdtal boeren naar de NSB-burgemeester en eiste dat hij z'n insigne zou afdoen of anders het kanaal in. De man weigerde en enkele seconden later was hij aan het zwemmen. Aan wal gekomen werd hem dezelfde eis gesteld en nu verdween het insigne. Toen kwam de eis, driemaal roepen ´leve de Koningin´ anders weer kopje onder. Burgemeester weigerde onder hevig protest. Een aantal boeren greep hem vast en hield hem onder water. Tenslotte klonk uit de mond van de NSB-er de uitroep ´leve de Koningin.´ Van zekere zijde werd tot vervolging van de daders overgegaan, maar op dringend verzoek van de burgemeester werd de zaak gesust.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden er in Apeldoorn weer fietsen gevorderd worden.

1943 ----- 18 mei dinsdag.

HARDONK. Zonnig weer, warmer, koude wind. Geruchten over een grote stuwdamdoorbraak in het Ruhrgebied dringen overal door. In Apeldoorn zelf geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Morgens moet ik mij melden op de Arbeidsbeurs. Een portier noteert mijn naam. Drie kwartier later wordt deze afgeroepen. Ik ben een kort ogenblik bij een ambtenaar waarna ik weer een uur moet wachten. Eindelijk overhandigt iemand tegen vertoning van het persoonsbewijs mij de Ausweis met de stamkaart. Op de stamkaart staat een stempel met de woorden ´Gewestelijk Arbeidsbureau Apeldoorn´ met de afkorting Ausw. (Ausweis). Zonder dit stempel zal men in de toekomst geen distributiebonnen krijgen. Zij die geen vrijstelling voor werk in Duitsland hebben krijgen geen stempel. Het schijnt dat er zich niet veel melden. De ambtenaar zegt onder meer ´Alleen zij die een Ausweis hebben en een paar sufferds melden zich´. Deze zogenaamde 'sufferds' krijgen allemaal aanzegging om de volgende week naar Dortmund te vertrekken. De pers mag natuurlijk zoiets niet schrijven. Wij moeten de indruk hebben dat het zuiver een registratie is om te weten of alle arbeiders in een oorlogsbedrijf werken. Nu is bewezen dat een oorlogsbedrijf in Duitsland bedoeld wordt. Iedereen die geen Ausweis bezit weet van tevoren dat hij naar Duitsland moet. Dergelijke persberichten zijn alleen maar lokaas.

1943 ----- 19 mei woensdag.

HARDONK. Heldere, zonnige dag, warmer. Het grote plaatselijke nieuws is de brand van het gemeentehuis van vanmorgen omstreeks half drie. Werd uit mijn slaap gewekt door het geratel van een zware auto (precies de brandauto). Gauw uit bed en uit het raam gekeken. Een grote vlam sloeg in de richting gemeentehuis boven de huizen uit terwijl een hevige vonkenregen zich boven de Mariastraat ontlastte. Om 4 uur snel naar buiten en door de Prinsengang de Markt op. Een prachtig gezicht dat brandende gemeentehuis. De vlammen sloegen nu niet meer zo omhoog. De door het vuur verlichte vensters boden een zeldzame aanblik. Tussen 5 en 6 uur waren de vlammen gedoofd en was een groot deel van het gemeentehuis een prooi van het vuur geworden. Overdag leek het wel feest in de Hoofdstraat en op het Achtermarktplein. Iedereen wilde het afgebrande gemeentehuis zien. Eigenaardig dat het grote glas in lood raam met het portret van onze Koningin gespaard bleef en tijdens de brand hel verlicht door de vuurgloed. Het kwam daardoor prachtig uit. Trouwlustige paartjes kunnen nu in de Poort van Kleef terecht. Een gashaardje schijnt de oorzaak van de brand te zijn.

VAN HOUTUM. 's Nachts om 3.15 uur belt familie uit Apeldoorn op dat het Gemeentehuis in brand staat. Iedereen denkt direct aan sabotage maar er schijnt geen sprake van te zijn. De politie veronderstelt dat de gaskachel is ontploft. De daarboven hangende gordijnen hebben vlam gevat. De op de zolder ondergebrachte papieren vliegen brandend de lucht in. Ze komen zelfs nog in de Nieuwstraat terecht. De brand grijpt snel om zich heen. Eerst spuit de brandweer met alle stralen op het Gemeentehuis maar houdt later alleen de omliggende gebouwen nat. Iedereen gaat 's morgens kijken. Allen staan er lachend bij. Aan de achterzijde is het glas-in-lood raam veel duidelijker dan vroeger. De afbeelding van hare Majesteit Koningin Wilhelmina is zodoende goed zichtbaar. Slechts NSB-ers waaronder ook de directeur van het Arbeidsbureau staan met een zuur gezicht naar de resten van het stadhuis te kijken. Het is van voren geheel uitgebrand. Het dak stortte om 3.30 uur in. De vier muren staan nog overeind. Het bevolkingsregister schijnt geheel verbrand te zijn. Met het oog op de arbeidsplicht is het de vraag of er nog duplicaten elders liggen. 's Middags belt het Arbeidsfront op en vraagt wie van het personeel naar de 'Kundgebung' te Hengelo gaat. De man weet zelf niet eens goed wat Kundgebung betekent. Het schijnt niet in het Nederlands te kunnen. De voorman is ziek en zijn plaatsvervanger vraagt aan de leden of zij willen gaan. Allen weigeren. Brouwersmolen moet er echter voor stilstaan. Van die fabriek geven zich namelijk 20 arbeiders op. De grote spiegelruiten worden in de kozijnen van ons huis gezet. Het huis is nog niet geheel uitgewerkt. In de vloer van de garage springt een grote barst. Bij mijn oom scheurde onlangs de granieten gang over de volle lengte. Wij geven het direct op en al spoedig komt een deskundige van de gemeente kijken.

BRANDWEER. 's Morgens te 2.45 uur kreeg ik melding dat er een zware binnenbrand was in het Gemeentehuis. Ik maakte groot alarm en arriveerde binnen 5 minuten met de eerste wagen. Het plafond in de Raadzaal brandde hard. Stukken brandend hout vielen al naar beneden. De gordijnen lagen al op de vloer te branden. We zetten hier 2 stralen op. Een derde slang liet ik uitrollen om tegen de trap op naar de zolder te brengen. Gelukkig kreeg ik mijn enigste NSB-brandweerman bij me die ik met de straalpijp tegen de trap op zond. Al spoedig kwam hij weer naar beneden en deelde mee dat het daar niet uit te houden was (hij maakte zich een beetje benauwd). Het knetterde en brulde daar zo hard. De vlammen joegen door de kap naar boven. Het papier vloog brandend de zolder over en zette in een ommezien de hele zolder in vlammen. Doordat mijn NSB-spuitgast daar ging lopen kon ik het vuur op de zolder rustig zijn werk laten doen.
De brandende zolder van de Raadzaal kwam bij stukken naar beneden en deed daar zijn werk. Hier waren de kaartsystemen van het Bevolkingsregister opgeborgen waar het natuurlijk op gemunt was. Van vele van deze kasten werden de laden nog zogenaamd voorzichtig op de gang van het trappenhuis neergezet. Al spoedig moesten wij ons terug trekken daar ook dit plafond begon door te branden terwijl de brandende stukken hout op de registerladen terechtkwamen. We hebben ons toen beperkt tot het nat houden en beschermen van de omliggende gebouwen. Inmiddels joegen de vlammen door het dak naar buiten en weldra was de toren een brandende fakkel. Binnen een kwartier kwam de toren met een donderend geraas naar beneden. Het haantje draaide zich voor de laatste maal om en sloeg een spiegelruit van Café Vloon aan stukken. Dit was de enige schade die aan de omliggende percelen is toegebracht. Het vuur had inmiddels goed werk gedaan. Het grootste gedeelte van het bevolkingsregister was verbrand. Een uur na het begin van de brand arriveerde uit Arnhem een Duitse brandweerdeskundige. Nadat hij de zaak had opgenomen kwam hij naar mij toe en zei dat wij de brand prachtig gelokaliseerd hadden. Even inwendig lachen want we waren er nog lang niet. De beide Marechaussees, die de wacht hadden, werden aan een scherp verhoor onderworpen. Ze werden toch weer losgelaten. De volgende morgen was er een spoedvergadering van Burgemeester en Wethouders met de Hoofden van Dienst in de Roskam. Hier werd mij opgedragen een rapport uit te brengen over het verloop van de brand en mijn oordeel over het ontstaan van de brand. Ik belde majoor Roelofsen, chef van de Recherche Dienst voor het opsporen van brandoorzaken (een handige jongen). Ik deelde hem in het kort mee wat er aan de hand was en verzocht hem spoedig hier te komen. De volgende morgen was hij er al vroeg. Nadat ik hem had ingelicht over het verloop van de brand begreep hij de situatie volkomen. We gingen samen naar het Gemeentehuis om de brandoorzaak op te zoeken. Onder het raam waarvoor een dik pluche gordijn gehangen had stond of liever had een gaskachel gestaan [doorgestreept: Ploeger zal wel weer denken, hij begint alweer met mijn gaskachel, maar heuselijk Ploeger, mijn vaste overtuiging is: die gaskachel heeft het NIET gedaan]. Dat moest natuurlijk de oorzaak zijn geweest. We bouwden een oorzaak op en gingen nog even kijken naar een andere gaskachel in de trouwzaal. En ja een pracht bewijs, bij de uitlaat van de kachel was duidelijk verkoling en bruining van het hout in de 2e en 3e graad te zien. Vervolgens gingen wij naar de twee Marechaussees om een verhoor af te nemen. Majoor Roelofsen begon hen te vertellen hoe het gegaan was. Vervolgens nam hij ze een verhoor af. Zij begrepen elkaar volkomen. De verklaringen van de beide verdachten waren eensluidend. Het stond nu voor de heer Roelofsen vast dat de gaskachel de oorzaak van de brand was. Een rapport dat klonk als een klok en waar geen speld tussen te krijgen was werd door hem opgesteld en bij de Burgemeester ingediend. Ook werd een afschrift aan de Duitse brandweerdeskundige te Arnhem gestuurd. Deze sloot zich volkomen bij het rapport aan en stelde voor de beide verdachten van rechtsvervolging te ontslaan. De burgemeester kon uit het rapport niets wijs worden. Hij vroeg de heer Roelofsen voor Burgemeester en Wethouders en de Hoofden van Dienst dit rapport mondeling te willen komen toelichten. Alzo geschiedde. Roelofsen hield een betoog over brandstichting door hitte-uitstraling en verkoling in de 1e, 2e en 3e graad. Na afloop werden enige vragen gesteld waarna de Burgemeester zich met het rapport van majoor Roelofsen akkoord verklaarde. De beide Marechaussees waren vrij en het bevolkingsregister zo goed als geheel vernield. Daar hebben velen profijt van kunnen trekken en de omliggende percelen waren behouden gebleven.

BURGEMEESTER PONT. In de nacht van 18 op 19 mei werd het gemeentehuis te Apeldoorn goeddeels door brand vernield. Het proces-verbaal hiervan, opgesteld door de Inspecteur van Politie (Joh. de Groot) gaf mij aanleiding tot de volgende opmerkingen.
1. Uit het rapport blijkt niet duidelijk op welk ogenblik de brand is ontstaan. De marechaussee van der Heyde zegt daarover in zijn verhoor in het geheel niets. De marechaussee Munnik spreekt van 2.45 uur. De marechaussee Veldhuis, die op post stond bij de Boerenleenbank, verklaarde zeer nadrukkelijk dat hij tussen 2.35 en 2.38 uur al een vuurgloed van 2 á 3 meter breedte boven het dak van het Raadhuis zag uit komen. Vermoedelijk is de brand daarom al om ongeveer 2.30 uur uitgebroken. Hierbij rijst de vraag wat de marechaussee van der Heyde en Munnik, die wacht hadden in het raadhuis, in dit zeer belangrijke kwartier hebben gedaan.
2. Uit het rapport blijkt niet duidelijk of en zo ja hoe laat de dienstdoende marechaussees, althans 1 van deze, telefonisch melding van de brand hebben gemaakt, hetzij aan de politie, hetzij aan de brandweer zelf. De hoofdagent van der Veen, als getuige gehoord, verklaart daaromtrent dat bij hem als de hoogst aanwezige in nachtdienst eerst om 2.50 uur een mondelinge melding is binnengekomen en wel van de adjunct-commies van de Nederlandse Spoorwegen A. Wonink. Hij zou toen onmiddellijk de Brandweer opgebeld hebben die order gaf alle brandweerlieden te alarmeren.
De ondercommandant van de brandweer verklaart dat hij om 2.45 uur een melding heeft ontvangen en dat de brandweer al om 2.49 uur op de plaats van de brand was. Al deze verklaringen zijn duidelijk met elkaar in strijd.
3. Aan de Directeur van de Technische Bedrijven Ploeger en/of de adjunct-directeur Wenink moet de vraag worden voorgelegd of de gaskachels in de 8 jaar dat zij op het raadhuis stonden ook op brandgevaar werden gecontroleerd. Zo ja wanneer is dit voor het laatst gebeurd en welke bevindingen zijn daarbij opgedaan. Zo nee waarom is dit nagelaten?.
4. De vraag rijst waarom de brandweer, die toch toezicht houdt, althans dient te houden op brandblusapparaten, rookkanalen, schoorstenen enzovoort niet de gaskachels aan een regelmatige controle heeft onderworpen.
5. Eveneens is het onbegrijpelijk waarom de dienst van Publieke Werken, waaronder de dienst Gemeente-eigendommen valt, geen maatregelen heeft genomen waardoor de veiligheid van het gemeentehuis onder alle omstandigheden was gewaarborgd. Bepaaldelijk, toen de afdeling Bevolking door uitbreiding van haar werkzaamheden naar de voormalige raadzaal verhuisde en op last van de hogere politieautoriteiten de bevolkingsregisters dag en nacht moesten worden bewaakt om verlies en beschadiging te voorkomen, was dit een vanzelfsprekende plicht.
6. Hoogst onverantwoordelijk schijnt bovendien dat de Chef van de afdeling Bevolking, de heer Groeneberg, niet de minste aandacht heeft geschonken aan het feit dat het branden en/of het te hard stoken van de gaskachels brandgevaar zou kunnen opleveren. Dit niettegenstaande hij er door ambtenaren is op gewezen dat deze kachels te heet waren.
7. Uit het rapport blijkt niet of de instructies, die de in het Raadhuis dienstdoende marechaussee van den Commissaris van Politie of van de Hoofdinspecteur hebben ontvangen, voldoende waren. De marechaussee Munnik heeft mij persoonlijk verklaard dat hij niet bekend was met de plaats waar de brandblusapparaten zich bevonden en evenmin met die van de brandslangen binnen het gebouw. Bovendien en dit geldt weer de Directeur van Publieke Werken en/of de Commandant van de Brandweer zouden de brandslangen in het gebouw toen deze eenmaal met behulp van de conciërge waren aangesloten slechts een kort ogenblik een weinig water hebben gegeven en daarop de dienst hebben gestaakt.
8. De wachtmeester Jansink verklaart in zijn verhoor dat hij vermoedelijk op 11 april 1943, toen hij dienst had met wachtmeester Rensing, aan de controlerende Smorenburg en aan de opperwachtmeester de Vries er kennis van had gegeven dat de gaskachels in de Raadszaal bijzonder warm waren en dat dit naar zijn mening gevaar opleverde met het oog op de gordijnen. De adjudant Smorenburg heeft dit bericht nimmer doorgegeven. Hij verklaart in zijn verhoor ook geen maatregelen te hebben genomen daar dit naar zijn mening een aangelegenheid was die hem niet aanging. Bovendien zou hij niet bevoegd zijn over het gevaar te oordelen. Deze houding voor een politieman is hoogst laakbaar en verdient te worden bestraft. Als hiervan melding was gemaakt dan zou zowel de Commissaris van Politie als ik door opname van deze melding in het politierapport daarvan kennis hebben genomen. Er zouden terstond maatregelen getroffen kunnen zijn.
9. De conciërge Wentzel blijkt wel in alle opzichten te zijn kort geschoten. In de eerste plaats blijkt uit het verhoor van de wachtmeester van de marechaussee Naardin dat deze hem op 18 mei 1943 al had gezegd dat de gaskachels geweldig warm werden en dat dit met het oog op de gordijnen gevaar opleverde. De conciërge verklaart zich dat niet te kunnen herinneren maar daar hij er belang bij heeft zijn lei schoon te vegen kan mijns inziens aan deze verklaring geen waarde worden gehecht. Bovendien blijkt uit het rapport dat hij niettegenstaande de ontvangen opdracht om regelmatig dinsdagsavonds, dus juist op een avond waarop de brand uitbrak, de raadzaal een grote beurt te geven. De uitvoering van deze opdracht heeft hij 'stiekem' achterwege gelaten zogenaamd omdat hij teveel werk had. Om dezelfde reden maakte hij de pijpen van de gaskachels nooit schoon. Ook werd het stof daar nooit achter vandaan gehaald. Klaarblijkelijk heeft hij ook nooit geconstateerd, en dit wordt door de werkster Wansink getuigd dat zich achter een van de gaskachels flesjes olie voor schrijfmachines bevonden.
10. De Directeur van Publieke Werken dient te verklaren waarom het gebouw slechts voor 133.000 gulden en de inventaris voor het ongelukkige bedrag van 20.000 gulden was verzekerd.
Met de officier van Justitie te Zutphen werd door mij al overleg gepleegd. Ik verzocht hem het rapport zeer grondig te bestuderen en na te gaan of hier aanleiding bestaat tot strafrechtelijke vervolging van een of meerdere personen die door schuldige nalatigheid oorzaak kunnen zijn geweest van de brand.
Bij de brand in het Raadhuis zijn grotendeels vernietigd:
registers, dossiers en kaartsystemen betreffende de begrotings-, lening-, pensioen- en loonadministratie, het archief van de Financiële Commissie en diverse andere stukken en voorwerpen, onder andere de bijlagen van de gemeenterekening 1940.
De in ondertrouw zijnde paren welke die dag (woensdag 19 mei) in het huwelijk zouden treden kwamen al vroeg in de morgen informeren of dit alsnog doorgang kon vinden. Daarbij deden zich vermakelijke incidenten voor. Toen men tenslotte nog door het water wadende in de benedenverdiepingen van het Raadhuis bij de kluis kon komen bleek dat de registers van de Burgerlijke Stand nog onbeschadigd. Meegedeeld werd dat die dag de huwelijken voltrokken werden in Hotel-restaurant ´DE POORT VAN KLEEF´.
Vooraf werd de Officier van Justitie hiervan in kennis gesteld die zijn goedkeuring hieraan hechtte onder voorwaarde dat de burgemeester bij verordening de bovenzaal van ´DE POORT VAN KLEEF´ tijdelijk tot ´trouwzaal´, nog enkele andere vertrekken waarvan een bestemming als ´burgemeesterskamer´, een kamer als verblijf voor de Gemeente Secretaris en een vertrekje voor de secretaresse van de burgemeester, zo het geheel tot tijdelijk gemeentehuis ´promoveerde´.
De trouwlustigen waren gerust gesteld en verschillende paren werden die dag in ´DE POORT VAN KLEEF´ in de echt verbonden. Toen men 's middags nogmaals het Raadhuis binnendrong om te proberen bij de kluis te komen bleek dit niet meer mogelijk omdat de vloer van een bovengelegen verdieping naar beneden gekomen was juist voor de deuren van de kluis. Daardoor waren deze versperd. Tot 31 mei is door bovengenoemde afdelingen gebruik gemaakt van ´DE POORT VAN KLEEF´ en nog dagelijks worden daar huwelijken voltrokken,

1943 ----- 20 mei donderdag.

HARDONK. Prachtig weer, helder en zonnig. Men is druk bezig met het leeghalen van het gemeentehuis. Een massa papieren is verbrand of door het water beschadigd. Het gebouw zal gedeeltelijk worden afgebroken. Het overblijvende wordt van een plat dak voorzien en opnieuw voor verschillende gemeentediensten gebruikt.

VAN HOUTUM. In de Nieuwe Apeldoornsche Courant staat nog niets over de brand in het Gemeentehuis. Wel wordt van overplaatsing van verschillende afdelingen gesproken. Dit versterkt de gedachte dat er sabotage in het spel is. De Arbeidsbeurs en de Gasfabriek ruimen hun overtollige voorraden aan verbruikt papier op. Zij zijn dus lange tijd in overtreding met de voorschriften van het Rijksbureau geweest. Zij zijn zo bang voor brand dat zij al het papier maar vast uit de gebouwen in de tuin gooien. Daar kan de papierhandelaar het oprapen. De 'Kundgebung' in Hengelo moet een grote bende zijn geweest. De twintig arbeiders van Brouwersmolen zijn wel naar Hengelo gegaan maar gingen op de voorman na niet naar de fabriek van Stork. Zij wilden niet tussen al dat gespuis, tussen die grote schreeuwers zitten om te luisteren naar redevoeringen. Deze werden alleen in het Duits uitgesproken. Na een potje bier te hebben gedronken gingen zij weer naar huis. Zij weten nu dat het een grote Duitse en NSB-betoging is. Eén van hen bedankt ook al voor het Arbeidsfront. Mogen meerderen zijn voorbeeld volgen! Onze voorman (Ugchelse fabriek) vindt het fijn dat hij er niets van geweten heeft. Dat is nu arbeidsfront! Alle leden zijn op gemene, lage manieren tot het lidmaatschap van het NAF gebracht. Zij durven door het grote aantal dreigementen bijna niet voor die bedriegerkliek te bedanken.

BLOEM. Het gemeentehuis in Apeldoorn is in brand geraakt. De kelders zouden behouden gebleven zijn, wat boven de grond was is verbrand. Kale muren staan er nog. De Engelsen hebben in Duitsland 2 stuwdammen kapot laten springen. Mijnen hebben ze laten zakken, zijn voor de dammen gedreven en hebben deze vernield. Men zegt dat 2 steden onder water staan en veel land. Veel kolenmijnen en industrie in het Roergebied die de stroom van deze watercentrales hadden liggen stil. De Eger en de Fulda en de Roer ontspringen allen op het Rothaargebergte waar de Duitsers een zeer groot reservoir aangelegd hebben waar ze de industrieën in het Roergebied mee konden onderhouden van elektriciteit. Die dammen zijn nu door. Het water dat een hoogte had van 25 meter is met veel kracht de bergen afgekomen en heeft veel op zijn weg vernield. Spoordijken werden weggespoeld en pijlers weggedreven. Ook de stad Kassel zou nog bedreigd worden.

1943 ----- 21 mei vrijdag.

HARDONK. Warm weer. Nieuws valt niet te vermelden.

VAN HOUTUM. In de komende week moeten de mannen geboren in 1922 en 1923 zich bij de plaatselijke arbeidsbureaus melden. Eerst in de krant van heden wordt over de brand in het Gemeentehuis gesproken.

1943 ----- 22 mei zaterdag.

HARDONK. Toenemende bewolking. Men heeft helaas weer 4 joden opgespoord. Ze waren bij een onderwijzeres verborgen. Jammer voor deze mensen. Pas vrijdag verscheen een stukje in de Apeldoornsche Courant over de brand van ons gemeentehuis! Zou in gewone tijd zoiets belangrijks ook pas zoveel later in de krant gestaan hebben?

VAN HOUTUM. 's Middags krijgen wij twee ondergrondse blaadjes en een krantje te lezen. Het eerste is een proclamatie aan het volk en herinnert aan de deportatie van de Nederlandse Land- en Zeemacht en het oproepen van de studenten en mannen tussen 18 en 35 jaar. Het krantje is de achtste uitgave van Vrij Nederland in dit jaar en gedateerd 21 maart 1943.

BLOEM. Bij gebrek aan biggen betaalt men nu voor een goede 8 weekse big f 70,- tot f 80,- en voor een goede, neurende koe f 2.000,-.

1943 ----- 23 mei zondag.

HARDONK. Kouder, bewolkt, later weer zonnig weer. Plaatselijk geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Morgens ga ik op zoek naar het Britse strooibiljet G24. Daarvan heb ik vrijdag een stuk midden in het bos gevonden.

1943 ----- 24 mei maandag.

HARDONK. Tussen 2-3 uur gewekt door het overkomen van een groot aantal vliegtuigen, even later de sirenes ´luchtalarm´. Enige brandbommen waren in de Julianalaan gevallen zonder schade aan te richten. Later stond in de krant dat de Engelsen Dortmund hadden gebombardeerd en veel materiële schade was toegebracht. Formulieren voor de inlevering van radiotoestellen kunnen bij het postkantoor worden gehaald à 5 cent.

VAN HOUTUM. 's Nachts om één uur passeren de eerste Britse vliegtuigen in richting van Duitsland. Wij staan allemaal een half uur later op. Enige minuten daarna geven de sirenes luchtalarm. In ons blok zijn alle leden present. Dit is al een goede vooruitgang. Anders kwam nooit iemand. Intussen komen grote formaties over. Strepen verraden de richting die de vliegtuigen volgen. Het blijkt dan ook dat wij ons vergissen. De toestellen kerken terug van een grote aanval. Er komen steeds meer strepen bij. Enkele kan men zien trekken. Om half drie wordt het signaal ´Alles veilig' gegeven. De sirenes zijn niet in orde. Twee blijven doorloeien. Een ander geeft in plaats van 'Alles veilig' luchtalarm. Er moest luchtalarm worden gegeven omdat in de buurt van het paleis een paar brandstaven (nog geen vijf samen) zijn gevallen. Deze vielen dicht bij de moffen die in het paleis zitten. Dan moet er luchtalarm worden gegeven. Voor de bommenregen rondom ons huis van 26 op 27 april, die tot nu toe de grootste in de gemeente Apeldoorn is geweest, hoeft geen luchtalarm te worden gegeven. De Duitsers denken alleen maar aan zichzelf. Zij zijn al bang voor een paar brandstaven. Op last van de overheid is iedereen verplicht een lezing van de Luchtbeschermingsdienst voor zelfbescherming bij te wonen. De burgemeester van de gemeente zal de inwoners aanschrijven die bij zo'n lezing aanwezig moeten zijn. Voor de inlevering van de radiotoestellen liggen op de postkantoren formulieren. Tegen betaling van vijf cent kan men die verkrijgen. Naast de radio moeten wij dus ook nog vijf cent afstaan! Zij die de belangen van de Duitse Weermacht behartigen en voor het Nederlandse Bestuur of economische leven niet gemist kunnen worden kunnen een vrijstelling voor terugvoering in krijgsgevangenschap krijgen. Misschien krijgt mijn broer dan een vrijstelling. Het is te hopen. Door de Ausweise, die tot heden voor de arbeidsinzet zijn verstrekt, is veel fraude ontstaan. Daarom onderzoeken de Arbeidsbureaus deze vrijstellingen. Mijn neef uit Arnhem moest hem vrijdag afgeven. Hij zou vandaag maar weer eens komen horen. Hij moet echter aanstaande donderdag weer teruggekomen. Er was nog geen beslissing over zijn Ausweis genomen. Dit onzekere geeft steeds weer aanleiding tot grote bezorgdheid.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Brandstaven neergekomen op perceel Prins Mauritslaan 6, 1 stuks. Kleine schade, geen persoonlijke ongevallen. Omgeving Hogeweg in tuinen, 4 stuks. Geen schade, geen persoonlijke ongevallen.

BRANDWEER. Luchtalarm om 23.15 uur. Veel vliegtuigen in de lucht. Plotseling een blikken gerammel in de lucht. Daarna kwamen de eerste en gelukkig de enige brandstaven in de kom van het dorp terecht zonder schade aan te richten.

1943 ----- 25 mei dinsdag.

HARDONK. Kil regenachtig weer. Geen bijzonders.

VAN HOUTUM. Mijn neef Jan moet voor zijn leeftijd op de Arbeidsbeurs verschijnen. Hij krijgt zonder veel moeite het stempel op de stamkaart. Het is voorzien van een paraaf van de directeur. Dit is bij mij niet het geval. Een buurjongen werkt voor de voedselvoorziening. Hij heeft weliswaar een Ausweis maar de Arbeidsbeurs erkent deze niet en zet er op 'Afgewezen'. Hij moet zodoende naar Duitsland en geeft zich op voor hulpchauffeur. Hij moet binnenkort naar Deventer (korte opleiding) vertrekken.

BLOEM. Aan de markt te Apeldoorn betaalde men voor 2 biggen van 40 pond f 115,-.

1943 ----- 26 mei woensdag.

HARDONK. Eerst bewolkt, later helder en zonnig. In de vroegte geronk van vliegtuigen gehoord.

VAN HOUTUM. Met het oog op de sluiting van de bedrijven (arbeidsinzet) staken de Nederlandse Spoorwegen per 1 juni aanstaande de uitreiking van abonnementen. Dit treft in het bijzonder de reizigers.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Onbekend voorwerp in de vorm van een tol, waarin de bovenzijde 6 gaatjes, gevuld naar het leek met geweerkogels, in perceel Hattemseweg 20. Afgegeven aan de Ortskommandant voor onderzoek.

1943 ----- 27 mei donderdag.

HARDONK. 's Morgens regenachtig, later mooi zonnig. Een melkboer moet als ´grenadier´ in krijgsgevangenschap. Zijn machines enzovoort pikt de ´Oost Compagnie´ in voor Litouwen. De vrouw met enige kinderen blijft achter. Alles verder gewoon.

VAN HOUTUM. Er worden weer nieuwe distributiemaatregelen getroffen. Soepen en sausen komen op de bon. Schoolschriften zijn ook niet meer zonder toewijzing verkrijgbaar. Men moet in vele gemeenten de radiotoestellen al inleveren. Mijn neef in Arnhem is vrijgesteld voor werk in Duitsland. Hij krijgt zijn Ausweis terug. Deze is ter controle naar Den Haag opgestuurd.

1943 ----- 28 mei vrijdag.

HARDONK. Mooi meiweer. Tocht naar Vaassen gemaakt, gezorgd voor de gezondheid! Verder geen nieuws. 0 ja, in de nacht tussen 12 1/2 - 1 1/2 uur veel vliegtuigen over.

VAN HOUTUM. Wij staan 's nachts om half één weer op. Grote formaties Britse vliegtuigen passeren in richting Duitsland. Wij zien boven Hoenderloo een rood lichtpunt. Het verdwijnt zo nu en dan en schijnt te vonken. De vonken zullen wel ontploffende granaten zijn. Het begeeft zich langzaam in oostelijke richting en daalt enige minuten later vrij recht naar beneden. Het geeft plotseling boven de bosrand een rood schijnsel. Daarna verdwijnt het achter de bomen. Een korte vrij intense rode gloed verlicht nog even de lucht. Daarna is niets meer te zien. Wat het precies is geweest is onbekend. Het luchtdoelgeschut is weinig in actie. Wij horen geen overfluitende granaten. Lichtfakkels verlichten voortdurend de hemel. We gaan om half twee weer naar bed. Er passeren nog enkele vliegtuigen. De hoofdmacht schijnt via een andere route terug te keren. Boven Deelen is het schijnsel van een flikkerend licht te zien. Twee zoeklichten schijnen recht omhoog. Rode lichtkogels worden van de grond af afgeschoten. Het zal wel een teken voor de Duitse jagers zijn dat zij kunnen terugkeren. Omdat alles veilig is. 's Morgens horen wij dat er op de Hoge Veluwe bij de Franse Berg een Brits vliegtuig is neergestort. Een lid van de bemanning is naar een nabij zijnde woning gevlucht. Daar is hij later door de politie ontdekt.

BLOEM. Tegen half vijf na de middag passeerden een 18-tal Amerikaanse bommenwerpers, deze hadden een fabriek midden in Duitsland waar verrekijkers en fijn oorlogsmateriaal vervaardigd werd vernield. 7 Toestellen werden er neergeschoten.

1943 ----- 29 mei zaterdag.

HARDONK. Zonnig weer, maar niet warm. Vandaag verscherpte controle op hamsteren van levensmiddelen. Of er veel zal zijn ingepikt valt te betwijfelen daar de meeste mensen tijdig gewaarschuwd waren.

VAN HOUTUM. De CCD controleert deze dag zeer streng, voornamelijk op melk. Iedere voorbijganger moet zijn fietstas en dergelijke openen voor de controleur. Een vrouw moet zelfs haar kinderwagen geheel uitpakken. Deze controle is verklapt door gemeenteambtenaren. Deze verspreidden kleine briefjes. Daarop stond dat bijzonder streng gecontroleerd zal worden. Zo zullen wij binnenkort ook controle krijgen op persoonsbewijzen, verboden lectuur (zoals Britse strooibiljetten), verduistering en voorts huiszoeking naar joden. In de Nieuwe Apeldoornsche Courant staat een overzicht van de data waarop de inwoners van Apeldoorn hun radiotoestel moeten inleveren. Zo moeten bijvoorbeeld wij ons toestel inleveren op 22 juni aanstaande. Volgens geruchten zouden er donderdagnacht in de omgeving van Arnhem zeven Britse bommenwerpers zijn neergestort. Daarvan twee bij Deelen.

BLOEM. Men spreekt nu nog van de staking toen men om 8 uur van de weg moest zijn, dat in Arnhem iets over 8 uur een jongen van l2 jaar op de stoep aan het spelen was met knikkers. Deze zou door de Duitser zijn dood geschoten. Zijn ouders hadden toen een brief met 2000 handtekeningen naar Seyss Inquart geschreven over deze daad. Daarop was er een bericht terug ontvangen dat als er maar een 25-tal handtekeningen op gestaan hadden ze alle tegen de muur gezet zouden zijn en dood geschoten.
's Nachts hebben weer 2 uur lang veel vliegtuigen gevlogen die Essen voor de 4e maal hebben gebombardeerd.

1943 ----- 30 mei zondag.

HARDONK. Bleek zonnetje overdag, koude wind, tegen de avond iets regen. In de zeer volle Grote Kerk herdacht dominee Visser de vrijdag plotseling overleden emeritus predikant dominee Westerman Holstijn.

VAN HOUTUM. Het Britse vliegtuig dat vrijdagnacht op de Hoge Veluwe is neergestort had voor de val al twee doden aan boord. Aan de aanval op Essen, aldus een levende vlieger, zouden 600 vliegtuigen hebben deelgenomen. In dezelfde nacht vielen boven Enschede een grote hoeveelheid brandbommen. Er zouden 40 blokken huizen zijn verwoest. Misschien waren deze bommen afkomstig van de twaalf bommenwerpers die bij Almelo zijn neergestort. Het schijnt dat er in Twente en in de Betuwe gewoonlijk veel vliegtuigen worden neergeschoten.

BLOEM. Kranten melden weer dat zich nu de grenadiers van de voormalige weermacht moeten melden om opnieuw weer in krijgsgevangenschap gevoerd te worden. Veertien dagen geleden een oproep voor officieren die getekend hadden. Onder andere één van de Kruyff te Klarenbeek.

1943 ----- 31 mei maandag.

VAN HOUTUM. Alle leden van de gemeentelijke brandweer zijn vrijgesteld van terugvoering in krijgsgevangenschap. Zodoende is mijn broer ook vrij. Zij zullen allen een schriftelijke vrijstelling ontvangen.

SPOORWEGEN. In mei 1943 werden voor de komst van de D-trein nabij het kamp in Stroe springladingen op de rails aangebracht. De D-trein reed er overheen en één lading explodeerde maar veroorzaakte noch aan de trein noch aan het spoor enige beschadiging. De andere lading moest opgeruimd worden en dit kostte een onderofficier en een onderluitenant bijna het leven. Zij verkeerden in de mening dat de lading niet zwaar was. Bij het wegnemen van de zandbedekking ontplofte de lading met het gevolg dat een gedeelte van de spoorstaaf wegvloog en de militairen eveneens. Precies acht dagen na datum lagen er weer twee ladingen op dezelfde plaats in weerwil van het feit dat de Heren met liefst 52 man de lijn bewaakt hadden tot een kwartier vóór de ladingen aangebracht werden.

BURGEMEESTER PONT (1 - 31 mei). Vrijstelling van arbeidsinzet en van terugvoering in krijgsgevangenschap. Ofschoon ik al in de plaatselijke pers bekend maakte dat de burgemeester bij de arbeidsinzet in Duitsland GEEN taak te vervullen heeft omdat deze materie UITSLUITEND door het Gewestelijk Arbeidsbureau in overleg met de Duitse Fachberater, komt het nog steeds herhaaldelijk voor - het aantal vermeerderde zelfs - dat zich personen tot mij wenden met het verzoek hun poging om vrijgesteld te worden op grond van economische structuur van hun bedrijf en de onmisbaarheid van henzelf in dit bedrijf te willen ondersteunen. Hetzelfde geldt voor degenen die vrijgesteld wensen te worden van terugvoering in krijgsgevangenschap. Deze personen worden bij hun pogingen op een dwaalspoor geleid door het feit dat hun vakorganisatie in gedrukte of gestencilde circulaires hen aanspoort de hulp van hun burgemeester in te roepen. Het wil mij voorkomen dat deze aangelegenheid van algemene betekenis is. Deze moeilijkheden beperken zich uiteraard der zaak niet tot Apeldoorn. Mijns inziens dient ten spoedigste door de autoriteiten uitgezocht te worden of de burgemeester in deze een taak hebben te vervullen en zo ja welke. In dat geval dienen duidelijke instructies gegeven te worden. Is voor hen in deze GEEN taak weggelegd dat ik aanneem - al ware het slechts omdat in grotere gemeenten op dit punt niet voldoende tot oordelen bevoegd zijn - dan dienen door het Departement van Handel, Nijverheid en Scheepvaart, respectievelijk het Departement van Sociale Zaken de vakgroepen er op te worden gewezen dat zij de burgemeesters in de eventuele vrijstelling voor uitzending NIET hebben te betrekken. Ook het publiek dient dan van overheidswege door een duidelijke uiteenzetting in de kranten daarop te worden attent gemaakt. De taak van de Burgemeesters is verantwoordelijk en veelomvattend genoeg. Wat hij wel heeft te doen wordt hem in een stroom van lastgevingen enz. kenbaar gemaakt. Wordt niet duidelijk gepubliceerd waarmee hij zich NIET heeft in te laten dan ontstaat noodgedwongen maar volkomen nodeloos een verwijdering tussen hem en de burgerij. Immers men verwacht van hem dat hij zal optreden, althans zijn invloed zal doen gelden en een negatief resultaat zal hem worden verweten. Daarbij zal vermoedelijk meestal gemeesmuild worden dat men van een NSB-er natuurlijk niets heeft te verwachten. Ik zal het op prijs stellen indien deze mijns inziens zeer acute moeilijkheid door U ten spoedigste aan de Adviescommissie-Bestuurszaken ter behandeling zal worden voorgelegd. Dit onderdeel van mijn maandrapport heb ik rechtstreeks aan de Leider Adviescommissie-Bestuurszaken voornoemd, toegestuurd.
In de loop van deze maand werd door mij een verordening regelende de distributie van klompen vastgesteld terwijl in het bestuur van ´Het Ziekenhuis´ de navolgende kameraden benoemd zijn: H.J.B., P. vd R. en L.O.
De afdeling Algemene Zaken had bij de plaats gehad hebbende brand in het Raadhuis wel veel waterschade. Van verlorengaan of vernietiging door het vuur kan ten aanzien van deze afdeling niet gesproken worden.
De cursussen van de ´Luchtbeschermings-voorlichtinggroepen´ voor de bevolking van Apeldoorn van 15 tot 65 jaar vinden nu regelmatig voortgang met inschakeling van de Blokhoofden. De opkomst is goed. Praktisch komen 100% van de opgeroepenen en zijn de resultaten voorlopig dus uitstekend te noemen.

1943 ----- 1 juni dinsdag.

VAN HOUTUM. Door de schaarste aan bankbiljetten geeft de Nederlandse Bank hulpbiljetten van 10 en 25 gulden uit. Deze waren door de Duitsers op 20 mei 1940 verboden. Er komen afbeeldingen van leden van ons vorstenhuis op voor. Nu zien wij onze Koningin-Moeder voortaan ook weer op onze tientjes. 's Avonds houdt op het station in Apeldoorn een trein met krijgsgevangenen stil. De Nederlanders zijn in goederenwagons opeengehoopt. De raampjes zijn dichtgetimmerd. Het bericht gaat als een lopend vuurtje door het dorp. De gevangenen zingen nationale liederen. De intussen samengestroomde menigte zingt mee. De gevangenen zijn onderweg naar Maagdenburg.

1943 ----- 2 juni woensdag.

VAN HOUTUM. Alle mannen geboren in 1920 worden opgeroepen voor de Arbeidsinzet. De al om bekende Apeldoornse NSB-er B., die met iedereen ruzie zoekt, keert na zeven dagen arrest terug uit het Huis van Bewaring te Arnhem. Een 'goed' inspecteur uit Apeldoorn arresteerde hem onlangs en bracht hem persoonlijk over naar het Huis van Bewaring. De inspecteur arresteerde hem op een moment dat Meyer (commissaris van Politie) afwezig was. Hij bracht de verrader niet naar de SD omdat deze hem toch vrij zou laten. Meyer deed al het mogelijke om zijn vriend vrij te krijgen. Dit lukte eerst na een week. Nu moet B. zich eindelijk kunnen voorstellen wat hij zoveel anderen aan doet.

1943 ----- 3 juni donderdag, hemelvaartsdag.

HARDONK. Buiig weer. Hoorde dat bij het inleveren van de radiotoestellen iemand een heel oud ding met loszittende lampen en bungelende spoelen afleverde met de woorden. ´Dit ding is nog met de Batavieren de Rijn komen afzakken´.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 11.30 uur loopt agent D. vergezeld van drie 'Nederlanders' in dienst van de SD het fabrieksterrein op. Mijn vader gaat direct naar hen toe omdat zij zich bij geen van de directie vervoegen. Bij het zien van mijn vader gaan zij weer weg. Dit wekt van onze kant al argwaan. Even later (vader wil juist alles aan moeder vertellen) komen zij weer terug. Mijn vader loopt hen opnieuw weer achterna. Hij haalt hen in terwijl zij al bij de achterdeur van het huis van mijn oom zijn. Volgens D. moet er op ons terrein 'iets' verstopt zijn. Wat wil hij niet zeggen. Het(?) moet in de tweede beek links(?) liggen. Zij zoeken de gehele beek af maar vinden niets. Na even in de fabriek te hebben gekeken laat D. mijn vader en oom een papiertje zien met enige bijzonderheden. Het betreft hier koperen koppen van 50 kilo(?). Wij zouden het maar zeggen want hij (D.) zou hier toch een wacht achterlaten. Er zou bij ons veel meer verstopt zijn en dat zou wel voor de dag komen. Tenslotte gaan ze nog een droge sloot om een weide en de groentetuin langs. Zij vertrekken weer na een half uur vergeefs zoeken. Zij hebben hier bot gevangen en gaan nu naar Brouwersmolen. Intussen bellen wij de familie daar op en lichten deze in bedekte termen in. Mijn oom wacht hen op en bekent direct. De stukken koper (120 kilo) liggen in de oude vijver en zijn goed te zien. D. is in het bezit van een ruwe plattegrond van de fabriek. Hij wijst twee plaatsen aan waar olie en drijfriemen verstopt zouden zijn. De verrader heeft zijn ogen niet goed open gehad en ziet hars voor olie aan. De drijfriemen staan echter alle beschreven. Deze kunnen dus niet in beslag worden genomen. D. vindt het nog niet zo erg. Volgens hem zal de boete niet overdreven hoog zijn. Het koper is echter in beslag genomen. Dit zal onder politietoezicht uit de vijver worden gehaald. 's Middags komen twee van de vier SD-mannen terug. Het zijn rechercheurs. Wij moeten nu afwachten hoe dit zal verlopen. Het is een typisch staaltje van verraad. Het is maar gelukkig dat geen van de directie in de cel is gestopt. Wij allen dachten direct aan Vught.

BLOEM. Krantenberichten melden dat het 2e, 3e, 9e en l1e regiment infanterie zich moet melden in Amersfoort en Assen. Vandaar worden ze getransporteerd in veewagens per trein naar men zegt naar grote gevangenkampen aan de Poolse grens. Voeg hierbij dat de mannen van 18 t/m 25 jaar worden opgeroepen voor, zo als dat heet, arbeidsinzet in Duitsland dan gaan nu zeer veel jonge mannen de grens over.

1943 ----- 4 juni vrijdag.

HARDONK. Bewolkte lucht, kil weer, verbazend veel regen. Tegen de middag opklarend en mooi weer. Als groente alleen maar sla te krijgen. Op mijn vleesbon die vandaag afloopt pas aanstaande vrijdag ´vlees´ te krijgen! Leuke boel. Deze avond speciale controle van de politie op de wijze van verduisteren. Gelukkig weet ieder ervan en men heeft het aan zichzelf te wijten wanneer er last van komt.

VAN HOUTUM. 's Avonds krijg ik een nieuw strooibiljet dat in de bossen bij Gortel met grote hoeveelheden is gevonden. Het is Wervelwind nr.8. Het geeft een verslag over de maanden december en januari.

1943 ----- 5 juni zaterdag.

HARDONK. Regenachtig somber weer, later opklarend. Overal klachten over geen vlees. Slechts enige paarden geslacht. Hiervan hebben mensen na enige uren wachten slechts een stukje zo groot als een kwart kadetje gekregen. Gisteravond passeerde weer een trein met onze jongens die in krijgsgevangenschap moeten. Veel publiek, uitroepen ´Leve de Koningin´. Toch moeilijk voor de jongens zelf.

VAN HOUTUM. De Duitsers zijn zeer bezorgd over een komende invasie. In ieder dagblad staat een artikel getiteld ´Hier is het grote nieuws; Op 22 juni de invasie´. Dit zou in Engelse bladen bekend zijn gemaakt(?). Het gehele artikel is galgenhumor. 's Middags wordt het koper uit de vijver bij Brouwersmolen opgetakeld. Het rijksbureau zal een boete opleggen. Door deze 'tegemoetkoming' wordt de zaak niet voor een rechtbank gebracht. De ambtenaar van het Rijksbureau vindt het jammer dat zo'n hoeveelheid koper moet worden ingeleverd.

1943 ----- 7 juni maandag.

HARDONK. Sombere kille morgen, geleidelijk beter wordend later zelfs zon. Waar blijven onze groenten?

1943 ----- 8 juni dinsdag.

HARDONK. Bewolkt, met iets opklarend. Typerend is het volgende. Op een morgen fiets ik op de Brouwersmolenweg [nu Europaweg]. Twee jongetjes zijn druk bezig met het scheppen van paardenmest van de straat in een karretje. Er nadert een wagen met 2 paarden. Luid roept één van de jongetjes ´Baas, hebben je paarden vanmorgen al gepoept, ligt het hier dichtbij?´. ´Ja´, luidt het antwoord ´het is juist hier vlakbij gebeurd.´ Een bewijs voor de schaarste aan meststoffen. Dagelijks ziet men ook verscheidene mannen aan het speuren naar sigarettenpeukjes met de bedoeling die restjes weer tot rooksubstantie om te werken!

1943 ----- 9 juni woensdag.

HARDONK. Geleidelijk beter weer. In het begin van de avond nog een flinke kletsbui. Een groot aantal ingeleverde radiotoestellen ligt opgeslagen in een pakhuis vlak in de buurt, natuurlijk onder politiebewaking! Vandaag enige onderofficieren, die zich niet gemeld hadden, door de ´Grüne Polizei´ uit hun huizen gehaald. Wat morgen weer?

VAN HOUTUM. Radio Oranje leest de tekst van het Koninklijk Besluit voor dat de vervolging van Nederlanders, thans landverraders die de nationaliteit van een ander land hebben verworven, mogelijk maakt. Dit geldt bijvoorbeeld voor NSB-ers die Rijksduitsers zijn geworden. Volgens geruchten zou het vliegveld Deelen zijn ontruimd. Er zouden nog een paar jagers aanwezig zijn. De korenvelden rondom het vliegveld zouden worden afgemaaid. De Sint Josephstichting in Oost-Apeldoorn [nu ´Spatie´ aan de Deventerstraat] wordt ontruimd. Men brengt de patiënten bij andere inrichtingen onder. Het complex wordt voor Lazaret [= veldhospitaal] ingericht.

1943 ----- 10 juni donderdag.

HARDONK. Helder weer, frisse maar mooie junidag. Vandaag niets te vermelden.

VAN HOUTUM. Alle distributiebureaus krijgen bericht dat de ambtenaren met overvallen moeten rekenen. Het staat in verband met een voorval in Arnhem. De Duitsers schijnen binnenkort een invasie te verwachten. Alle bakkers krijgen voor zeven dagen meel. Op de betreffende bureaus zouden papieren gereed liggen. Daarbij worden de boeren gedwongen bij een invasie al hun koren te maaien.

1943 ----- 11 juni vrijdag.

HARDONK. Geen nieuws, mooi weer, warm, licht onweer.

BLOEM. Hedennacht een vliegtuig brandend neergevallen bij Teuge - Nijbroek ten gevolge van een luchtgevecht. Düsseldorf hevig gebombardeerd. Uit voornoemd vliegtuig waren Canadezen ontsnapt. Bij nasporing bij de boeren in de omgeving, door de Duitsers, is Bram van Spiegel die bij een schoolmeester in Nijbroek ondergedoken was, in een sloot gevonden echter overleden. Hij zou van schrik dood gebleven zijn.

BURGEMEESTER PONT. De schaarste aan groenten en fruit die tijdens de maand juni optrad was oorzaak dat op vrijdag 11 juni door mij enige personen werden bijeengeroepen om te proberen een hiervoor bevredigende oplossing te vinden. Tijdens de bijeenkomst waren aanwezig: de Wethouder van Sociale Zaken, de Economische Politie, leden van de PVC (Plaatselijke Verdelingscommissie). Daarin zijn de groot- en kleinhandelaren en de gemeente vertegenwoordigd en een vertegenwoordigster van de gebruikers. ´Geconstateerd werd dat ieder jaar wanneer de eerste kasgroenten ´opgesoupeerd´ zijn en van de koude grond nog niet in voldoende mate vruchten worden aangevoerd, er meestal een stagnatie in de levering plaatsvindt. Deze heft zich echter in normale tijden weer op na verloop van enige weken. In de moeilijke tijden die ons volk nu doorleeft zijn er jammer genoeg elementen die, of uit egoïsme of uit verkeerd begrepen patriottisme, proberen de voedselvoorziening in ons land in de war te sturen. Het is echter dringend noodzakelijk dat alles wordt gedaan om een rechtvaardige verdeling van de aanwezige voorraad groenten en fruit te bevorderen. Er moet worden begonnen met de bepaling dat tuinders tot een beperkte hoeveelheid rechtstreeks aan consumenten groenten en fruit mogen afleveren, buiten toepassing te stellen en verder de kleinhandelaren op te wekken tot medewerking door te weigeren tegen hogere dan de vastgestelde maximumprijzen te kopen of te verkopen. En eveneens door te bevorderen dat de ontvangen groenten en fruit zo goed mogelijk door de detaillisten onder alle inwoners gelijkelijk te verdelen. Wanneer geen vrijwillige medewerking verkregen wordt zal het noodzakelijk zijn tegen de overtreders met de scherpste middelen op te treden. Een en ander word door mededeling in de plaatselijke pers aan de burgerij van Apeldoorn bekend gemaakt.

1943 ----- 12 juni zaterdag.

HARDONK. Toenemende bewolking, gehele middag regen, tegen de avond helder. Tussen 1 - 2 uur 's morgens verschillende vliegtuigen.

VAN HOUTUM. Kort na middernacht passeren de eerste vliegtuigen. Het zijn er niet veel. Ze blijven in de buurt rondcirkelen. Vanaf 1.45 uur horen wij in de verte luchtafweer. Het schijnt van Deelen afkomstig te zijn. De kanonnen staan naar het zuiden gericht. Om 2.15 uur is het afweervuur duidelijker. Er fluiten ook weer enige granaten over. Ik ben gedurende een kwartier aangekleed en denk aan een invasie. Maar het is niet zo. De radio zwijgt over alle zenders. Wij zien in richting Arnhem een langzaam dalend rood lichtpunt. Dit is ongetwijfeld een brandend vliegtuig. Een half uur later komen vliegmachines over. We horen nog tot twee maal toe mitrailleurvuur. Daarna is het stil. Tot de neergeschoten vliegtuigen behoren de bommenwerpers die bij Teuge en Terwolde zijn gevallen. Van de bemanning van het vliegtuig bij Teuge zijn er vijf dood. Twee anderen zijn zoek. Dit heeft tot gevolg dat de politie overal huiszoeking doet. Daardoor komen enkele ondergedoken joden te voorschijn. De politie vindt echter geen vliegers. In Nederland is de verkoop van meubelen verboden. 's Middags vinden een neef en ik op een wandeling nieuwe pamfletten. Zij zijn in het Duits gedrukt. Naar schatting liggen er 200. Er zijn steeds twee strooibiljetten samengevouwen. Het zijn tot nu toe grootste pamfletten (43 x 27 centimeter) die ik ooit gezien heb. Zij zijn waarschijnlijk niet in de afgelopen nacht gevallen. Deze strooibiljetten zijn enige dagen geleden ook al in het Kroondomein gevonden. Mijn broer gaf met er gisteren één die afkomstig was uit Amersfoort. Zij zijn vermoedelijk door een verkenningstoestel uitgeworpen. Want ze lagen de dag na de aanval op Wuppertal (30 mei) daar nog niet. Het pamflet handelt geheel over Tunis.

BLOEM. Heden zijn G. Boschker en B. Boergondiën uit het kamp teruggekeerd na 6 weken verblijf daar. Ze werden feestelijk ontvangen en er was veel belangstelling.

BURGEMEESTER PONT. Een drietal vrachtwagens (wagens 18, 20 en 21) ingedeeld bij de luchtbescherming werden gevorderd. Zij dienen voor 12 juli 1943 te zijn ingeleverd. Pogingen om de vordering te doen opheffen hebben gefaald. De overige al vroeger gevorderde auto's (wagens 17, 24, 25 en 26) behoefden nog niet te worden ingeleverd.

1943 ----- 13 juni zondag, eerste Pinksterdag.

HARDONK: Afwisselende bewolking, regenbuitjes, later in de middag zon. Drukke kerkdienst door dominee v.d. Burg met zang door het kerkkoor.

VAN HOUTUM. 's Nachts passeren meer vliegtuigen dan in de vorige nacht. Het luchtdoelgeschut is zeer actief. Recht boven ons huis ontploffen hoog in de lucht granaten. Er stort een vliegtuig in richting Deelen neer.

1943 ----- 14 juni maandag, tweede Pinksterdag.

HARDONK: Sombere morgen met af en toe wat regen, tegen de middag opklarend. Koel. Op straat druk, maar meest wandelaars, steeds minder fietsen wegens bandenschaarste. Nieuws is er al heel weinig. Kan een stuk goede volvette kaas kopen à 2,50 gulden per pond. Hoor dat clandestiene boter ook goedkoper is. Vandaag sprak men van 8 gulden per pond [500 gram].

VAN HOUTUM. Het aantal pensiongasten op de Veluwe is met deze feestdagen weer abnormaal groot. Voor de meeste van hen is het eten dat zij hier kunnen krijgen een traktatie. Het grootste gedeelte moet 's avonds weer naar huis vertrekken. Alle treinen zijn overvol. Het komt ons voor dat er een extratrein wordt ingelast of dat er goederenwagons bij de personentreinen worden aangekoppeld. Het Balkanleven schijnt terug te keren. De vakantietijd is voorbij. Nu moeten de stedelingen weer uren in de rij staan om een beetje groenten of aardappels te verkrijgen. Soms ziet men in de stad een rij mensen op het trottoir staan zonder dat er een winkel of iets dergelijks in de buurt is. Zij gaan er staan, meestal door geruchten, dat er een groentehandelaar zal venten. Zo zijn de toestanden in de steden. Daar moeten de burgers hun levensmiddelenvoorziening nog meer uitrekenen dan wij. Om een beetje pap te verkrijgen wordt de taptemelk nog met water aangelengd. Het is één van de tientallen voorbeelden hoe men zich in deze tijd moet behelpen.

1943 ----- 15 juni dinsdag.

HARDONK. Wisselende bewolking, enkele onweersbuitjes, 's avonds zelfs hagel, prachtige zonsondergang. Vanavond naar M. [waarschijnlijk de heer Moerman] geweest.

VAN HOUTUM. 's Nachts om één uur passeren de eerste vliegtuigen. Eerst is nog even afweergeschut en mitrailleurvuur te horen. Daarna komt de hoofdmacht om 1.30 uur over. Het zware dreunende geronk is voor ons aanleiding om zich aan te kleden. Gedurende een half uur komen grote formaties over. De vliegtuigen laten enige strepen achter. Wij horen daarna nog enige afgedwaalde machines maar het zijn er weinig. We gaan om 2.30 uur weer naar bed. Tijdens het passeren van de hoofdmacht zwijgt het luchtdoelgeschut. Ambtenaren verspreiden onlangs al papiertjes met vier data erop wanneer streng gecontroleerd zou worden. Het eerste betrof controle naar melk en het tweede naar verboden lectuur. Van deze laatste controle is niet veel gemerkt. De Duitsers hebben weer twee rustige dagen achter de rug om nieuwe verordeningen in strijd met ieder recht uit te denken. De krant houdt zich voornamelijk bezig met oproepen aan militairen en voor de arbeidsinzet. Aangaande de arbeidsinzet slaan de moffen een nieuwe weg in. Zij stappen enigszins af van het systeem van Ausweise. Er wordt te veel bedrog mee gepleegd. Alle in 1923 en 1924 geboren mannen moeten zich opnieuw melden. Hun Ausweise zijn ongeldig. Zij moeten onherroepelijk naar Duitsland. In welk vitaal bedrijf betrokkene ook mag werken. Hij moet naar Duitsland. Men moet al bijzondere doktersattesten hebben om door lichamelijke gebreken afgekeurd te worden. De dokter op de Arbeidsbeurs keurt alleen op verzoek. Daarbij komt nog dat van een goed onderzoek geen sprake is. Hierna zal de lichting 1922 worden opgeroepen. Voor diegenen die geboren zijn in 1921, 1920, 1919 en 1918, zal nog een nadere regeling worden getroffen. Seyss-Inquart stelt aan alle Betriebsführer een desbetreffend schrijven dat zowel in het Duits als Nederlands gesteld is. Voor de arbeidsinzet is bepaald dat gehuwde vrouwelijke ambtenaren in dienst kunnen blijven. Het is natuurlijk een bepaling om nog meer mannen naar Duitsland te kunnen deporteren. In Zwolle slaan twee mannen een NSB-er bewusteloos en stoppen hem een meter diep in de grond. Het is jammer dat de daders in Duitse handen zijn.

BURGEMEESTER PONT (Gemeentewerken). De om onbekende redenen in november 1942 door de Sicherheits Polizei gearresteerde technisch ambtenaar M. Huigen is uit het concentratiekamp te Vught vrijgelaten. Het plegen van een strafbaar feit is hem niet ten laste gelegd.

1943 ----- 16 juni woensdag.

HARDONK. Koele wind, telkens regen, ook nog hagel, geen juniweer. Steeds meer jonge mensen moeten weg.

VAN HOUTUM. 's Morgens komen controleurs van het Rijksbureau voor Non-ferrometalen [= niet-ijzerhoudende metalen] en van het Rijksbureau voor chemische producten op Brouwersmolen. Beide zijn van de goede partij. Volgens hen zal de boete niet zo hoog zijn. De zaak (alleen koper) is in handen van het Rijksbureau. 's Middags worden wij opgebeld dat agent D. met alle geweld een proces-verbaal wil opmaken en het in handen van Duitse instanties heeft gegeven. Het wordt er voor ons niet mooier op. Zoals ook hier weer blijkt probeert de NSB bij de meerderen in een goed blaadje te komen met de bedoeling een beloning te krijgen. Corruptie viert bij hen hoogtij. Mijn neef, die per trein vanuit Amsterdam terugkeert, is onderweg drie maal gecontroleerd naar zijn persoonsbewijs. De controleurs hebben boeken bij zich waarin alle kenmerken van de persoonsbewijzen voor mannen staan.

1943 ----- 17 juni donderdag.

HARDONK. Weer een dag met afwisselende bewolking, kil en telkens regenbuien. Iedereen in zorg over de jongens van 18-25 jaar.

VAN HOUTUM. De politie controleert 's morgens iedere voorbijganger naar het persoonsbewijs. Zij nemen het nogal licht op. 's Avonds komen enige kinderen bij mijn vader. Zij delen mee dat er in ons fabrieksbos een onontplofte luchtdoelgranaat ligt. Slechts de punt is verwrongen. De granaat is verder intact, is 32 cm lang, 7 1/2 breed en weegt ongeveer 5 1/2 kilogram. Volgens de politie is het projectiel ongevaarlijk. Het is verroest en schijnt er al een tijdje te hebben gelegen.

1943 ----- 18 juni vrijdag.

HARDONK. Prachtig zonnig weer. Oud huisje Zwolseweg gekiekt, bejaard vrouwtje gaf direct toestemming. Wat een prachtig oud woninkje! In Wiesel een sprengenbeek opgenomen en een mooie sprengenkop bekeken. De mooiste die ik gezien heb. Ook hiervan nog een opname gemaakt. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Avonds komt uit Amersfoort een zeer lange personentrein aan. De chauffeur van onze vrachtauto staat juist bij het station. Hij leest op de wagons ´Leve de Koningin. Engeland wint toch! Wij komen spoedig terug enzovoort´. In de trein zitten jongens van 18 en 19 jaar die voor de arbeidsinzet weggevoerd worden. De Duitse soldaten dwingen de jongens de zinnen van de wagons te vegen. Het dreigen met de revolver helpt niets totdat de jongens met de kolf van het geweer uit de coupés worden geslagen. De chauffeur ziet verder niets meer omdat hij van een Duitse soldaat moet doorrijden. Er zijn vast en zeker gewonden gevallen onder deze jongelui. Niet alleen het wegvoeren van deze twee jaarklassen maar ook het mishandelen van hen is misdadig. Wij kunnen ons nog maar half voorstellen wat er met de gedeporteerden gebeurt. Zo nu en dan wordt eens een tipje van de sluier opgelicht.

1943 ----- 19 juni zaterdag.

HARDONK. Geweldig slechte dag, druilerige regen. Maandag moeten weer veel jongens naar Duitsland. Verder de soldaten van het 20e regiment infanterie en de reserve-officieren! Opnieuw een transport in veewagens Apeldoorn gepasseerd.

VAN HOUTUM. Op alle lagere scholen worden aan de kinderen zeven á acht sinaasappels verstrekt. Deze zijn vanuit Spanje naar Nederland gestuurd. Hare Majesteit Koningin Wilhelmina heeft aan het Rode Kruis opdracht gegeven de ondervoede Nederlandse kinderen een zeker aantal sinaasappels te doen toekomen. De kinderen moeten ze op school opeten. De Duitsers nemen een deel van het Orderbos in beslag. Het ligt naast de kazernes en zal geheel worden omgehakt om een schootsveld te krijgen. Wat zijn ze toch bang! Zoals bekend wordt er bij Harskamp een groot concentratiekamp gebouwd. Al het materiaal ervoor nodig wordt gestolen. Het prikkeldraad en de verdere afrastering (onder meer betonnen palen) worden langs de bossen en weiden weggehaald. Het zo mooie betonnen hek langs het Ugchelse Bos is zodoende geheel verdwenen. Het hek langs ons fabrieksbos zal dan ook wel verdwijnen. Volgens geruchten zouden er onlangs bij Schaarsbergen door Britse vliegtuigen minstens drie kisten zijn afgeworpen met veel munitie en sigaretten.

1943 ----- 20 juni zondag.

HARDONK. Het weer is plotseling veranderd. Prachtige zomer met veel zuidenwind. Niets.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen 100% van de Nederlandse tuinbouw. De tuinders in Huissen laten daarom de groente grotendeels op het land verrotten. Men geeft als oorzaak gebrek aan arbeidskrachten. De burgers kunnen nu in kleine hoeveelheden clandestien groente verkrijgen. Met de kersen gaat het al net zo. De burgers moeten zelf de kersen plukken. Het vervoer is natuurlijk verboden maar daarop is altijd een uitweg te vinden. Het komt ook al voor dat de Duitsers de boomgaarden gewapend binnendringen en zelf de kersen plukken. Daarna verdwijnen ze met de vruchten zonder te betalen.

1943 ----- 21 juni maandag.

HARDONK. Onophoudelijk regen, pas na 5 uur droog. Jongens ruzie op de Asselsestraat. Man in burger (hulpagent, in 3 weken klaargestoomd) schiet met los kruit.

VAN HOUTUM. 's Morgens om acht uur meldt mijn broer zich aan de Friesland-kazerne in Assen. Hij moet in verschillende zalen zijn Ausweis en persoonsbewijs laten zien. Beide worden steeds scherp gecontroleerd. Tenslotte krijgt Jaap op zijn Ausweis een stempel van de Feldpost en van de Ortskommandantur. Hieruit blijkt overduidelijk dat het aanmelden bedrog is. Het uitreiken van Ausweise is enkel een middel om namen te verkrijgen. Mijn broer is van mening dat hij voor de Duitsers geen militair meer is. Hij zal later via het Arbeidsbureau voor de arbeidsinzet worden opgeroepen. Slechts één uit zijn groep wordt krijgsgevangene. Jaap is binnen een half uur weer buiten de kazerne. Hij belt direct naar huis op. In Assen heerst een anti NSB stemming. Zodoende hebben de landverraders er deze dagen ook geen praatjes meer. De productiecommissaris voor Tuinbouw en Ooftteelt maakt bekend dat het vervoer van bosbessen is verboden. De Duitsers leggen ook hier voor 100% beslag op de opbrengst.

1943 ----- 22 juni dinsdag.

HARDONK. Mooi zomerweer. Gefietst langs molen Hogekampweg. Bosbessen mogen alleen nog maar geplukt worden in het kader van de ´voedselvoorziening Nederland´. Groente ontzettend schaars, vandaag weer niets gehad. Volgens de krant zou vandaag de invasie zijn. Ze hebben zich daar zeker vergist!

VAN HOUTUM. Twee jaar na de Duitse inval in Rusland. 's Morgens om 9.30 uur horen wij zwaar vliegtuiggeronk. Met de verrekijker tellen we minstens 50 vliegmachines. Later horen we allerlei berichten uit andere plaatsen. In Amsterdam heeft men gedurende een uur luchtalarm. Dit is ook in Arnhem. Boven Deventer en Hengelo is het zwart van de vliegtuigen. Het zijn er honderden. Schijnbaar Amerikanen. De bommenwerpers keren via de Betuwe terug. Iedereen die daar woont of toevallig vertoeft, spreekt over een enorme luchtvloot. Eén van onze kennissen is op dat moment in Huissen en ziet tot achtmaal toe witte stipjes achter een vliegtuig dat later neerstort. De stipjes zijn parachutes. De eerste vlieger daalt na 20 minuten op de grond bij een boerderij. De boeren geven hem direct eten. Even later houdt een luxe wagen voor de boerderij stil. In de auto zit de marconist van het vliegtuig. Hij wordt naar de andere vlieger gebracht. Zij omhelzen elkaar direct. Beide Amerikanen lijken voor in de twintig te zijn. Een uur later verschijnen de Duitsers. Niet alle acht kunnen worden gevangengenomen. Een deel is ontsnapt. Mijn vader en broer komen 's middags terug uit Haarlem. Zij hebben in de trein veel burgers uit Rotterdam gesproken. De Maasstad is 's morgens gebombardeerd. Er zouden veel doden zijn onder het personeel van Wilton. 's Nachts tussen één en vier uur passeerden grote formaties Britse vliegtuigen Amsterdam. 's Middags moeten wij ons radiotoestel inleveren. Ik wil eerst nog naar Radio Oranje, die de rede van Prins Bernhard herhaalt, en naar de BBC om 2 uur (in het Duits) luisteren. Nog juist hoor ik dat de Royal Air Force in de afgelopen nacht Krefeld heeft aangevallen. Van de meer dan 700 bommenwerpers keren er 44 niet terug. Daarna breng ik de radio weg. Velen zeggen nog tegen mij ´Kerel wat een mooi toestel! Heb je geen andere? Laat hem vallen of zal ik er een trap tegen geven enzovoort enzovoort.´ De inlevering vindt plaats bij hotel Prinsen. Van de zes personen die achter de tafel zitten is het voor vier beter in Duitsland te gaan werken dan zich bezig te houden met het inleveren van radiotoestellen. Onze radio is tot dat moment de mooiste. Maar er zullen nog twee toestellen van dezelfde uitvoering volgen. Ik krijg een derde van het formulier terug. Dat kostte nog vijf cent! Het tweede wordt op de radio geplakt en men houdt het derde voor de administratie. Bovendien worden alle bijzonderheden nog in een groot register genoteerd. Nu dit Philipstoestel weg is is het vanzelfsprekend dat de dagelijkse gebeurtenissen niet meer met zo'n grote nauwkeurigheid kunnen worden verzameld. Op een vergadering in Apeldoorn wordt gesproken over de groenteschaarste in onze gemeente. De NSB-burgemeester geeft de schuld aan de sluikhandelaren. Hij vergeet op te merken dat er iedere nacht (nooit overdag) een groot aantal treinen met groente van Nederland naar Duitsland vertrekken. In een land dat in vredestijd al een groenteoverschot had zal nu, nu de tuinbouw intensiever is, gebrek aan groente zijn! Dat hoeft Pont ons niet wijs te maken. Wij hebben de ogen en oren niet in de zak. 's Avonds passeren vijf Ju 52 transportvliegtuigen laag in richting Deelen.

BLOEM. Vannacht passeerden in 2 1/2 uur tijd enkele honderden zeer zware vliegtuigen in de richting Zutphen. Enkelen hebben gezien dat, door jachtvliegtuigen en afweer, een 10-tal vliegtuigen aangeschoten zijn en brandend omlaag vielen.

1943 ----- 23 juni woensdag.

HARDONK. Vannacht vliegtuigen. 1 Duitse jager bij Groenendaal en 1 vliegtuig bij Christiaan de Wet (Hoge Veluwe) neergeschoten. Onderzoek naar oude boerderijen in Oosterhuizen gedaan, maar niets moois meer kunnen vinden. Wel veel bloemen bij de Gasthuismolen.

VAN HOUTUM. Om één uur passeren de eerste Britse vliegtuigen. Al spoedig zien we een rode stip in richting harskamp. Deze verdwijnt langzaam. Een tweede in richting Deelen veroorzaakt vanaf de grond nog even een korte opflikkering. Kort daarop zakt een derde lichtpunt vrij snel in dezelfde richting naar beneden. Het zijn waarschijnlijk geen lichtfakkels maar neergestorte vliegtuigen. Om 1.30 uur zien we in richting Otterlo duidelijk mitrailleurvuur (strepen door de lucht). Even later zakt een witte lichtmassa in richting Hoog Soeren omlaag. Het is nu zeker een vliegtuig. Inmiddels gaat het geronk door. De meeste formaties zijn op de terugtocht. Enkele toestellen blijven in de buurt rondcirkelen. In de richting van het Ruhrgebied is een groot rood schijnsel te zien. Het schijnt er hard te branden. Plotseling verlicht een groene fakkel onze omgeving verlicht een groene fakkel onze omgeving met scherp wit licht. Misschien neemt een vliegtuig een foto. We zien in richting Harskamp opnieuw een stip aan de hemel. Misschien is het al weer een brandend vliegtuig. Op dat moment worden we afgeleid door mitrailleurvuur uit richting Beekbergen. De lichtstrepen zijn duidelijk te zien. Er wordt driemaal onderling geschoten. Direct daarna stort een vliegtuig brandend in de richting van het Ugchelse Bos neer. Wij horen zelfs de slag tegen de grond. De rookwolken zijn boven de bosrand duidelijk zichtbaar. Het versterkt dan ook de mening dat het vliegtuig niet ver weg kan liggen. De motoren razen nog even waarna alles stil is. 's Morgens ga ik met twee arbeiders op de fiets naar het vliegtuig zoeken. Wij denken dat het in het Leesten is neergestort. Maar we vinden niets anders dan pamfletten. Op de terugweg vraagt een jongen mij of ik ook het vliegtuig heb gevonden. Hij heeft zelfs nog een Wervelwind [= strooibiljet] gevonden. Het is een grotere uitgave dan voorheen. Aan de achterzijde staat een afbeelding van onze koninklijke familie. 's Avonds verspreidt zich het gerucht dat vijf Apeldoorners die de dag voor Hemelvaartsdag naar Engeland zijn vertrokken zich bij de Amerikaanse consul in Spanje zouden hebben gemeld. Het is te hopen maar ik geloof het niet. Zij zouden na Parijs met 20 personen naar het Zuiden vertrokken zijn. Zij schijnen veel steun van de Rooms-katholieke kerk te hebben gehad.

1943 ----- 24 juni donderdag.

HARDONK. Afwisselend bewolkt, droog, niet warm. Spoorlijn Apeldoorn - Amersfoort was voor korte tijd vernield door bom.

VAN HOUTUM. De Duitsers houden 's morgens om 6.30 uur oefeningen bij Brouwersmolen. De soldaten zitten om en op de fabriek. Ze schieten vanachter de muren van de woonhuizen en maken zodoende iedereen wakker. Nu kan men zien hoe het na een invasie zal gaan. De Duitsers hebben rondom het paleis een grote prikkeldraadversperring aangebracht. Deze kan met Spaanse Ruiters worden gesloten. Naast hotel Bloemink worden in de tuinen van twee woningen grote schuilkelders met wanden van ruim een meter dikte onder de grond aangelegd. Men zegt dat deze voor Seyss-Inquart zijn. De moffen leggen rondom de kazernes in een cirkel met 700 meter straal ook een prikkeldraadversperring aan. Er zouden huizen moeten worden afgebroken. De Duitse angst blijkt ook uit de wachtposten die de vijand 's nachts overal uitzet. Zo bijvoorbeeld staan iedere nacht onder aan de Ugchelse Berg in een grintgat een Duitse vrachtauto met drie luxe wagens. De auto's arriveren om half twaalf en vertrekken om half vier.

BLOEM. Weer passeerden in de nacht veel vliegtuigen. Ze hebben Elberfeld gebombardeerd.

SPOORWEGEN. Vandaag werd het spoor van Amersfoort naar Apeldoorn bij kilometer 72.234 opgeblazen. De vertragingen voor het spoorverkeer duurde van 03.45 tot 13.00 uur.

1943 ----- 25 juni vrijdag.

HARDONK. Ternauwernood zon. Om 12.58 met het treintje naar Eerbeek. Bij de firma Huiskamp en Sanders een oude kaart van Eerbeek gezien (circa 1642?) met korenmolen en volmolen. Daarna Kerstensmolentje gefotografeerd, Zilvense korenmolen bezocht en gekiekt bij Gasthuismolen. Om halfzeven thuis. Onderweg iemand ontmoet die eieren gehamsterd had. Prijs 55 cent per stuk. Over de oorlog geen nieuws. Veel vliegtuigen telkens over. Helaas gisteren zijn in Loenen weer enige joden ontdekt.

VAN HOUTUM. Het aardappelrantsoen wordt van twee tot 1 1/2 kilo teruggebracht. 's Middags komt mijn neef Henk uit Arnhem van ons afscheid nemen. Hij vertrekt dinsdag aanstaande naar Bocholt (bij Dinxperlo). Daar zal hij in zijn vak blijven. Hij behoort tot de gevaarlijke jaarklasse waarvan alle Ausweise ongeldig zijn. 's Avonds krijg ik een exemplaar van de Wervelwind die dinsdagnacht is uitgeworpen. Er schijnen weinig van deze boekjes in onze omgeving te zijn gevallen. Het is nummer 11 en handelt over de maand mei.

1943 ----- 26 juni zaterdag.  HARDONK. Opnieuw bewolkt weer met telkens opklaringen. Kleine klokken moeten nu ook ingeleverd worden. Weer geen groente.  VAN HOUTUM. 's Nachts om half één passeren de eerste vliegtuigen. Wij staan om één uur op. Er komen grote formaties recht over. Van luchtdoelgeschut of bommen is niets te merken. De deuren rammelen, misschien ook door het zware geronk. Door de bewolkte hemel is niets meer te zien. De laatste toestellen zijn nog niet weg of de eerste keren weer terug van hun aanval (1.45 uur). Het is een oorverdovend lawaai. De vliegtuigen schijnen lager te vliegen. Om twee uur passeert een Duitse colonne met antitankgeschut in richting Hoenderloo. Kort daarop volgt een luxe auto die de Van Goldsteinlaan oprijdt. Inmiddels trekt nog vliegtuig na vliegtuig over. Er schijnen geen nachtjagers in de lucht te zijn. We zien in richting Beekbergen tot tweemaal toe tussen de bomen door een rood schijnsel. Misschien zijn het brandende vliegtuigen. Boven Deelen worden even later een reeks lichtkogels afgeworpen. De laatste vliegtuigen passeren om 2.30 uur. 's Morgens vind ik op mijn kamer een nieuw pamflet. Mijn vader heeft het onder de deur doorgeschoven. Het is een enkel blaadje en bevat de bepaling over de verzwaring van de luchtbombardementen. Ook bevat het de waarschuwing aan het Nederlandse volk die woensdag over Radio Oranje is bekendgemaakt. Deze strooibiljetten zijn met grote hoeveelheden boven Zuid-Apeldoorn afgeworpen. Rondom Brouwersmolen is het er wit van. Er zijn deze nacht ook weer pamfletten (G 26) afgeworpen. Deze waren ook al dinsdagnacht in onze omgeving gevallen. Iedereen op de fabriek heeft een strooibiljet met de waarschuwing over de bombardementen in de zak. De politie moet 's nachts op last van de Duitsers vijf Apeldoornse doktoren gevangennemen. Ze kunnen er slechts één arresteren. De overigen begrijpen het talmen van de politie en verdwijnen. Onze plaatselijke dokter duikt uit veiligheidsoogpunt ook onder. De arrestatie staat in verband met de nieuwe protestbrief die de Nederlandse doktoren aan Seyss-Inquart hebben gezonden. Afschriften schijnen eerst vandaag in omloop te zijn. Er wordt gesproken over de toenemende ondervoeding van het Nederlandse volk en het steeds groter worden van het aantal TBC-patiënten. De doktoren geven de Duitsers openlijk de schuld. Ze winden er geen doekjes om dat zij al onze groente en vruchten stelen. De doktoren weigeren eenparig in Duitsland te gaan werken. Het is een scherpe brief die al zijn uitwerking heeft. Bij decreet van Seyss-Inquart moeten alle klokken zwaarder dan tien kilo en groter dan 20 centimeter in doorsnee worden ingeleverd. Al weer een voorbeeld van roof!

1943 ----- 27 juni zondag.

HARDONK. Koud weer, weinig zon en regen. Geen bijzonders.

VAN HOUTUM. Bij het vliegtuig dat dinsdagnacht op de Hoge Veluwe is neergestort (wij hebben er nog naar gezocht) zijn alle leden van de bemanning omgekomen. Alle lijken zijn zwaar verminkt. Het toestel had nog strooibiljetten (Duitse) en een aantal fosforbommen aan boord. Hieruit is op te maken dat niet altijd de volle bommenlast boven Duitsland wordt uitgeworpen. Een tweede vliegtuig is die nacht bij Wekerom (Harskamp) gevallen. Er is slechts één overlevende. Volgens geruchten zouden de Engelsen bij hun luchtaanvallen van een nieuw brandmiddel gebruik maken. In het Kroondomein zou een fles zijn gevonden met drie vloeistoffen en in de hals een kogel met daarbuiten een lint. Bij de val moet de kogel de dicht gesmolten hals vernielen en verbinding brengen tussen de bovenste en onderste vloeistof die door een laag olie zijn gescheiden. Om de vlammen direct in contact met de lucht te doen komen zijn op de fles drie breuklijnen aangebracht. Brandstaven zouden niet zo doeltreffend zijn als dit nieuwe brandmiddel. Fosfor is echter ook effectief. Zij die een bombardement hebben meegemaakt spreken er eensluidend over dat fosfor al brandend de gebouwen binnenstroomt.

1943 ----- 28 juni maandag.

HARDONK. Opnieuw kil, steeds bewolkt. Gelezen dat de Nazi-man Smidt in Frankrijk tijdens een treinreis onwel geworden en uit de trein is gevallen. Hij kon hier niet tegen en is doodgegaan. Verder geen nieuws.

VAN HOUTUM. In verband met de arrestatiepogingen van enige doktoren in Apeldoorn staan in de Nieuwe Apeldoornsche Courant vier advertenties. Drie van de betrokkenen zijn ondergedoken (dit is uit de advertentie goed op te maken) en een vierde gevangengenomen.

1943 ----- 29 juni dinsdag.

HARDONK. Betrekkelijk goed weer, bewolkt. Poging tot gevangenneming van verscheidene doktoren wegens rekwest [een verzoek] aan de bezetter over de steeds slechter wordende gezondheidstoestand van het Nederlandse volk. Waar men al voor gevangen genomen kan worden! 's Avonds bij M.[Moerman].

VAN HOUTUM. Bij verordening van Seyss-Inquart is voor het maken en verhandelen van Duitse militaire uniformen een vergunning nodig. Deze bepaling is natuurlijk getroffen om tegen te gaan dat Hollanders als Duitsers verkleed sabotage plegen.

BLOEM. Amerikaanse vliegtuigen bombardeerden Keulen en hebben de Dom in het middenschip getroffen.

1943 ----- 30 juni woensdag.

HARDONK. Bewolkte lucht, maar geen regen. Groente nog steeds moeilijk te krijgen.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST (juni 1943). Boven het buurtschap Uddel barstte een ballon uiteen. Daaraan was bevestigd een bus waarvan de inhoud bestond uit fosfor brandflessen. Er deden zich geen ongelukken voor. De Duitse patrouille Nieuw Milligen heeft de flessen in beslag genomen. In de tuin van Kraaienjagersweg 29 is neergekomen een ontploft projectiel boordgeschut van een vliegtuig. Geen schade en geen ongevallen.

VAN HOUTUM. De Apeldoornse politie neemt een tweede doktor gevangen. Commissaris Meyer ondervraagt hem op het politiebureau en na afloop wil zijn vrouw nog afscheid van hem nemen. Meyer laat hen alleen en dit is voor de dokter aanleiding om te ontsnappen. De arts springt door het raam en buiten wacht een derde persoon en geeft hem een fiets. Alles blijkt afgesproken werk te zijn. Mooier kan het niet!

BLOEM. Krantenberichten melden doodvonnissen van 2 mannen uit Heino die een voorman van de NSB uit Zwolle, na een ruzie, half dood geslagen en toen in de grond gestopt hadden. Ook van een Jood uit Amsterdam die een revolver met patronen in zijn bezit had. Allen gevonnist door de kogel.

BURGEMEESTER PONT. Evenals dat in andere gemeenten het geval zal zijn geweest bracht de inlevering van radio´s het nodige rumoer en werk met zich mee. Persoonlijk ben ik van mening dat vele radiobezitters in het verleden nooit een luistervergunning hebben aangevraagd en ook nu in gebreke gebleven zijn aan de inleveringsplicht te voldoen. Het aantal ingeleverde toestellen bedraagt niettemin 7004 terwijl aan onderdelen 38 stuks werden ingeleverd. Met het opsporen van de achtergehouden toestellen zal weldra op intensieve wijze worden begonnen. Het wachten is op nadere instructies van de Gewestelijke Politiepresident. De verstandhouding met Provincie- en Rijksinstellingen wordt beter. Die met de Duitse instanties laat niets te wensen over. Door de vrijwillige brandweerkorpsen in deze gemeente werden in de maand juni 1943 de navolgende branden geblust. Een kleine uitslaande brand Stationstraat 68, een autobrand Amersfoortseweg bij de betonweg terwijl voor een kleine binnenbrand (Waterloseweg 182) en een kleine uitslaande brand (Beemterweg 77) evenals twee loosalarmmeldingen moest worden uitgerukt.
De positie waarin de gaslevering zich bevindt is in de maand juni moeilijker geworden. De rapporten over voorgaande maanden vermelden daarover al het een en ander. De regelmatige kolenlevering vanuit Duitsland ondervindt vertraging in verband met de gebeurtenissen in het Ruhrgebied. Dit heeft tot gevolg dat er minder goede kwaliteit kolen verwerkt moeten worden. Er wordt dus minder gas geproduceerd. In de afgelopen maand is het al enige keren voorgekomen dat in de middag- en avonduren de druk op de gasleiding verminderd moest worden omdat de gashouders totaal leeg waren. Er wordt meer gas gevraagd dan we kunnen produceren. Doordat (op bevel van de Rüstungs-Inspektion) aan de ´Industrie´ te Vaassen als weermachtsbedrijf een ongekende hoeveelheid gas geleverd moet worden komt het meerdere keren voor dat de regelmatige levering van gas voor huishoudelijk en ander verbruik in het gedrang komt. De bestaande ovenruimte is te gering. Ondanks alle pogingen bij de bevoegde Nederlandse en Duitse instanties om tot nieuwbouw van een oven te geraken is het nog niet mogen gelukken de benodigde materialentoewijzingen daarvoor te krijgen. Bovendien wordt het in gebruik zijnde ovenmateriaal met de dag slechter. Dit heeft ook tot gevolg dat de gasproductie steeds minder wordt. Meerdere gasbedrijven in Nederland komen voor gelijksoortige moeilijkheden te staan.
Na gehouden aanbesteding werd begonnen met het slopen van het Raadhuis. Geveltekeningen en details werden gemaakt voor de gedeeltelijke herbouw. De aangevraagde materialen werden toegewezen. Met de herbouw kan dus worden begonnen. Taxaties werden verricht inzake de inventaris van het Raadhuis vóór en na de brand. Het huis ´Marialust´ werd onderzocht in verband met de plannen voor de vestiging van een gedeelte van de secretarie in dit gebouw. Voortgegaan werd met het herstellen van door de brand beschadigde meubelen van het Raadhuis.

1943 ----- 1 juli donderdag.

HARDONK. Mooi zomerweer. Hoor interessant verhaal over de ontsnapping van mijn huisarts uit het politiebureau. Was gevangen gezet vanwege het doktersrekwest en in een kamer van het bureau in ´bewaring´. Men liet wegens het mooie weer het raam openstaan en de dokter alleen achter. Deze benutte onmiddellijk de hem geboden kans, sprong uit het raam en wandelde rustig naar een hem bekend adres.

VAN HOUTUM. De Duitsers verbieden het bezoek aan boomgaarden (om zelf nog meer te kunnen stelen). Oom H. Palm moet 's middags bij de agent D. komen. Deze NSB-er wil ook nog vier vaten hars in beslag nemen. Dit lukt hem echter niet.

BURGEMEESTER PONT. De Duitse Weermacht heeft vandaag de twee voetbalvelden gevorderd gelegen bij de Willem III kazerne.

1943 ----- 2 juli vrijdag.

HARDONK. Goed weer, weinig zon en nieuws.

VAN HOUTUM. 's Morgens mag niemand zich op een zeker moment op het station in Apeldoorn bevinden. Het wordt eerst twee minuten van tevoren bekendgemaakt. Er houdt een trein stil waarin zich een groot aantal NSDAP-ers en NSB-ers bevinden. Seyss-Inquart zit in de 'Speisewagen' met zijn vrouw te eten. Zij gaan natuurlijk naar de begrafenis van Hauptdienstleiter Schmidt die op 28 juni uit een coupéraam zou zijn gevallen(?). Alleen om zo'n dubbele landverrader moet men van het station af anders schieten de Duitsers. Wat zijn ze weer bang! Mijn neef R. van Gerrevink moet zich in Amersfoort als militair melden. Alles verloopt snel en goed. In de krant staat een artikel over de doktoren. De gearresteerde artsen worden overgebracht naar een concentratiekamp. Hun bezit wordt verbeurd verklaard. De spreekkamers van de ondergedoken doktoren worden verzegeld. De waarheid is in dit artikel geheel verdraaid. Radio Oranje zou de brief eerst hebben voorgelezen waarna Seyss-Inquart hem zou hebben ontvangen. De gezondheidstoestand wordt in Nederland aanmerkelijk goed genoemd. Wij kennen dergelijke staaltjes. Het is daarom best te begrijpen dat de Duitsers zulke strenge maatregelen nemen. Want zij kunnen de waarheid niet horen. Volgens geruchten zouden in Nederland de meubels worden verbeurd verklaard. Men mag misschien alleen meubels voor één kamer houden. Er vertrekken weer een groot aantal vrijwilligers naar het Oostelijk front.

1943 ----- 3 juli zaterdag.

HARDONK. Zonnig weer, niet erg warm. Weer doktoren gevangen gezet. Waar moet dat heen met de volksgezondheid? Maar wat telt een echte Nederlander? Die behoort immers niet tot het uitverkoren volk!

VAN HOUTUM. Het vervoer van groente is in Nederland verboden. Controleurs hebben niet alleen de bevoegdheid de groente in beslag te nemen maar ook het vervoermiddel. Een buurjongen die onlangs voor de arbeidsinzet is opgeroepen schrijft een brief aan zijn ouders. Hij deelt mee dat hij getekend heeft voor de NSKK. De ouders zijn terneergeslagen. Zij lezen in plaats van de SS-tekens achter op de brief het getal 44. Dit is een bewijs dat zij er niet veel van begrijpen. De hele buurt is in opschudding. Zijn ouders moeten het nu lijden. Een buurvrouw waarvan de zoon ook bij Berlijn werkt weigert het verzoek van de moeder van de NSKK-man het adres van haar zoon op te geven. De NSKK-er mocht haar zoon ook eens 'verpesten'. De artsen houden 's morgens geen spreekuur. Zij zijn bang dat de Duitsers hen op dat ogenblik zullen arresteren. Voor het ziekenhuis staat een wacht. Iedere zou een eigenhandig geschreven brief naar Seyss-Inquart hebben gestuurd. Er zouden slechts zeven dokters in Apeldoorn mogen blijven. Een vrouwelijke oogarts is ook gevangengenomen.

BURGEMEESTER PONT. Telegram aan de geneesheren in dienst van de gemeente Apeldoorn: als behorende tot de geneesheren in dienst van deze gemeente gelast ik u terstond aan verzoeken om assistentie uitgaande van patiënten van collega's die hun praktijk hetzij vrijwillig hetzij onvrijwillig niet uitoefenen gevolg te geven -stop- niet nakoming van dit bevel zal tot uw arrestatie voeren ongeacht verbreking van uw relatie met de gemeente die daaruit noodzakelijkerwijs voort vloeit.
Burgemeester van Apeldoorn (getekend Pont)
Bovenstaand telegram is te zenden aan de navolgende geneesheren:
P. Dethmers, huidarts, Mariannelaan 29
C. Hemmes, controlerend geneesheer, Zwolseweg 449
J. Hermanides, geneesheer-huisarts, Wilhelminapark 3
M. de Jong, geneesheer-huisarts, Beekbergerweg 30 (Loenen)
A. Meinders, internist, van Hasseltlaan 16
F. Piekema, geneesheer-huisarts, Ugchelseweg 88
M.C.J. Pilaar, chirurg, van Hasseltlaan 17
H.Th.M. v.d. Poll, geneesheer-huisarts, Staverdenseweg 105 (Elspeet)
D. Pont, geneesheer-huisarts, Loenenseweg 2 (Beekbergen).
Telefonisch doorgegeven aan Rijkstelefoniste rond 1.45 namiddag
(getekend door de secretaresse van de Burgemeester).

1943 ----- 4 juli zondag.

HARDONK. Goed weer, geen bijzonders.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn worden drie artsen gevangengenomen. Zij worden direct geboeid naar een strafkamp overgebracht. Daar scheren de Duitsers hun hoofden kaal. Twee andere doktoren komen vrij. Men zegt dat zij een loyaliteitsverklaring hebben getekend. Dit is hoogstwaarschijnlijk niet juist. De doktoren raden allen die om medische hulp verzoeken aan de burgemeester op te bellen. Dit is om zoveel mogelijk verwarring te stichten. 's Middags fiets ik naar Laag Soeren. Daar bezitten mijn oom en vader een bos. Alleen al op ons terrein vind ik zes verschillende pamfletten. Daarvan zijn drie nieuwe. Eén is geheel verregend en ik weet niet precies wat er op staat.

BLOEM. Enkele dokters zijn opgehaald en werden in overvalwagens weggevoerd. Quo Vadis? Nadat hierover de doktersbond een rekwest aan Seyss Inquart had geschreven is, als reactie hierop, bevolen nog meer artsen te arresteren. Men zegt dat er in Deventer nog maar 4 artsen zijn. Ook is er in Apeldoorn als het ware een doktersjacht gehouden. Prijzen: nieuwe rijwielbanden van voor de oorlog f 400,- per stuk, 50 gram vooroorlogse shag f 20,-, veulens van 4 maanden f 1.000,- tot f 1.200,-. Nieuwe platte wagen op goede luchtbanden f 4000,-, 1 liter Brandewijn f 35,-, 1 suikerbon van 1 kg f 12,-, 1 kilo jonge hanen f 8,-, kloek met 12 kuikens f 75,- en eieren 60 cent per stuk.

1943 ----- 5 juli maandag.

HARDONK. Goed weer, geen bijzonders.

VAN HOUTUM. 's Middags krijgen we de glas-in-loodramen. De schilder zal ze morgen in de kozijnen aanbrengen.

1943 ----- 6 juli dinsdag.

HARDONK. Goed weer, geen bijzonders.

1943 ----- 7 juli woensdag.

HARDONK. Kil weer, allerlei geruchten over een groot Duits offensief tegen Rusland.

VAN HOUTUM. De burgemeester van Apeldoorn maakt een nieuwe regeling over de groenteverdeling in onze gemeente bekend. De telers moeten alle producten op de aangewezen veiling brengen. De burgers zijn verplicht een vaste groentehandelaar te nemen. Directe verkoop van de teler aan de verbruiker is verboden. Een nader te publiceren verordening zal de straffen voor overtreding bepalen. Zover is het nu al in Nederland! De Nederlanders komen niet meer voor hun eigen oogst in aanmerking. Wij moeten met afval tevreden zijn. Op de veiling zitten natuurlijk ook Duitsers. Zij zullen zoals altijd het beste van het beste nemen en met vreemd kapitaal betalen.

BURGEMEESTER PONT (krant van 10 juli 1943). Bekendmaking. De burgemeester brengt ter openbare kennis dat voor personen die zich bij het sein ´luchtalarm´ op straat bevinden en zich daarvan terstond moeten verwijderen. Als zij in de onmiddellijke omgeving waar zij zich bevinden geen onderkomen bij de bewoners van de huizen kunnen vinden staan de navolgende schuilkelders en schuilloopgraven ter beschikking.
Plaats waar gelegen - plaatsruimte voor.
- SCHUILKELDERS.
Asselsestraat 49: 20 personen
Deventerstraat 15: 50 personen
Deventerstraat 184: 25 personen
Hoofdstraat 131: 15 personen
Hoofdstraat 155: 50 personen
Korenstraat 2: 10 personen
Korenstraat 6: 25 personen
Marktplein 17: 30 personen
Raadhuisplein 4: 15 personen
- SCHUILLOOPGRAVEN.
Arnhemseweg hoek Reigersweg: 20 personen
Deventerstraat 23: 40 personen
Eendrachtstraat hoek Jachtlaan: 40 personen.

1943 ----- 8 juli donderdag.

HARDONK. Somber en geen nieuws.

1943 ----- 9 juli vrijdag.

HARDONK. Somber weer en geen nieuws.

VAN HOUTUM. De nieuwe distributiekaart brengt enige veranderingen. Er wordt geen cacao meer verkocht. 'Ter vermijding van fraude' zijn twee boterbonnen geldig. Deze geven samen recht op 250 gram boter. Voorheen gaf iedere boterbon recht op 250 gram. Men krijgt op de tabaksbon alleen sigaren. Bij de uitreiking van de bonkaarten zit nu een ambtenaar die met de Arbeidsbeurs in contact schijnt te staan. Hij controleert eerst de stamkaarten en houdt diegene achter die indien nodig niet van een stempel zijn voorzien. Zo houdt hij er in Ugchelen zes achter. Onze fabriek krijgt een schrijven van het Rijkscommissariaat. Daarin wordt meegedeeld dat oproepingen voor de arbeidsinzet tot 15 augustus aanstaande worden gestaakt. Daarentegen moeten alle Ausweise naar de vakgroep worden gestuurd. Daar zullen ze geschift worden. De teruggestuurde Ausweise zullen van een nieuw stempel zijn voorzien. Dit betekent weer anderhalve maand uitstel. In die tijd kan er veel gebeuren.

1943 ----- 10 juli zaterdag.  HARDONK. Kil, iets regen, later droog. Op straat doen geruchten de ronde over een aanval op Sicilië.  KRANT (Gemeentewerken). Met nadruk wordt er op gewezen dat de klantenlijsten voor de groente- en fruitvoorziening uitsluitend bedoeld zijn voor de inwoners van Apeldoorn.

1943 ----- 11 juli zondag.

HARDONK. Sombere ochtend met iets regen. Nieuws ontbreekt.

VAN HOUTUM. In de afgelopen week is er een Vliegend Fort bij Oosterbeek neergestort. Het werd door Duitsers bestuurd. Het toestel met Amerikaanse bemanning moest door een defecte motor onlangs op het vliegveld Deelen een noodlanding maken. De Duitsers repareerden de motor zonder echter op een gebarsten propeller te letten. De moffen taxieden eerst nog over het vliegveld. Het verliep zonder ongelukken. Dit was voor hoge Duitse officieren aanleiding om de proefvlucht mee te maken. Het is hun duur te staan gekomen. Want het vliegtuig stortte boven Oosterbeek neer en alle inzittenden werden gedood. 's Morgens krijg ik een foto van Koningin Wilhelmina. Het is een strooibiljet dat bij Ede is gevallen. De Koningin is zeer verouderd. Op de achterkant staat dat de RAF deze nieuwste foto op verzoek van de uitgevers van de Wervelwind zal verspreiden.

BURGEMEESTER PONT. 16.45 uur. In de tuin van perceel Trekweg 504 is neergekomen een ballon waaraan een blikken bus met vloeistof was bevestigd. Geen schade of ongevallen.
17.00 uur. In een weiland achter perceel Trekweg 256 is neergekomen een flesje fosforrubber. Geen schade of ongevallen.
19.30 uur. In een weiland achter perceel Trekweg 156 is neergekomen 3 flesjes met fosforrubber. Daarvan was er één ontbrand. Geen schade of ongevallen.

1943 ----- 12 juli maandag.

HARDONK. Zoel regenachtig weer. De meeste doktoren zijn weer terug. De ´ondergedokenen´ blijven natuurlijk voorlopig weg.

VAN HOUTUM. In een nieuwe verordening van Seyss-Inquart wordt het aan werkgevers verboden werknemers geboren in 1924 [19 jaar] in dienst te houden of te nemen. Een voorbeeld hoe de Duitsers en hun handlangers hier de voedselvoorziening verknoeien zoals de aanslag op Dobbelman. Hij was een vooraanstaand burger in Wiesel. Deze man verleende voortdurend aan zieken thee, koffie, suiker, vet enzovoort. Een buurman (nog niet eens een NSB-er) meende ook voor zo'n gave in aanmerking te komen. Maar toen het zijn neus voorbijging waarschuwde hij (let wel!) D. De filantroop wilde niets met NSB-ers op zijn terrein te maken hebben. Het draaide tenslotte op een vechtpartij uit. Dobbelman kreeg een schot door de longen en ligt nu in het ziekenhuis. D. nam zijn grote voorraad levensmiddelen in beslag. Dobbelman zal na zijn herstel naar Vught worden overgebracht. Nu boft de NSB weer. Nu zij zich weer eens aan gestolen goed tegoed kunnen doen.

BLOEM. Inval van de Engelsen en de Amerikanen in Sicilië bij Italië.

1943 ----- 13 juli dinsdag.

HARDONK. Wisselend bewolkt, regenbuien. Enkele vliegtuigen in de nacht. 's Avonds bij M.[Moerman].

1943 ----- 14 juli woensdag.

HARDONK. Redelijk weer. In de nacht enkele vliegtuigen.

VAN HOUTUM. De pers wil ook eens grappig zijn. Zij deelt mee dat 99,3% van de Nederlandse doktoren hun excuses hebben aangeboden. Geen enkele dokter is zich hiervan iets bewust. Met andere woorden Seyss-Inquart vindt zijn tegenmaatregelen onverantwoordelijk.

KRANT (Gemeentewerken). De consument heeft tot en met vrijdag 16 juli gelegenheid zich bij zijn leverancier van groenten en/of fruit te laten inschrijven als klant. Na die datum kan niet worden gegarandeerd dat nieuwe klanten kunnen worden aangenomen. De detailhandel moet zo spoedig mogelijk maar uiterlijk aanstaande zaterdag de klantenlijsten voor groenten en/of fruit inleveren op het Plaatselijk Verdeelkantoor, Kanaalstraat 1.

1943 ----- 15 juli donderdag.

HARDONK. Mooi zomerweer. In Ugchelen worden enkele ondergedoken joden ontdekt en vrijdag per trein weggevoerd.

VAN HOUTUM. 's Nachts om 0.30 uur belt de politie bij ons aan de deur. De boevenwagen staat op de weg. De agenten vragen naar het pension Eljo-Zamy [stond op de plek waar nu de Cantharel is]. Zij zijn gebeld met de mededeling dat daar een groot aantal joden zijn ondergedoken. Dit is waar zodat er weer van verraad sprake is. Het 's nachts werkend personeel van onze fabriek maakt het één en ander mee en hoort veel geschreeuw in de richting van dit pension. 's Morgens horen wij precies hoe de vork in de steel zit. De beheerder van het pension Eljo-Zamy (aangesloten bij de NSB) heeft zelfs geholpen de joden te arresteren. Volgens de algemene opinie heeft hijzelf de politie opgebeld. Enkele joden proberen te ontkomen en vluchten in de rogge. De meeste van hen worden door de zoon en de aanstaande schoonzoon gepakt en onder hevige gevechten (de joden bieden verzet) aan de politie uitgeleverd. Ook nog wordt geprobeerd een jood te vergiftigen. Daarna gaat de zoon alle buren rond en vraagt of zich er ook nog joden bevinden. Hij dist de leugen op dat zijn vader en hij, als niet alle joden worden gearresteerd, naar Vught zullen worden overgebracht. Het is vanzelfsprekend dat ook zij bij zo'n geval als jood zouden worden behandeld. Maar dit gebeurt niet omdat zij de joden hebben verraden en NSB-er zijn. Het gezin van de beheerder van pension Eljo-Zamy probeert zich op allerlei wijze tegenover de omwonenden te verontschuldigen. Alle verklaringen zijn onzin en lopen zeer uiteen. Intussen (dat wil zeggen voor zeven uur) is de boevenwagen al weer naar Apeldoorn geweest om daar zijn eerste vacht af te leveren. De leider van de jodenvervolgers in onze gemeente D. komt mee. Hij dwingt een buurman een jood die zich in zijn rogge heeft verscholen te helpen vangen. In totaal zijn er 19 joden, één reserve-officier en twee studenten die er ook waren ondergedoken gearresteerd. Vier joden zijn ontkomen. Zij dragen praktisch geen kleren omdat het verraad 's nachts is gepleegd. Eén van hen draagt een pyjama met daarover een jasje en schoenen. Verder niets. Deze is zo brutaal en stapt 's morgens in de bus naar Ede. Een tweede is het bos in gevlucht en wordt daar door omwonenden van eten voorzien. Er zijn geen woorden genoeg te bedenken om dat tuig te beschrijven. Eerst zijn een groot aantal joden (soms 30) naar het pension gelokt. Zij moesten een entreegeld (uitgedrukt in honderden guldens) en een kostgeld van 6 tot 10 gulden per dag betalen. Dit was op zichzelf al onmenselijk. Daarbij komt nog dat er voortdurend met een knuppel geranseld werd. Ook werd met deportatie naar Polen gedreigd als ze niet wilden werken. Het was te begrijpen dat deze joden op een zeker moment niet meer konden betalen. Dit beviel de pensionhouder niet en daarom vond hij het beter hen te verraden. Volgens geruchten zou dokter Wouters weer gearresteerd zijn. Hij is op 30 juni van het politiebureau ontsnapt.

1943 ----- 16 juli vrijdag.

HARDONK. Mooie dag. Tennishuisje van de prinses op Het Loo verbrand. De Italianen spreken van zware gevechten op Sicilië en over de opmars van de bondgenoten in de vlakte van Catania! Bij Bjelgorod in Rusland spreekt het Duitse legerbericht van zware regens!

VAN HOUTUM. De Rijksverkeersinspectie legt voor de maand augustus beslag op onze vrachtauto met chauffeur. De auto zou worden ingezet voor het binnenhalen van de oogst in de Noordoostpolder. Wij laten het hierbij niet zitten en bellen de Waffen SS op. Deze heeft de wagen 'sichergestellt'. Deze deelt mee dat de Rijksverkeersinspectie geen bevoegdheid heeft de auto te vorderen. Het is één van de weinige gevallen dat men de moffen nodig heeft. Al heeft men nog geen klantenkaarten voor de distributie van groente toch is de groente al op de bon. Het rantsoen is één kilo per week. Deze lage toewijzing werkt de zwarte handel in de hand. Plaatjes met het opschrift 'Bonnen kopen is rantsoenen stelen' hebben geen zin. De Overheid blaast de zwarte handel nieuw leven in. Nederland heeft voldoende groente.

POLITIE. Recherche. 18.30 uur. Door agent D. in arrest gesteld verdacht van behoren bij een organisatie tot het verbergen van joden: Johannes Post, geboren te Oosterhesselen, wonende daar Nieuwlande H.8. en Theodora van Zuilen, geboren 1-4-1920 te Rijnsburg, zonder beroep en wonende te Zwolle, Sassenstraat 45. Post was in het bezit van 2172,50 gulden en 1100 Reichs Mark, 5 volledige bonkaarten en een blanco velletje voor het gebruik van valse Persoonsbewijzen.
Juffrouw van Zuilen was in het bezit van 336,50 gulden. Het geld is niet in beslag genomen. Respectievelijk geplaatst in cel 1 en kamer 27. Ariërs.

1943 ----- 17 juli zaterdag.

HARDONK. Iets kouder. 's Morgens nogal vliegtuigen.

VAN HOUTUM. Wij horen 's morgens om negen uur zwaar vliegtuiggeronk. Het zijn alle Amerikaanse bommenwerpers. Het zware geronk houdt een half uur aan. Daarvoor passeerden 30 Duitse jagers in westelijke richting. Wij horen 's middags dat Amsterdam zwaar gebombardeerd is. De voornaamste doelen waren de Fokker-fabrieken en het gebouw van de BPM (Shell). Beide doelen staan in brand. Minstens de helft van de uitgeworpen bommen zijn in woonwijken terechtgekomen. Een uit de hoofdstad terugkerende Ugchelse jongeman heeft nog geholpen vier lijken onder het puin uit te halen. Hij schat het aantal doden op 300. Het juiste over het bombardement is nog niet bekend. Wij krijgen ook geen krant uit Amsterdam. De beheerders van het pension Eljo-Zamy gaan nog steeds door met hun verraderlijke politiek. Agent D. kreeg gisteren een sein van hem dat er gewoonlijk iedere vrijdagmiddag een man aan zijn pension kwam de joden levensmiddelenbonnen te brengen. Het is evenwel zaterdag maar D. gaat toch 's middags met een NSB-rechercheur even voorbij de fabriek in de struiken zitten. De bonnenleverancier verschijnt gelukkig niet. Maar zij arresteren wel een jood die bij het pension een onderkomen wilde zoeken. Zijn zoon ging gisterenavond naar twee joden, man en vrouw, die ook bij hen waren geweest en elders in Ugchelen zijn ondergedoken. Hij vertelde dat de politie hen over enige minuten zou komen arresteren. Hij overhandigde hen daarna een flesje met vergif en belde een eind verder bij een winkelier de politie op. De joden hebben nadat zij het vergif hadden ingenomen een half uur op de grote weg gewandeld en zakten vervolgens in elkaar. Zij leven nog en liggen nu in het ziekenhuis. De beheerder van het pension houdt maar vol dat hij de joden moet aanbrengen anders gaat hij met zijn zoon naar Vught. Gebeurde dit maar dan was Ugchelen van een paar grote bandieten verlost.

BLOEM. Men zegt dat 1/3 van Sicilië in handen van de Engelsen is. Bombardement van Amsterdam met als doel de Fokker fabrieken maar waar 113 doden bij te betreuren zijn.

1943 ----- 18 juli zondag.

VAN HOUTUM. Er passeren de laatste dagen veel Weermachtstreinen Apeldoorn in richting Amersfoort. Het zijn er deze dag 25. Agent D. is 's middags weer bij het pension Eljo-Zamy. Zijn doel is niet bekend. Er is sprake van dat de agent D. donderdagmorgen van het pension een zij spek en een zak rogge heeft aangenomen.

POLITIE (Recherche). Om 1.00 uur bleek dat de arrestant Post verdwenen was. Volgens verklaring van de overige arrestanten is hij om 22.25 uur door een burger uit zijn cel gehaald. De Majoor van politie is hiermee terstond in kennis gesteld en gelastte dat Mejuffrouw Kuiper in cel 6 in verband met het in te stellen onderzoek niet overgebracht mag worden naar Westerbork.
4.00 uur. In verband met de ontvluchting van Post is het navolgende alarmeringsbericht opgegeven aan de Centrale te Arnhem:
namens de Majoor van Politie te Apeldoorn wordt aanhouding en voorgeleiding verzocht van Johannes Post, geboren 4-10-1906, landbouwer, wonende te Oosterhesselen Nieuwlande nummer H.8, die hedennacht uit het politiebureau te Apeldoorn is ontvlucht. Nauwkeurige recherche. Epe, Heerde en buitenagenten kennisgegeven. De Burgemeester van Oosterhesselen is eveneens kennisgegeven.

1943 ----- 19 juli maandag.

VAN HOUTUM. 's Avonds komt de vrouw van de beheerder van het pension Eljo-Zamy bij mijn tante aan de deur of wij (mijn oom en vader zijn eigenaar van hun pension) niet kunnen zorgen dat de praatjes ophouden die in Ugchelen over hen gaan. Zij geeft indirect te kennen dat hun pension wordt gemeden. Zo moet het gaan! In de afgelopen nacht is een jood uit het politiebureau ontsnapt. De zaak schijnt nu in handen van de Duitsers te zijn. D. dreigt de Ugchelse agent met ontslag. De Apeldoornse politie, in het bijzonder de nachtwakers, zullen een zware pijp roken. D. echter voelt zijn invloed uitbreiden. Hij is destijds tot opperwachtmeester bevorderd en wordt misschien tot onderluitenant verhoogd.

BLOEM. Bombardement van Rome waarbij de basiliek van Lorenzo getroffen is, 117 doden.

1943 ----- 20 juli dinsdag.

VAN HOUTUM. Agent D. is al 's morgens in Ugchelen op zoek naar twee nieuwe joden. Hij kan ze in de loop van de morgen arresteren. Ook dit is verraden werk. Gisteren zag men hem op de Jachtlaan. Hij liep achter twee bejaarde joden met de revolver in de aanslag. Zo bang is hij. In de krant staat een advertentie waarbij een twintigtal artsen de hervatting van hun praktijk bekendmaken.

1943 ----- 21 juli woensdag.

VAN HOUTUM. In Emst en Heerde worden een boswachter en een postbode doodgeschoten voor verraad van onderduikers. Het Arbeidsbureau roept de hele lichting 1922 [21 jaar] op. De betrokkenen moeten zelfs hun stamkaart en distributiebescheiden meebrengen. Tot hen behoren twee neven en een arbeider van de fabriek. Zij zijn van plan onder te duiken.

1943 ----- 22 juli donderdag.

VAN HOUTUM. De burgemeester benoemt de directeur van Gemeentewerken tot gevolmachtigde voor de evacuatie van Apeldoorn. Het schijnt dat er plannen voor de evacuatie worden gemaakt. Laten de moffen maar direct op de IJssellinie terugtrekken dan is er geen sprake van evacuatie. Op last van het Rijksbureau moet de Apeldoornse politie het koper dat op 3 juni bij Brouwersmolen is gevonden teruggeven. Het Rijksbureau rangschikt het onder machineonderdelen. Hiermee loopt D. een tweede blauwtje. Hij was zelfs zo brutaal ons twee rekeningen te laten betalen voor het vervoer van het in beslag genomen koper. Mijn broer gaat deze dag naar de vakgroep om mijn neef Jan en een arbeider (beide in 1922 geboren) vrij te krijgen. Deze lichting komt niet voor vrijstelling in aanmerking. Het ziet er dus niet mooi uit.

BLOEM. Bombardement van Hamburg, veel doden.

1943 ----- 23 juli vrijdag.

VAN HOUTUM. 's Middags gaat de arbeider (geboren in 1922) van onze fabriek naar het Arbeidsbureau. Hij krijgt zoals de beurs zegt een 'week' uitstel. Dus hij zal niet woensdag maar vrijdag moeten vertrekken. Volgens Bartjens is dit echter twee dagen uitstel. Apeldoorn is weer de eerste die met de arbeidsinzet begint. In geen enkele gemeente komt het nog voor dat men een begin maakt met het oproepen van de lichting 1922 [21 jaar].

1943 ----- 24 juli zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Nachts komt de overvalwagen weer bij pension Eljo-Zamy. Het doel is onbekend. Maandag aanstaande wordt de groentedistributie in Apeldoorn van kracht. Het rantsoen is per week een halve kilo groente en een kwart kilo fruit. Dit is nu in Nederland! Het is schande! Hier tegenover staat dat zelfs de burgemeester smokkelt. Een agent betrapte een jongeman die een kist tomaten naar zijn woning (van Pont) moest brengen. De burgemeester wenste geen vervolging. Dit was voor de politie aanleiding om voortaan niemand meer met kleine hoeveelheden groente aan te houden. Houten meubelen mogen nog alleen op vergunning worden gekocht. De Weermacht vordert voortdurend personentreinen. De reizigers moeten eruit en moeten maar zien dat zij hun bestemming bereiken. Reizigers uit Rotterdam (naar Apeldoorn) worden tot vier maal toe op zo'n wijze uit de trein gezet. Hun reis duurt zodoende negen uur. De Nederlandse Bank weigert bemiddeling te verlenen ter verkrijging van vrijstelling van mijn neef en een arbeider. Beide zijn geboren in 1922 [de Van Houtum-fabrieken leverden bankpapier aan de Nederlandse Bank]. Zij moeten maar door twee anderen worden vervangen! 's Middags komt een neef uit Amsterdam voor enige tijd bij ons logeren. Bij het bombardement van verleden week zaterdag [op Amsterdam] is geen militair doel getroffen. Gisteren fietste mijn neef J. van Gerrevink met een vriend van Wenum naar huis. Jaap zegt onderweg onder meer ´Ik zou zo graag eens rotmof tegen een Duitser zeggen.´ Kort bij huis zegt zijn vriend dit tegen een mof. Deze mof gaat hen achterna. De vriend weet te ontkomen maar mijn neef niet. Deze moet onder bedreiging van een revolver zijn persoonsbewijs afgeven. De Duitser steekt het in zijn zak. Jaap moet daarna mee naar de Ortskommandant nadat de 'rotmof' afscheid van zijn meisje had genomen. De Ortskommandant wil de naam van zijn vriend weten. Hij dreigt hem op transport naar Duitsland te stellen. Tenslotte (het is al over twaalf uur) vertelt mijn neef de naam. Daarna wordt hij vrijgelaten. Jaap is de hele dag onder de indruk. Dit wordt nog vergroot door het feit dat hij zich niet op de Arbeidsbeurs heeft gemeld (hij is in 1922 geboren). Eerst is er nog onenigheid met de ouders van zijn vriend. Maar dit wordt 's avonds bijgelegd.

1943 ----- 25 juli zondag.

VAN HOUTUM. De vliegtuigmotoren in de Tricotfabriek [aan de Fabriekstraat] draaien 's morgens van zes tot acht uur. Waarom niet later? Iedereen wordt van het lawaai wakker.

BLOEM. Bombardement van Essen, ze zijn hier overgekomen en het trekken duurde ± 1 uur lang. In Beekbergen zagen we van hieraf nog een brandbom vallen.

1943 ----- 26 juli maandag.

VAN HOUTUM. 's Nachts om 0.15 uur word ik wakker door het zware vliegtuiggeronk. Er passeren al sinds een half uur grote formaties. Wij staan alle op. Enkele gaan direct naar buiten. Plotseling verlicht een helle gloed de hemel. Een vliegtuig stort in richting Harskamp neer. We horen tegelijkertijd een aantal ontploffingen. Deze zijn van het toestel afkomstig. Kort daarop volgt een harde knal echter in de richting van Beekbergen. We lopen zo hard we kunnen naar binnen. Later zien we in richting Beekbergen een rood schijnsel. Er is zeker een bom ingeslagen. Daarna (12.40 uur) is er luchtalarm. De vliegtuigen komen nog steeds in groten getale over. In de richting van het Ruhrgebied zien we flitsen van exploderende bommen en ontploffende granaten. We zien voorts nog twee luchtgevechten (lichtspoormunitie). Het luchtalarm duurt 1 1/2 uur. De vliegtuigen werpen 's nachts wel is waar geen pamfletten uit maar uitsluitend zwarte stroken. Alleen in onze directe omgeving liggen vier pakken met ieder 2.000 stuks. Voorts liggen er heel veel enkele. De stroken zijn 25 of 30 centimeter lang en respectievelijk 2 en 1 1/2 centimeter breed. Zij bestaan uit zwart papier met daartegen geplakt een strook aluminiumpapier. Dit is aan de buitenkant ook zwart. Niemand weet wat deze stroken betekenen. Er gaan de gekste geruchten over deze papiertjes. De één noemt het brandplaatjes de ander negatieven met foto's van ons vorstenhuis of een middel voor de bacteriënoorlog. Wat het is zal wel niet direct bekend worden. Iedereen wil de stroken op zijn wijze onderzoeken. Velen leggen ze in water en wachten op een reactie. Deze blijft uit. Het vliegtuig dat 's nachts in richting Harskamp is neergestort ligt achter in het Ugchelse Bos op verboden terrein dicht bij de Hoog Buurlose heide. Men vindt geen lijken bij het toestel. Twee vliegers hebben zich in Radiodorp [= Radio Kootwijk] en Ugchelen bij de politie gemeld. Zij zeggen dat de zwarte stroken onschuldig zijn. Ze willen niets meedelen over het doel van deze papiertjes. Het vliegtuig heeft pakken van deze stroken aan boord. Er zijn kraters maar deze zijn zeer waarschijnlijk door de motoren ontstaan. Het vliegtuig ligt totaal versplinterd over een groot oppervlak verspreid. Er si 's nachts bij Loenen een bom gevallen. Fosforbommen verlichtten het terrein om het station Beekbergen. Deze hebben lange tijd gebrand. Wij hebben de rode gloed ervan gezien. De Telegraaf maakt het aftreden van Mussolini in twee regels bekend. De rest van het artikel bestaat uit passages van de beide proclamaties en een levensbeschrijving van maarschalk Badoglio [na machtsoverdracht leider van de Italiaanse regering]. Iedereen is zeer in de stemming over deze plotselinge ommekeer in de wereldpolitiek. Men noemt dan ook de 's nachts uitgeworpen zwarte stroken rouwbandjes ter gelegenheid van Mussolini.

BLOEM. Aftreden van Mussolini als chef van de Italiaanse weermacht. Hij wordt opgevolgd door Badoglio. Alles gaat weer zijn gewone gang.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Om 00.30 uur is in de bossen van het staatsbosbeheer, 4 kilometer ten westen van de weg Ugchelen - Apeldoorn, neergestort een Engelse bommenwerper. Het toestel was geheel vernield. Later hebben twee van de inzittenden zich gemeld en zijn door de politie overgegeven aan de Duitse autoriteiten.
Om 00.31 uur zijn in een bouwland achter perceel 105 (Dorpstraat Beekbergen) neergekomen 45 fosforrubber brandbommen. Daarvan waren er 20 tot ontbranding gekomen. Bovendien daar aangetroffen 120 brandstaven die niet tot ontbranding waren gekomen. De brandweer heeft de brandbommen opgeruimd. Geen schade of persoonlijke ongevallen.
Ook om 00.31 uur is bij perceel 42 (Hoge Bergweg Beekbergen) neergekomen een zogenaamde luchttorpedo. Van perceel 42 alle ruiten, deuren en plafonds vernield. Geen persoonlijke ongevallen. Perceel 47 alle ruiten en dakpannen vernield. De bewoners van perceel 42 hebben de woning ontruimd en zich begeven naar hun woning in Den Haag. Zij waren tijdelijk met vakantie in Apeldoorn. In de gehele gemeente werden duizenden zwarte smalle strookjes papier gevonden. Naar ingewonnen inlichtingen zijn deze strookjes in geheel Gelderland gevonden. Volgens bewering had men deze strookjes in de lucht zien branden. Anderen beweerden dat de strookjes gedurende 1 uur licht afgaven. Voorlopige conclusie is dat de strookjes gedurende één uur fosforescerend zijn en wellicht gebruikt worden om later volgende vliegtuigen de weg te wijzen. Deze voorlopige conclusie is niet officieel. Den Haag wist ook geen verklaring te geven.

1943 ----- 27 juli dinsdag.

HARDONK. Heel mooi weer. De mensen erg opgewekt over aftreden van Mussolini.

SPOORWEGEN. Nabij Kootwijk werd om ongeveer 2 uur 's nachts het spoor Amersfoort - Apeldoorn opgeblazen. Twee in Duits uniform geklede officieren gaven te Stroe, nog geen 5 minuten na de explosie, kennis dat het spoor nabij Kootwijk versperd was. De vertraging van het verkeer duurde tot ver in de middag.

BURGEMEESTER PONT. Door de gehele provincie en ook daarbuiten werden smalle strookjes staniol[?] gevonden. Deze waren in een zwarte vloeistof gedompeld. Over het doel van deze strookjes tast men vooralsnog in het duister. Ook in Den Haag wist men hiervoor geen verklaring te geven.

1943 ----- 28 juli woensdag.

HARDONK. Warm heerlijk zomerweer. Tocht naar Vaassen en op de terugweg veel vliegtuigen gezien en mitrailleurvuur gehoord. Geen groente.

VAN HOUTUM. Wij horen 's middags even voor twaalf uur zwaar vliegtuiggeronk. Het wordt afgewisseld door mitrailleur- en kanonvuur. De toestellen zijn niet te onderscheiden maar iedereen vermoedt dat het Amerikaanse bommenwerpers zijn. Ruim 20 minuten later is er opnieuw vliegtuiggeronk. Wij gaan direct naar buiten en zien in richting van Beekbergen een groot aantal strepen in de lucht, dicht bij elkaar. De strepen worden langer en eindelijk zijn ook de vliegtuigen (zelfs de motoren, echter met de verrekijker) te onderscheiden. Zij begeven zich in westelijke richting. Het zijn samen 36 viermotorige bommenwerpers. Boven deze formatie zien we nog tientallen zwarte vlekken. Het is met de verrekijker niet te onderscheiden of dit ook vliegtuigen zijn. Een Duitse jager probeert de formatie vanuit noordelijke richting aan te vallen. Hij verdwijnt spoedig na het geconcentreerde spervuur van de bommenwerpers. Dit afweervuur houdt vrij lang aan. Het is voor het eerst dat wij in deze oorlog viermotorige bommenwerpers zien. Zodoende is iedereen in een nog betere stemming dan gisteren. Later horen wij dat één zo'n bommenwerper al schietend laag over Hoenderloo heeft gevlogen. Bij enkelen vlogen de kogels door het dak. Een jager zou bij Otterlo en een bommenwerper bij Wageningen zijn neergestort. Volgens geruchten zou er 's morgens van 9-12 uur in Amsterdam luchtalarm zijn geweest. 's Morgens krijgen wij een schrijven van de Arbeidsbeurs dat door de directeur is ondertekend. Volgens deze brief kan er aan niemand geboren in 1924, 1923 en 1922 vrijstelling worden verleend. Deze directeur heeft zo'n hekel aan ons dat hij op allerlei wijze personeel van beide fabrieken naar Duitsland probeert te jagen. Even later horen wij dat mijn neef J. van Gerrevink (geboren in 1922) morgen een Ausweis op de Beurs kan komen halen. Dit klopt dus niet met bovengenoemd schrijven. 's Middags belt S. (Rijksduitser, directeur bankpapierfabriek in Heelsum) ons op. Hij heeft op het Arbeidsbureau in Arnhem (dit staat boven Apeldoorn en Deventer) zo'n eigenwijs antwoord gekregen dat hij morgen naar Amsterdam zal gaan. Hij zal proberen om mijn neef en een arbeider (beide geboren in 1922) vrij te krijgen van Duitsland. Het schijnt dat de directie van de Arbeidsbureaus te Arnhem en Apeldoorn onder één hoedje spelen. Daarna belt het Rijksbureau op dat zij moeite hebben gedaan beide jongens op een papierfabriek in Saksen tewerkgesteld te krijgen. Zover moet het niet komen. Zij moeten in Nederland blijven!
Twee controleurs van de CCD doen 's middags een inval bij het pension Eljo-Zamy. Het onderzoek duurt een uur. De controleurs vinden de resten van een geslacht varken (clandestien). In het vlees is al ongedierte. Zij vinden in een kast waar alleen weckflessen met vlees staan vier bedroven flessen enzovoort. Zulk eten wordt de pensiongasten voorgezet. Dit geeft de controleurs aanleiding de huurder van het pension te arresteren. Zijn vrouw (de pensiongasten noemen haar 'de Ortskommandant') wil met hem mee. Voor het vertrek moet de familie nog 'bidden'. Het is allemaal flauwekul want zij mompelen maar wat. De beheerder van het pension zegt op het politiebureau dat agent D. destijds van hem spek en rogge heeft aangenomen. D. vloekt hem uit dat hij nu verraden is. Zo moet het gaan! Boontje komt om zijn loontje!

1943 ----- 29 juli donderdag.

HARDONK. Schitterend zomerweer. Veel vliegtuigen op grote hoogte.

VAN HOUTUM. 's Morgens om acht uur wordt een Brits vlieger uit het vliegtuig dat zondagnacht in het Ugchelse Bos is neergestort begraven. Het valt ons op dat er bij de eerste zes graven (maart 1942) een kruis geplaatst is met zes namen. Men kende deze vliegers niet. Waarschijnlijk is door het Rode Kruis de namen te weten gekomen. Daarvoor stonden er zes kruisen met de woorden ´Unknown British Flyer´. 's Middags worden wij vanuit Heelsum gebeld dat beide personen (neef en arbeider) geboren in 1922 en werkzaam op de Ugchelse fabriek voor tewerkstelling in Duitsland vrij zijn. Het Arbeidsbureau in Apeldoorn is ook in kennis gesteld. Het hangt er nu maar van af wanner het aan de directeur behaagt deze jongens een Ausweis te verstrekken. Van der Vossen heeft het ook deze keer weer verloren! Mijn neef J. van Gerrevink krijgt zijn persoonsbewijs weer terug. Hij had niet kunnen weten dat hij zo gauw uit zijn angst verlost zou zijn.

1943 ----- 30 juli vrijdag.

HARDONK. Steeds schitterend weer. Vanmorgen hevig luchtgevecht dicht over de plaats. Eén Amerikaanse bommenwerper in gevecht met een aantal vijandelijke jagers. Tenslotte werd de bommenwerper tot dalen gedwongen en kwam op de straatweg terecht tegenover ´het Apeldoornse Bos´ (nu Groot Schuylenburg, Zutphensestraat 106).

VAN HOUTUM. 's Morgens horen wij onafgebroken vliegtuiggeronk in richting Deelen. Het zijn Amerikaanse bommenwerpers. Deze formaties komen om tien uur (bewolkt) op hun terugweg over Ugchelen en Apeldoorn. We horen een kwartier later zwaar afweervuur van deze formatie. Het is niet te vergelijken met dat van woensdag. Twee Amerikaanse bommenwerpers vliegen boven Apeldoorn en onder de wolken. Zeven Duitse jagers storten zich op één bommenwerper. Plotseling vliegt één van zijn binnenmotoren in brand. Het toestel daalt langzaam en blijft aanvankelijk boven het centrum vliegen. Het verdwijnt tenslotte in richting Teuge. Het maakt een noodlanding op een roggeveld en schiet door tot aan de bomen langs de Zutphenseweg bij het Apeldoornse Bos [Groot Schuylenburg]. Daar komt het tot stilstand. De bemanning steekt het vliegtuig in brand en houdt de Duitsers door mitrailleurvuur op een afstand. Drie Amerikanen worden gevangengenomen. Zij zijn in een geelachtig uniform gekleed. Drie anderen zijn spoorloos verdwenen. De zevende is per parachute bij Zutphen geland. De achtste ligt dood in het vliegtuig. Mijn broer heeft het toestel zien vallen. De Duitsers sluiten de omgeving direct af zodat Jaap weinig ziet. Het vliegtuig brandt hard. Een vleugel ligt midden op straat en verspert de weg naar Zutphen. 's Avonds ga ik er naar kijken. De weg is weer vrij. Slechts het staartstuk is compleet. De rest is totaal verbrand. Drie motoren liggen op het fietspad. Een vierde ligt in een sloot. Volgens geruchten zouden er bij Vaassen één en bij Doesburg vijf Duitse jagers zijn neergeschoten. De beheerder van het pension Eljo-Zamy legt op het politiebureau een volledige bekentenis af. Hij zal naar Ommen worden overgebracht. Zijn zich ziek houdende vrouw zal ook nog enige tijd in de cel moeten blijven. De dokter moest haar gisteren onderzoeken. Hij gaf haar in antwoord op haar veinzerij een drankje bestaande uit water en enige druppels jodium. Hun pension zal wel niet meer zoveel opbrengen. Het éne gebouw (bekend als het koetshuis) is voor pension verboden. Onze familie uit Amsterdam ontvangt bericht van hun dochter en schoonzoon die destijds uit Bandoeng naar Australië zijn gevlucht. Zij vertoeven nu in Curaçao. De brief was in januari 1943 verzonden.

BLOEM. De 30e kwam hier een Amerikaanse bommenwerper over die door Duitse jagers achtervolgd werd. Daarbij werd veel geschoten. Wij waren aan het haver maaien. Hij werd neer geschoten bij het Apeldoornse Bos waar hij wel 14 dagen heeft gelegen. Vijf man kon nog ongedeerd uitstappen. Eén man is verongelukt doordat de parachute weigerde, 1 met valscherm gedaald in de Goors (veldnaam van landerijen in de buurt van Hartelaar) en één is nog voortvluchtig.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. 10.12 uur: 4-motorige Amerikaanse bommenwerper type Douglas neergekomen midden op de Zutphensestraat bij het Apeldoornse Bos. Het vliegtuig stond in brand. Door Duitse militairen werden 7 leden van de bemanning gegrepen. Er werd ook een dode aangetroffen. Onbetekende schade aan een roggeveld. Geen persoonlijke ongevallen. Plotseling werd er in de lucht geschoten. Er is een moment geweest waarop het sein ´Luchtalarm´ had kunnen worden gegeven. Echter toen kort daarop (1 á 2 minuten) bekend was wat er precies plaatsvond was het oorspronkelijke gevaar voor Apeldoorn geweken en werd besloten het overbodig geworden sein niet te geven. De Consequenties zouden zijn geweest:
a. onnodige opkomst van het totale personeel van den Luchtbeschermingsdienst.
b. stilleggen van het werk enzovoort.
c. onnodige alarmering van de bevolking. Het resultaat daarvan zou tenslotte kunnen zijn (ervaring in andere plaatsen) dat in het vervolg op het sein ´Luchtalarm´ onvoldoende snel wordt gereageerd (het zal wel weer voor niets zijn).

BURGEMEESTER PONT. 10.12 uur. Een 4-motorige Amerikaanse bommenwerper type Douglas is neergekomen midden op de Zutphensestraat bij het Apeldoornse Bos. Het vliegtuig stond in brand. Door Duitse militairen werden 7 leden van de bemanning gegrepen terwijl ook een dode werd aangetroffen. Onbetekende schade aan een roggeveld in de omgeving. Meteen hierna werd op een hoogte van plusminus 300 á 400 meter door Duitse jagers mitrailleurvuur gegeven op een zware viermotorige bommenwerper. Het geval speelde zich zijdelings van het gemeentehuis af. Over ongevallen is niets bekend geworden, evenmin wat het lot werd van deze bommenwerper.

1943 ----- 31 juli zaterdag.

HARDONK. Zomerweer. Helaas verscheidene Nederlanders doodgeschoten.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden er op Deelen 300 jagers en zes batterijen geschut worden geplaatst.

BURGEMEESTER PONT. In verband met de noodzakelijkheid om plannen te ontwerpen voor eventueel gehele of gedeeltelijke afvoer van de bevolking naar andere gemeenten en voor mogelijke opname van evacués uit aangrenzende gemeenten. Daartoe heb ik als evacuatiecommissaris aangewezen de Directeur van Gemeentewerken. Hij heeft van mij volledige volmacht gekregen om die maatregelingen te nemen die nodig zijn in verband met de voorbereiding en uitvoering van deze aangelegenheid. Besprekingen werden gevoerd over het ter beschikking krijgen van een ander dienstgebouw voor de Distributiedienst. Als zodanig komt het vroegere notarishuis (Stationstraat 88), nu in gebruik bij de afdeling Bevolking en het PARA, zeer zeker in aanmerking. In opdracht van de Hoeren SS- und Polizeiführer, Obergruppenführer Rauter moet elk transport van Distributie-waardemateriaal in het vervolg plaatsvinden onder bewaking van 2 gewapende politie-ambtenaren. Daarvoor werd een regeling ontworpen waarbij - buiten het gebouw Loolaan 46 - dagelijks slechts aan één gebouw distributiekaarten zullen worden uitgereikt. Daardoor kan per dag met 4 agenten worden volstaan. Twee voor begeleiding van de uitreikambtenaren en twee voor begeleiding van het zogenaamde Reizend-Agentschap. Gedurende de uren, dat wordt uitgereikt is bewaking door één agent voldoende. Het grootste gedeelte van het politiekorps draagt nu de nieuwe uniformkleding. Eén geval van moord kwam voor. De dader werd spoedig gegrepen en tot een bekentenis gebracht. Voorts veel diefstallen, hoofdzakelijk van rijwielen. De Gasfabriek heeft nog steeds met grote moeilijkheden te kampen, bepaaldelijk reparatie en nieuwbouw van ovens en vervanging van materiaal. Grote hoeveelheden ijzer, die in voorraad lagen voor reparatie en vernieuwing, zijn geblokkeerd en moeten worden afgestaan voor Krupp, Organisatie Todt en andere.
De gasrantsoenering geeft ontzaglijk veel administratief werk. In de afgelopen periode bedroeg het aantal overschrijdingen plusminus 2700. Als gevolg daarvan 100[?] tijdelijke afsnijdingen. Door de vestiging van talrijke departementsambtenaren en een zeer grote toeloop van pensiongasten hebben er duizenden veranderingen in de toewijzing plaats. De loketdienst is van 's morgens tot 's avonds zwaar belast met het te woord staan van ontevreden verbruikers. Gezwegen is dan nog de talloze brieven die beantwoord moeten worden. Het kantoorpersoneel slaat er zich op loffelijke wijze door.

1943 ----- 1 augustus zondag.

HARDONK. Warm, onweer in de verte. Niets.

BURGEMEESTER PONT. Ingevolge ingekomen mededeling over het feit dat na 1 augustus 1943 geen benzine voor het wegverkeer meer zal worden verstrekt zijn maatregelen getroffen tot het verkrijgen van generatoren en tankgasinstallaties voor de wagens van alle gemeente-instellingen waarvoor dit noodzakelijk wordt geacht.

1943 ----- 2 augustus maandag.

HARDONK. Mooi weer. Veel vakantiegangers. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Op deze dag moet zich onder meer een regiment wielrijders in Amersfoort melden. Alle betrokkenen worden gevangengenomen. Onder hen bevindt zich de zoon van onze bakker. Deze arrestatie zou in verband staan met het doden van drie hoge Duitsers en 'Nederlanders' onder andere Van Geelkerken. Het is weer eens één van die lage streken van de moffen waar men iedere dag mee te maken heeft. Het Arbeidsbureau in Apeldoorn wil mijn neef en de arbeider van onze fabriek (beide geboren in 1922) geen vrijstelling geven. Zij krijgen ieder 's avonds een oproep om zich op de Arbeidsbeurs te melden.

1943 ----- 3 augustus dinsdag.

HARDONK. Afwisselend bewolkt. Koeler. 's Avonds naar M.[Moerman]. De gehoopte traktatie kon nog niet doorgaan. Ik hoop spoedig wel! Zeer druk met vreemdelingen.

VAN HOUTUM. De Duitsers laten 's avonds het regiment wielrijders in Amersfoort weer vrij. Zij hebben 24 uur gevangen gezeten. De Burgemeester van Apeldoorn verplicht iedere inwoner boven 15 jaar een lezing van de Luchtbescherming bij te wonen.

1943 ----- 4 augustus woensdag.

HARDONK. 's Morgens regenbuien. Druk op straat. Geen bijzonders.

VAN HOUTUM. De zwarte stroken die verleden week zondagnacht zijn afgeworpen zouden dienst doen om de radioverbinding tussen nachtjager en vliegveld te verbreken. Zij zouden dus alleen tijdens de val effectief zijn. De Duitsers kondigen een zogenaamd verblijfsverbod voor vijf Nederlandse provincies af. Artikel 1 luidt ´Het verblijf in de provincies Overijssel, Gelderland, Drente, Groningen en Friesland is tot nader order verboden voor personen van Nederlandse nationaliteit, die de leeftijd van 16 jaar hebben bereikt en daar niet hun vaste woonplaats hebben.´ Alle pensiongasten en onderduikers uit andere provincies moeten zodoende voor 9 augustus aanstaande vertrekken. De maatregel geldt niet voor evacués. Het is echter onduidelijk of wij ons naar één van de andere provincies mogen begeven. Het perscommentaar op deze verordening is groot gezwam. De beschikking zou zijn getroffen om de bonnendiefstallen tegen te gaan. Bonnendieven zouden meestal uit de genoemde provincies komen(?). Het zal wel een militaire maatregel betreffen.

1943 ----- 5 augustus donderdag.

HARDONK. Afwisselend bewolkt, regenbuien, koeler. 's Avonds flink onweer met veel regen. Orel in Rusland ontruimd. Jongens en mannen van boven 15 jaar mogen zich alleen in de eigen provincie ophouden (Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en Gelderland).

VAN HOUTUM. 's Morgens ontvangt de arbeider van de fabriek (geboren 1922) voor de zoveelste maal een oproep om op de Arbeidsbeurs te verschijnen. Dit geeft mijn oom aanleiding om zelf te gaan en er zolang te blijven tot hij de Ausweise van mijn neef en hem mee terugbrengt. Eerst laat men oom Hendrik 2 1/2 uur zitten in de mening dat deze wel zal verdwijnen. Daarna worden de Ausweise getypt maar op last van de directeur moet men er de datum 15 augustus 1943 op typen. Dit betekent een week uitstel en mijn oom weet het te voorkomen. Daarna weigert de directeur zijn handtekening op de Ausweis te zetten. Hij doet het tenslotte na lang gepraat. Deze NSB-er wil met alle geweld personeel van onze fabriek naar Duitsland sturen. Hij saboteert de Nederlandse belangen als geen ander.

1943 ----- 6 augustus vrijdag.

HARDONK. Regenbuien en opklarend. Catania door de Engelsen bezet.

VAN HOUTUM. De beheerder van het pension Eljo-Zamy blijft in de gevangenis. Hij zal er niet gauw uitkomen. Zijn vrouw wordt vrijgelaten terwijl zijn zoon wordt gearresteerd. De beheerder zegt tegen de politie dat hij geheel Ugchelen zal verraden. Hij is er trouwens al druk mee bezig. Een fietsenmaker wordt genoemd omdat deze aan zijn vrouw een fiets voor 800 gulden heeft verkocht. Agent D. doet een inval bij een Rijksduitser in Ugchelen. Deze wil niets met de partij te maken hebben. De politie neemt hem gevangen omdat hij negen joden onderdak verschafte. Zeven worden er gearresteerd. De Overige zijn onvindbaar. D. zoekt het hele bos af. Hij gaat 's avonds onder het eten naar het pension Eljo-Zamy in Ugchelen en vraagt alle gasten naar de persoonsbewijzen. Deze worden met een loep onderzocht. Hij kijkt ook naar het watermerk. D. vindt geen joden en besluit dan maar huiszoeking te doen. Hij vindt onder een bed 400 eieren. Deze worden meegenomen. D. hoort echter van een 'goede' inspecteur dat hij niet het recht heeft eieren in beslag te nemen. Een goede bak! Mijn oom komt uit Den Haag terug. Het doel was stempels op de nieuwe Ausweise te krijgen. Dit is niet nodig. Op alle oude komen stempels met het woord ´Spezialkraft´. Wij zijn dus allen vrij. Het zal niet gemakkelijk houdbaar zijn want op het Arbeidsbureau zit een grote ploert. Er wordt een nieuwe distributieregeling getroffen. Alle bonnen zullen per 14 dagen worden bekendgemaakt. Het is natuurlijk een reden om de rantsoenen in de toekomst te kunnen verminderen. Alle landbouwers moeten de eindjes touw verzamelen die bij de zelfbinders vrijkomen.

1943 ----- 7 augustus zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Avonds ontvangt oom Jan een schrijven van de directeur van het Arbeidsbureau in Arnhem. Zoals bekend speelt deze directeur onder één hoedje met zijn collega in Apeldoorn. Hij eist dat Jan (deze heeft op 5 augustus zijn Ausweis gekregen) en ik ons direct moeten aanmelden voor transport naar Duitsland. Alles moet zeer snel verlopen. Hieruit maken wij op dat beiden eigenhandig te werk gaan en ons proberen te overrompelen. Hij ziet mij maandag niet. Zolang ik geen persoonlijke oproep ontvang ga ik niet naar de Arbeidsbeurs. Bovendien is mijn lichting nog niet aan de beurt. Het schijnt weer eenzelfde geval te zijn als destijds met het personeel van onze lompenafdeling (18 maart 1943). Deze kregen ook plotseling een oproep maar gingen niet. Zij hebben later nooit meer iets gehoord. Ook toen ging de directeur van het Arbeidsbureau buiten zijn boekje.

1943 ----- 8 augustus zondag.

HARDONK. Voortdurend regen. Er is sprake van roofovervallen op NSB-ers [Nationaal-Socialistische Beweging onder het voorzitterschap van Mussert].

1943 ----- 9 augustus maandag.

HARDONK. Beter weer, af en toe zon, kil. NSB-sigarenwinkel tegenover mij (bedoeld is P., toen gedreven door NSB-wethouder Buitenhuis) is gelukkig verdwenen. Reuze opruiming nu al die (NSB)papieren en kranten weg zijn.

VAN HOUTUM. Per 4 september aanstaande zullen er nieuwe rantsoenbonnen voor boter, suiker, tabak, melk en eieren in omloop worden gebracht. Het directoraat-generaal van politie wordt van Hoog Soeren naar Nijmegen (dichter bij de grens) overgeplaatst. 's Morgens krijgen wij een brief waarin de Overheid ons dwingt de grote transformator bij de fabriek door een dikke muur voor mitrailleurvuur en scherven te beschermen. De muur moet op 60 centimeter afstand van de deur naar de transformator worden gemetseld. De muur zal twee steens dik worden. Wij zullen voor de nodige grondstoffen toewijzing krijgen maar moeten zelf de onkosten dragen.

1943 ----- 10 augustus dinsdag.

HARDONK. Beter weer, telkens zon, tegen de avond weer regen. 's Avonds hier in huis muziekavondje. Dominee Overbosch draaide platen van Bach, Schubert enzovoort.

1943 ----- 11 augustus woensdag.

VAN HOUTUM. De Burgemeester van Apeldoorn geeft enige opheldering over het nieuwe verblijfsverbod van 4 augustus. Het verbod geldt voor iedere provincie afzonderlijk. Bijvoorbeeld iemand die in Gelderland woont, mag niet naar Overijssel gaan. 's Middags horen wij dat mijn neef Henk uit Alkmaar aan het 'fietsen' is. Dat wil zeggen dat hij wordt gezocht voor gijzelaar. De oorzaak is onbekend. Toen de politie hem niet kon arresteren probeerde deze zijn broer en later zijn neef op te pakken. Dit gebeurde echter niet dank zij de snelle berichtgeving. De brief die de directeur van het Arnhemse Arbeidsbureau aan onze fabriek heeft geschreven en waarin deze de aanmelding van Jan en mij eiste is van geen waarde meer. Een commissie in Den Haag deelt mee dat Jan absoluut vrij is en dat ik mettertijd vrij zal komen. Mijn lichting is echter nog niet aan de beurt. Het is te hopen dat de directeur van het Apeldoornse Arbeidsbureau een goed standje krijgt. Nog beter is dat hij na de oorlog een zware straf voor zijn verraderspraktijken zal krijgen.

1943 ----- 12 augustus donderdag.

HARDONK. Somber weer, maar geen regen. 's Morgens verscheidene Amerikaanse vliegtuigen.

VAN HOUTUM. Om middernacht passeren enige vliegtuigen. Het luchtdoelgeschut op Deelen is zeer actief. De kanonnen staan er dus weer... 's Morgens zien we twee formaties Amerikaanse vliegtuigen in richting Arnhem. We tellen in één groep 27 vliegtuigen. De andere formatie bestaat uit nog meer bommenwerpers. Beide groepen laten strepen achter. Daardoor kunnen wij de toestellen goed volgen. Het schijnt dat er ook geallieerde jagers in de lucht zijn. In Arnhem en Nijmegen is zelfs luchtalarm. Er komen luchtgevechten voor. Een uur later zien we een Duitse jager die zomaar in het wilde weg vuurt zonder dat er een doel is. Hij verschiet zeker zijn munitie om een goede indruk te maken. De Overheid krijgt de bevoegdheid om aan boseigenaren een algemene last tot velling van bossen op te leggen. Volgens geruchten zouden er om het zendstation Radio Kootwijk drie batterijen luchtdoelgeschut worden opgesteld.

1943 ----- 13 augustus vrijdag.

HARDONK. Somber weer, maar geen regen. De strijd In Rusland en op Sicilië schijnt volgens de Apeldoornsche Courant niet gunstig voor Duitsland te verlopen. Terwijl ik dat schrijf zitten er vliegtuigen in de lucht. 's Avonds bij M.[Moerman] geweest. Fosforflesjes veroorzaken brandwonden bij personen in de omgeving Kanaal.

VAN HOUTUM. 's Middags vallen in Apeldoorn bij een zijweg van de Deventerstraat enige fosforflessen. Een man die de ontstane brand probeert te blussen wordt met zware verwondingen naar het ziekenhuis overgebracht. De flesjes zijn van een afgedwaalde ballon afkomstig. Het rantsoen tabak wordt van 25 gram tot 20 gram verminderd. Dit was al enige weken aan de sigaretten merkbaar. Deze zijn korter dan daarvoor. De uitreiking van de distributiebescheiden wordt aanmerkelijk veranderd. Voor iedere buurtschap worden de bonkaarten niet meer op twee maar op één dag uitgereikt. De chef zal naast de politieagent ook een revolver dragen. 's Avonds passeren tussen 10.30 en 12 uur kleine formaties snelle bommenwerpers (Mosquito's).

BURGEMEESTER PONT. Op de terreinen van de houthandel van Rijen (Zuiderlaan Kanaal Noord 122) kwam een viertal flesjes fosforrubber neer. Hierdoor liepen twee personen ernstige brandwonden op. Twee andere personen werden licht gewond.

1943 ----- 14 augustus zaterdag.

HARDONK. Iets meer zon, Geen bijzonders.

VAN HOUTUM. De gemachtigde voor de Arbeid maakt bekend dat werkgevers een boete van hun personeel kunnen heffen als zij saboteren. Het is te hopen dat dit niet zal voorkomen. Sabotage is nodig en dan nog: het totaal aan boeten moet aan de Staat worden uitbetaald.

POLITIE. Recherche. 22 uur. Untersturmführer Heineman van de SD [Sicherheits Dienst] te Arnhem deelt mee dat morgen in alle Katholieke Kerken een politieman in burger aanwezig moet zijn. In deze kerkdiensten zal iets over wereldvrede gesproken worden. Hierover moet rapport worden uitgebracht aan bovengenoemde Heineman. Ook moet worden waargenomen hoe de kerkbezoekers hierop reageren.

1943 ----- 15 augustus zondag.

HARDONK. Om half één 's nachts stortregen met veel wind en onweer.

POLITIE. Recherche. In verband met mutatie 22.00 uur van het rechercherapport van gisteren is in opdracht van Inspecteur van Politie aan de Heer Heineman van de SD te Arnhem telefonisch bericht dat in de 4 Rooms-katholieke kerken vanmorgen een Herderlijk schrijven is voorgelezen betrekking hebbende op de Mariaverering waarin zijdelings ook werd opgewekt tot gebed voor de vrede. Tevens meegedeeld dat het kerkvolk daarop niet zichtbaar reageerde.

1943 ----- 16 augustus maandag.

HARDONK. Beter weer, tegen de middag veel zon, zachter. Vliegtuigen in de lucht.

VAN HOUTUM. 's Morgens krijgen wij vijf nummers van het maandblad Luchtgevaar. Daarvan was de verspreiding dit jaar zeer ongeregeld. Het laatste nummer is een extra editie en bevat een beknopt overzicht van de verschillende soorten brandbommen en de bestrijding daarvan. De uitgave is ter toelichting rijkelijk geïllustreerd. Hieruit is op te maken dat er tweemaal zoveel brandmiddelen bestaan dan er soorten in Ugchelen zijn gevallen (brandplaatje, brandstaaf, fosforbom, fosforflesje).

1943 ----- 17 augustus dinsdag.

HARDONK. Prachtig zomerweer. 's Avonds bij M.[Moerman] geweest op meloen getrakteerd! Hoop spoedig op een volgende traktatie!

VAN HOUTUM. De politie arresteert de bosarbeider Brouwer. Deze woont zeer afgelegen. Hij verschafte aan twee jodenkinderen onderdak. Het is zo goed als zeker dat de beheerder van het pension Eljo-Zamy dit adres heeft genoemd.

POLITIE. Een Duits jachtvliegtuig maakte een noodlanding op een bouwland gelegen naast perceel Loenermark 50 te Loenen. Geen persoonlijke ongelukken. Het vliegtuig werd beschadigd.

1943 ----- 18 augustus woensdag.

HARDONK. Mooie heldere ochtend. Tocht naar Vaassen gemaakt. Duitsland erkent verlies Sicilië. Welk stuk Europa zal nu ´volgens plan´ ontruimd worden?

VAN HOUTUM. Er gaan geruchten dat er in Apeldoorn 100 - 500 SD-agenten zouden zijn aangekomen. Iedereen neemt zijn voorzorgsmaatregelen. In Apeldoorn is echter geen SD-man te bespeuren. Dit gerucht zal wel weer door Duitse of NSB-kringen zijn verspreid.

BLOEM. Val van Sicilië. In Rusland wordt zwaar gevochten over een lengte van 1600 kilometer frontlijn.

1943 ----- 19 augustus donderdag.

HARDONK. Bewolkt, later zon, mooi zomerweer. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Avonds om zeven uur horen wij twee zware ontploffingen in richting Harskamp. Het huis trilt. 's Avonds deelt de BBC mee dat de Geallieerde bommenwerpers de vliegvelden in Vlissingen en Gilze Rijen hebben aangevallen. Misschien zijn de ontploffingen van Gilze Rijen hier gehoord.

BURGEMEESTER PONT. Met betrekking tot de groente- en fruitvoorziening in deze gemeente die aan redelijk gestelde verwachtingen voldoet kan nader worden gemeld dat van de Secretaris-Generaal van het Departement van Binnenlandse Zaken een schrijven werd ontvangen. Daarbij wordt in verband met de Groenteverstrekkingsbeschikking gevraagd te besluiten tot intrekking van de bij mijn besluit van 7 juli 1943 vastgestelde verordening tot regeling van de groente- en fruitvoorziening in de gemeente Apeldoorn. Aan dit verzoek is gedaan.

1943 ----- 20 augustus vrijdag.

HARDONK. Prachtige zomerdag zonder nieuws.

VAN HOUTUM. Het verblijfsverbod tussen Gelderland en Overijssel wordt opgeheven. Voor overtreding van het kampeerverbod wordt de beheerder van het pension Eljo-Zamy door de Zutphense rechtbank tot 125 gulden of 40 dagen veroordeeld. Het begint goed!

1943 ----- 21 augustus zaterdag.

HARDONK. Mooi warm zomerweer. Weer een hoge Duitse generaal (vlieger) plotseling overleden.

VAN HOUTUM. Onze vrachtauto hoeft volgende week geen hout voor de moffen te rijden. Dit is tot nader order uitgesteld.

1943 ----- 22 augustus zondag.

HARDONK. Bewolkte lucht met iets regen. Warm. 's Middags fietstocht over Ugchelen.

VAN HOUTUM. In de afgelopen week is een tweede lijk gevonden van de bommenwerper die op 26 juli in het Ugchelse Bos is neergestort. Het lijk lag in het nabij zijnde heideveld en vertoonde al verschijnselen van ontbinding. Het is op het kerkhof bijgezet.

1943 ----- 23 augustus maandag.

HARDONK. Goed zomerweer, veel wind, koeler, 's avonds wat regen. 's Avonds veel Duitse vliegtuigen. Charkof door de Duitsers ´volgens plan´ ontruimd. Hoe valt dit te rijmen met de berichten dat alle aanvallen van de Russen steeds met zware verliezen voor de aanvallers worden afgeslagen? In de nacht veel vliegtuigen naar Berlijn geweest.

VAN HOUTUM. Wij horen 's nachts in zuidelijke richting vliegtuiggeronk afgewisseld door zware bomontploffingen. Het lichten van het luchtdoelgeschut is duidelijk te zien. In Ugchelen vallen enkele zwarte stroken. In het bos liggen pamfletten echter in geringe aantallen. Het strooibiljet (G 55) toont een foto van Mussolini en zijn zwarthemden terwijl over de Duce een rood kruis is afgedrukt.

1943 ----- 24 augustus dinsdag.

HARDONK. Prachtig niet te warm zomerweer. Nieuws ontbreekt.

VAN HOUTUM. De pers herinnert iedereen aan de verordening dat geen tabak onderling verhandeld mag worden. Dit geldt ook voor de planten. Een prijs van 25 gulden voor één plant is al gewoon. Vandaag worden in Ugchelen de distributiekaarten uitgereikt. De regeling is beter dan vroeger. Er zitten nu minstens 25 ambtenaren tegen daarvoor 10-12. De bonkaarten liggen tegen diefstal onder een houten afschotting waarop men desnoods kan leunen. Voorts is de politie aanwezig. Men krijgt nu ook een groentekaart.

1943 ----- 25 augustus woensdag.

HARDONK. Weer goede zomerdag, maar in de avond plotseling veel wind, donderslagen en wat regen. Geen nieuws.

BLOEM. Kranten melden de val van Charkov voor de Duitsers welke stad de toegang naar de Oekraine ontsluit. De veebonnen, die men koopt om geen vee te hoeven leveren, worden verkocht tegen f 1,60 per kilo/rund. Voor een neurende vaars, een gewone, wordt f 1500,- geboden.

BURGEMEESTER PONT. Over de onderbrenging van slachtoffers uit gebombardeerde Duitse gebieden. Naar aanleiding van een van de Beauftragte voor de Provincie Gelderland over genoemd onderwerp ontvangen schrijven van 25 augustus 1943 werd door mij overlegd met verschillende instanties, waar onder het BARA en met de plaatselijke leider van de MSV Besloten werd om onder meer de vele pensions die de gemeente Apeldoorn rijk is te benutten om de 2.000 aan Apeldoorn toegewezen Duitse personen onder te brengen. Na overleg met het Bureau van de Beauftragte werd bovendien overgegaan tot het samenstellen van lijsten. Daarop staan een 600-tal woningen dat voor dit doel desnoods gevorderd kan worden. Een opgave hiervan werd aan de Beauftragte verstrekt. Als deze 2.000 Duitsers hier inderdaad komen vrees ik moeilijkheden met de bevolking. Apeldoorn is een gemeente die ongetwijfeld al zeer zwaar is belast door de onderbrenging van meerdere Regeringsbureaus. Niet goed valt in te zien waarom aan Apeldoorn nu opnieuw het hoogste contingent van de provincie Gelderland is toegewezen. Andere zogenaamde BARA-gemeenten als in Overijssel, Zwolle en Deventer, schijnen geheel te zijn vrijgesteld. Inmiddels werd van de Commissaris der Provincie op 6 september 1943 telegrafisch bericht ontvangen dat deze taak niet langer bij de Burgemeester behoorde maar aan het plaatselijk hoofd van het BAB was opgedragen. Een schrijven van de 5e van deze maand van de Beauftragte was hiermede echter weer niet in overeenstemming. De leiding van deze werkzaamheden was door mij aanvankelijk opgedragen aan de Wethouder van Openbare Werken, die deze opdracht echter meende niet te kunnen aanvaarden. Hij was ook Kringleider van de NSB (Kring 17). Hij was van mening dat de burgerij van Apeldoorn deze maatregel dan vermoedelijk (overigens geheel ten onrechte) op rekening van de NSB zou schrijven. Uit het feit dat een Wethouder, nu een der hoogste gemeente-ambtenaren, een door de burgemeester verstrekte opdracht om politieke redenen meent niet te kunnen aanvaarden. Hieruit blijkt volgens mij wel dat de functie van Kringleider niet goed met die van Wethouder verenigbaar is.

1943 ----- 26 augustus donderdag.

HARDONK. Licht bewolkt, later regen. Niets bijzonders.

1943 ----- 27 augustus vrijdag.

HARDONK. Slecht weer, regenbuien, veel wind. Naar muziekavondje bij Hesselink geweest.

1943 ----- 28 augustus zaterdag.  HARDONK. Ruw, regenachtig en kil najaarsweer. Göbbels zegt: men moet staan aan de kant van de winnaar! Volkomen akkoord. Dat doet het Nederlandse volk ook!

VAN HOUTUM. Er gaan in Apeldoorn geruchten dat er binnenkort 2.000 Duitsers zullen worden ingekwartierd. Deze zouden door de bombardementen in de bezette gebieden worden ondergebracht. Alle burgemeesters in Gelderland zouden onlangs op een vergadering in Arnhem hebben moeten opgeven hoeveel evacués zij in hun gemeenten nog zouden kunnen herbergen.

POLITIE. Een Duits jachtvliegtuig maakte een noodlanding op een weiland gelegen Molenallee 15 te Loenen. Geen persoonlijke ongelukken. Het toestel werd beschadigd.

1943 ----- 29 augustus zondag.

HARDONK. Gehele ochtend regen. Geen nieuws.

1943 ----- 30 augustus maandag.

HARDONK. Beter weer, nog veel wind. Na flinke morgenbui telkens opklarend en zon. Koning Boris dood, onrust in Denemarken. Taganrog ontruimd, niet veel goeds voor de nieuwe orde!

VAN HOUTUM. 's Morgens bezichtigen ambtenaren van een Departement dat van Den Haag naar Apeldoorn zal worden overgeplaatst enige huizen in de Nieuwstraat. Het huis van mijn oom is wel is waar niet in beslag genomen maar de ambtenaren vinden het zeer geschikt voor kantoorruimte. De politie te Hoenderloo moet alle evacués daar aanzeggen dat zij weer naar hun vroegere woonplaats moeten vertrekken.

BURGEMEESTER PONT (1 tot 30 augustus). De herbouw van het gemeentehuis werd voortgezet. Verwacht wordt dat de hoofdverdieping van het gebouw aan het einde van de volgende verslagperiode in gebruik genomen kan worden. De toonkamer van de gasfabriek werd tot leslokaal voor de HBS ingericht. Vele diefstallen, hoofdzakelijk van fietsen.

1943 ----- 31 augustus dinsdag.

HARDONK. Koninginnedag! Het volgend jaar weer met Oranje in vrij Nederland. Veel bewolking, weinig regen, tamelijk veel wind, af en toe een Oranjezonnetje. 's Middags fietstocht naar Ugchelen, langs Vaal [Museum Vaal aan de Arnhemseweg] weer terug. Later in de avond bij M.[Moerman].

VAN HOUTUM. In Arnhem krijgen alle nappers (dat wil zeggen niet-werkende personen) aanzegging dat hun huis voor 15 september aanstaande gevorderd kan worden voor Duitsers uit de gebombardeerde steden. Onder de betrokkenen behoort tante Ad. Ieder moet bij een tweede brief het huis binnen 48 uur verlaten. Het is gelukkig dat mijn tante niet alles in huis hoeft achter te laten. Dit valt mee. Er moeten onder meer een bed, een ameublement, een vloerkleed en de gordijnen achterblijven. Volgens geruchten zouden er in Hoog Soeren om een dergelijke reden 14 woningen zijn gevorderd.

SPOORWEGEN. In augustus 1943 wenste de Ortskommandant van Stroe dat de spoorbaan geheel ontzood zou worden om brand te voorkomen in het munitiekamp daar. Door verzet van mijn kant kon dit zeer vertraagd worden. Beperkt werd tot het afbranden van een gedeelte van de bermgrond.

1943 ----- 1 september woensdag.  HARDONK. Goed droog weer, niet warm. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten zouden alle bewoners van de Jachtlaan vanaf Berg en Bos tot aan Het Loo aanzegging hebben gekregen dat zij hun huizen moeten afstaan aan Duitsers uit de gebombardeerde steden.

POLITIE. Per 1-9-1943 werd tot Majoor van Politie hier benoemd de Majoor der Staatspolitie J.F. de BUCK.

1943 ----- 2 september donderdag.

HARDONK. Mooie ochtend, iets nevel, later zon, maar in de avond iets regen. Nieuws ontbreekt.

VAN HOUTUM. De directeur van het Arbeidsbureau wil opnieuw hebben dat mijn neef Jan en ik ons zo spoedig mogelijk voor deportatie naar Duitsland melden. De Duitsers leggen beslag op een loods van Brouwersmolen. De tweede wordt 'sichergestellt'. De loods moet voor 10 september aanstaande worden ontruimd en zal voor opslag van generatorhout dienst doen. Onze vrachtauto moet de laatste twee dagen betonplaten van een boot in het kanaal naar Radio Kootwijk vervoeren. Er wordt gesaboteerd zoals nergens anders. De auto rijdt per dag slechts twee keer. De Duitsers bouwen rondom het zendstation massieven voor luchtdoelgeschut, bunkers en schuilkelders. Volgens geruchten zou er de komende nacht een razzia worden gehouden.

1943 ----- 3 september vrijdag.

HARDONK. Mooie ochtend, iets nevel, later zon, maar in de avond iets regen. Alleen om half elf vliegtuigen over.

VAN HOUTUM. Oom Reinier (Nieuwstraat) hoeft zijn huis niet af te staan. Het schijnt dat de Duitsers in de gemeente Apeldoorn alle pensions (kortom ruimte) hebben gevorderd voor aanstaande moeders en moffen uit de gebombardeerde gebieden. Zo zou ook het pension Eljo-Zamy zijn gevorderd. Alle Duitsers in de kazernes te Apeldoorn moeten in een zaal bijeenkomen. Daar deelt een hoge officier hen mee dat de toestand zeer kritiek is. Er passeren de laatste nachten veel treinen Apeldoorn in westelijke richting. Zij vervoeren veel oorlogsmaterieel. Daaronder zelfs gedemonteerd zwaar geschut(zeker van de marine). Volgens de pers worden ook veel troepen naar het Westelijke front overgebracht. Deze schijnen niet door Apeldoorn te komen. 's Avonds passeren de eerste Britse vliegtuigen om 10.30 uur. Het zijn geen grote formaties. Zij komen verspreid over, meest via het zuiden. Om 11.30 uur blijft een toestel boven Deelen cirkelen. Zoeklichten en afweergeschut proberen het vliegtuig te verdrijven. Het schieten is zwaarder dan vroeger. Van overfluitende granaten is echter geen sprake. De formaties keren om één uur weer terug. Het geronk gaat tot 2.30 uur door. Het schijnt geen grote luchtaanval te zijn geweest.

1943 ----- 4 september zaterdag.

HARDONK. Mooie dag, vooral later in de middag. Vliegtuigen bleken naar Berlijn te zijn geweest. Landing in Italië volgens Nieuwe Apeldoornsche Courant.

VAN HOUTUM. De Duitsers zijn in heel Nederland in alarmtoestand. Zij vorderen in Arnhem een groot aantal auto's. Deze gaan zondag naar Amsterdam. De schildwachten houden het geweer met bajonet schuin naar voren onder de arm. Een nieuwe verordening bepaalt dat de betrokken ouders tot maximum 300 gulden veroordeeld kunnen worden als hun minderjarig kind een strafbaar feit begaat. Tot deze strafbare feiten zullen wel voornamelijk gevallen behoren waaruit de onloyale houding voor de indringer blijkt. Diefstallen en zedenmisdrijven worden toch niet meer vervolgd.

1943 ----- 5 september zondag.

HARDONK. Morgennevel en verder prachtige dag. Kerkdienst in de Grote Kerk bij dominee v.d. Brug.

1943 ----- 6 september maandag.

HARDONK. Mooi septemberweer. 's Morgens naar Vaassen. Goed eetbaars kunnen krijgen (lekkere kaas!).

1943 ----- 7 september dinsdag.

HARDONK. Opnieuw mooie dag. 's Avonds plaatjes gekleurd en naar M.[Moerman]

VAN HOUTUM. 's Middags loopt mijn neef J. van Gerrevink fosforwonden op. Hij houdt aan een wagen van de gasfabriek vast. Op één plaats zit deze vol met fosfor. Schijnbaar afkomstig van de flesjes die op 13 augustus bij de Deventerstraat zijn gevallen. Door tijdig ingrijpen heeft hij weinig last van zijn wonden.

1943 ----- 8 september woensdag.

HARDONK. Goed weer, telkens wel bewolking, iets koeler. 's Avonds wordt er heel fijn nieuws [capitulatie Italië] op straat verteld. Wat een blijdschap en dank zullen dat gegeven hebben.

VAN HOUTUM. De Overheid verhoogt voor de industrie de toewijzingen voor steenkool en elektriciteit. Brouwersmolen krijgt ongeveer het dubbele rantsoen stroom. De grondstoffenpositie wordt ook gunstiger. Maar er blijft gebrek aan personeel. Misschien staat het in verband met de regeringswisseling in Italië. De BBC geeft 's avonds om 6.45 uur een uitzending in het Engels en in het Nederlands. De omroeper deelt mee dat Italië gecapituleerd heeft. Daarna roep ik mijn vader (deze is in de tuin aan het appels plukken) en we lopen zo hard we kunnen naar de radio zonder ook maar te denken aan geheimhouding. Mijn vader hoort nog juist de verklaring die op dat moment voor de derde keer wordt voorgelezen. Italië heeft zich onvoorwaardelijk aan de Geallieerden overgegeven. De strijd wordt gestaakt en Italië verneemt door ondertekening van het document de wapenstilstandsvoorwaarden. Deze worden nog voor de wereld geheimgehouden. Het grote nieuws gaat als een lopend vuur door Nederland. Iedereen deelt het aan zijn vertrouwden mee. Velen tonen weinig lust meer tot werken. Er zijn enkelen die al een oranjebloem dragen. Enige tijd later is men zo enthousiast dat men elkaar op straat toeschreeuwt. Men voegt er vaak het woord gefeliciteerd aan toe.

1943 ----- 9 september donderdag.

HARDONK. Goed weer. 's Morgens gefuifd voor het goede nieuws van gisteren. De mensen in opgewekte stemming.

1943 ----- 10 september vrijdag.

HARDONK. Somber weer. Tocht naar Vaassen gemaakt, kaas kunnen krijgen. Duitsers heftig verontwaardigd over het ´verraad´ van maarschalk Badoglio! Steeds meer plaatsen in Rusland volgens plan ontruimd onder andere Stalingrad. Wie volgt? 's Avonds naar M.[Moerman] en alvast op volgend goed nieuws gedronken!

VAN HOUTUM. 's Middags krijgen wij de dakpannen voor het schuurtje. Daarop heeft sinds het bombardement op 27 april een zeil gelegen. Het duurt lange tijd voor een particulier dakpannen kan krijgen. Keuze bestaat er niet meer. Men moet nemen wat er is. Het zijn rode pannen in tegenstelling tot de donkerbruine van het huis.

1943 ----- 11 september zaterdag.

HARDONK. Goed weer. Meisjes beneden 18 jaar mogen zonder geleide niet op straat na 9 uur. NSB-kinderen wel!

VAN HOUTUM. In Apeldoorn mogen meisjes tot 18 jaar zich niet meer zonder geleide na zonsondergang op straat begeven.

1943 ----- 12 september zondag.

HARDONK. Prachtige warme zomerdag. 's Avonds naar T. [waarschijnlijk de familie Terwel] geweest.

1943 ----- 13 september maandag.

HARDONK. Warm weer, tegen de avond onweer met iets regen. Volgens de krant is Mussolini door Duitse troepen uit zijn gevangenis bevrijd.

BURGEMEESTER PONT. Bij besluit van 13 september 1943 werd bepaald dat vrouwelijke personen beneden de leeftijd van 18 jaar zich na zonsondergang niet op de openbare weg mogen ophouden.

1943 ----- 14 september dinsdag.

HARDONK. Naar den Haag en Rotterdam geweest.

POLITIE (15 augustus t/m 14 september 1943)
- De discipline van de bevolking ten opzichte van de distributievoorschriften en prijzencontrole is nog steeds onvoldoende.
- Opnieuw werden enkele joden aangehouden en overgebracht naar Westerbork.
- Aan de bestrijding van de onzedelijkheid is uitbreiding gegeven door de afkondiging van een beschikking van de Politiegezagdrager alhier, dat vrouwelijke personen beneden de leeftijd van 18 jaar zich op bepaalde tijden niet op de openbare weg mogen ophouden.
- Opnieuw werden enkele vrouwen voor onderzoek op geslachtsziekte aangehouden en naar het Ziekenhuis overgebracht.
- Het aantal rijwieldiefstallen is in de afgelopen maand relatief laag te noemen.
- Enkele niet ingeleverde radiotoestellen werden in beslaggenomen en de houders daarvan verbaliseerd.

1943 ----- 15 september woensdag.

HARDONK. Naar den Haag en Rotterdam geweest.

VAN HOUTUM. De Duitsers geven nu in de krant openlijk toe dat Rijksduitsers en gelijkberechtigden (NSB-ers enzovoort) voor extra rantsoenen kolen in aanmerking komen. Het zal voor de distributiebureaus het opstellen van zwarte lijsten vergemakkelijken.

1943 ----- 16 september donderdag.  HARDONK. Naar den Haag en Rotterdam geweest.

1943 ----- 17 september vrijdag.

HARDONK. Naar den Haag en Rotterdam geweest.

1943 ----- 18 september zaterdag.

HARDONK. Naar den Haag en Rotterdam geweest.

VAN HOUTUM. De directeur van het Arbeidsbureau eist voor de vierde keer dat mijn neef Jan en ik ons direct moeten melden voor werk in Duitsland. Nu maakt hij ons bang met een derde mof. Hij kan ons nog zo intimideren als hij wil. De vakgroep beslist en niet hij! De vakgroep is op onze hand en het is aan deze te danken dat wij de nodige Ausweise bezitten.

1943 ----- 19 september zondag.

HARDONK. Naar den Haag en Rotterdam geweest.

POLITIE. Vandaag zijn tijdens een WA-mars [Weerbaarheids-Afdeling van de NSB] door de plaats, omstreeks 15.45 uur, op de Hoofdstraat enkele ongeregeldheden voorgevallen tussen leden van de WA-groep en het publiek. De ongeregeldheden, die het karakter droegen van ordeverstoringen, ontstonden, door dat enkele WA-leden die zich uit de groep losmaakten, enkele van het publiek door vuistslagen, schoppen en dergelijke gewelddadigheden dwongen om voor de marsformatie de houding aan te nemen en/of te groeten met opgeheven arm hoewel van tevoren de houding van het publiek tot zulk optreden geen aanleiding gaf.

1943 ----- 20 september maandag.

HARDONK. Naar den Haag en Rotterdam geweest.

VAN HOUTUM. Tante Ad uit Arnhem (zie onder 31 augustus 1943) moet vandaag haar huis ontruimd hebben. Zij levert volgens voorschrift de sleutel bij het stadhuis in. Nu zal het er van afhangen wat er van het huis overblijft. Veel goeds zal het niet zijn.

1943 ----- 21 september dinsdag.

HARDONK. Zondagmiddag schijnt de WA nogal wat relletjes te hebben uitgelokt.

1943 ----- 22 september woensdag.

VAN HOUTUM. De Arbeidsbeurs belt opnieuw onze fabriek op. Jan en ik moeten ons meteen melden. Zij beschouwen onze houding als sabotage. De directeur die met vakantie is belt iedere dag zijn bureau op of wij ons nog niet hebben aangegeven. Hij kan nog zo dreigen als hij wil op zijn (enkele) bevel komen wij niet! De Duitsers slaan in de gevorderde loods van de Brouwersmolen grote hoeveelheden generatorhout op. Het meeste hout is afkomstig van kozijnen van huizen uit Den Haag. Deze zijn zogenaamd voor de verdedigingswerken afgebroken. Het is te hopen dat in deze kozijnen nog veel spijkers blijven zitten voor het vernielen van de cirkelzagen. Dit zagen gebeurt in Renkum.

1943 ----- 23 september donderdag.

VAN HOUTUM. Oom Jan en oom Hendrik gaan 's morgens naar de vakgroep om over de herhaalde oproepen van Jan en mij voor de arbeidsinzet te spreken. Wij hoeven niet bang te zijn. Het transport van arbeiders naar Duitsland ligt stil. De directeur van de Arbeidsbeurs in Apeldoorn en zijn collega in Arnhem gaan buiten hun boekje. Zij zullen de zaak onderzoeken. Jan staat er iets ongunstiger voor dan ik omdat zijn lichting is opgeroepen. Dit zegt echter niets van de arbeidsinzet want mijn neef heeft een bruine Ausweis.

1943 ----- 24 september vrijdag.

VAN HOUTUM. Het departement van Algemene Zaken wordt van Den Haag naar Apeldoorn overgeplaatst.

BURGEMEESTER PONT (verbouwing Vrijmetselaarsloge tot filmtheater). Naar aanleiding van het artikel ´Gereserveerd voor Vrijmetselaars´ voorkomende in Storm SS van 24 september 1943 heb ik getracht telefonisch de Hoofdredacteur van genoemd blad, kameraad van E., hierover te spreken te krijgen. Dat mocht mij echter door zijn afwezigheid niet lukken. In zijn plaats sprak ik toen met redacteur kameraad M. Hij verklaarde mij min of meer uit de hoogte dat het gemeentebestuur volkomen fout was als het zich hield aan de voorschriften. Daarin is bepaald dat aan de desbetreffende laan (de Regentesselaan) slechts woningen gebouwd, respectievelijk panden als woonhuizen gebruikt mogen worden. De aard van de Villa's aan deze laan was zijns inziens niet zodanig dat hieraan de hand diende te worden gehouden. Ik heb hierop geantwoord dat dit een zuivere beleidskwestie van het gemeentebestuur van Apeldoorn betreft en dat door mij noch aan de redactie van het weekblad Storm SS noch aan het Filmgilde ten deze enige zeggenschap kan worden gegeven. Overigens blijkt uit de stukken voldoende dat ik de verantwoording voor een overigens feitelijk niet geoorloofde dispensatie voor de duur van de oorlog op mij heb willen nemen. De inhoud van het artikel in Storm SS is in hoge mate grievend en volkomen in strijd met de waarheid. Ook blijkt de insinuatie dat Ir. N. (Directeur van Gemeentewerken), vrijmetselaar zou zijn dat door kameraad M. als feit werd voorgesteld, op niets te berusten. Ir. N. is nimmer vrijmetselaar geweest. Klaarblijkelijk wordt hier een zelfde afkeurenswaardige praktijk toegepast als waaraan destijds burgemeester W. van Hilversum na zijn ontslag als burgemeester zich heeft schuldig gemaakt. Het wil mij voorkomen dat, indien de discipline in de Beweging nog iets betekent, tegen verstoring daarvan door hen die daartoe de macht bezitten dient te worden opgetreden. Het geeft mijns inziens geen pas dat Nationaal Socialistische voormannen ongestraft beklad kunnen worden. Storm SS had zich terstond, dus vóór de publicatie, tot het gemeentebestuur dienen te wenden en zou ongetwijfeld alle inlichtingen hebben verkregen die gewenst werden. Indien een dergelijke toestand onveranderd blijft voortbestaan krijgen wij een situatie waartegen wij Nationaal Socialisten ons destijds - en terecht - met hand en tand hebben verzet, te weten:
1. De quasi - volkomen democratisch aandoende - onmacht om redacties die tendentieuze en onware berichten doen opnemen tot de orde te roepen.
2. De onmogelijkheid om een antwoord opgenomen te krijgen en daarmee aantasting van het zogenaamde droit de response.
3. Ondermijning van het leiders- en verantwoordelijkheidsprincipe.
Het zal mij aangenaam zijn te vernemen welke stappen de Leider Adviescommissie-Bestuurszaken in deze denkt te ondernemen. Een overzicht, tevens uittreksel, van de gevoerde correspondentie te dezer zake kan desgewenst door mij worden ingezonden.

1943 ----- 25 september zaterdag.

VAN HOUTUM. Voor het arbeidsplan Staf, dat in het oogsten van de aardappels voorziet, zal iedere onderneming enige arbeiders gedurende bepaalde tijd moeten missen. Zo zijn er op Brouwersmolen vier en op de Ugchelse fabriek twee arbeiders aangeschreven.

1943 ----- 26 september zondag.

HARDONK. Zonnige najaarsdag, koude wind, toch 's middags lekker weer om te fietsen. Enige dagen geleden helaas een drietal joden in het Wïesselsebos ontdekt, die daar in een groot gegraven hol verblijf hielden. Smolensk ontruimd!

VAN HOUTUM. De Apeldoornse politie bracht in de afgelopen dagen een omvangrijke botersmokkel aan het licht. Arbeiders vervoerden boter naar Duitsland en verkochten het daar. De politie vond bij arbeiders die op het punt stonden naar Duitsland te vertrekken samen 400 kilo boter. Zestig personen zijn gearresteerd. Het is te hopen dat zij Ommen niet spoedig zullen verlaten. Deze personen verdienen de grootste minachting. Dat wat in Nederland is moet tegen redelijke prijs aan behoeftige landgenoten (geen NSB-ers) worden verkocht. Dergelijke zwarthandelaren denken niet meer aan hun vaderland maar alleen aan het spekken van hun portemonnee. In deze gevallen komt de zwarte waar toch bij de vijand terecht. De Duitsers behoren tot de grootste zwarthandelaren.

1943 ----- 27 september maandag.

HARDONK. Goed weer. 's Avonds gewerkt aan een toelichting bij de serie lantaarnplaatjes [dia's] over watermolens, bestemd voor onze gijzelaars in St. Michielsgestel. Dit was op verzoek van Quarles van Ufford, onze daar geïnterneerde burgemeester. Liquidatie van Koeban in Rusland.

VAN HOUTUM. 's Avonds om 9.30 uur passeren de eerste Britse vliegtuigen. Het zijn geen grote formaties. Het geronk gaat tot elf uur door. Om tien uur (Harskamp) en om elf uur (Deelen) blaft het luchtdoelgeschut even. Kort na middernacht keren de formaties via het Noorden terug. Een vliegtuig stort brandend in richting Vaassen neer.

1943 ----- 28 september dinsdag.

HARDONK. Regenachtig koud weer. Geen nieuws. 's Avonds naar M.[Moerman]

VAN HOUTUM. Het vliegtuig dat in richting Vaassen is neergestort ligt bij de Cannenburg naast een boerderij. De boerderij is totaal afgebrand en het vliegtuig geheel versplinterd. Zes vliegers zijn dood. Eén wordt er vermist. Deze Engelsen zullen op het kerkhof in Vaassen worden begraven.

1943 ----- 29 september woensdag.

HARDONK. Verbazend mooie najaarsdag, veel zon maar geen nieuws.

VAN HOUTUM. Met ingang van 1 oktober aanstaande is het verboden rijtuigen met meer dan één paard te bespannen. Bij trouwpartijen mag het aantal volgrijtuigen niet meer dan twee bedragen. 's Middags belt de Vakgroep Papier ons op dat Jan en ik in geen geval voor tewerkstelling in Duitsland in aanmerking komen. De Vakgroep zal Mijnhardt [directeur van het Arbeidsbureau Arnhem] en Van der vossen [directeur Arbeidsbureau Apeldoorn] nog opbellen met de mededeling dat aan hun zelfstandig optreden direct een einde moet komen. 's Avonds om 20 uur horen wij een zware ontploffing. De echo daarvan houdt enige tijd aan. Op dat moment zijn er geen vliegtuigen te horen. Later blijkt dat een Duitse bommenwerper, die van het vliegveld Deelen wilde opstijgen zijn bommenlast verloor. Daarbij werden toestel en startbaan vernield. Om toch te doen voorkomen dat er Britse vliegtuigen in de lucht zijn (hiervan is geen sprake) geven de Duitsers in Arnhem gedurende 20 minuten luchtalarm. Later op de avond passeren enige Engelse vliegtuigen. Deze komen verspreid over.

1943 ----- 30 september donderdag.  HARDONK. Bewolkt, maar goed weer. Vanaf morgen slechts trouwen met 2 rijtuigen, ieder met slechts 1 paard. Kale boel!

VAN HOUTUM. De beheerder van het beruchte pension Eljo-Zamy staat voor de rechtbank terecht. Hij wordt veroordeeld tot zes maanden met aftrek van preventief. Zijn zoon Berend krijgt ook zes maanden. Maar komt in aanmerking voor de gratieclausule. Deze is voorlopig weer in vrijheid.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Gevonden door Politie Ambtenaar van de Kamer gestationeerd te Nieuw Milligen: parachute, compleet vliegerspak, vliegerskap, zwemvest en 1 vliegerslaars van een Engelse Piloot. Door Politie afgegeven aan den Ortskommandant Apeldoorn

BURGEMEESTER PONT (1 tot 30 september). In aansluiting op dat hieromtrent over de maand Augustus werd gerapporteerd kan worden medegedeeld dat er nog geen slachtoffers uit gebombardeerde Duitse gebieden in deze gemeente zijn aangekomen. Zo als al werd opgemerkt is Apeldoorn zeer zwaar belast door de onderbrenging van meerdere Regeringsbureaus met haar aanhang van Departementsambtenaren, terwijl ook het Frontreparaturbetrieb vele woningen gevorderd heeft. Zo werden in beslag genomen aan HOTELS, SCHOLEN, STICHTINGEN en dergelijke door:
- de Wehrmacht, 21
- het Rijkscommissariaat, 2
- Departementen, 6
Totaal 29 gebouwen.
Aan WONINGEN door:
- de Wehrmacht, 53
- het Rijkscommissariaat, 28
- Departementen + ambtenaren, 147
- Inkwartiering Duitse ambtenaren, 122
- Inkwartiering Frontreparaturbetrieb, 650
- Samenwoning Departementambtenaren, 83
Totaal 1.083 woningen.
In beslag genomen WINKELS, PAKHUIZEN, GARAGES en dergelijke door:
- de Wehrmacht, 26
- het Rijkscommissariaat, 2
Totaal 28 gebouwen.
Ingekwartierde ambtenaren, 463.
Evacués (geen ambtenaren), 1250.
Worden hieraan nog de aan Apeldoorn toegedachte 2.000 Bombengeschädigten toegevoegd dan vrees ik moeilijkheden met de bevolking van Apeldoorn.
--- NOODEVACUATIE. Bij opname van de bevolking van andere gemeenten dient gerekend te worden op het herbergen van een aantal personen overeenkomende met ongeveer een vierde deel van de eigen bevolking. Voor deze gemeente dus circa 15.000 á 20.000 personen die wellicht binnen één à twee dagen de gemeente kunnen binnenstromen. Aan deze personen zal bij aankomst onverwijld voedsel dienen te worden verstrekt zodat vooraf geen tijd zal kunnen worden gevonden voor enigerlei registratie vooral aangezien niet te verwachten is dat de evacués bij aankomst grote afstanden te voet en met bepakking zullen hebben afgelegd en grotendeels in uitgeputte toestand zullen aankomen. Daarom wordt verwacht dat de eigenlijke registratie die de gegevens zou moeten verschaffen op grond waarvan machtigingen zouden moeten worden afgegeven pas in de loop van de daarop volgende dagen zal kunnen. De voeding zal op verschillende punten in de gemeente (scholen en dergelijke) kunnen worden verstrekt op vertoon van de distributiestamkaarten met inlegvellen waarbij het inlegvel telkens moet worden afgestempeld. Deze distributiestamkaarten dienen tevens voor controle om te zien of de betrokken personen al dan niet evacués zijn. Voor het distribueren van het voedsel in de scholen kan het personeel van alle in gebruik te nemen scholen worden ingeschakeld.
Bij evacuatie van de bevolking van APELDOORN naar andere gemeenten worden de transportcolonnes van het Rode Kruis ingeschakeld zo mede de zogenaamde helpsters van het Rode Kruis. In elke wijk worden gemiddeld drie leden van de transportcolonne ingedeeld. Zij zijn voorzien van brancards en het beschikbare materiaal als ook het benodigde aantal helpsters waarvan in totaal op het ogenblik 94 beschikbaar zijn Ook de beide bestaande EHBO-verenigingen zullen de nodige hulp verlenen. Deze verenigingen beschikken over een hoeveelheid materiaal als brancards en dergelijke. Voorts is het de bedoeling bij evacuatie een zo groot mogelijk aantal voertuigen te vorderen voor de begeleiding van de marcherende colonnes. Tenslotte mag worden aangenomen dat de eveneens evacuerende artsen, waar nodig de helpende hand zullen bieden. Door mij werd de Evacuatiecommissaris opgedragen zich met het Plaatselijk Bureau WHN in verbinding te stellen ter bepaling van de wijze waarop deze dienst ingeval van noodevacuatie kan worden ingeschakeld.
Door het tijdelijk onderbrengen van de van Kinsbergenschool in het schoolgebouw van de bijzondere UL0-school aan de Kerklaan werd bereikt dat het schoolgebouw Nieuwstraat geheel vrij kwam voor de gemeentelijke Hogere Burger School zodat de leerlingen van die school weer op normale tijden onderwijs ontvangen. Aangezien enkele leraren van deze school tevens aan het gymnasium zijn verbonden zijn de schooltijden van deze twee inrichtingen van onderwijs aan elkaar gekoppeld. De normale schooltijden werden met ingang van 16 september dus weer ingevoerd voor het Gymnasium.
Ik maak van deze gelegenheid gebruik om opnieuw te protesteren tegen de navolgende feiten:
1. De post voor representatiekosten, suppletoir op de begroting uitgetrokken, werd nog steeds niet goedgekeurd.
2. Mijn verhuiskosten, gemaakt eind januari 1943, heb ik nog steeds niet vergoed gekregen.
3. Het mij voor mijn benoeming toegezegde salaris á 11.000 gulden [zal wel per jaar zijn] werd mij nog steeds niet uitbetaald ofschoon de gemeente nu nagenoeg 80.000 (per 1-9-1943, 79.454) zielen telt dus ver boven de als criterium gestelde 75.000 zielen, bedraagt mijn salaris nog steeds slechts 9.053 gulden.
4. Sinds december 1942 door mij uit hoofde van mijn functie gemaakte reiskosten zo mede de kosten veroorzaakt doordien ik aanvankelijk wegens het ontbreken van een woning in een hotel moest vertoeven werden mij nog steeds niet uitbetaald. In totaal heb ik aldus meerdere duizenden gulden van de gemeente te vorderen. In het bedrijfsleven zouden dergelijke toestanden onbestaanbaar zijn. Ik acht het eenvoudig een schandaal maar daar ik nog steeds geen kans zie het mij rechtmatig toekomende te verkrijgen en wel door een tegenwerking van de Provinciale Griffie, respectievelijk het Departement van Binnenlandse Zaken, die ik niet anders dan als bewuste sabotage kan beschouwen, moet ik wel gedogen door de Staat te worden benadeeld. Hoelang moet deze toestand nog voortduren? Ik ben bovendien benieuwd of men zo fatsoenlijk zal zijn mij te zijner tijd gederfde interest te vergoeden.
Blijkens een brief van de Burgemeester van 30 september 1943 nr. 517/567 heeft de Duitse Weermacht gevorderd het park van de gemeente, gelegen tussen de Oude Beekbergerweg en de Arnhemseweg (Kadastraal bekend gemeente Apeldoorn, Sectie L No. 3926).
De hoofdwachtmeester D. 1 is overleden tengevolge van de bekomen verwondingen van een op hem gepleegde moordaanslag.

1943 ----- 1 oktober vrijdag.

HARDONK. Bewolkte lucht, zachter weer. Napels zal wel vallen, daar haveninstallaties vernield worden! Zeker weer volgens plan. Tegen half tien zeer veel vliegtuigen gepasseerd, vermoedelijk naar het Roergebied. 's Avonds nog even bij T.[Terwel]. In Arnhem praat Mussert zijn mond voorbij en vertelt onomwonden hoe ellendig de situatie in werkelijkheid is. Italië al voor een derde deel door de bondgenoten bezet.

VAN HOUTUM. De NSB-boeren in de gemeente Apeldoorn worden bewapend met jachtgeweren. De jagers moesten die destijds bij de politie inleveren. Wij horen 's avonds om 9.15 uur Britse vliegtuigen. Vijf minuten later komt de hoofdmacht over. Het geronk houdt bijna een half uur aan. Er passeren zeer grote formaties in richting Duitsland. Het luchtdoelgeschut is zo goed als niet in actie. Wij zien echter voortdurend in zuidelijke richting lichtflitsen. Deze zijn waarschijnlijk afkomstig van zwaar luchtafweer dat op grote afstand is opgesteld. Van lichtfakkels of zoeklichten is echter niets te zien.

1943 ----- 2 oktober zaterdag.

HARDONK. Bewolkt zacht weer. Weer 19 Nederlanders doodgeschoten.

VAN HOUTUM. De verduisteringsplicht wordt verscherpt. De minimumboete bedraagt 25 gulden. Er wordt gedreigd met afsnijding van de elektrische stroom gedurende drie dagen of langer, het verbeurd verklaren van de lampen, verhoogde boete en afsnijden van de stroomtoevoer voor gehele wijken. Deze maatregel is zuiver pesterij. De Duitsers zelf storen zich niet aan de verduistering. In Apeldoorn wordt een NSB-kermis geopend. Het is jammer dat nog zo velen in deze tijd geld voor zoiets overhebben. De opbrengst is natuurlijk voor Winterhulp en Frontzorg.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 15.00 uur. In het bos gelegen aan den Amersfoortseweg (nabij de Echoput) naar Elspeet ter hoogte van de Leemkuil gevonden. Een kleine parachute met een daaraan bevestigde blikken bus.

1943 ----- 3 oktober zondag.

BLOEM. Voor een neurende koe, een gewone, wordt f 2200,- geboden.

1943 ----- 4 oktober maandag.

VAN HOUTUM. Mijn neef Arnold komt uit Amsterdam terug en heeft het bombardement van Schiphol meegemaakt. In de stad was weliswaar luchtalarm maar iedereen ging op het dak staan kijken. Om niet op de grond vernield te worden stegen de Duitse jagers op en bleven laag over het land vliegen. Zij leverden weinig slag met de Amerikaanse formaties. Deze bestonden uit 72 bommenwerpers en 300 á 400 jagers. Niettemin vielen de Amerikaanse jagers hen aan. Vele Duitse vliegtuigen werden direct neergeschoten. Nu de wintertijd is ingegaan dacht iedereen dat de BBC-uitzendingen beter hoorbaar zouden zijn. Maar dit is niet het geval. De uitzendingen zijn nog even zwak terwijl de Duitsers blijven storen. In de krant staat een uitvoerig verslag van de sabotagedaden van de onlangs gefusilleerde 19 Nederlanders. Zij stonden allen met elkaar in verbinding. Zij volbrachten al zeer veel aanslagen. Zelfs voor het stelen van persoonsbewijzen werd de doodstraf opgelegd. Het Standgerecht verhoort nu een nieuwe sabotagegroep.

1943 ----- 5 oktober dinsdag.

VAN HOUTUM. De Apeldoornse Courant bestaat uit acht pagina's omdat ... de onzinnige redevoeringen van Mussert en Seyss-Inquart erin worden afgedrukt. De krant mag echter niet dienst doen voor het opsommen van de Duitse gruwelen. Dit komt nog wel maar dan is Hitler verdwenen.

1943 ----- 6 oktober woensdag.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen in Arnhem nog steeds huizen. Het huis van tante Ad staat nog leeg. Door het souterrain ontstaat een muffe lucht in het huis die de Duitsers weerhoudt er intrek te nemen. Mijn tante mag echter niet terugkeren. Mijn neef Jaap loopt ook kans zijn huis uitgezet te worden. Het meubelvervoer is over heel Nederland verboden. Daardoor moeten zij alles achterlaten. Bij dergelijke huizenvorderingen speelt het Duitse (individuele) belang een grote rol. Zwendel is dus niet uitgesloten.

1943 ----- 7 oktober donderdag.

VAN HOUTUM. De overheid wijst erop dat men misschien door de zogenaamde transportmoeilijkheden in oktober slechts een pond suiker (rantsoen één kilo) zal kunnen ontvangen. Eerst beloven zij dat de bietencampagne is gewaarborgd en nu zeggen zij dit weer. De chauffeur van onze vrachtwagen is sinds enige tijd ziek. Nu is een ander (niet via Arbeidsbeurs) in onze dienst. 's Avonds komt echter een arbeider zich aanmelden. Hij heeft jaren terug op Brouwersmolen gewerkt waar hij ontslagen is voor diefstal. Het staat in direct contact met de voorman van onze fabriek in Apeldoorn. Hij beweert als eerste op de lijst van chauffeurs voor onze fabriek (dit is een lijst op de Arbeidsbeurs) te staan (?). Alleen deze feiten zijn al voldoende om hem te weigeren. Zo'n tijd is het dat men afhankelijk is van het schuim van de maatschappij. Wij moeten de invaller ontslaan.

1943 ----- 8 oktober vrijdag.

HARDONK. Prachtig zonnig herfstweer. De NSB-er Geelkerken spreekt van mensen, die het in geweten niet langer met de NSB eens zijn. Anderen zijn weggegaan toen de tegenslagen kwamen, de derde soort zijn de lafhartigen, die zich dekken wilden voor het geval dat de tegenstanders zouden kunnen winnen. Zij zijn ´lafaards´ en ´verraders´, die de NSB-vanen in de steek laten op het ogenblik dat de mannen aan de fronten hun leven wagen...´. Wie spraken er kort voor de oorlog over ´armen kruisen, wanneer ons land zou worden aangevallen door een bepaalde mogendheid?´.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten eist de gemeente voor ambtenaren uit Den Haag honderd huizen en voor Duitse burgers 600 woningen te Apeldoorn op. Er gaan al enige ambtenaren rond. Zij leggen beslag op sommige huizen. Tot deze woningen behoort het huis van mevrouw Van Gerrevink aan de Nieuwstraat. Deze krijgt het bericht via de post. In Ugchelen controleren ambtenaren alle woningen aan bepaalde wegen. Zij stellen de inwoners bovendien een groot aantal vragen. Deze zijn voor ieder gezin meestal verschillend. Hieruit maakt men op dat het eerder zelfstandige inkwartiering zal betreffen dan een geregelde controle van bovenaf. Deze ambtenaren gaan niet systematisch te werk. Het komt voor dat zij ook wel eens buiten deze wegen een huis onderzoeken en er bijzonderheden van noteren.

1943 ----- 9 oktober zaterdag.

HARDONK. Schitterend weer, eerst iets nevelig, later helder. 's Avonds aanslag gepleegd op agent D., die niet erg ´geliefd´ was. Door 3 kogels getroffen, zwaar gewond naar het ziekenhuis gebracht en 's zondags geopereerd. Wat voor gevolgen zal dit hebben?

VAN HOUTUM. De beruchte agent D. arresteert in een wasserij op de Eendracht drie onderduikers. De krant bevat een foto van de begrafenis van een zekere J. te Vaassen. Deze verraadde destijds zijn stakende broer. Onlangs verraadde hij een ondergedoken student. Daardoor werden weer enkele joden gearresteerd. De maat was daarna voor de bewoners van Vaassen overgelopen. Jonker werd tijdens het melken van de koe doodgeschoten. Komende week zullen in Hoenderloo enige honderden Duitse soldaten worden ondergebracht. Zij moeten daar uitrusten. Het grote gebouw van de stichting Eikenhof moet binnen 24 uur worden ontruimd.

POLITIE. Vandaag, omstreeks 20.15 uur werden er op de Langeweg te Apeldoorn, door een totnogtoe onbekende dader, 3 pistoolschoten gelost (kaliber 6.35) op de opperwachtmeester van de gemeentepolitie D., die daarna ernstig gewond is opgenomen in het ziekenhuis aan den Sprengenweg te Apeldoorn. Het onderzoek in deze zaak wordt door de Sicherheitspolizei uit Arnhem geleid.

BURGEMEESTER PONT. Op 8 en 9 oktober werden door de gemeentepolitie speciale controles gehouden op de naleving van het Besluit Persoonsbewijzen. 4 Personen werden daarbij bekeurd. Bijzonderheden deden zich verder daarbij niet voor. Een tiental ondergedoken joden werd aangehouden en naar Westerbork overgebracht.

1943 ----- 10 oktober zondag.

HARDONK. Weer erg mooi herfstdag. 's Morgens kerkdienst ds. Mondt. Doop van meer dan 30 kinderen. 's Middags fietstocht naar het Orderbos. Heel veel zware Amerikaanse bommenwerpers. Luchtgevecht vlak boven me. Amerikaanse bommenwerper in brand, 4 vliegers lieten zich met valschermen neer, 1 kwam neer Hoog Buurloseweg, de anderen richting Willemsbos. Een werd weggebracht door iemand van de Fahrschule. Enige burgers, die glimlachten tegen de gevangen vliegers moesten hun persoonsbewijzen afgeven, terwijl een van hen zelfs zijn fiets moest afstaan. Het brandende vliegtuig kwam bij Kootwijk neer. Een ander toestel werd bij Broekland neergeschoten. Gedurende het gevecht luchtalarm in Apeldoorn.

VAN HOUTUM. Mijn vader wordt 's morgens om acht uur door de telefoon uit bed gebeld. Het is een goede tijding. Er is gisterenavond een aanslag op de beruchte D. gepleegd. Hij heeft een schot door zijn buik en één door de arm. Later horen wij dat de aanslag door twee personen is uitgevoerd. D. verliet op dat moment zijn woning om op nieuwe buit uit te gaan. Deze verrader moet nog hebben geschreeuwd ´Sluipmoordenaars! Zij vermoorden mij!´ Volgens eigen wil zou hij in een Duits lazaret verpleegd willen worden, maar dit wordt niet bevestigd. Hij werd naar het Julianaziekenhuis overgebracht. Een Hollandse chirurg opereerde hem in bijzijn van een Duitse chirurg. De operatie duurde van ongeveer 9 tot 12 uur 's nachts. Hij heeft minstens 16 gaten in de darm. De kogel is echter nog niet gevonden en dit is voor de Duitser aanleiding om hem nogmaals te opereren, maar tevergeefs. Natuurlijk gaan er geruchten over zijn dood, maar deze zijn voorbarig, want er is nog geen sprake van. Er zouden al enige personen in verband met de aanslag zijn gearresteerd. Wij horen 's morgens zo nu en dan vliegtuiggeronk. Maar men schenkt er weinig aandacht aan. Dit is echter 's middags anders. Om 3.15 uur gaan we naar buiten. We zien eerst twee later nog eens vier en tenslotte nog 14 strepen die in oostelijke richting worden getrokken. Door de verrekijker is te zien dat bij iedere streep slechts één vliegtuig hoort. Deze toestellen vliegen snel en het lijken ons dan ook jagers. Even later (ik kom van de fabriek) horen we een onafgebroken geronk. De vliegtuigen zijn door de diepblauwe hemel en de felle zon niet te zien. Plotseling horen we met tussenpozen mitrailleurvuur. Kort daarop (3.35 uur) zien we een bommenwerper. Deze komt uit zuidelijke richting. Eén motor staat in brand en laat een rookstreep na. Duitse jagers cirkelen om het toestel heen. Onmiddellijk hierop verlaten zwarte stippen het vliegtuig. Ik denk aan bommen maar het worden witte schijfjes. Gelukkig zijn het parachutes. Eerst zien we er drie en later nog één. Daarna houdt het branden van de motor op en het vliegtuig komt weer in evenwicht. Het schijnt dat de piloot weer meester is over zijn toestel. Het verdwijnt al zwevend (het verliest weinig hoogte) in de richting van Radio Kootwijk. De parachutes zijn nog steeds recht boven ons. De 4e komt het snelst naar beneden. In al onze verbazing blijven we kijken zonder de fiets gereed te houden. De parachutes drijven iets naar het westen af. Al spoedig zijn de vliegers goed te onderscheiden. Ze slingeren in bijna over 180 graden. De laatste is al dicht bij de grond. Daardoor begeeft iedereen zich in zijn richting. Heel Ugchelen is op de been. Hij komt in het Van der Huchts´ bos terecht bij de boswachterwoning. Onderweg hoor ik de sirenes (3.45 uur) en trek me weinig aan van het luchtalarm. De vliegenier heeft zich intussen al van de parachute losgemaakt. Twee Duitsers zijn bezig de parachute die drie boomkruinen beslaat los te maken. Deze moffen hielden oefeningen op de Bakenberg en waren dus heel snel ter plekke. Zij vorderen fietsen en nemen van velen die sympathie voor de vlieger tonen de persoonsbewijzen af. Daarom ga ik terug. Ik moet toch naar het blokhoofd voor het luchtalarm. Ik ben er nog geen minuut of het 'Alles veilig' weerklinkt (4 uur). Zelf heb ik geen van de parachutisten op de grond gezien. Dit is eigen nalatigheid want na het luchtalarm is het nog mogelijk. Nu volgt wat anderen gezien en meegemaakt hebben. Voordat de vlieger in de bomen zou verdwijnen zwaaide hij naar zijn kameraden Hij kwam niet op de grond terecht omdat de parachute in de hoge bomen bleef hangen. Hij schijnt een sprong van twee á drie meter te hebben gemaakt. Mijn broer heeft alles goed vanuit zijn huis gezien. Hij was één van de eersten die met de vliegenier sprak. Het is een Amerikaan. Jaap stelt hem enige vragen die hij niet alle wil beantwoorden. Hij wil onder meer het aanvalsdoel niet meedelen. Het schijnt een onderofficier te zijn. Hij trekt direct na de sprong zijn rangtekens van het uniform. De Amerikaan spreekt voortdurend over onderduiken. De omstanders maken hem duidelijk dat dit onmogelijk is. De vlieger is erg zenuwachtig. Dit is te begrijpen. Naar schatting is hij 30 á 40 jaar. Snel komen twee Duitsers met een knuppel bewapend. Deze willen de fiets van mijn broer hebben maar dit mislukt hen. Kort daarna komen meer Duitsers. Deze lopen later met de Amerikaan naar de grote weg. De vlieger biedt hen ondertussen een sigaret aan. Karakteristiek voor de Duitse mentaliteit grijpen zij hem het hele doosje uit de vingers. De Duitsers dragen nog voor de oefeningen en band om de arm. Ze zijn helemaal overstuur. Zij houden alle fietsers bij Caesarea aan en nemen hun fietsen in beslag. Deze groep heeft niets met het zoeken naar de andere vliegers te maken. Tot de slachtoffers behoort een bejaarde arbeider van de fabriek. Een burger die 'by by' tegen de Amerikaan roept moet zijn persoonsbewijs afgeven. Hetzelfde geldt voor een ander die naar de vlieger knipoogt. Daar waar samenscholingen zijn verstoren de Duitsers deze. Ze roepen ´Ist hier etwas los? Nein? Geht dann fort!´ Zij houden een met de Amerikaan sympathiserende dame een revolver voor de neus en eisen haar persoonsbewijs. Zo komt van het een het ander. Mijn oom Willem bijvoorbeeld verdwijnt stilletjes uit een samenscholing. Hij wordt door de Duitsers die hem voortdurend nafluiten achterna gereden. Zijn vlucht heeft nog een komisch einde. Hij vliegt namelijk een huis van een buurman binnen en zegt ´Waar is de zolder. Ze zoeken me.´ Alles verloopt echter goed en na bij ons te zijn teruggekeerd moet hij de eerste minuten op adem komen. Even later komt ook familie uit bij ons. Ze hebben op een fietstocht vanaf de spoordijk op de Asselse hei alles gezien. Eén vlieger daalde recht voor hen en de drie overige meer naar links waarschijnlijk in het Orderbos. Zij zagen het vliegtuig verdwijnen dat nog even optrok. Vervolgens stortte het bij Kootwijk onder hevig gekraak neer. Intussen passeerde een locomotief met tender. De bemanning stond boven op de tender om alles beter te kunnen zien. Deze familieleden telden minstens honderd vliegtuigen. Ze waren slechts door zonweerkaatsing te zien. Volgens anderen zouden de formaties in groepen van 18 in W-vorm hebben gevlogen. Alle vliegtuigen waren op de terugweg. Op de Eendrachtstraat zouden mitrailleurkogels zijn gevallen. Mijn zuster vertoefde in Hoenderloo. Zij zag eerst vier parachutes en later nog twee. In Hoenderloo was duidelijk te zien dat de Amerikaanse bommenwerper voor de motorbrand tweemaal over de kop sloeg. 's Avonds krijgt de bejaarde arbeider van de fabriek zijn fiets toevallig terug. Zijn schoonzoon ziet er een mof mee rijden. De Duitse commandant gaat 's avonds nog even naar de boswachter bij wiens huis de Amerikaan terechtgekomen is. Hij uit de nodige scheldwoorden. Hij schrijft alles van zijn persoonsbewijs over en deelt tenslotte mee dat hij morgen bij de Ortskommandant moet verschijnen. Volgens de Ortskommandant zouden er in de gemeente Apeldoorn vier Duitse jagers zijn neergestort. 's Avonds horen wij dat er in de stad Enschede grote schade is aangericht. Zeven grote fabrieken en het stadhuis zouden zijn getroffen. De voetbalwedstrijd daar is afgelast. De Apeldoornse spelers moeten tot Hengelo lopen willen zij weer per trein kunnen reizen. Dat Enschede getroffen is is misschien wel de reden dat de Amerikaan zijn aanvalsdoel niet wilde zeggen.

BLOEM. Het is zondag en buitengewoon mooi weer maar boven ons zwermen zware Amerikaanse bommenwerpers in grote drommen richting Deventer. Later hoorden we dat ze het vliegveld Twente tot doel hadden. Ze zijn toen met Duitse jagers in gevecht geraakt, afgedreven tot boven Enschede en hebben daar bommen laten vallen. Daardoor is een hele straat met huizen gebombardeerd. Daarbij zijn, naar krantenberichten melden, 115 doden te betreuren. Van Klein Herenbrink zou het halve huis weggeslagen zijn maar de bewoners ongedeerd. De huisgenoten hadden onder tafel gezeten en zo het leven behouden. Verder hebben ze die dag Munster gebombardeerd. Kranten melden veel doden onder de burgers. In Enschede is het aantal doden gestegen tot 132, nu 2-11-43 is het aantal doden 147.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 15.30 uur; van de vier uit Amerikaanse of Engelse bommenwerper uitspringende parachutisten werden er drie in een bosperceel omgeving spoorwegovergang ´Assel´ door de Duitse Politie aangehouden. Een daar aangetroffen parachute werd door de Nederlandse Politie ingeleverd aan de Willem III Kazerne. De neergestorte parachutist is niet door de politie gevonden.
Omstreeks 15.44 uur, Luchtgevecht boven Noord / West Apeldoorn. Het Signaal ´Luchtalarm´ werd om 15.45 uur gegeven. Om 15.55 uur bleek alles rustig in de lucht en werd het Signaal ´Luchtalarm Geëindigd´ gegeven.
Omstreeks 16.30 uur. Op een weiland van Slijkhuis aan den Broeklanderweg, Weller 1, geland een 4-motorige Amerikaanse bommenwerper, van de bemanning ontbrak elk spoor. Een lijk werd later gevonden op grote afstand van het vliegtuig in de richting van Terwolde. De bewaking werd door de Luftwaffe van het Duitse Leger en de Nederlandse Politie overgenomen.
17.43 uur; vliegtuig afgestort aan de Broeklanderweg, nadere gegevens volgen.
19.45 uur; op een weiland, Broeklanderweg bij Weller nummer 1 is een viermotorige Amerikaanse bommenwerper neergestort omstreeks 16.30 uur. Ter plaatse is een lijk gevonden. Van de rest der bezetting ontbreekt elk spoor. Ortskommandant en Polizei-Officier gewaarschuwd. Bij navraag bij de opperluitenant van de W. ter zake van de maatregel ten aanzien van het gevonden lijk werd meegedeeld dat Duitse Militairen ter plaatse aanwezig waren.

BRANDWEER. Om 15.45 uur maakte een Amerikaanse bommenwerper aan de Broeklanderweg een noodlanding. Het gelukte mij met de Inspecteur van der W. van de Gemeente Politie, die ik aan het Bureau opgepikt had, voordat de moffen aanwezig waren bij het toestel te komen. De bemanning bleek de benen te hebben genomen. Die waren appels plukken. Van der W. hield met enige Marechaussees, die juist aankwamen, het publiek op veilige afstand zodat ik even vrij kon neuzen. Al gauw ontdekte ik de stafkaarten met de route erop getekend. Ik heb ze vlug onder mijn tuniek verstopt. Hier hadden de moffen niets mee te maken. Thuis heb ik ze maar verbrand. Op de vleugels hadden de piloten hun prachtige leren jassen met bont gevoerd neergelegd. Jammer dat we zo'n ding niet mee konden nemen. Dat was te gevaarlijk. Wel zag ik nog kans om een prima gevulde verbandtas mee te nemen die zeer goed te pas kwam.

1943 ----- 11 oktober maandag.

HARDONK. Opnieuw schitterend weer. Naar Vaassen. Onderweg nog nooit gezien tafereeltje, hond door kip achterna gezeten, liep wat hij kon!

VAN HOUTUM. In de gemeente Apeldoorn (Broekland) ligt een tweede Amerikaanse bommenwerper. Deze is intact en schijnt een buiklanding te hebben gemaakt. De bemanning sprong er boven Deventer al uit. Eén bleef met zijn parachute steken en ligt vermorzeld onder het toestel. Een groot aantal Nederlandse boeren moet opnieuw vee leveren. Hiertoe behoren ook wij. Het nodige bezwaarschrift is al ingediend.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Van verschillende burgers werd vernomen dat enige burgers zondag door mitrailleurkogels werden getroffen en 4 personen gewond werden. Tevens dat het vliegtuig tegen bokmast van het bovengrondse elektrische net was aangekomen. De mast was afgebroken en de lichtvoorziening in de omgeving gedurende een nacht was verstoord. Met de kapitein van Politie J.F. de Froe die bezig was maatregelen te nemen voor het ophalen van het lijk, werd gistermiddag één en ander besproken en verzocht ik tevens te willen doen nagaan, wat precies op de Broeklanderweg had plaats gevonden. Gisteravond voor het houden van een lezing op de Woudhuizerweg zijnde, werd mij wederom verteld van burgers die zouden zijn gewond geraakt (de namen werden zelfs genoemd).
Om 18.25 uur, was van de Officier van Dienst een bericht ontvangen, luidende als volgt: lijk van gevonden lid van de bemanning van Amerikaans vliegtuig neergekomen aan de Broeklanderweg is overgebracht naar het Lijkenhuis van het Ziekenhuis Sprengenweg. Verder geen bijzonderheden.
Ter zake van het neergestort of landen van vliegtuigen moeten telkens de navolgende gegevens worden verzameld:
1. Datum, tijdstip van neerkomen van het vliegtuig,
2. Of al Duitse Wehrmacht dan wel Duitse Politie ter plaatse is.
3. Wat met de bemanning van het vliegtuig is geschied.
a. om het leven gekomen,
b. met parachute uitgesprongen,
c. aangehouden,
4. Plaats en Gebouw, waar eventueel aangehouden leden van de bemanning zich bevinden.
5. Getroffen maatregelen voor bewaking, afzetting en toestand van het vliegtuig enz.
Verder: Gegevens omtrent aantal doden, zwaar- en lichtgewonden onder personeel Duitse Wehrmacht, Nederlandse Politie, Luchtbeschermingsdienst, burgerbevolking (Mannen, Vrouwen, Kinderen).
Gegevens omtrent gedode dieren gesplitst in grote en kleine huisdieren.
Gegevens over ontstane schade met precieze aanduiding.
Gegevens omtrent verbroken verbindingen, wegomleggingen enz.
In verband met de lopende geruchten en daar het voor mij vaststaat dat zondag meer is gebeurd dan uit de berichtgeving van de Politie is op te maken, verzoek ik u grondig onderzoek te willen doen instellen. En de Commandopost Luchtbeschermingsdienst zo spoedig mogelijk telefonisch op de hoogte te willen stellen opdat de Hoofdinspecteur voor de Luchtbescherming alsnog telefonisch kan worden bericht (Proces-verbaal dient daarna te worden ingezonden.)
Van Uwentwege zal de Ortskommandant en de Polizei-Officier moeten worden bericht. Verder verzoek ik U mij in de gelegenheid te stellen, met de diverse politieambtenaren, die in het voorkomend geval moeten optreden als Commandant plaats Ongeval, een bespreking te houden over de taak van den CPO.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Van burgers werd vernomen dat bij de landing van bedoeld vliegtuig enige burgers door splinters of machinegeweerkogels zouden zijn geraakt en werd daarvan aan de politie mededeling gedaan en verzocht er nader onderzoek te willen doen instellen.

BURGEMEESTER PONT (Brief van Gemeentewerken aan de burgemeester over opruiming schuilplaatsen). Ingevolge uw telefonische opdracht van zaterdag 9 oktober tot het indienen van een rapport over het niet onmiddellijk uitvoeren van een opdracht van de politie tot het opruimen van schuilplaatsen in de bossen bij Wiesel deel ik u het volgende mee. Op maandag 27 september heeft opperwachtmeester D. telefonisch een opdracht gegeven aan de Gemeentewerf tot het de daarop volgende dag om 8 uur in de ochtend sturen van 2 arbeiders met gereedschap naar het Politiebureau om de bedoelde schuilplaatsen op te ruimen. Op dinsdag 28 september is hieraan gevolg gegeven en is opperwachtmeester D. met wethouder Buitenhuis naar de schuilplaatsen gegaan. Er werd een begin gemaakt met het opruimen van een schuilplaats waarin volgens mededeling joden zich verborgen hadden gehouden. Op woensdag 29 september werd het werk voortgezet.
[De verdere inhoud van deze brief gaat over het inrichten van de schuilplaatsen voor aardappelopbergplaatsen en over een discussie om het afkomende hout naar het huis van de burgemeester te brengen. In een schrijven van de gemeentepolitie aan burgemeester Pont staat onder andere nog ´Dat door de Sicherheitspolizei de opdracht was gegeven dat de holen totaal verwoest moesten worden´].

1943 ----- 12 oktober dinsdag.

HARDONK. Eveneens pracht weer. Nieuws ontbreekt.

VAN HOUTUM. 's Middags krijg ik een strooibiljet dat onlangs bij Deventer is gevallen. Het is een extra uitgave van de Luftpost en bevat de rede van Churchill van 25 september 1943. Het pamflet is van groot formaat en bevat twee landkaarten (Rusland en Italië).

1943 ----- 13 oktober woensdag.

HARDONK. Mistig, geen bijzonders.

VAN HOUTUM. De straf voor het niet inleveren van het radiotoestel wordt aanzienlijk verzwaard. In een dergelijk geval wordt het roerend en onroerend goed van de betrokkene verbeurd verklaard. Het huisraad zal ter beschikking van gebombardeerden worden gesteld. De laatste dagen zijn nog duizenden radiotoestellen ingeleverd. Wanneer dit waar is is zo'n strafmaatregel overbodig. Een ambtenaar van het Distributiebureau komt het personeel op onze fabriek in verband met de toeslagkaarten controleren. Hij schrapt de stokers en stelt de arbeiders van de lompenafdeling in de gelegenheid een extra broodrantsoen aan te vragen. Ambtenaren van de BARA (huisvesting voor personeel van de Departementen) controleren alle vier huizen van de familie Palm. Zij moeten of het huis uit of anderen herbergen.

1943 ----- 14 oktober donderdag.

HARDONK. Zonnig oktoberweer. Bij niet inlevering van radiotoestellen wordt huisraad verbeurd verklaard. Inlevering blijkt dus niet erg vlot te gaan. Volgens de kranten moeten de Duitsers in Italië op de terugtocht zijn.

VAN HOUTUM. 's Morgens wordt om acht uur de Amerikaanse vlieger op Heidehof begraven Hij is totaal verminkt onder de gelande bommenwerper in Broekland (11 oktober) gevonden. De Duitsers lossen geen saluutschoten. In Apeldoorn zal van nu af gecontroleerd worden naar verduistering.

POLITIE (15 september t/m 14 oktober)
- Een tiental ondergedoken joden werd aangehouden en naar Westerbork overgebracht.
- Het aantal rijwieldiefstallen is de afgelopen maand weer toegenomen.

1943 ----- 15 oktober vrijdag.

VAN HOUTUM. Er schijnt weer één of andere arbeidsinzet in de lucht hangen. Het departement van Onderwijs heeft het plan om op 31 december aanstaande op de middelbare scholen een noodexamen in te voeren. Dat zal gelijkstaan met het eindexamen in 1944.

1943 ----- 16 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn worden elf personen bekeurd voor onvoldoende verduisteren. Zij worden door de nieuwe bepaling voor 14 dagen van hun lichttoevoer afgesneden terwijl zij de gloeilampen moeten missen. 's Morgens om acht uur vinden huisgenoten de herenboer Dobbelman (Wiesel) dood op de stoep voor zijn huis. Hij is neergeknald door een NSB-er die voortvluchtig is. De moordenaar vervoegde zich al gisterenavond aan het adres van Dobbelman. Deze was op dat moment niet thuis. Het is gelukkig dat de moordenaar is herkend. Hij verscheen vanmorgen opnieuw en schoot Dobbelman in een onverhoeds moment dood. Dobbelman is zeer geliefd in zijn omgeving. Hij deed veel filantropisch werk (zie 12 juli 1943)

POLITIE. Vandaag te omstreeks 8.15 uur werd de landbouwergrondbezitter L.R.H. Dobbelman, wonende Greutelseweg 61 in Wiesel (gemeente Apeldoorn) door twee pistoolschoten voor zijn woning vermoord. Het slachtoffer stond bekend als ´anti´. De dader kon tot heden niet worden aangehouden.

1943 ----- 17 oktober zondag.

VAN HOUTUM. De pers voert de laatste dagen een actie dat men de aardappelschillen moet bewaren. Spreuken als ´Koeien loeien om aardappelschillen´ staan in ieder dagblad. De melkvoorziening in Nederland (lees Duitsland) wordt hierdoor aanmerkelijk verbeterd. Al weer één van die mooie leugens. Het is beter dat de moffen hun verplichte vee-levering intrekken. Dan zal er misschien meer melk komen. De meeste melk komt wel via de zwarte handel in burgerhanden.

1943 ----- 18 oktober maandag.

HARDONK. Somber weer, later opklarend met zon. De gehele dag veel vliegtuigen, af en toe ook schieten gehoord.

VAN HOUTUM. 's Morgens maak ik kennis met de voorwerker van de Heide Maatschappij op Deelerwoud (bos bij Woeste Hoeve). Na een fietstocht door het bos laat deze man me een stapel pamfletten zien die er in maart 1943 zijn gevallen. De voorwerker heeft er daarna heiplaggen over gelegd. Zodoende is het pak nog vrij gaaf. Naar schatting liggen er 10.000 stuks. Het touw is ook nog aanwezig. Alle pamfletten ruiken nog naar de drukinkt. Het strooibiljet draagt het opschrift ´Aus einer Führerrede.´ Het heeft als nummer G 8 (zie 31 maart 1943). In de krant staan twee doodsadvertenties van Dobbelman en een oproep aangaande deze moord. De politie verzoekt opsporing van een luxe wagen die zaterdagmorgen in de omtrek van Wiesel is gesignaleerd. De oproep staat ook in de Telegraaf. 's Avonds om acht uur passeren de eerste Britse vliegtuigen in richting Duitsland. Zij vliegen zeer verspreid. Een uur later is er zwaarder geronk. Deze formaties zijn op de terugweg. Het is schijnbaar de hoofdmacht. Het zware geronk houdt 20 minuten aan. Het luchtdoelgeschut van Deelen is zeer actief. De granaten ontploffen recht boven ons. Daarna horen wij nog wel vliegtuigen maar uitsluitend in zuidelijke richting. De luchtafweer blijft in werking maar het is minder lawaai. 's Nachts om 2.30 uur passeren opnieuw formaties bommenwerpers die eveneens terugkeren.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Een PV [Politie Verslag] ontvangen met nadere gegevens:
Anthonie Kers, Bloemenkamp 6 getroffen door splinters of projectielen in de zij en rechterbeen. Werd behandeld in zijn woning door Dr. Van der Molen uit Terwolde.
Theunis Wijngaards, wonende in De Vecht (gemeente Voorst 0.20) werd naar het ziekenhuis in Deventer vervoerd, maar werd direct na de behandeling weer ontslagen.
Hendrik Wijngaards, wonende Wijkseweg R.158 (gemeente Voorst) werd in zijn woning door zijn huisarts behandeld. Alle drie lichte verwondingen.

1943 ----- 19 oktober dinsdag.

HARDONK. Zachte mooie oktoberdag.

VAN HOUTUM. De Luchtbescherming gaat 's avonds in Ugchelen alle huizen langs en waarschuwt hen die niet goed verduisterd hebben. De Duitsers zouden binnenkort komen controleren. 's Middags passeert een lange colonne Duitse auto's in richting Hoenderloo. Voorop rijden een groot aantal luxe wagens met officieren. Daarachter veel vrachtauto's met infanterie en tenslotte enige Rode-Kruisauto's. Deze troepen houden waarschijnlijk in Harskamp oefeningen. 's Avonds om acht uur passeert een nieuwe colonne motorvoertuigen. Hieronder bevinden zich vrachtauto's met rupsbanden die een kanon voorttrekken. De wagens zijn goed verduisterd zodat de kanonnen niet duidelijk zijn te onderscheiden. Zij hebben een korte loop en brede vuurmond. Ze doen aan mortiermonden denken. Naar schatting bevinden er zich in de eerste colonne 15 kanonnen. Een kwartier later passeren een aantal vrachtauto's. Beide colonnes draaien tegenover Caesarea de weg naar de Bakenberg in. Het schijnt dat er morgen weer oefeningen worden gehouden. De weg naar Hoenderloo is dan ook weer afgesloten. Een uur later volgt opnieuw een groot aantal auto's met opnieuw minstens 15 kanonnen. Deze gaan eveneens naar de Bakenberg.

1943 ----- 20 oktober woensdag.

HARDONK. Opnieuw mooi weer na 's morgens eerst regen. Op dit ogenblik (circa 11 uur) vliegtuiggeronk en luchtafweergeschut hoorbaar. De ´geliefde´ agent vanmorgen gestorven. Vanmiddag onder geweldige belangstelling de vorige week in Wiesel vermoorde reserve-luitenant DOBBELMAN begraven.

VAN HOUTUM. De artillerie staat gedurende de nacht langs de bosrand bij de Bakenberg geparkeerd. 's Morgens worden de kanonnen overgebracht naar het terrein bij de Ugchelseberg. De kanonnen worden er op de hei opgesteld. Wij horen het eerste schot even na elf uur. Het is een oorverdovend lawaai. Eerst hoort men een zwaar getrommel (afschieten) en 40 seconden later de inslag. Beide keren trilt het huis. De granaten ontploffen in de zandverstuivingen voor Harskamp. De grote weg is bij het Philipsbos afgesloten. Gewoonlijk worden er twee maal achter elkaar schoten gelost. Om 2.30 uur zijn het er minstens 30. Dit betekent ook het einde van de oefening. Om 5.45 uur komen de kanonnen weer over de weg. Het zijn geen mortieren maar nevelwerpers. Het zijn in totaal zes batterijen van zes stuks. Bovendien passeren een groot aantal volksauto's, luxe wagens en vrachtauto's. Alle voertuigen zijn lichtbruin geverfd. Het duurt ruim een kwartier voordat de file voorbij is. Agent D. gaat 's middags in het ziekenhuis dood. Hij heeft nu ruim tien dagen kunnen nadenken over zijn onmenselijke praktijken die hij de laatste drie jaren heeft uitgeoefend. Hij zal nu wel beseft hebben dat het opsporen van tientallen joden en anderen, die hun dood tegemoet gingen, nooit onbestraft zal blijven. Volgens geruchten zouden als represaillemaatregel in de komende nacht 20 vooraanstaande Gereformeerden gegijzeld worden. Anderen spreken weer over 45 personen van alle rang en stand. Dobbelman wordt 's middags begraven. De stoet bestaat uit een auto met de kist, twee auto's met bloemen (ruim 100 kransen) en acht auto's met personen. Hierachter loopt nog weer een grote menigte die vanuit Wiesel is meegekomen. Op het kerkhof bevinden zich ongeveer 2000 mensen. Bovendien zijn veel agenten in burger en NSB-ers als spionnen aanwezig. De namen van zijn moordenaar zij inmiddels bekend, namelijk vd B. (agent, deze loste het schot), L. (een tweede als hulp) en vd S. (chauffeur van de auto). Het zijn zeer beruchte NSB-ers. Wie de namen echter tegenover Duitsers uitspreekt gaat de cel in. Zo groot is het onrecht reeds! De Sicherheits Dienst laat Van de B. in NSB-uniform (tijdens de aanslag was hij in burger) aan de getuigen confronteren. De Duitsers maken uit het twijfelen van de getuigen op dat hij de dader niet is. Laten zij hem ook eens in burger en dan met de bril, die hij bij de aanslag droeg op confronteren. Dan is het bewijs echter zwart op wit. De moffen willen dit niet. Volgens geruchten zou burgemeester Pont sinds de dood van Dobbelman niet meer op het gemeentehuis zijn verschenen. De commandanten van politie en brandweer in Apeldoorn krijgen hun radiotoestel terug. De termijn waarbinnen men nog radiotoestellen zogenaamd zonder straf kan inleveren wordt door 'de grote toeloop' met twee dagen verlengd. Van deze toeloop is wel iets waar want het postkantoor in Apeldoorn heeft nog 150 betreffende aanvraagformulieren (kostprijs 5 cent) uitgereikt. De Nederlandse schrijver A.M. de Jong wordt in Blaricum doodgeschoten. Het zou hier een geval als Dobbelman betreffen.

BLOEM. Er worden de laatste tijd zeer veel NSB-ers dood geschoten door mannen die meestal kans zien om te ontkomen. De 10-10 is D. op straat neergeschoten. Een zeer scherp politieman en NSB-er te Apeldoorn, toen hij van de kapper kwam op die morgen. Na nog 14 dagen geleefd te hebben stierf hij in het ziekenhuis. Men zegt dat voor deze daad er 2 mensen worden doodgeschoten. Maar niet in Apeldoorn alleen maar het gehele land door worden NSB-ers doodgeschoten door mensen die men heel moeilijk schijnt te kunnen pakken. Eén dweil en een span wollen kinderkousen geruild voor 1 metworst en 2 pond boter, 100 pond rode wortels voor een half pond boter en 20 pond rogge, 100 pond uien geruild voor 50 pond afvaltarwe en rogge, en 2 kinderbroekjes voor 2 pond spek.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Een PV [Periodiek verslag?] ontvangen met nadere gegevens. Woning Anthonie Kers, landbouwer, Bloemenkamp 6 gemeente Apeldoorn beschadigd. In de woning waren verschillende kogelgaten en scheuren, 6 ruiten vernield, evenals 10 dakpannen, enige panlatten en enige planken. Verder beschadigd een ledikant, een klerenkist aan een zijde vernield, 2 vilten dameshoeden, een paar wollen dameskousen, een blauwe werkkiel, een flanellen hemd en een linnen gordijn. De schade aan gebouwen en goederen bedraagt ongeveer 100 gulden.

POLITIE. De hoofdwachtmeester D., op wie op 9 oktober 1943 een aanslag werd gepleegd, overleed op 20 oktober 1943 aan de bekomen verwondingen. Zijn begrafenis vond op 23 oktober daar aan volgend met korpseer plaats.

1943 ----- 21 oktober donderdag.

HARDONK. Goed weer, niet koud, enigszins wind en af en toe regen. Het schijnt de Duitsers in Rusland slecht te gaan. De krant vermeldt: ´Sovjetrussische troepen hebben tot dusver een niet onaanzienlijk succes kunnen boeken. Zij zijn namelijk op verschillende punten in de Duitse linies binnengedrongen. Tankstrijdkrachten hebben vier brede wiggen in de Duitse linies gedreven´. Hoe dit te rijmen valt met hun berichten over afgeslagen Russische aanvallen valt moeilijk te begrijpen.

VAN HOUTUM. De pers maakt de dood van de agent D. bekend. In de korte nagedachtenis wordt aan zijn naam steeds het woord 'heer' toegevoegd. Zijn vrouw plaatst een gewone doodsadvertentie. Die van de kringleider begint met ´Door laffe moordenaarshand enzovoort.´ NSB-ers mogen in hun doodsadvertenties wel van dergelijke zinnen gebruik maken maar goede vaderlanders niet. Van hen staat alles onder censuur. Zoiets had eens in de advertentie van Dobbelman moeten staan. Dan was het eerst op zijn plaats.

BURGEMEESTER PONT. School 9 (Hoenderloo) is sedert 21 oktober 1943 gevorderd door de Duitse Weermacht. Aanvankelijk slechts 2 lokalen maar vanaf begin november de gehele school. Aangezien het schoolgebouw van de stichting Hoenderloo ook is gevorderd zijn de kinderen in die buurtschap verstoken van onderwijs. Het schoolgebouw zal binnenkort weer worden vrijgegeven.

1943 ----- 22 oktober vrijdag.

HARDONK. Goed weer, zacht, telkens zon. Al vroeg vliegtuigen en veel geschoten.

VAN HOUTUM. 's Avonds om 7.15 uur komen enige vliegtuigen verspreid over. Drie kwartier later lost het luchtdoelgeschut van Deelen een vrij groot aantal schoten.

1943 ----- 23 oktober zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Middags wordt de agent D. begraven. Het hele politiecorps, 200 aanstaande agenten uit Schalkhaar, afdelingen van de Sicherheits Dienst en Jeugdstorm nemen aan de stoet deel. Voorop lopen de commissaris van politie, de hoofdinspecteur en een inspecteur. Daarachter de lijkwagen. Tot aan [de voormalige papierfabriek aan de Eendrachtstraat hoek Jachtlaan] Van Gelder worden er 20 kransen door moffen of NSB-ers gedragen. Zij lopen zeer langzaam. De begrafenis is één grote poppenkast. De muziek speelt treurliederen. Op het graf spreken vijf personen echter geen Duitsers. D. wordt als een groot 'eerlijk' man gekenmerkt en meer van dat fraais. Het kerkhof is afgesloten. Er zijn zeer veel NSB-ers bij de plechtigheid aanwezig. De menigte heeft vergeten te zingen Psalm 7 vers 8 en de muziek liet na te spelen ´En zo gaat Jannes naar de ... (bliksem) toe.' De menigte wordt voor de terugtocht deels met bussen vervoerd. De Jeugdstorm die zich toch sportief moet voordoen stapt ook in de bus en kan nog geen zes kilometer lopen.

POLITIE. Op last van de Commissaris-generaal voor de Openbare Veiligheid is het verboden en strafbaar vliegers van welke aard ook op te laten. Tegen overtredingen zal streng worden opgetreden.

1943 ----- 24 oktober zondag.

VAN HOUTUM. Bij het graf van de agent D. heeft de politie de hele nacht en een Ugchelse NSB-er de hele dag wacht gehouden. Zij voelen zich wel erg sterk als ze nog bang zijn voor grafschennis. Het is wel jammer dat zo'n landverrader zoveel kransen krijgt en de Geallieerde vliegers daar niet. Hoofdzaak is echter hoe het Nederlandse volk er over denkt. Kransen van een stelletje schreeuwers, dat de baas speelt, hebben toch geen betekenis.

1943 ----- 25 oktober maandag.

VAN HOUTUM. De inwoners van Beekbergen die op 18 januari 1943 zijn gearresteerd voor wapenbezit worden van Vught naar Utrecht (waarschijnlijk berechting) overgebracht.

1943 ----- 26 oktober dinsdag.

HARDONK. Geen zon, niet koud, droog weer. De Russen over Dnepr. Situatie daar blijkbaar slecht voor de Duitsers.

VAN HOUTUM. 's Morgens krijgt mijn vader per post een envelop met drie illegale kranten. Als afzendadres is een straatnummer vermeld dat niet bestaat. Het zijn de blaadjes Trouw, Parool en Ons Volk. Het is het al vermelde oktobernummer van Trouw. Ons Volk is een nieuwe uitgave. De derde is nummer 58 van Het Parool (27 september 1943).

1943 ----- 27 oktober woensdag.

HARDONK. Mooi weer, iets bewolkt, in de middag zon. Duitsers hebben het aan de Dnepr ´zwaar´ te verantwoorden, maar dat mag niet hinderen!

VAN HOUTUM. Zij die door studie uitstel hebben voor de arbeidsinzet moeten allen op de plaatselijke Arbeidsbureaus verschijnen om hun Ausweise te laten afstempelen. Het schijnt controle te zijn om na te gaan wie de Ausweis verkocht heeft. Er wordt eindelijk voor de tweede helft van oktober een pond suiker per persoon beschikbaar gesteld. Wij zouden eerst in deze maand slechts één pond [= 500 gram] krijgen.

1943 ----- 28 oktober donderdag.

HARDONK. Somber weer, tegen de middag opklarend, 's avonds mist. Volgens de krant hebben de Russen bij Melitopol weer successen behaald. Dat kan geen kwaad!

VAN HOUTUM. De vier gijzelaars voor de moord op J. (Vaassen) worden vrijgelaten. De Duitsers vorderen de school in Hoenderloo voor onbepaalde tijd. Het schijnt dat er troepen worden ondergebracht. Deze moeten in Harskamp oefenen. Er zouden dus steeds weer nieuwe troepen in de school worden gelegerd. De krant [NAC] spreekt het gerucht tegen dat binnenkort alle textielpunten ongeldig worden verklaard.

BLOEM. Men zegt dat in Utrecht meisjes aan het colporteren waren met pro Engelse kranten, toen men een zeker huis aandeed. Toen hier een krant in de brievenbus gegooid werd, werd daar net een huiszoeking gedaan door een NSB-er die, toen hij dit zag, direct de colporteurs achterna holde en deze inrekende. Ze werden ergens in een huis opgesloten. Evenwel 's nachts sommeerden, in Duits uniform geklede mannen, de wacht van dit huis en bevrijden zo de gevangenen.

1943 ----- 29 oktober vrijdag.

HARDONK. Mistig, somber weer. 's Morgens naar Vaassen, geslaagd met wat meel. Ons kaasrantsoen wordt ook verminderd. Zeker vanwege ´de zwarte handel´.

VAN HOUTUM. Het verblijfsverbod voor de provincies Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en Gelderland wordt opgeheven. De Duitsers weten zeker geen raad met de protesten van evacués. Het kaasrantsoen wordt van 150 tot 100 gram (twee weken) verlaagd. Het gebaksrantsoen wordt ook minder. Schijnbaar bedoeld als lokmiddel maakt de Secretaris Generaal van Sociale Zaken bekend dat het huispersoneel voortaan een vrije middag buiten de zondag om moet hebben. Het hoofd van de BARA en de commandant van politie leggen voorlopig beslag op het huis van tante Jo (napper) aan de Paslaan. De woning zal voor een afdeling van het politiebureau worden ingericht. De schade ontstaan door de vordering (verlies huis inbegrepen) zal vergoed worden.

BLOEM. Krantenberichten melden de terechtstelling van 10 personen uit Amsterdam, Utrecht, Zwolle enzovoort die zich aan sabotage, in bezit zijnde van vuurwapens enzovoort hadden schuldig gemaakt. Vonnis door de kogel.

1943 ----- 30 oktober zaterdag.

HARDONK. Eerst somber, later helder met zon. Mooi herfstweer. Ons gebakrantsoen (koekjes ook) eveneens verminderd.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen het Gesticht in Hoenderloo met bijbehorende woonhuizen. De gebouwen moeten voor 1 december zijn ontruimd. Volgens de moffen moeten de minderjarige gestichtjongens bij andere inrichtingen worden ondergebracht. De meerderjarigen moeten zich maar aansluiten bij de SS (hoor dat tuig toch eens!). Volgens geruchten zou heel Hoog Soeren tot aan de kazernes in Apeldoorn een groot mijnenveld in de bossen (Kroondomein en Berg en Bos) worden aangelegd. Dit laatste lijkt zeer fantastisch.

BLOEM. Krantenberichten melden dat men in Nijmegen op straat een NSB-er had aangeschoten die naar het ziekenhuis vervoerd werd. 's Avonds ontving de man bezoek onder andere van één hem onbekende man die hem een boeket bloemen aanbood, maar onder zijn jas een revolver vandaan~haalde en zo de man in het bed van het leven beroofde.

1943 ----- 31 oktober zondag.

HARDONK. Wonder mooie herfstdag. Geen nieuws.

BURGEMEESTER PONT (1 tot 31 oktober).
- a. hoewel meermalen het gerucht de ronde deed dat in Apeldoorn een aantal ´Bombengeschädigten´ zou komen meen ik goed te doen op deze plaatse op te merken dat tot heden slechte in één geval tot ontruiming werd overgegaan. Zoals de zaak zich laat aanzien is het echter te verwachten dat in de loop van de maand november talrijke ontruimingsbevelen zullen moeten worden uitgereikt. In hotel ´Suisse´ is een aantal Duitse ´Werdende Mütter´ gearriveerd. Ook hotel ´Zeelandia´ en enkele andere pensions herbergen ´Bombengeschädigten´.
De gemeentesecretaris aan wie ik de daadwerkelijke leiding van deze aangelegenheid heb opgedragen onderhoudt in deze zake een nauw contact met de Präsidial-Abteilung van het Rijkscommissariaat.
- b. indertijd is ter voldoening aan de door de Beauftragten für die Provinz Gelderland geuite wens een lijst samengesteld, bevattende ongeveer 650 woningen die voor onderbrenging van zogenaamde ´Bombengeschädigten´ in aanmerking zouden kunnen worden gebracht.
Gelijk als bekend mag worden verondersteld is enigen tijd geleden in het kader van de verscherpte evacuatie van de zeekust des lands beslist dat de gezinnen van de hier in Apeldoorn werkzaam zijnde ambtenaren Den Haag dienden te verlaten en in Apeldoorn moesten worden ondergebracht. Dientengevolge moesten tal van woningen worden gevorderd en moest noodgedwongen worden beschikt over een aantal woningen voorkomende op bovengenoemde lijst. Met man en macht wordt nu gewerkt aan de samenstelling van een nieuwe lijst waarin bedoelde mutaties zijn verwerkt en waaraan tevens, ter compensatie een nieuw aantal woningen is toegevoegd. Het is de bedoeling dat deze nieuwe lijst vóór de 15e november aanstaande aan de Beauftragten ter hand wordt gesteld.
- c. hoewel bij de ´Bombengeschädigten´ het streven waarneembaar is om te proberen van gemeentewege een zo mooi mogelijke woning zoowel qua ligging als qua interieur toegewezen te krijgen heb ik toch de indruk dat bij de desbetreffende heren van het Rijkscommissariaat een andere opvatting wordt gehuldigd en dat het de bedoeling van deze heren is dat bedoelde ´Bombengeschädigten´ worden gehuisvest in een woning die qua huurwaarde en inrichting ongeveer in overeenstemming is met die woning die zij in Duitsland bezaten.
Het ligt voor de hand dat het onderhavige terrein vol voetangels en klemmen ligt en dat de taak van de Burgemeester in deze zaak niet eenvoudig is. Zoals het zich laat aanzien zullen deze moeilijkheden zich echter In Apeldoorn nagenoeg niet voordoen aangezien de nauwe samenwerking tussen de secretarie enerzijds en het Rijkscommissariaat anderzijds naar mijn mening een rem is voor onbillijke vorderingen.
- d. doordat het gebouw van de RK-school aan de Fabianusstraat door de Duitse Weermacht is gevorderd is deze school sedert 4 oktober  ondergebracht in het schoolgebouw aan de Zilverweg (Westenenk) waarin tevens is gevestigd school 24. De leerlingen van beide scholen hebben daardoor halve dagen les, om beurten 's morgens en 's middags.
- e. in de loop van oktober kwam een bericht binnen van de General-kommissar für Finanz und Wirtschaft waarin werd aangedrongen op het aanstellen van vrouwelijke arbeidskrachten. Tot nu toe zijn Technische Bedrijven nog niet overgegaan tot het tewerkstellen van vrouwelijke arbeidskrachten, aangezien deze niet benodigd worden en de directeur van de Technische Bedrijven gaarne de zienswijze hieromtrent van de Burgemeester zou vernemen.
Voorst werd aanzegging ontvangen enige werklieden beschikbaar te stellen voor het rooien van aardappelen. De beschikbaarstelling heeft plaats gehad maar de werklieden zijn tot heden toe nog niet opgeroepen. Dit zelfde geldt ook voor een oproep om enige vaklieden beschikbaar te stellen voor Hamburg. Ook deze zijn onverrichterzake uit Utrecht teruggekeerd en tot nu toe niet opgeroepen.
- f. aan het waterleidingbedrijf verloopt alles normaal. Er is echter een grote moeilijkheid, namelijk dat men hier geen beschikking meer heeft over marmer hetwelk voor de ontzuring van het leidingwater wordt gebruikt. Daardoor wordt wederom hinder ondervonden van aantasting van het buismateriaal. Thans is men doende een vervangingsproduct voor marmer te verkrijgen bestaande uit Magno (een magnesiumproduct). Dit is zeer duur maar naar alle waarschijnlijkheid toch zal moeten worden aangekocht om de hinder in het buizennet weg te nemen. Inmiddels is door de directeur van Technische Bedrijven met de Duitse Autoriteiten overleg gepleegd om alsnog marmer uit Duitsland te verkrijgen.
In de maand oktober vonden 2 moordaanslagen plaatst: op D. en op Dobbelman.
- g. de stemming van de bevolking is in het algemeen vrij rustig. Van de politieke groeperingen en de activiteit van de politieke groeperingen vallen geen bijzonderheden te melden.
- h. in de loop van de maand oktober kon ook het souterrain van het gemeentehuis aan het Raadhuisplein in gebruik worden genomen. Er werd een aanvang gemaakt met de buitensaus- en schilderwerken.
- i. de inrichting van het perceel Stationsstraat 88 voor onderbrenging van de Distributiedienst werd met zodanige spoed voortgezet dat het gebouw aan het eind van deze maand in gebruik kon worden genomen.
- j. glasdistributie. 277 Aanvragen voor vlak glas werden gecontroleerd waarvan in 231 gevallen gehele toewijzing en in 45 gevallen gedeeltelijke toewijzing is gegeven. Voor ander dan vlak glas werden 32 aanvragen gecontroleerd en hierover werd advies uitgebracht aan het Bureau Goedkeuring Werken Gelderland.
- k. door de Leider van het Gewestelijk Arbeidsbureau alhier werd in overleg met de Duitse Fachberater aan mij verzocht aan de afdeling ´Bevolking´ opdracht te willen verstrekken om lijsten in te leveren waarop vermeld zouden worden de namen van alle meisjes tussen 18 en 25 jaar. De bedoeling hiervan zou zijn om op diegenen onder hen die nog steeds geen regelmatige arbeid verrichten een zekere pressie uit te oefenen om ten spoedigste daarmee aan te vangen. Ook de huisvrouwen zouden door een dergelijke actie zijn gediend daar op deze wijze de chronische personeelsnood zou kunnen worden bestreden. Het zou niet in de bedoeling liggen om deze meisjes aan de arbeid te zetten teneinde het aantal mannen dat naar Duitsland zou kunnen worden gestuurd op te voeren. Een dergelijke opdracht is door mij aan de afdeling ´Bevolking´ verstrekt maar moest ik weer intrekken toen zij bleek dat de Rijksdienst van de Arbeidsbureaus deze actie die uitging van de Arbeidsbureaus te Apeldoorn en Deventer niet ondersteunde. Van Duitse zijde zou men namelijk huiverig zijn om gegevens te ontlenen aan de bevolkingsregisters waardoor, naar uit ervaring was gebleken, de onrust werd verhoogd waardoor de kans op aanslagen werd vergroot.
Ook de heer Bergsma, directeur van het Adviesbureau van de VUGA, belast met de reorganisatie van het bevolkingsregister, sinds dit door de brand van 19 mei 1943 gedeeltelijk verloren is gegaan was dezelfde mening toegedaan en ontraadde ten sterkste de gegevens van het bevolkingsregister ter beschikking te stellen aan het GAB Hij deelde daarbij mee dat ook bij de uitzending van mannen naar Duitsland door middel van de GAB's nimmer een beroep werd gedaan op de gegevens verzameld door de bevolkingsregisters en wel om dezelfde reden.
Het wil mij voorkomen dat hier zowel van Duitse als van Nederlandse zijde een buitengewoon slappe en tweeslachtige houding wordt aangenomen. Indien het uitzenden naar Duitsland van jonge mannen en het te werk stellen van meisjes een nationaal belang moet worden geacht dient men niet te aarzelen om de gegevens die men nodig heeft dáár te verzamelen waar zij het gemakkelijkst te verkrijgen zijn. Zijn deze uitzending en te werkstelling geen nationaal belang dan dienen de Gewestelijke Arbeidsbureaus zich van enige bijzondere actie te onthouden. Mij dunkt dit is een zaak van meer dan plaatselijke betekenis die ik in Uw aandacht aanbeveel.
- l. door de Leider van het GAB werd eveneens, na overleg met de Fachberater verzocht, te willen bepalen dat voortaan ook de uitreiking van paspoorten die tegen betaling worden verkregen. Voor zover deze aangevraagd zijn door mannelijke personen tussen 16 en 45 jaar zal geschieden door het GAB in plaats van door de afdeling Burgerlijke stand. Aanvankelijk had ik besloten aan dit verzoek te voldoen daar de motieven waarop het was gebaseerd mij redelijk voorkwamen. Door de gemeentesecretaris werd ik er echter op attent gemaakt dat deze handelwijze in strijd zou zijn met de bestaande voorschriften. Ik heb mij daarop verstaan met Mr. Kan, adviseurhonorair van het departement van Binnenlandse Zaken, die met haar de mening was toegedaan dat voor de gevraagde(?) veel viel te zeggen doch die desalniettemin van oordeel was dat ik mij hiervan beter zou kunnen onthouden zo lang deze materie niet uniform zou zijn geregeld. Hij verzocht mij deze zaak schriftelijk aanhangig te willen maken. Afschrift van de te dezer gevoerde correspondentie doe ik U hierbij toekomen. Ook dit punt meen ik onder Uw aandacht te moeten brengen dat een voor het gehele land geldende gedragslijn mij hier gewenst voorkomt.
- m. het bestuur van de Openbare Leeszaal ontving van de Nederlandse Kultuurraad een schenking aangeboden van ongeveer 150 boeken. Tot grote ergernis van de 3 leden in het bestuur van 11 personen, die tot de NSB behoren, heeft het bestuur van deze boeken slechts een 10-tal willen accepteren. Twee leden van het bestuur hebben zich schriftelijk tot mij gewend met het verzoek hier te willen ingrijpen. Ik sluit hierbij in, afschrift van de belangrijkste in deze zaak gevoerde correspondentie en wel omdat het hier ook een aangelegenheid betreft waarbij niet slechts Apeldoorn is betrokken. Indien ik namelijk goed ben ingelicht heeft de Nederlandse Kultuurraad aan 25 Openbare Leeszalen in het land een dergelijke schenking aangeboden. Hoe door andere Openbare Leeszalen op deze schenking is gereageerd is mij niet bekend, maar wordt door het departement van Opvoeding, Wetenschap en Kultuurbescherming, in overleg met den Nederlandse Kultuurraad onderzocht.
Het zal mij aangenaam zijn te vernemen of de houding die ik in deze aangelegenheid tenslotte heb gemeend te moeten aannemen en die blijkt uit mijn brief van 5 november aan het bestuur van de Openbare Leeszaal Uw instemming heeft.

1943 ----- 1 november maandag.

HARDONK. Aanhouden van prachtig najaarsweer. Warm. De bezuiniging over oktober van elektrische stroom heeft goed resultaat gehad, we kunnen nu weer gewoon gebruiken.

1943 ----- 2 november dinsdag.

HARDONK. Bewolkt, later opklarend, in de middag voortdurend zon, zacht, warm weer. Met Moerman naar dijk Nagelpoel geweest en opnamen gemaakt.

1943 ----- 3 november woensdag.

HARDONK. Mooi novemberweer, meest licht bewolkt. Tegen de avond meer wind en kouder. Enkele vliegtuigen in het begin van de avond.

VAN HOUTUM. De Duitsers leggen beslag op het Kroondomein ten zuiden van de lijn Asselse Boer - Aardhuis en op een groot bos bij Elspeet. Over de evacuatie van Hoog Soeren is niets bekend. De Duitsers zouden er een linie willen aanleggen, dat wil zeggen bunkers.

1943 ----- 4 november donderdag.

HARDONK. Goed weer, niet warm. Nieuws ontbreekt.

VAN HOUTUM. Een arbeider van de fabriek krijgt een schrijven over de noodevacuatie. Hij moet in zo'n geval zijn huis verlaten en naar een streek vertrekken. Deze zal hem nader worden opgegeven. Alleen hij krijgt zo'n schrijven. Van niemand anders is zoiets bekend.

BLOEM. Bombardement van Keulen waarbij de Dom wederom schade heeft geleden.

1943 ----- 5 november vrijdag.

HARDONK. Vannacht gevroren, ijs op de ramen. Overdag helder zonnig. 's Morgens naar Vaassen geweest. Bij de Duif [warenhuis aan de Hoofdstraat tegenover het Raadhuisplein] vanmiddag geweldig druk. Vermoedelijk gedwongen verkoop.

VAN HOUTUM. 's Middags om 12.15 uur horen wij in zuidelijke richting zwaar vliegtuiggeronk. Het gaat onafgebroken door tot één uur. Daarna passeren nog met tussenpozen enige formaties. Enkele vliegtuigen verschijnen boven Ugchelen. Zij vliegen zeer hoog en zijn ondanks de witte streep niet goed te zien. De Amerikaanse luchtmacht doet namelijk overdag met 700 bommenwerpers en 300 jagers een zware aanval op Gelsenkirchen en Münster.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST.
Nacht (4 op 5 november); ingeslagen een projectiel van een vliegtuigboordkanon in perceel Asselsestraat 324. Het kwam terecht in een bed waarin zich een kind bevond. Het kind bleef ongedeerd. Gaten in het dak, zolder en plafond.
Omstreeks 13.00 uur; noodlanding Duits Jachtvliegtuig type 109 nabij de Ramsbrug. De piloot licht gewond. Enige schade aan Grint- en Zandsilo.
Omstreeks 13.10 uur; noodlanding Duits jachtvliegtuig type 109 in een knollenland aan de Gaete(7) in het buurtschap Broekland. Piloot licht gewond. Enige schade aan de op het veld staande gewassen.

1943 ----- 6 november zaterdag.

HARDONK. Guur, nat novemberweer. De gehele dag regen. Geweldige toeloop voor verkoop De Duif. Mensen stonden zelfs tot in de Korenstraat.

VAN HOUTUM. De grootste textielwinkel in Apeldoorn, namelijk De Duif, is verplicht zijn hele voorraad te verkopen. In het begin van de week kwamen er namelijk ambtenaren van de Volksdienst en wilden enige dekens kopen. Er waren zogenaamd geen dekens meer voorradig. Daardoor werd een onderzoek ingesteld. Zodoende kwamen grote hoeveelheden wollen stoffen (ook dekens) van vooroorlogse kwaliteit aan het licht. Het is één van de vele winkels die op zo'n manier (dat wil zeggen tegen vastgestelde prijzen) moeten uitverkopen.

1943 ----- 7 november zondag.

HARDONK. Afwisselende bewolking, tegen de middag nogal regen, later opklarend. Vrijdag is in onze omgeving een aantal Duitse jagers neergeschoten(?). Naar T.[Terwel] geweest. Op de terugweg zag ik door de bezetters een aantal ´dames´ uit ´de Princesse´ halen en in een vrachtauto laden. Deze zijn vermoedelijk naar het ´Apeldoornse Bos´ gebracht. [De Prinses was gelegen in de Korenstraat].

VAN HOUTUM. 's Morgens om elf uur zijn talrijke Duitse jagers in de lucht. De meeste gaan in zuidelijke richting. Wij horen tien minuten later zwaar vliegtuiggeronk. De Amerikaanse formaties zijn door de bewolking niet te zien. De Duitse jagers blijven echter onder de wolken. De BBC deelt 's middags mee dat een kleine formatie Amerikaanse bommenwerpers een aanval op Düren (bij Aken) heeft gedaan. Er gaan geen vliegtuigen verloren en er is geen Duits toestel neergeschoten. 's Avonds om 10.15 uur worden wij vanuit Apeldoorn opgebeld. De Korenstraat is afgesloten. De Duitsers arresteren alle meisjes uit een bepaalde kroeg en brengen hen in een overvalwagen weg. Naar men zegt zullen zij gekeurd worden. Onze dienstbode komt een half uur later thuis. Zij is hals over kop uit een café aan de Stationsstraat weggelopen. Ze liet haar tasje en fiets achter. Een vrouw waarschuwde hen dat de Duitsers met overvalwagens zouden komen. Zij moest eerst naar huis lopen (Beekbergen) en kreeg daar een fiets. Zij zag onderweg nog dat twee dronken moffen een jongeman bijna doodsloegen.

POLITIE. Door de Duitse Politie werd in de avond van 7 november 1943 een razzia gehouden in cafés en op straat, waarbij de aangetroffen meisjes en vrouwen werden gearresteerd en overgebracht naar de Willem III kazerne. Daar zijn zij op geslachtsziekte onderzocht.

1943 ----- 8 november maandag.

HARDONK. Goed novemberweer, af en toe zon. Seyss-Inquart zei gisteren. ´Wat wil de Nederlander dan, als hij zowel het bolsjewisme als het nationaal-socialisme verwerpt?´. Het antwoord moet hij toch weten ´ons zelf blijven, van buitenlandse import zijn wij niet gediend´. Gisteren blijkt er overal een razzia op ´dames´ in kroegen te zijn geweest.

VAN HOUTUM. De Duitsers hielden gisterenavond in Apeldoorn een razzia onder de meisjes. Zij werden alle naar de kazernes overgebracht. In totaal waren er 500 á 600 gearresteerd. Tot hen behoorde ook een meisje dat op onze fabriek werkt. Twee artsen en een verpleegster onderzochten hen op geslachtsziekten. Dergelijke patiënten en twijfelnummers krijgen een blauw kaartje en moeten vanmiddag terugkomen. Zij komt eerst 's nachts om 3.30 uur thuis. Na haar waren er nog ongeveer 300 die onderzocht zouden worden. Het is te begrijpen dat de ouders van de betrokkenen bang zijn geweest. Het is een goede les voor de jeugd dat zij zich niet zoveel in de openbare cafés en bioscoop moeten ophouden. Vele meisjes zijn nu in dat opzicht genezen. Bij verschillende cafés is nog gevochten. Een café van een NSB-er is goed vernield. Het schijnt dat deze actie door het Instituut voor Volksgezondheid is georganiseerd. Het kwam ook al in andere gemeenten voor. De manier waarop deze actie (alleen door Duitsers uitgevoerd) ten uitvoer werd gelegd is niet zo netjes. Vele zouden er een zenuwschok van overhouden. Bij de gevorderde loods van Brouwersmolen zullen vier leden van de zogenaamde Landstorm ingedeeld bij een speciale wachtdienst wacht houden. Zij willen het huis van oom Jan vorderen. Het wordt in zoverre geschikt dat de fabriek een zogenaamde directiekeet voor hen zal kopen.

BLOEM. Heden overdag kwamen hier wel 40 Engelse vliegtuigen over in oostelijke richting die allemaal witte strepen achterlieten. Na een half uur keerden ze terug en vlogen toen weer in kleine gedeelten in westelijke richting. Even later hevig afweergeschut van Deelen bij Arnhem.

1943 ----- 9 november dinsdag.

HARDONK. Kille, trieste morgen, iets vochtig, later wat opklarend en heldere avond. Rede van Hitler. Duitsland zal zich nooit overgeven! Stalingrad zou hem ook door geen macht ter wereld ooit ontrukt worden. En wat gebeurde er?

VAN HOUTUM. De NAC [krant] is thans weer acht pagina's groot. Het is een uitzondering en komt slechts voor wanneer de Nazi's grote redevoeringen hebben gehouden. Ruim zes pagina's zijn bedrukt met de inhoud uit de redevoeringen van Mussert, Seyss-Inquart en Hitler.

1943 ----- 10 november woensdag.

HARDONK. Goed weer, lichte bewolking. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Middags krijgen wij een brief van het Arbeidsfront. In enkele regels wordt meegedeeld dat onze voorman is ontslagen. Er wordt geen reden opgegeven. Wij vertellen het de voorman niet en wachten af of hij ook woensdagavond 17 november (avondploeg) wegblijft. Zogenaamd voor de wekelijkse vormingsavonden van het NAF.

1943 ----- 11 november donderdag.

HARDONK. Prachtige novemberdag, eerst iets regen maar later heel mooi weer. In de middag tussen twee en halfdrie veel vliegtuigen over, heel duidelijk de jagers te onderscheiden.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 11.30 uur horen wij zwaar vliegtuiggeronk. De toestellen zijn door de bewolking niet te zien. Twee uur later horen wij opnieuw vliegtuigen en onderscheiden in een blauw stuk 15 bommenwerpers die strepen achterlaten. Een kwartier later passeren twee jagers in richting noord-zuid. Enige minuten later wordt in het westen een streep zichtbaar die naar het oosten wordt getrokken. Zo'n streep hebben we nog nooit gezien. We verwachten dan ook dat het zeer grote formaties zijn. Ik tel echter met de verrekijker slechts 36 bommenwerpers terwijl tien jagers erom heen cirkelen. Dit zijn waarschijnlijk Amerikaanse omdat er niet geschoten wordt. Een half uur later (2.30 uur) horen wij in alle richtingen zwaar vliegtuiggeronk. We zien twee formaties van 18 en 15 bommenwerpers. Alle andere komen verspreid over. Enkele vliegtuigen komen al terug. Om drie uur volgt de hoofdmacht. Het wolkendek heeft zich inmiddels gesloten zodat niets te zien is. Het doel van deze Amerikaanse bommenwerpers was ook nu Münster. De commissie voor Volkstuinen brengt ter algemene kennis dat men toch vooral ook nu nog volkstuinen pacht. Want ´in 1944 zullen wij meer dan ooit op zelfverzorging zijn aangewezen.´

1943 ----- 12 november vrijdag.

HARDONK. Regenbuien, telkens opklarend met zon. Vanavond vliegtuigen in de lucht.

VAN HOUTUM. De Duitse tank- en artillerieafdelingen, die voor hergroepering in Epe gelegerd zijn, zullen naar het oostelijk front vertrekken. Zij hielden gisterenavond een afscheidsfuif in een hotel aldaar. In totaal zijn 500 flessen wijn leeggedronken (dit is geen gerucht). De moffen lieten speciaal 40 meiden uit Arnhem overkomen. Vanmorgen zag men op allerlei punten in Epe braaksel liggen afkomstig van de moffen. De Huishoudschool in Apeldoorn is op de bovenverdieping na geheel gevorderd. ´D´ [van het pension Eljo-Zamy in Ugchelen] krijgt proces-verbaal voor besteling van de Duitse Weermacht. Hij werkt in Harskamp en wordt op weg naar Ugchelen met zijn wagen door de politie aangehouden. In zijn wagen had hij rogge en landbouwonderdelen. Het is maar goed dat hij nu betrapt is. In de afgelopen zomer verraadde hij alle joden die in Ugchelen ondergedoken waren. Het is te hopen dat hij voor een Obergericht zal moeten terechtstaan. Zijn broer ´B´ is door toepassing van de gratieclausule van zes maanden hechtenis vrijgesproken.

BURGEMEESTER PONT. De Huishoudschool is gedeeltelijk gevorderd (geweest) door de Duitse Weermacht van 12 tot 23 november. Van 22 tot en met november is een deel van de Huishoudschool gevestigd geweest in school 14 (Zevenhuizen) en de leerlingen van die school zijn ondergebracht in de bijzondere school Doggersbank.

1943 ----- 13 november zaterdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 12 uur komt een Focke Wulf jager huilend in westelijke richting voorbij. Kort daarop volgen vier Duitse jagers in richting Deelen. Een uur later horen wij zwaar vliegtuiggeronk. Eerst zien we vier strepen en later nog elf. De hoofdmacht passeert echter via het noorden. Deze formaties zijn voor ons onzichtbaar. Op het station in Apeldoorn zou al 's morgens om 11 uur vooralarm zijn gegeven door middel van vlaggen. Deze bommenwerpers keren terug van een aanval op Bremen. Door een wijziging in de textieldistributie worden alle textielpunten ongeldig verklaard uitgezonderd van aanstaande moeders en kleine kinderen. Dit bericht dat voor enige weken al als gerucht de ronde deed werd toen nog officieel door de pers tegengesproken.

1943 ----- 14 november zondag.

VAN HOUTUM. De verplichte uitverkoop van 'De Duif' [winkel aan de Hoofdstraat] is geëindigd. Ondertussen is de verkoop eenmaal vertraagd doordat er te veel gestolen werd. De recherche hield daarna een oogje in het zeil. Agenten reikten volgnummers uit. Het kwam voor dat de rij mensen zich over ruim 100 meter lengte uitstrekte. Iedere koper mocht niet langer dan tien minuten in de winkel blijven.

POLITIE (15 oktober t/m 14 november).
- In twee gevallen werd door NSB-leden kennis gegeven van ruitenvernieling. Vermoedelijk gepleegd met een politiek motief. Het betrof hier enkele ruiten van het Jeugdstormkwartier en enige ruiten van een onbewoond pand dat door een lid van de NSB was aangekocht. In beide gevallen bleek echter uit het onderzoek dat de ruiten waren vernield door baldadige jeugd.
- Opgemerkt zij dat leden van de Duitse Weermacht, die zich tussen zonsondergang en zonsopgang als bestuurder van een rijwiel op de weg bevinden, meermalen met onafgeschermde rijwiellampen rijden, terwijl de verduistering van dienstgebouwen van de Duitse Weermacht ook menigmaal te wensen overlaat.
- Ter zake overtreding der Verduisteringsverordering werd tegen 29 personen proces-verbaal opgemaakt, terwijl 53 personen een aan kosten verbonden waarschuwing ontvingen.
- De houding van het politiekorps tegenover de politieke groeperingen en de bezettende macht laat niets te wensen over. In één geval werd een minder prettig optreden ondervonden van een militair tegenover één van de wachtmeesters van mijn korps, die een vrouwelijk persoon wegens wielrijden zonder licht wilde staande houden. Dit geval is in onderzoek bij de Ortskommandant.
- Er werden in de afgelopen maand 87 aangiften van rijwieldiefstal gedaan.

1943 ----- 15 november maandag.

HARDONK. Goede novemberdag, telkens zon. Duitsers in Rusland slaan alle aanvallen af of grendelen kleine penetraties dicht!

VAN HOUTUM. De Duitsers dringen erop aan dat men zo weinig mogelijk telefoneert om het afwikkelen van 'kriegswichtige' gesprekken te vergemakkelijken. De vijand dreigt zelfs telefoonnummers te zullen uitschakelen. Van deze soort gesprekken zullen die waarbij Duitsers afspraakjes met hun vrijers maken wel het voornaamste deel uitmaken. 's Middags ontvangen wij een brief van de verzekeringsmaatschappij Centraal Beheer dat zij ons de schade van april niet voor het tekenen van de vrede zal uitkeren. Het is een mooi geval wel premie betalen maar geen uitkering.

1943 ----- 16 november dinsdag.

HARDONK. Nachtvorst, goed zonnig weer. Nieuws ontbreekt.

VAN HOUTUM. De Duitsers vorderen per 1 december voor een maand alle scholen in Apeldoorn. Het illegale blaadje Trouw wordt weer overal verspreid. Eén van hen is al te onvoorzichtig. Hij zet zijn fiets (de fietstas is vol van deze krantjes) voor een winkel neer. Even later komt hij de winkel weer uit en bemerkt dat zijn fiets met tas is gestolen. Deze man is nu zeer bang en weet niet wat hij moet doen. 's Avonds om 7.30 uur passeren de eerste Britse snelle bommenwerpers. Zij vliegen verspreid maar komen in groten getale over. Het geronk houdt ruim een uur aan.

BLOEM. Bij Ommen is een Engels vliegtuig gedaald waarbij 8 vliegers zijn ontkomen. In Soest is op het politiebureau ingebroken. De wacht is bewusteloos geslagen en de aanwezige revolvers en munitie is meegenomen. Hiervoor moeten nu 2 dagen in het gehele land de hoofdwegen dag en nacht bewaakt worden. Alle auto's worden aangehouden en gecontroleerd. Men zegt dat in een concentratiekamp waar ze 's morgens vroeg op het appél moesten zijn en moesten aantreden, er één was die toen even in een sloot had staan wateren. Deze man die tot 3 maal toe gesommeerd werd dadelijk te komen, maar hier geen kans voor had omdat hij eerst aan de natuurlijke behoefte moest voldoen, is toen om reden van deze weigering zonder pardon doodgeschoten en zo voor de ogen van zijn kameraden voorover in de sloot gevallen.

1943 ----- 17 november woensdag.

HARDONK. Koude nacht, iets gevroren, overdag eerst helder, later enige regen. In de krant staat. ´Eerste nederlaag van Engeland in den zenuwenoorlog´ en aan de andere kant een afbeelding met een ring om Duitsland met bijschrift. ´1943, wordt geen 1918´.

VAN HOUTUM. De Duitsers stellen een nieuwe verlofsregeling voor buitenlandse arbeiders in. Ze willen het niet terugkeren van verlof tot een minimum beperken. Wil thans een arbeider met verlof gaan dan moeten twee of meer van zijn medearbeiders zich borg stellen voor zijn terugkeer. Er vertrekt opnieuw een contingent Nederlandse vrijwilligers naar het Oostfront. De burgemeester waarschuwt allen die geen Duitse soldaten ingekwartierd willen hebben. Er is dus al van inkwartiering bij burgers sprake. Over de hele Veluwe liggen veel Duitse troepen. Bij Hulshorst ligt een afdeling met Tijgertanks. Zij oefenen er net alsof ze in Rusland zijn. Zo bijvoorbeeld reden zij onlangs een hooiberg van een boer omver. Er is sprake van dat in onze omgeving de bossen Het Leesten en Spelderholt door de Duitsers zullen worden afgesloten. Tante Jo uit de Paslaan die haar huis per 1 december moest ontruimen krijgt twee weken uitstel.

1943 ----- 18 november donderdag.

HARDONK. Eerst nevelig, later helder weer. Niets verder te vermelden.

VAN HOUTUM. 's Middags neemt mijn vader onze intussen ontslagen voorman onder handen. In de dagen dat hij nog voorman was ging hij iedere woensdagavond naar een vergadering van het Arbeidsfront en bleef dan 4 1/2 uur weg. Gisterenavond verscheen hij echter niet. Het bedrog lag er dus duimen dik bovenop. Hij kwam niet eerder dan half elf en daarom vertelden wij om zes uur aan het overige personeel dat hij ontslagen was als voorman. Zelfs andere leden van het Nationaal Arbeids Front vonden het niet netjes dat 'hun voorman' niets van zijn ontslag had gezegd. Daarom meende hij thuis te kunnen blijven mede doordat wij zwegen. Mijn vader vertelt hem dit en hij slingert vader de ene belediging na de andere in het gezicht. Hij (voorman) zou het beledigen en bedriegen van mijn vader hebben geleerd. Op dat moment is hij bezig een stuk leer uit te snijden. Daardoor breekt mijn vader het gesprek af uit angst voor het mes dat hij hanteert. In normale tijden was zo'n man allang ontslagen. Het valt niet mee hem definitief uit te schakelen. Hij houdt nog enkele troeven (huiszoeking en dergelijke) in zijn hand. 's Avonds om 7.15 uur passeren de eerste Britse vliegtuigen. De hoofdmacht volgt een half uur later. Het zware geronk houdt een half uur aan. De luchtdoelbatterijen schieten zo nu en dan. Kort daarop keren de eerste toestellen al terug. Om 10.30 uur komt de hoofdmacht opnieuw over. De meeste vliegtuigen volgen een zuidelijker route. Nu schiet het doelgeschut echter onafgebroken. De kanonnen schijnen naar Arnhem te zijn gericht. 's Nachts om 1 uur passeren opnieuw grote formaties bommenwerpers eveneens op de terugweg.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 20.30 uur; 4 brisantbommen ingeslagen in het Uddelerveen te Uddel. Schade aan dakpannen, ruiten enz. Geen persoonlijke ongevallen.

1943 ----- 19 november vrijdag.

HARDONK. Bewolkt, koude dag. Er is sprake van dat de Wilhelminaschool aan de Parkweg [nu Professor Röntgenstraat] ook ontruimd moet worden. Vanmorgen enkele overtrekkende vliegtuigen.

VAN HOUTUM. 's Middags om 12.15 uur horen wij opnieuw vliegtuiggeronk. Het houdt tien minuten aan. Door de dichte bewolking is niets te zien. De Amerikaanse bommenwerpers gaan naar het oosten. Een half uur vuurt het afweergeschut bij Dieren op een wijze als nooit tevoren. Het hele huis trilt. Kort daarop horen wij opnieuw vliegtuigen. Op dat moment vuren de kanonnen op Deelen ook. Het hele huis dreunt. Het geronk houdt een kwartier aan. Boven Arnhem woedt een luchtgevecht. Op Valkenhuizen (even voor Arnhem) en waarschijnlijk ook op kasteel Roosendaal breken branden uit. Er vallen samen 200 fosforbommen op en om Valkenhuizen. In Uddel en Ruurlo (toevallig gehoord) zijn ook bommen gevallen. Ik weet niet of deze 's nachts of overdag zijn gevallen. De projectielen veroorzaken gelukkig alleen materiele schade. 's Morgens komen enige Duitsers op Brouwersmolen. Zij vorderen het huis van oom Jan voor de wacht van de gevorderde loods. Mijn oom zegt koelbloedig neen en daarop vorderen zij de garage. Maar dit wordt ook afgekitst. Het einde is dat een kantoorvertrek voor hen ontruimd zal worden totdat er een keet voor hen gereed zal zijn.

1943 ----- 20 november zaterdag.

HARDONK. Vijf graden vorst in de nacht. Men spreekt, dat hier 8000 Duitsers zullen komen. Afwachten maar, zoiets is al vaker beweerd.

VAN HOUTUM. De Overheid heeft weer enige distributiemaatregels. Zo mogen slagers geen bouillon meer bereiden. Wij zullen met Kerstmis een extra rantsoen stroop, olie en suikerwerk krijgen (dit moeten we eerst zien). Dat de Duitsers vol zijn van Weihnachtsgaben blijkt ook uit het volgende. Wij krijgen als kerstgave van de moffen voor de vrachtauto twee nieuwe batterijen. Dit lijkt zeer mooi. Men moet echter bedenken dat de vrachtauto 'sichergestellt' is. Dat wil zeggen de Duitsers laten de Nederlanders nog met de auto's rijden om deze vervolgens plotseling startklaar te kunnen vorderen. Als zij de auto's bij één of andere kazerne lange tijd zouden parkeren dan zouden de wagens op het gewenste ogenblik niet willen rijden. De Duitsers geven de accu's dus aan zichzelf. Wij moeten de auto's voor hen onderhouden.

1943 ----- 21 november zondag.

HARDONK. Koud, nevelig weer. Vrijdag luchtgevechten bij Arnhem, schade bij Kasteel Rozendaal, Valkenhuizen en Zaansebuurt Openluchtmuseum.

1943 ----- 22 november maandag.

HARDONK. Nachtvorst, koude nevelige morgen. Een jongen vertelde me het volgende. ´Mijnheer die Jansen en Tilanus [kledingmerk] moet ook de winterpakjes voor de jeugdstorm maken, want een jongen die op school naast me zit, heeft het me verteld. Gelukkig zit ik het volgend jaar niet meer naast hem´. Mijn vraag, ´zijn dat die donkere pakken?´. Antwoord. ´Ja en ze zijn gevoerd ook´, waarop ik zeg. ´Nou, dan zullen ze het daar niet koud in hebben´. Uitroep van de jongen. ´Mijnheer ik heb het liever wat kouder dan dat ik zo'n pakje aan zou trekken´. Een uitspraak van een echte Hollandse jongen! Later in de avond een groot aantal vliegtuigen gepasseerd.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn vindt weer een echt staaltje van verraad plaats. Ruim 20 agenten uit Schalkhaar doen een overval in de pakhuizen van een transporteur. Deze had er veel meubels en andere goederen van joden opgeslagen. De politie zou enige radio's, een groot aantal fietsen, voorts enige ameublementen en waarschijnlijk potten vet in beslag hebben genomen. De vrouw wordt met vrouw en kinderen gearresteerd. Zijn vrouw en dochter zijn intussen weer in vrijheid. De vader en drie zoons blijven genvangen. Het geheel is door een arbeider in zijn dienst verraden. De Duitsers vorderen de Christelijke ULO-school voor de duur van de oorlog. De schildwachten komen op Brouwersmolen aan. Het zijn misdadigerstypen. Zij zouden zogenaamd door de Duitsers gedwongen zijn wacht te houden. In het kleine kantoorvertrek staan nu enige britsen, ongeverfde kast, tafel en twee stoelen. De Duitsers eisen nu ook de tweede loods. Deze moet voor vrijdag aanstaande worden ontruimd. Mijn oom is in actie dit te voorkomen omdat de eerste loods nog niet half vol is. 's Avonds passeert een vliegtuig. Iedereen denkt aan een Duits toestel maar er komen er spoedig meer. Ze vliegen verspreid over. Door de zware regenval denken we ditmaal aan Mosquito's. Een kwartier later begint echter Deelen hevig te schieten. Er verschijnen meer vliegtuigen. Al spoedig passeren grote formaties. Deze keren alle van een bombardement terug. Het zware geronk onderbroken door afweergeschut. Het houdt een half uur aan. Een kwartier later (10.30) schiet Deelen opnieuw. Het is kort maar zwaar. De granaten ontploffen recht boven ons huis. Wij kunnen echter niets zien door het gesloten wolkendek.

BLOEM. 's Avonds 10 uur kwamen er zeer veel Engelse vliegtuigen over ons heen. Het afweergeschut was hevig in actie uit zuidoostelijke richting en Deelen. Ze hebben toen Berlijn zwaar gebombardeerd.

1943 ----- 23 november dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Morgens fiets ik de bos door om te zien of er ook strooibiljetten zijn gevallen. Er liggen echter vele nieuwe stroken. Het éne is van de normale afmetingen. Het aluminiumpapier aan de buitenkant is niet meer beroet. Het tweede is een smaller soort van 30 centimeter lang en een halve centimeter breed. Het aluminiumblad is op wit papier geplakt terwijl het geheel in de lengte éénmaal is gerild. Deze liggen zeer verspreid. Door mogelijk verraad is het voor mij moeilijk geregeld naar Radio Oranje te luisteren. Geheel toevallig luister ik 's avonds naar Radio Oranje. De Rotterdammer opent de uitzending met de mededeling dat hij een verrassing voor zijn luisteraars heeft. Hij houdt een kort praatje om te bereiken dat iedereen zijn toestel zo goed mogelijk kan afstemmen. Daarna spreekt Hare Majesteit Koningin Wilhelmina. Na afloop wordt het Wilhelmus eerst zachtjes en daarna steeds harder gespeeld. Dit is voor luisteraars zonder koptelefoon. De avonduitzending wordt nogal gestoord. De juiste tekst hoor ik nu niet maar eerst op woensdag om 13 uur. Hare Majesteit spreekt onder meer opnieuw over het bestuur van het land na de bevrijding.

BLOEM. Opnieuw Berlijn gebombardeerd echter niet zo zwaar als gisteren.

1943 ----- 24 november woensdag.  VAN HOUTUM. 's Middags verschijnen drie Duitsers (echte bandietengezichten) op het fabrieksterrein van Brouwersmolen. Zij eisen onvoorwaardelijk de tweede loods op. Mijn oom probeert dit te voorkomen. Hij zegt dat er geen opslagruimte meer is. De moffen willen hierdoor de fabriek zien. Zij merken op dat er nog voldoende ruimte is. Als wij ruimte te kort komen moeten wij maar ruimte bij Van Gelder [papierfabriek] huren. 's Avonds belt het Arbeidsbureau op en deelt mee dat mijn neef Jan en ik voor de arbeidsinzet onherroepelijk vrij zijn. Zij zitten er nu nog over te zaniken. Voor ons was de kous al af. Een mededeling van de Vakgroep was destijds voldoende.

1943 ----- 25 november donderdag.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 14.15 uur is neergestort Duits jachtvliegtuig in het bos genaamd De Weikampen te Hoenderloo. Inzittende piloot met het toestel verbrand. Geen schade.

1943 ----- 26 november vrijdag.

HARDONK. Nachtvorst, bij Stroe gesneeuwd, later hier telkens regenbuien.

VAN HOUTUM. Wij horen 's morgens om elf uur vliegtuiggeronk. In zuidelijke richting. Het geschut van Deelen is even in actie. Het geronk houdt spoedig op. Om één uur passeren opnieuw vliegtuigen. Het is een grote formatie die al op de terugweg is. De PTT [staatsbedrijf Post Telegraaf Telefoon, nu KPN] deelt mee dat tussen 29 november en 11 december aanstaande vertraging in de pakketpost zal ontstaan. Het verzoekt daarom het aantal Sint Nicolaaspakketten zo veel mogelijk te beperken. Duitse pakketten zijn natuurlijk weer de oorzaak van deze vertraging. De tweede loods op Brouwersmolen moet worden ontruimd. Ook de Ortskommandant kan ons niet helpen. Er is weer pesterij in het spel. Een Duits kapitein, die 's morgens op het fabrieksterrein is, vertelt dat het ontruimen van de loods niet nodig is. Aan het Kanaal zijn voldoende loodsen die leegstaan. Een Duits officier wil persé onze loods hebben. 's Middags belt de Duitse Staf uit Baarn op en deelt mee dat wij zeer anti-Duits zijn. Als wij onze houding niet veranderen zal één van de directieleden naar een concentratiekamp worden overgebracht. 's Avonds passeren van 9 tot 12 uur Britse vliegtuigen in kleine aantallen. Om elf uur zien wij sterretjes van mitrailleurvuur. Kort daarop verschijnt een rode bol die in zuidelijke richting verdwijnt. Enige minuten later zien we opnieuw mitrailleurvuur. Deze keer recht boven ons. Het wordt gevolgd door een heldere oranje bol. Wij denken alle aan een lichtfakkel maar het is ook een brandend vliegtuig. Onze schaduwen zijn duidelijk op de weg te zien. Het oranjeschijnsel verdwijnt. We zien hierna een rode stip recht naar beneden schieten gevolgd door een scherpe vuurgloed vanaf de grond. Daarna horen we een snel doordringend geraas van motoren. Het vliegtuig ligt in richting van Woeste Hoeve.

BLOEM. Berlijn voor de derde keer deze week gebombardeerd. Daar hadden meerdere treinen klaar gestaan op het station voor vertrek met daarin ook een 40-tal mensen uit Apeldoorn. Zij waren blijven zitten omdat ze meenden, als ze in de schuilkelder gingen, ze dan de trein zouden missen waar ze mee naar huis toe konden. Echter is ook deze trein evenals meerdere treinen en het station zo gebombardeerd dat er geen spaan van over bleef. Men zegt dat er fosforbommen gebruikt zijn die de teerwegen deden branden en de brandende teer zomaar in de schuilkelders liep en de mensen levend deed verbranden.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 23.10 uur; neergestort Engelse bommenwerper in het bos genaamd ´Varenna´ gelegen aan de Arnhemseweg - Woeste Hoeveweg. Toestel geheel verbrand, evenals vermoedelijk alle inzittenden.

POLITIE (Proces verbaal). Omstreeks 23.10 werd telefonisch kennisgegeven dat bij de Woeste Hoeve in het bos genaamd Varenna toebehorende aan Mr. Delcourt van Krimpen gelegen aan de Arnhemseweg - Woeste Hoefweg een brandende Engelse bommenwerper neergestort. Het toestel is geheel verbrand met vermoedelijk alle inzittenden: Mc Sorley, Gooding, Foulkes, Green en Paice. De omgeving werd afgezet door Duitse militairen van de Hermann Göring Divisie gelegerd in de Stichting Hoenderloo.

1943 ----- 27 november zaterdag.

HARDONK. Droog weer, even telkens zon. De NSB dreigt ons indien we niet wat geven voor de gebombardeerde Duitse gebieden ze dan de helft van ons meubilair zullen weghalen!

VAN HOUTUM. Het vliegtuig dat gisteren is neergeschoten ligt werkelijk bij Woeste Hoeve. Het is een Britse bommenwerper. Het toestel is helemaal uit elkaar geslagen. Tot nu toe zijn vier lijken gevonden.

1943 ----- 28 november zondag.

HARDONK. Regenachtige dag, niet koud. Nieuws ontbreekt.

VAN HOUTUM. De eerste trein uit de omgeving van Berlijn komt in Apeldoorn aan. Er zitten ook verlofgangers in die de bombardementen tot vrijdagavond hebben meegemaakt. Door de storm slaan in Engeland verschillende kabelballons los. Eén [naar Nederland afgedreven exemplaar] vernielt de hoogspanningsleiding bij Beekbergen. Drie Duitse jagers cirkelen rond om de ballon te kunnen kapotschieten. De laatste weken is de PGEM [Provinciale Gelderse Electriciteits Maatschappij] druk bezig al zijn koperen leidingen door ijzeren te vervangen. Al het koper gaat naar Duitsland.

1943 ----- 29 november maandag.

HARDONK. 's Morgens droog, maar in de middag regen met aan het slot eensklaps een donderslag. Niets.

VAN HOUTUM. Het Gesticht in Hoenderloo moet voor woensdag aanstaande geheel zijn ontruimd. Dagelijks komen vrachtauto's en sleperswagens voorbij. Deze vervoeren banken, kasten, stoelen enzovoort naar elders. Zo krijgt oom Reinier eerst vandaag bericht dat hij de laatste machines uit de drukkerij moet slopen. Alles is even gehaast. De goederen waarvoor jaren is gespaard worden nu als afval behandeld. De directeur van het Gesticht gaat met zijn gezin bij oom Dolf Palm inwonen.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 08.20 uur; neergekomen een rubberballon (waaraan een hoogtemeter) in een boom staande voor perceel Langeweg 50. Geen schade. Geen ongevallen.

1943 ----- 30 november dinsdag.

VAN HOUTUM. 's Middags is het in het luchtruim boven ons onrustig. Er patrouilleren Britse jagers. Zij schieten boven Loenen een Duitse jager neer die pas een kwartier in de lucht was. Beide inzittenden zijn zwaar gewond. Eén mist beide benen. Van een ander zijn alle ledematen gebroken. Volgens ooggetuigen moet het een vreselijk gezicht zijn geweest. De jager ligt tussen Loenen en beekbergen. Bij hun patrouille is de bemanning van een Britse jager zo brutaal dat zij over een startbaan van het vliegveld Deelen taxiet onder voortdurend mitrailleurvuur. Drie Duitse jagers worden beschadigd. Even later stijgt het Britse vliegtuig weer op en voegt zich het Britse vliegtuig weer op en voegt zich weer bij de andere toestellen. Met ingang van heden worden de scheermesjes gedistribueerd. De toewijzing bedraagt vijf mesjes. De tweede periode zal nog nader worden bekendgemaakt. Voor deze vijf nieuwe moet men vijf oude inleveren. Deze mogen niet beschadigd zijn of roestvlekken vertonen.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 13.10 uur; neergestort Duitse bommenwerper op een weiland van Koerselman aan de Loenensebrug over het kanaal (Hoofdweg) te Loenen. 2 Inzittende zwaar gewond, overgebracht naar het Lazaret te Laag Soeren.

BRANDWEER. 1.00 uur 's middags in een druilerige regen werd een Duitse nachtjager die een paar minuten van tevoren van het vliegveld Deelen was opgestegen, nabij het Kanaal te Loenen neergeschoten. De beide inzittenden werden zwaar gewond en zullen het wel niet lang meer gemaakt hebben.

BURGEMEESTER PONT. 1 tot 30 november.
a.   de Duitse Bombengeschädigten van wie de komst al enige maanden geleden was aangekondigd zijn ook in de afgelopen maand niet verschenen. Aan de Beauftragten für die Provinz Gelderland is op diens verzoek een lijst toegezonden met de woningen die eventueel voor onderbrenging van Bombengeschädigten in aanmerking komen.
b.   282 aanvragen voor vlakglas gecontroleerd. Daarvan in 213 gevallen gehele toewijzing en in 37 gevallen gedeeltelijke toewijzing verleend. Aan glasbonnen uitgegeven voor 179,71 m² en afgewezen voor 58,45 m². Voorts voor bijzondere glassoorten 32 adviezen verstrekt aan het bureau Goedkeuring Werken Gelderland.
c.   Van beide badinrichtingen wordt een steeds drukker gebruik gemaakt en er zal moeten worden omgezien naar middelen om aan de behoefte aan warm water te voldoen.

1943 ----- 1 december woensdag.

VAN HOUTUM. 's Middags patrouilleren opnieuw Britse jagers boven de Veluwe. Om 1.15 uur beschieten zeven Spitfires voornamelijk met kanonvuur Duitse troepen en kazernes in Harskamp. Er zouden zes Duitsers zijn gedood en 49 gewond. In de krant staat een nauwkeurige omschrijving van de taak en bevoegdheid van de Nederlandse Landwacht. De leden hebben recht personen aan te houden en legitimatie te eisen. Zij hebben in 'enkele' gevallen bevoegdheid personen te arresteren. Zij mogen echter niet zelfstandig huiszoeking doen.

BURGEMEESTER PONT. Met ingang van 1 december 1943 werd het gebouw van de bijzondere ULO-school aan de Kerklaan te Apeldoorn door de Duitse Weermacht gevorderd. Deze school werd ondergebracht in het schoolgebouw in de Nieuwstraat, daarin werd mede weer gehuisvest de van Kinsbergenschool. De Gemeentelijke Hogere Burger School, die tijdelijk dat schoolgebouw had betrokken, werd gehuisvest in het gebouw van de Rooms-katholieke school in de Spoorstraat en in 4 lokalen van het schoolgebouw aan de Molendwarsstraat (behorende aan de RK-opleidingsschool). De RK-Jongensschool en de RK-opleidingsschool vinden onderdak in het schoolgebouw van de RK-Meisjesschool aan de Molenstraat. Volgens schrijven van 5 januari 1944, nr.517/21 werd door de Duitse Weermacht met ingang van 1 december 1943 beslag gelegd op een gedeelte van ´Berg en Bosch´ groot ongeveer 70 ha.

1943 ----- 2 december donderdag.

HARDONK. Droge ochtend, bijna geen zon, tegen de middag zwaar bewolkt en regen. In Vaassen gehoord van een joods vrouwtje van 79 jaar dat geboeid werd weggebracht door de Grüne Polizei! Wat een heldendaad!

VAN HOUTUM. De Duitsers geven voor distributiezaken vrijdom van straf aan hen die de opslagplaatsen van geheime voorraden aanwijzen. De aanmeldingsplicht wordt aanzienlijk verscherpt. Logerende familieleden (dat wil zeggen na één week) moeten zich nu ook bij de politie opgeven. 's Avonds om 6.30 uur komen de eerste Britse vliegtuigen over. Het zijn er eerst enkele maar om zeven uur zijn het grote formaties. Het geronk houdt onafgebroken een kwartier aan. Daarna keren al vliegtuigen weer terug. Deze komen verspreid over en het gaat zo door tot 9.45 uur. Op dat moment komt de Duitse luchtafweer in actie. Gedurende drie kwartier passeren grote formaties Britse bommenwerpers. Het geschut van Deelen en Radio Kootwijk schiet beide. Het is niet te vergelijken met verleden week maandag. Het trommelvuur is onafgebroken.

1943 ----- 3 december vrijdag.

HARDONK. Decemberweer. Berlijn dreigt met vergelding voor luchtbombardementen.

VAN HOUTUM. De burgemeester maakt bekend dat alle toegangswegen tot Hoog Soeren worden afgesloten, behalve die vanaf Assel en de betonweg (Amersfoortseweg). 's Avonds krijg ik een strooibiljet uit de Betuwe (G95).

1943 ----- 4 december zaterdag.

HARDONK. In Den Haag geweest.

VAN HOUTUM. 's Nachts om twee uur passeren vele vliegtuigen in noordelijke richting. Het blijken Duitse jagers te zijn. Kort daarop horen wij zwaar vliegtuiggeronk. De Britse hoofdmacht vliegt over Oldebroek in richting Duitsland. Wij zien gedurende een half uur het ontploffen van luchtgranaten van geschut te Soesterberg.

1943 ----- 5 december zondag.

HARDONK. In Den Haag geweest.

VAN HOUTUM. In de afgelopen week zijn op het kerkhof in Ugchelen [Heidehof] vijf Britse vliegers begraven. Zij zijn uit het vliegtuig dat op vrijdag 26 november bij Woeste Hoeve is neergestort.

BLOEM. Vrijwel de gehele week passeerden 's avonds Engelse vliegtuigen in oostelijke richting. Men zegt dat er 17.000 naar Berlijn zijn geweest waar veel is gebombardeerd van maandag tot vrijdag.

1943 ----- 6 december maandag.

HARDONK. In den Haag geweest.

VAN HOUTUM. Er worden kinderlegitimatiekaarten in omloop gebracht. Deze bestaan uit dik houtvrij karton in een perkamenten hoes en een kunstzijden koord van 70 centimeter lengte. Deze actie zou van het Nederlandse Rode Kruis uitgaan. Bijna niemand gelooft het. De Duitser stelt geen materiaal beschikbaar wanneer hij er zelf geen belang bij heeft.

1943 ----- 7 december dinsdag.

HARDONK. Afnemende vorst, dooi, gladde wegen. Geen nieuws.

1943 ----- 8 december woensdag.

HARDONK. Mistig guur en vochtig weer. NSB-radiotoestellen worden ´geneutraliseerd´. De heren luisteren blijkbaar eveneens naar verboden zenders!

VAN HOUTUM. Twee NSB-controleurs nemen bij pension Eljo-Zamy (de beheerder zelf zit nog in de cel) opnieuw een clandestien varken in beslag. Het is te hopen dat zij een flinke straf krijgen.

1943 ----- 9 december donderdag.

HARDONK. Somber weer, droog. Niets.

VAN HOUTUM. 's Middags heeft oom Hendrik op Brouwersmolen een langdurig onderhoud met de plaatselijke leider van het NAF Hij wil eerst in tegenwoordigheid van de voorman over het Arbeidsfront spreken. Dit wordt geweigerd (de voorman behoort te werken en niet onder werktijd te confereren). Hij wil het doel van zijn bezoek niet geheel vertellen. Hij vraagt daarom terug te mogen komen in de tijd dat de voorman vrij is. Hij zal maandagmiddag terugkomen. Uit het korte gesprek blijkt dat het met het NAF zeer slecht gaat. Het aantal leden vermindert snel. Hij spreekt voorts over tegenwerking van de directie en het personeel. Volgens hem moet de directie zich ook bij het Arbeidsfront aansluiten (dan zal het personeel ook wel lid worden zo denkt hij).

1943 ----- 10 december vrijdag.  HARDONK. Nachtvorst, overdag zonnig winterweer. Geen nieuws.  VAN HOUTUM. Alle personen die door de arbeidsinzet landbouwverlof hebben moeten zich thans melden. De post moet tientallen oproepingskaarten (alle aangetekend) bezorgen. Echter eerst vanmorgen. Op de oproep staat dat de betrokkenen zich 's morgens op het Arbeidsbureau moeten melden. Dit is natuurlijk uitgesloten. Zo helpen de posterijen [PTT] saboteren. 's Middags komen twee Duitsers van het seminarium op het fabrieksterrein. Zij delen mee dat de vrachtauto binnenkort voor een dag zal worden gevorderd. De chauffeur moet eten meenemen en zich warm kleden. Wat ons nu weer boven het hoofd hangt moet nog blijken.

1943 ----- 11 december zaterdag.

HARDONK. Nevelig, in de middag helder. Nachtvorst. Geen bijzonders.

VAN HOUTUM. 's Middags doen grote formaties Amerikaanse bommenwerpers uit Engeland een zwaar bombardement op Embden (138-17+3). De Duitse jagers maken gebruik van raketgranaten. Wij verwachtten al een grote luchtaanval omdat we 's middags zwaar vliegtuiggeronk hoorden. De hele middag vlogen Duitse jagers over en weer.

BLOEM. 's Avonds om half acht zijn 3 bommen gevallen op Bussloo tussen Broekhof, Elders en de Valk. Geen andere schade dan kapotte ruiten.

1943 ----- 12 december zondag.

HARDONK. Nachtvorst, guur en bewolkt.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 6.45 uur bellen twee Duitsers oom Jan uit bed. Zij komen van het Seminarium en delen mee dat de vrachtauto met chauffeur zo spoedig mogelijk op de Arnhemseweg bij het ziekenhuis moet verschijnen. Daar zullen nadere orders worden gegeven. De auto vertrekt na ruim twee uur. Uit nieuwsgierigheid gaat mijn neef Arnold hem op de fiets achterna. Ook daar is de wagen weer de eerste. Dat was echter niet ons plan. Tot overmaat van ramp slaat de motor af. De chauffeur krijgt hem niet weer aan het draaien waarna mijn neef moet invallen. Hij rijdt de wagen tot op het terrein van het Seminarium. Hier wordt generatorhout, wat benzine, een staalkabel en een gereedschapskist (voorzien van ons autonummer) ingeladen. De moffen rekenen dus volledig op onze vrachtauto. Ook hier slaat de motor af. Met behulp van ruim 50 jongens van de Hitler-Jugend loopt hij eindelijk weer. Even later moet onze vrachtauto twee andere wagens aantrekken omdat deze ook afgeslagen waren. Een auto met persgas weigert helemaal. De Duitsers zijn niet gemakkelijk. De eigenaar van een wasauto krijgt een flink standje omdat hij zijn wagen vol met wasmanden heeft. Onder de botte Duitse antwoorden komt vaak ´Scheisz´ voor. Niemand weet wat er zal gebeuren. Er zijn ook hoge officieren aanwezig. Dit geeft aanleiding tot vele geruchten. De chauffeurs spreken over een tocht van 250 kilometer. Eén beweert zelfs dat zij naar Frankrijk gaan. Enkele chauffeurs hebben dekens bij zich. Tenslotte worden alle auto's naar het gewicht in vijf colonnes verdeeld. Er zijn een twintigtal autobussen. De colonnes begeven zich in allerlei richtingen. Eén komt door Ugchelen en gaat richting Beekbergen. Tot onze grote verwondering komt de vrachtauto 's middags om 2.30 uur terug. Alles is meegevallen. De auto is tot iets voorbij Beekbergen geweest en vervolgens weer naar het Seminarium terug gekeerd. Daarna werd de wagen afgeboekt op een soort presentielijst. 's Morgens krijgen wij bovendien bericht van de Nederlandse Spoorwegen dat er drie wagons zijn aangekomen. Deze worden nu niet gelost. De Spoorwegen zal hierover wel protesteren.

1943 ----- 13 december maandag.

HARDONK. Nevelige morgen, later opklarend en helder winterweer. In de vroege middag Amerikaanse vliegtuigen hierboven. In Loenen en Beekbergen enige reservetanks naar beneden gekomen. Van een huis in Beekbergen vijftig dakpannen vernield. Mussert [voorzitter van de NSB] vertelt dat 1944 het beslissende jaar zal zijn!

VAN HOUTUM. Een deel van de Amerikaanse bommenwerpers komt over Ugchelen. Wij horen om 11.45 uur de eerste toestellen die in richting Duitsland overkomen. Het geronk houdt vijf minuten aan. Om 12.30 uur passeren formaties die al op de terugweg zijn. De lucht klaart 's middags op. Om 15 uur trekken zes vliegtuigen cirkels in het luchtruim recht boven ons. Kort daarop zien we elf toestellen in richting oost-west. Deze draaien boven ons weer om. Ze verdwijnen weer naar het oosten. Zij laten eveneens dikke strepen achter. Het schijnen alle jagers te zijn. Ze wachten op een grote formatie bommenwerpers om deze te escorteren. Het luchtdoelgeschut van Deelen is zo nu en dan in actie. De vergadering op Brouwersmolen tussen mijn oom, persoon van de NAF en de voorman vindt niet plaats. De voorman is zogenaamd ziek. Hij kan echter 's morgens nog wel op de transportfiets naar de markt! Hij houdt dus ook het NAF voor de gek. Wij maken er uit op dat hij bij het NAF over onze fabriek roddelt. Op het onderhoud zou dan de waarheid verteld moeten worden.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 12.15 uur; neergekomen een lege reserve benzinetank afkomstig van een Engels of Amerikaans vliegtuig op een stuk roggeland perceel Beekberger 17 te Loenen. Omstreeks 12.00 uur; idem op het dak van perceel Arnhemseweg 457 Apeldoorn. Schade begroot op 50 gulden. Geen persoonlijke ongevallen.

BURGEMEESTER PONT. Blijkens brieven van 2, 10 en 23 februari 1944 (nr. 517, 3e afdeling) van de Burgemeester heeft de Duitse Weermacht, ingaande 13 december 1943, gevorderd. 582.80.77 hectare van het grondbezit van de gemeente genaamd het Loenensebos en de Loenermark. De SS-Obersturmbahnführer und Kommandeur der SS-Unterfahrschule te Arnhem heeft op verzoek bij schrijven van 31 januari 1944, toestemming verleend tot het vellen en wegvoeren, van het ingevolge de ontvangen lastgeving te leveren hout.

1943 ----- 14 december dinsdag.

HARDONK. Dooi, 's middags enkele regendruppels, later droog. De Duitsers spreken van zware afweergevechten aan het Oostfront (voor hen geen goed teken).

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 15.00 uur; neergekomen een rubberballonnetje, 2 instrumenten en staaldraad op een bouwland Engelanderweg 45 Beekbergen.

POLITIE (15 november t/m 14 december).
- De hoofdwachtmeester-rechercheur Bourgonje moet, volgens bewering van een Officier-Adspirant, uitgelaten hebben in de moordzaak D. dat hij een politiek misdrijf niet als misdrijf beschouwt en dat hij het niet eens is met de methode van de Sicherheitspolizei, waar verdachten niet goed behandeld worden. Op grond van deze uitlating is hem hangende het onderzoek, (zulks in overleg met den Burgemeester) verboden dienst te doen en is zijn vuurwapen met munitie ingenomen.
- Sedert enige dagen moet op last van SS Obergruppenführer Rauter de woning van Overste v. H. wonende Bosweg nr.128 alhier, tijdens de aanwezigheid van Mevrouw v.H. alhier, van 17.00 tot 8.00 uur door een politieman worden bewaakt dat weer ten laste van de straatdienst moet gaan.
- In de houding en discipline van de bevolking ten aanzien van distributie- en prijsvoorschriften valt geen verbetering te bespeuren. Het ware gewenst dat een aantal personen die bekend staan als ´zwarthandelaren´, maar die wegens onvoldoend bewijsmateriaal kans zien de dans te ontspringen, voor geruime tijd op te bergen. Binnen afzienbare tijd zal een voorstel in die zin worden gedaan.
[In de kantlijn: Wacht dit met belangstelling en ?????? af, Pont].
- Tegen woonwagenbewoners, die zich vrijwel uitsluitend met ´zwarthandel´ bezighouden en dit handwerk ook in de omliggende gemeente uitoefenen, wordt door razzia's op de autobussen die de verbindingen met die gemeenten onderhouden, met kracht opgetreden.
- Door de recherche werd een geheime distilleerderij van geringe omvang opgespoord en in beslag genomen. Tegen de eigenaar wordt proces-verbaal opgemaakt. Aanwijzingen voor een grotere geheime distilleerderij buiten de gemeente, zijn aan een belastingambtenaar doorgegeven.
- In de afgelopen maand werden 87 aangiften van rijwieldiefstal gedaan.

BURGEMEESTER PONT. Blijkens brief van de Burgemeester van 14 december 1943, Nr. 517/977, heeft de Duitse Weermacht ingaande 15 december 1943 een gedeelte ter grootte van 32.51.60 hectare van het grondbezit van de gemeente genaamd ´Spelderholt´ gevorderd.

1943 ----- 15 december woensdag.

HARDONK. Helder weer, overdag dooi. Veel Duitse militairen komen en gaan, ook veel jonge broekjes van 17 jaar.

VAN HOUTUM. ´s Middags deelt de telefooncentrale te Deventer mee dat Brouwersmolen zijn telefoonnummer voor de bewakers van de loodsen moet afstaan. Het is verregaande! Voor een stel schooiers moet je buigen. Bovendien eisen de bewakers dat de hond (zeer groot) van mijn neef wordt doodgeschoten. Een Duitser komt 's morgens bij mijn tante om de hond dood te schieten. Dit wordt gelukkig voorkomen. Wat een bewakers. Zij zijn nog bang voor een hond!

1943 ----- 16 december donderdag.

HARDONK. Helder winterweer, in de parken zijn de kinderen aan het schaatsenrijden. Weer moeten verscheidene huizen bij de Loolaan ontruimd worden. 's Avonds veel vliegtuigen.

VAN HOUTUM. Enige formaties Amerikaanse bommenwerpers komen 's middags over Zuid-Apeldoorn. Het is van 12.30 tot 13 uur een onafgebroken geronk. Zij keren om 14 en 15 uur terug. Door de zon is niets te zien. Aan deze luchtaanval nemen ruim duizend vliegtuigen deel. De Geallieerden noemen geen plaatsnamen. De Duitsers spreken over zware schade in Bremen. 's Middags komt de wegwerker van de Gemeente op ons terrein al het puntdraad en gladdraad opmeten. Zo is hij al samen met zijn collega's drie weken aan het meten. Apeldoorn moet aan de Duitsers 25 kilometer puntdraad en 60 kilometer gladdraad leveren. Hoeveel zal er dan wel niet in het hele land gevorderd zijn? In de NAC [krant] staat een artikel dat de Gemeente het aantal volkstuintjes niet meer zal uitbreiden. Echter worden alle ondernemers verzocht op een avond een vergadering in een gebouw in Apeldoorn bij te wonen om over de voedselpositie te spreken. Ondernemers moeten zeker op hun fabrieksterrein tuintjes voor hun arbeiders aanleggen. Volgens onbevestigde berichten zouden de veilingen in 1944 alles aan Duitsland moeten afstaan.

1943 ----- 17 december vrijdag.

HARDONK. Nog flinke vorst, ook overdag vorst. De nieuwe ijsbaan eveneens open. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Wij abonneren ons op de Nieuwsbode. Het kost per maand 3 gulden. Het doel is de nieuwsberichten niet te verspreiden maar nieuwe leden te werven. Het gaat meer om de drie gulden (voor goed doel) dan om het nieuws. Gewoonlijk zijn de berichten twee dagen oud (één voor drukken en één voor verspreiden). Het nieuwsblaadje is goed uitgevoerd en ingelicht. Wij moeten het blaadje nadat iedereen het heeft gelezen verbranden en niet doorgeven. Dit ter verkrijgen van abonnees.

1943 ----- 18 december zaterdag.

HARDONK. Nog strenge vorst in de nacht, in de morgen snelle verandering van weer. Sterke dooi zonder regen. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Alle bedrijven zijn verplicht tussen 24 december en 2 januari 1944 te sluiten.

BURGEMEESTER PONT. Op 18 december worden de scholen A, Graanweg en 19, Eendrachtstraat gevorderd.

1943 ----- 19 december zondag.

HARDONK. Stormachtig weer met regen. Nieuws is schaars.

1943 ----- 20 december maandag.

HARDONK. Mooi decemberweer, veel zon, in de middagbewolkt, niet koud. 's Middags Duitse auto in brand bij de Oranjelaan. Was vol beladen met koffie, sigaren, sigaretten, repen chocolade en boter! ´Lotsverbondenheid´. Ik alles, ik alles, jij de rest

VAN HOUTUM. Op de markten in Nederland worden nu vlak voor Kerstmis veel konijnen verkocht. De Prijsbeheersing [bureau] is in Apeldoorn aanwezig en maakt veel bekeuringen. De overige verkopers kunnen op het politiebureau hun konijnen voor de maximumprijs (1 gulden per pond) van de hand doen. Deze manier van optreden is wel goed want clandestiene prijzen liggen tussen 40,- en 50,- gulden voor volwassen konijnen. Deze worden ook op de markt gevraagd.

BLOEM. Men zegt dat in Den Haag, waar Duitse officieren een feestje zouden hebben, men in die kelder bommen had gevonden en dientengevolge de mensen om 4 uur al van de straat moesten zijn.

1943 ----- 21 december dinsdag.

HARDONK. Droog, geen bijzonders. Dinsdagmiddag tussen half twee en half drie een massa vliegtuigen in de lucht. Verschillende reservetanks neergekomen.

VAN HOUTUM. Er worden 160 Nederlandse gijzelaars vrijgelaten. Onder hen bevindt zich de directeur van de Twentse Bank in Apeldoorn. In zijn kamp [ergens in Noord Brabant] zijn nog 144 gijzelaars achtergebleven onder wie onze burgemeester Quarles van Ufford. De reden tot deze vrijlating is onbekend.

1943 ----- 22 december woensdag.

HARDONK. Eerst goed weer, later regen. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Middags om 1.45 uur passeren Amerikaanse bommenwerpers in noordelijke richting. De formaties komen recht over. Het geronk houdt een kwartier aan. Een half uur later horen wij opnieuw vliegtuiggeronk. Tussen de wolken zijn zo nu en dan strepen zichtbaar. Deelen laat zich nog even horen. Opnieuw zijn ruim duizend Amerikaanse vliegtuigen (ook jagers) in de lucht. Ook nu is hun doel noord-west Duitsland (38-21+4). Alle motorrijtuigen in Nederland moeten op last van Hitler worden geregistreerd. De Rijksverkeersinspectie zendt aan alle betrokkenen uitvoerige vragenlijsten. De meeste vragen zijn moeilijk te beantwoorden. Als voorbeeld hoeveel bedraagt het vervoerde gewicht over de laatste drie maanden? Onnauwkeurige opgave of niet bijhouden van rittenboekje, bandenkaart enzovoort worden als sabotage opgevat. In deze gevallen moet de politie de wagen in beslag nemen.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 14.00 uur; neergekomen een vijftal uit Engelse of Amerikaanse vliegtuigen afgeworpen lege benzinetanks op de navolgende plaatsen:
1. Tuin perceel 205 Zevenhuizenseweg.
2. Weiland perceel 55 Anklaarseweg.
3. Bevloeiingsveld Kanaal Noord.
4. Bos Tuinmanslaan.
5. Bos Hoog Soeren.

1943 ----- 23 december donderdag.

HARDONK. Droog weer, gevolgd door enige regen.

VAN HOUTUM. Controleurs van de CCD onderzoeken in een trein tussen Amersfoort en Apeldoorn alle koffers van de reizigers. Eén man begaat een domme fout en werpt zijn koffer het raam uit. De controleurs arresteren hem. Na enige tijd blijkt dat de koffer uitsluitend decembernummers van het illegale blaadje 'Trouw' bevatte. Er gaan talrijke verhalen over het lot van deze man rond. Het is aan te nemen dat hij naar Arnhem zal worden overgebracht. Deze zending zou niet voor Apeldoorn maar voor Deventer zijn bestemd. De juistheid hiervan is natuurlijk niet na te gaan. Het is jammer dat het gebeurd is. 's Avonds doen negen Duitsers en twee Apeldoornse agenten (NSB-ers) een inval bij een wasserij van Meijer. De eigenaar wordt in zijn kantoor opgesloten. De moffen zoeken naar onderduikers. Ze hebben geen resultaat. Na afloop proberen zij de eigenaar uit te horen en hem vrees in te boezemen door dreigementen. Bijvoorbeeld enkele reis naar Vught. Zij slagen hierin niet. De eigenaar blijft ontkennen. Tenslotte moet hij met een Duitser de wasserij door. De eigenaar is lang van stuk en ziet boven op de ketel een onderduiker liggen. De Duitser is klein en ziet het gelukkig niet. Ook dit heeft geen resultaat. De Duitsers en de beide agenten vertrekken. Het is maar goed want op de ketel (warm) lagen twee onderduikers roerloos. Drie anderen bevonden zich in een droogkast. Het is erin bijna niet meer uit te houden. Deze inval berust weer op verraad. Eén van de onderduikers (hij heeft voorheen op Brouwersmolen gewerkt) wilde niet naar Duitsland terug. Een andere Nederlander stond voor zijn terugkeer in Duitsland borg. De vrouw van deze borg wenste haar man natuurlijk ook terug te zien en verraadde de onderduiker zodoende. Van je vrienden moet je het maar hebben!

1943 ----- 24 december vrijdag.

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

VAN HOUTUM. 's Nachts om twee uur begint het luchtdoelgeschut van Deelen hevig te schieten. Het vliegtuiggeronk is nauwelijks te horen. Daarentegen komen van vier uur tot 6.30 uur aanhoudend Britse vliegtuigen over. Zij zijn op de terugweg. Wij horen in alle richtingen zwaar vliegtuiggeronk. 's Morgens worden wij vanuit Amsterdam gebeld. Het gesprek moet door luchtalarm worden verbroken. Later wordt het vanuit een schuilkelder voortgezet. 's Middags om drie uur horen wij in noordelijke richting vliegtuiggeronk. Het zijn niet zoals verwacht werd Amerikanen maar Duitsers. Op het kerkhof in Ugchelen liggen onder andere twee piloten van de RAF. De meeste ondernemingen moeten met ingang van vandaag hun bedrijf sluiten in verband met Kerstmis en Nieuwjaar. 's Morgens komt het getrouwde personeel van beide fabrieken het hun toegewezen brandhout ophalen. Zij halen het met de meeste zonderlinge voertuigen op. Als de NSB-politie deze houtverdeling bemerkt krijgen wij waarschijnlijk een boete. Het bezit van hout dat niet opgegeven is, het zagen met een cirkelzaag en de verdeling die ook zonder toestemming plaatsvindt zijn verboden.

BURGEMEESTER PONT. Op 22 december werd gevorderd school 24, Westenenk. Aangezien werd medegedeeld dat het vorderen van korte duur zou zijn werden geen maatregelen getroffen voor het huisvesten van de scholen.

1943 ----- 25 december zaterdag (eerste kerstdag).

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

VAN HOUTUM. Belastingambtenaren hebben in de afgelopen week een onderzoek ingesteld bij de Tricotfabriek [aan de fabriekstraat]. De Duitse directie meende dat hun personeel niet in aanmerking kwam voor de loonbelasting. Zij menen onder en boven de wet te zijn. Zodoende moet het personeel nu de achterstallige loonbelasting betalen. Het is wel eens goed. Velen worden voor een hoog bedrag aangeslagen. Deze variëren van 150 tot 250 gulden. Een boekhouding wordt er niet op na gehouden. Eerst werd het personeel wekelijks later per 14 dagen en nu per maand uitbetaald. Zogenaamd om de administratie te vergemakkelijken. Het personeel kon echter ook voorschotten krijgen. Wanneer het de directie behaagt, veranderen zij zo weer de uitbetalingen. Voor het personeel is het gemakkelijk. Nederland betaalt wel. Over sabotage wil ik nog één ding vermelden. Er is groot gebrek aan materiaal. Gewoonlijk worden van drie motoren één nieuwe gemaakt. De rest verhuist naar het magazijn. Het magazijn kreeg op zekere dag enige wagons materiaal toegestuurd. Het leek veel maar het was niets. Het waren honderden doosjes met in ieder doosje nu eens één schroefje dan weer één boutje of één moertje enzovoort. Overal zat één voorwerp van geen waarde in. Vele Duitse soldaten proberen 's avonds op straat een kruik jenever tegen zwarte prijs (ruim 50 gulden) te verkopen. Zij hebben deze als Kerstgeschenk ontvangen. Het cadeau zegt voldoende over het Duitse moreel.

1943 ----- 26 december zondag (tweede Kerstdag).

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

VAN HOUTUM. 's Morgens om tien uur werpt een jongen zich bij de overweg aan de Jachtlaan voor de sneltrein. Hij is op slag dood en zwaar verminkt. Verdere bijzonderheden zijn onbekend. Het is waarschijnlijk dat hij ten einde raad was door de arbeidsinzet.

SPOORWEGEN. Op 2e Kerstdag kreeg ik een oproep om naar Epe te komen. Ik weigerde dit onder het motief dat het een feestdag was. Een collega te Zwolle weigerde eveneens en werd bijna gearresteerd. De volgende dag werd ik weer ontboden en moest toen wel gaan. Het bleek dat men bezig was tanks van bredere loopkettingen te voorzien. Hierdoor werd de losweg evenals de toegangsweg totaal vernield. Men verlangde nu van mij dat ik alles met keien zou bestraten. Dit weigerde ik omdat zij geen machtiging van de Bahnbevollmächtigte bei den Niederländische Eisenbahnen konden tonen. Men was hierover niet te spreken en de opdrachtgever eiste dat ik aan zijn bevel zou voldoen. Na veel heen en weer gepraat vertrok ik echter weer naar Apeldoorn. Via Utrecht kreeg ik bericht er zo min mogelijk aan te doen maar het moest niet in de gaten lopen. Dit is gelukt.

1943 ----- 27 december maandag.

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

VAN HOUTUM. De commissaris van politie in Apeldoorn waarschuwt dat de bevolking zal moeten wachthouden op punten waar Duitse richtingaanwijzers of andere borden zijn vernield of weggehaald. Zo moet in Beekbergen al posten. Het is weer winter en dan komen deze lage Duitse praktijken weer te voorschijn.

1943 ----- 28 december dinsdag.

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

1943 ----- 29 december woensdag.

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

VAN HOUTUM. 's Avonds om 6.30 uur komen de eerste Britse vliegtuigen over. Zij keren om acht uur druppelsgewijs terug. Om 9.30 uur wordt het drukker en al snel passeren grote formaties. Het zware geronk houdt drie kwartier aan. Om 10 uur schiet het luchtdoelgeschut van Deelen vrij intensief.

1943 ----- 30 december donderdag.

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

1943 ----- 31 december vrijdag.

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

BLOEM. Nog steeds zowel overdag als 's nachts komen drommen vliegtuigen hierover die over de grenzen gaan bombarderen. Krantenberichten melden dat er 54 Duitse steden geheel plat liggen of zwaar getroffen zijn.

BURGEMEESTER PONT. Twee honderd veertien aanvragen voor vlak glas gecontroleerd. Daarvan in 173 gevallen gehele toewijzing en in 22 gevallen gedeeltelijke toewijzing verleend. 13 Aanvragen werden afgewezen en in 8 gevallen werden verwerkingsbewijzen verstrekt.‍

1944 (eerste helft)

BRANDWEER. In 1944 werden door ons 110 benzinetanks geborgen.  1944 ----- 1 januari zaterdag.  HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

1944 ----- 2 januari zondag.
HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

VAN HOUTUM. Overal in onze omgeving liggen weer grote hoeveelheden zwarte stroken met zo nu en dan geheel witte exemplaren. Er liggen ook strooibiljetten. Echter niet in zo'n grote getale. De meeste zijn gescheurd. Het pamflet is in het Duits gedrukt en gekenmerkt G99. Dus nog in 1943 gedrukt.

1944 ----- 3 januari maandag.

HARDONK. In Rotterdam en Den Haag.

VAN HOUTUM. 's Nachts om 0.30 uur komen de eerste Britse vliegtuigen over. Het geronk houdt een uur aan. Het zijn meest snelle bommenwerpers die zeer verspreid overkomen. Wij horen voortdurend ontploffingen die zich ook in het rammelen van de deuren openbaren. Het luchtdoelgeschut laat zich niet horen. Om 2.30 uur stort een vliegtuig brandend in richting Woeste Hoeve neer. Het ontploffen van de munitie houdt lange tijd aan. Om 4.45 uur keren de eerste toestellen terug. Al snel passeren grote formaties. Om vijf uur is boven het zware geronk uit het luchtdoelgeschut goed te horen. De laatste toestellen van deze hoofdmacht komen om 5.30 uur over. Deze vliegtuigen keren terug van een aanval op Berlijn. Het neergeschoten vliegtuig ligt ten zuiden van Beekbergen op afgesloten terrein. Het is boven Apeldoorn in brand geschoten. Beide piloten liggen verkoold tussen de resten van hun toestel.

BRANDWEER. 's Morgens om 2.45 uur stortte een Duitse jager naar beneden. Daarbij werd de bemanning gedood.

BURGEMEESTER PONT. Het gebouw van school 9 (Hoenderloo) dat door de Duitse Weermacht was gevorderd werd op 3 januari 1944 weer vrij gegeven.

1944 ----- 4 januari dinsdag.

HARDONK. Sneeuw en hagelbuien. Nog geen nieuws vernomen.

1944 ----- 5 januari woensdag.

HARDONK. Nachtvorst, gladde straten, later dooi en lekker januariweer. Dinsdagmiddag brandje bij het PV-clubhuis Valkenberglaan, nu in ´bezit´ van Jeugdstorm.

VAN HOUTUM. Bij het baanvak Zwolle - Apeldoorn ontploffen enige bommen. Het schijnt geen aanslag te zijn.

1944 ----- 6 januari donderdag.

VAN HOUTUM. Alle woonwagens uit Apeldoorn (ruim duizend) zijn gevorderd. De eigenaren moeten zelf onderdak zoeken. Anders worden zij naar werkkampen overgebracht. De woonwagens zullen in Duitsland als noodwoningen dienstdoen. 's Middags komt een Duitser onze vrachtauto controleren of deze werkelijk in reparatie is. Wij hadden niet zelfstandig moeten handelen. We hadden eerst het seminarium van het defect (verbrande startermotor) in kennis moeten stellen. Deze zou dan voor gratis reparatie zorgen. De sergeant zal dit alsnog proberen. De zaak kwam aan het rollen doordat de vrachtauto dezer dagen voor de Weermacht zou moeten rijden. Volgens onbevestigde berichten zouden in Harderwijk pistolen zijn ontvreemd. Twee geschorste Apeldoornse agenten zouden weer in dienst zijn genomen. Marechaussees moesten op zekere dag 100 pistolen in Harderwijk voor het garnizoen in Apeldoorn afhalen. De marechaussee in Harderwijk kreeg een telefoontje dat de auto drie kwartier eerder zou komen. Dit gebeurde en de pistolen werden aan de marechaussees van deze auto toevertrouwd. Het bleek later dat deze pistolen in goede handen terecht zijn gekomen. Twee Apeldoornse agenten werden onlangs betrapt bij smokkelen van rogge. Beide werden geschorst. Ze moesten aan de commandant Buck (deze eist nog een geleide van zijn gestolen huis naar het politiebureau. Dit is 150 meter) hun revolver afgeven. Beide weigerden en een dorst te zeggen dat ook Buck niet alleen van de bonnen kan leven. Vervolgens somde hij een groot aantal zwarte maaltijden op in diverse hotels van de commandant en noemde hierbij prijzen. Het einde was dat voor beide agenten de schorsing werd ingetrokken.

1944 ----- 7 januari vrijdag.

HARDONK. Zacht weer, regenachtige morgen. Later droog. Vanavond brand in wasserij op de Eendracht. In Groningen groot aantal gijzelaars gevangen genomen en een zestal doodgeschoten. In de avond even naar T.[Terwel].

VAN HOUTUM. Langs de grens van de inmiddels afgesloten bossen tussen Ugchelen en Hoenderloo worden nu Duitse borden gelegd. Deze zullen binnenkort geplaatst worden. In het fabrieksbos liggen ook vier borden. Zodoende wordt een driehoek van ruim een hectare eveneens afgesloten. Hiervan hebben wij tot nu toe geen officiële kennisgeving ontvangen. De Duitsers vinden het zeker van weinig belang. De laatste weken mocht er al niet meer in bedoelde bossen gewerkt worden. Dit gebeurde echter toch. Er ontstonden nog al eens twistgesprekken. Eerst tussen de boswachter en zijn arbeiders met een controlerende Duitser. Later met de boswachter van het Ugchelse Bos die in Duitse dienst is (op aanraden van zijn superieuren). Het loopt gelukkig goed af. Het omgehakte hout is niet in Duitse handen terechtgekomen. De verstandhouding tussen de betrokken personen is er echter niet op vooruit gegaan. De boswachter van Het Leesten mag zich niet in het bos begeven maar hij is er wel verantwoordelijk voor. Dat is Duits recht! Wat er precies met deze bossen zal gaan gebeuren is onbekend. Vanuit Harskamp is men bezig met een spoorlijn in richting Hoenderloseweg. In dit gebied worden grote stukken bos omgehakt. De Duitsers zijn van plan er bunkers te bouwen.

BURGEMEESTER PONT. Door de Duitse Weermacht werden gevorderd de school 15 (Wormen) en de bijzondere school aan de Kartonweg.

1944 ----- 8 januari zaterdag.

HARDONK. Regenachtig somber weer met veel wind. Niet koud. Het schijnt de Duitsers in Rusland niet zo heel best te gaan. ´Druk bij Kirowograd toegenomen´ dat betekent verlies van de stad?

1944 ----- 9 januari zondag.

HARDONK. Regendag, geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 3.30 uur bellen de Duitsers diverse chauffeurs van 'sichergestellte' auto's uit hun bed. Het is ook nu weer een oefening. Het duurt uren voordat alle wagens bij het seminarium verschijnen. Eén colonne rijdt naar Woeste Hoeve en via Loenen weer naar Apeldoorn. De chauffeurs hebben tussentijds voor oefening tweemaal luchtalarm. Zij moeten de eerste keer de auto's rechts van de weg stilzetten en zelf dekking zoeken. De tweede maal moeten zij met auto en al dekking zoeken. Bij voorbeeld onder de bomen. Hieruit volgt duidelijk dat de chauffeurs later met de auto's gevorderd worden. Een auto heeft geen luchtalarmoefening nodig. Bovendien krijgen enkele eigenaars een brief dat hun auto op een zeker tijdstip opgespoten moet worden. Natuurlijk in een camouflagekleur. Onze vrachtauto hoeft niet te rijden. Deze is in reparatie.

1944 ----- 10 januari maandag.

HARDONK. Droog goed weer, verder geen bijzonders.

VAN HOUTUM. De bevolking van Hoenderloo moet de komende dagen wacht lopen bij de gebouwen van het Gesticht. Enige dagen geleden werd ingebroken in twee huizen waaruit de bewoners waren verjaagd. De hele inboedel is verdwenen. De dieven (wie zegt dat het geen Duitsers waren?) gingen ook een derde woning binnen maar daar sliepen moffen. Daardoor werden zij gestoord. Deze alarmeerden anderen en al spoedig zette de politie alle wegen rondom Hoenderloo af. De dieven maakten namelijk gebruik van een auto. Over arrestaties is niets bekend. Iedere volwassen mannelijke inwoner krijgt echter aanzegging de gebouwen gedurende bepaalde tijd te bewaken. Een buurtjongen die even voor Pasen 1943 voor de arbeidsinzet opgeroepen werd en daarna in Deventer leerde chaufferen, is in de Kerstweek met verlof thuis geweest. Er gingen al allerlei geruchten over vrijwillig tekenen bij de NSKK. Eén persoon heeft zelfs een foto waarop hij de Hitlergroet brengt. Hijzelf ontkende al deze beweringen halsstarrig. Hij is chauffeur bij een onderafdeling van de VDM (Volksdienst Deutsche Mittelstelle). Deze instelling staat direct onder Himmler en is ingedeeld bij de SS Hij heeft goed eten en rijdt voortdurend op benzine. Hij is goed op de hoogte met de toestanden te Odessa en Sjitomir. Uit deze en andere verklaringen maakte men al op dat hij het Duitse belang vrijwillig diende. Nu is het raadsel helemaal opgelost. Zijn moeder verspreekt zich 's morgens tegenover de buurvrouw en zegt dat hij een uniform draagt. Op de rechtermouw staan de letters NSKK en op de kraag een letter V. Voorts verdient hij 60,- gulden. Er gaan geruchten dat zijn ouders gebruik maken van extra rantsoenen. Hiervan is echter geen bevestiging te krijgen. Een volgend verlof zal hem niet aangenaam zijn. Hij zal dan door de burgerij afgestoten worden. De directeur van het Arbeidsbureau in Apeldoorn, die ons met alle geweld naar Duitsland wilde hebben is overgeplaatst naar Zwolle.

BURGEMEESTER PONT. Door de Duitse Weermacht werden gevorderd de gebouwen van de scholen 24 (Westenenk) en A (Graanweg).

1944 ----- 11 januari dinsdag.

HARDONK. Goed weer, bewolkt met iets opklaring. Om half twaalf veel vliegtuigen in de lucht. 's Middags tegen 2 uur weer geronk en geschiet. Langs de IJssel moeten veel vliegtuigen neergeschoten zijn. Naar M.[Moerman] geweest en zijn mening gevraagd over de houding van Turkije. Bij de luchtgevechten overdag zijn veel kogels neergekomen onder andere in het wegdek van de Asselsestraat en Mariastraat, gelukkig geen slachtoffers.

VAN HOUTUM. 's Morgens om elf uur passeren grote formaties Amerikaanse bommenwerpers. Kort daarop schieten de luchtdoelkanonnen in Deelen. De granaten ontploffen eerst recht boven ons en later meer zuidelijk. Het is een oorverdovend lawaai. Het geronk houdt na een kwartier op. Om 12.30 uur komen Amerikaanse vliegtuigen opnieuw over. Nu echter op de terugweg. Het geronk houdt ruim een half uur aan. Wij horen duidelijk het gefluit van jagers. Door de dichte bewolking is niets te zien. Om 1.30 uur passeren nieuwe formaties. Deze zijn ook op de terugweg. Van twee kanten horen wij zwaar mitrailleurvuur. Even later verschijnt een Duitse jager onder de wolken. Het toestel mist één landingswiel. Boven Brouwersmolen zijn twee jagers met elkaar in gevecht. Zij verdwijnen in westelijke richting. In Apeldoorn komen verschillende kogels terecht. Alle met goede afloop.

BLOEM. Hevige luchtgevechten van Amerikaanse vliegtuigen, die naar Duitsland wilden, met Duitse jagers in de buurt van Deventer. Naar men zegt zouden 6 jagers en 2 Engelse of Amerikaanse vliegtuigen neergeschoten zijn en gevallen op Schalkhaar, Lettele, Heeten, Croddenbrug, Vaassen en Epe. Bij Hein Borgonje in de Wilpse Achterhoek vielen 5 zware bommen die gaten sloegen met een middenlijn van 10 meter. Hierbij geen persoonlijke ongelukken. In het Hooiland is bij J. Hendriks door de deur geschoten en bij Kruitbosch zijn veel patronen gevonden van de vliegtuigmitrailleurs. Ook zou er geschoten zijn op de trein Apeldoorn - Zutphen vanuit de vliegtuigen.

1944 ----- 12 januari woensdag.

HARDONK. Bewolkt, maar goed weer. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Boven Hummelo woedden de grootste luchtgevechten uit deze oorlog. Alleen al in de omtrek van deze plaats liggen de wrakstukken van 60 bommenwerpers en jagers. Het juiste aantal Amerikaanse en Duitse vliegtuigen is niet bekend. Bij Heerde zijn ook enige toestellen gevallen. In de buurt van een wasserij stortten een bommenwerper en een Duitse jager neer. Acht Amerikanen landden per parachute veilig op de grond. De Duitse piloten werden uit hun vliegtuig geslingerd en tegen de grond verpletterd. Het is niet bekend of zij wel van een parachute voorzien waren. Onder de Amerikaanse officieren van dit vliegtuig zou zich een Poolse jood hebben bevonden. Eén van de vliegers deelde mee dat de Amerikaanse bommenwerpers gevraagd hebben om bescherming van sterke Geallieerde jagers omdat de luchtslag boven Oost-Nederland te grote vormen aannam. Een tweede bommenwerper explodeert boven Heerde en valt op woningen. Er is gelukkig weinig schade. Van een derde bommenwerper wordt de staart afgeschoten. Het staartstuk viel snel. De rest kwam in de bossen terecht. In deze streek stort ook nog een vierde bommenwerper neer. In Deventer liggen drie Duitse jagers en een Vliegend Fort. Eén van deze jagers is het toestel dat wij gisteren gezien hebben en één landingswiel miste. Het wiel is inmiddels in de sprengen aan de Richtersweg in Ugchelen gevonden. Duitsers halen het later op. Te Colmsgate bij Deventer ligt een andere bommenwerper helemaal vernield langs de straatweg. Hierbij waren acht doden. Twee wisten uit het toestel te springen. De lijken zijn zwaar verminkt. Alle genoemde bommenwerpers waren op de terugweg. Dus zonder bommen. Door een luchtgevecht viel 's morgens een volle bommenlast op Delden.

BLOEM. Voor de veebonnen wordt betaald f 3,50 per kilo rund. Voor een beste neurende koe wordt betaald f 3000,-.

1944 ----- 13 januari donderdag.

HARDONK. Zacht, somber weer. Nieuws ontbreekt.

VAN HOUTUM. Wij ontvangen een nieuw illegaal dagblaadje met het opschrift ´Orgaan van de vrije pers´. Het is gedateerd 8 januari. Het blijkt slecht ingelicht te zijn. Wij hebben ´de Nieuwsbode´ sinds 23 december niet meer ontvangen. We vermoeden dan ook dat de drukkerij is ontdekt.

1944 ----- 14 januari vrijdag.

HARDONK. Mooi en helder. Veel vliegtuigen.

VAN HOUTUM. 's Morgens tussen vier en vijf uur keren grote formaties Britse bommenwerpers terug van een aanval op Duitsland. Zij laten talrijke strepen achter. Naar later blijkt zijn het geen gesloten formaties maar Mosquito's. Ze ondernemen een aanval op West-Duitsland. 's Avonds om 18.15 uur komen de eerste Britse vliegtuigen verspreid over. Naar het geronk te oordelen schijnt de hoofdmacht via het Noorden te passeren. Om 20 uur vliegt tot tweemaal toe een laagvliegend toestel in oostelijke richting over. Een kwartier later passeren grote formaties die op de terugweg zijn. Het luchtdoel van Deelen begint zwaar te schieten. Het houdt enige minuten aan. Om 20.30 uur begint het opnieuw en duurt ongeveer even lang. Enkele granaten fluiten over. Het zware geronk houdt onafgebroken tot 20.40 uur aan. Later horen we nog enkele achterblijvers. Om 21.15 uur schiet Deelen nog even terwijl er geen vliegtuigen overkomen.

BLOEM. Hedenavond half zeven een zeer zware dreun waarbij de binnenmuren van ons huis zich als het ware bewogen. Later vernamen we dat aan de dijk bij Deventer nabij ´de Ziele´ (een villa aan de Twellose dijk) een bom gevallen was die aan een jongen van l7 jaar, die ter plaatse fietste, het leven kostte. Hij was door een scherf getroffen die de zijkant van het been en het lichaam had geraakt. Een meisje dat naast hem reed bleef ongedeerd.

POLITIE (15 december t/m 14 januari). - Groente en vooral fruit zijn zeer schaars.
- In de afgelopen periode werden meerdere gevallen van clandestiene slachting van varkens opgespoord, terwijl tevens tegen een aantal personen proces-verbaal werd opgemaakt ter zake het onbevoegd voorhanden hebben van varkens, die kennelijk voor clandestiene slachting bestemd waren.
- In de afgelopen periode is gebleken dat enkele leden van het corps teveel particulier contact hebben met burgers, die door de zwarte handel hun kost verdienen.
- Een veel voorkomend verschijnsel is ook de handel in Perzische tapijten. Aangezien deze als luxe goederen niet onder de prijsvoorschriften vallen, staat voor een ieder, die voorheen zich niet met dergelijke handel inliet, thans de mogelijkheid open, zich aanzienlijk te verrijken. Doordat zich in de handel in deze goederen dergelijke personen kunnen inschakelen, als caféhouders en dergelijke, ontstaan aanzienlijke prijsverhogingen, die anders wellicht waren uitgebleven.
- Een ander veel voorkomend euvel schuilt in het aanbieden van allerlei goederen per advertentie, waarbij dan tevens een prijs, overeenkomende met de werkelijke waarde van het aangebodene wordt aangegeven. Meldt zich op deze advertentie een koper, dan blijkt de kostprijs van het bewuste goed veel meer te bedragen. Tegen dit euvel wordt met kracht opgetreden.
- Door de recherche werd 1 persoon aangehouden ter zake het verlenen van hulp bij het ontvluchten van arrestanten.
- Er werden 60 aangiften gedaan van rijwieldiefstal.

1944 ----- 15 januari zaterdag.

HARDONK. Mistig, kil en somber. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. De Overheid neemt nieuwe maatregels voor de voedselbonnen. Met ingang van 6 februari aanstaande zijn de nu gebruikelijke ongeldig. De rantsoenbonnen voor eieren worden vandaag ongeldig verklaard. Er zijn al nieuwe bonnen in omloop.

1944 ----- 16 januari zondag.

HARDONK. Mistig en somber weer. 's Morgens zag ik dat de Wilhelminaschool [aan de Kerklaan tegenover het Oranjepark] inderdaad door de Duitsers in gebruik was genomen voor een soort ´Fahrcursus´ [rijschool].

1944 ----- 17 januari maandag.

HARDONK. Weer als vorige dag, guurder. Bij F. geweest.

1944 ----- 18 januari dinsdag.

HARDONK. Somber weer met motregen. Later droog. Overal zie je nu ´hulppolitie´ staan, lui in burger met witte band om de arm. Gehalte lijkt me niet veel soeps, een stelletje avonturiers!

1944 ----- 19 januari woensdag.

HARDONK. Somber en vochtig. Niets bijzonders.

VAN HOUTUM. 's Morgens worden op het kerkhof in Ugchelen [Heidehof] de lijken van een Rus en een Amerikaan begraven. Het is onbekend op welke wijze deze militairen zijn gesneuveld.

1944 ----- 20 januari donderdag.

HARDONK. Weer als gisteren. Vliegtuigen gehoord. Langs de Soerenseweg vanaf het hek tot de school in Hoog Soeren is een grote hoeveelheid munitie opgeslagen. Het prachtige bos bij de ´forten´ is voor een deel gekapt.

VAN HOUTUM. Voor 15 februari aanstaande moeten alle vluchtheuvels, verkeerszuilen en beplantingen tussen weg en trottoir verwijderd worden. Als voornaamste reden worden ongelukken opgegeven. Deze vinden voornamelijk plaats 's nachts tijdens de verduistering. Hieruit is op te maken dat de maatregel geheel Duits belang betreft. Wie rijdt er 's nachts anders dan de vijand. De haltes komen nu op de trottoirs.

1944 ----- 21 januari vrijdag.  HARDONK. Gelukkig nu goed weer met telkens zon. Nogal wind. In de avond en nacht vliegtuigen.

VAN HOUTUM. De distributiemaatregels worden verscherpt. Op de eerstvolgende boterbon wordt alleen rundvet beschikbaar gesteld. 's Morgens bellen twee ambtenaren van de PTT Brouwersmolen op. Zij delen mee dat zij opdracht hebben gekregen het telefoontoestel van het kantoor naar één van de loodsen over te plaatsen voor de NSB-bewakers. Na enig gepraat stellen de ambtenaren een andere regeling voor. Dit moet echter mondeling besproken worden. Dit gebeurt. Een dode leiding zal van een nabij zijnde woning naar de loods verlengd worden. Daar zal een geheel nieuw toestel komen. Officieel mag geen nieuw materiaal gebruikt worden maar de PTT werkt in dit opzicht mee. Op de fabriek in Ugchelen wordt het toestel voor eigen gemak verplaatst. Hiervoor zijn ook enige nieuwe kabels nodig. Deze worden zonder meer door de PTT geleverd. Zo onder elkaar komt men nog wel tot een oplossing. De Duitsers slaan de brandstoffen in de loodsen van Brouwersmolen niet deskundig op. Er wordt maar ingegooid. Het gevolg is dat één wand door slordig opgestapelde turf helemaal bezwijkt. Deze moet nu door stutten in zijn verband worden gehouden. Ook hier berust het weer op een eeuwenoud beginsel ´Het is toch van een ander´. De woningen van het gesticht in Hoenderloo die ook door de Duitsers zijn gevorderd worden opgeschilderd. De moffen breken uit vele van deze huizen binnenmuren. Het schijnt dat de Duitsers de Weikamperweg geheel zullen afsluiten. Men vermoedt dat het onderwijs bezweken is voor de Duitse eis over arbeidsinzet onder het onderwijzend personeel. Een onderwijzer uit Emst krijgt namelijk een brief dat hij zich binnen bepaalde tijd naar Essen (doorgangsplaats) moet vertrekken. Enige dagen geleden hield de Duitse politie een soort drijfjacht op onderduikers in het Kroondomein. Vanaf de lijn Epe - Het Loo werd met een groot aantal personen de bossen tot bij Elspeet doorzocht. Zij vonden twee ondergedokenen. Deze werden tijdelijk in een schuurtje opgesloten. Ze wisten bij het aflossen van de wacht te ontsnappen. In het Kroondomein is zo goed als geen wild meer. Alles is door de moffen al verorberd. Ook hier voeren zij hun organisatie door. Herten mogen alleen door generaals of hogeren worden gedood. Konijnen zijn voor de minderen.

1944 ----- 22 januari zaterdag.

HARDONK. Opnieuw somber en vochtig, in de avond droog. Weer veel huizen aan de Loolaan gevorderd onder andere de pastorie van ds. Visser. Er gaan geruchten over een nieuwe landing der bondgenoten in Italië.

VAN HOUTUM. Politieagenten deden in de afgelopen nacht op talrijke punten huiszoekingen.

BLOEM. Inval van de Engelsen in Italië bij Minetto, 50 km onder Rome zodat de Duitsers daar nu in de rug zijn aangevallen.

1944 ----- 23 januari zondag.

HARDONK. Stormachtige wind, regen en hagelbuien, koud weer, later droog. Niets bijzonders.

1944 ----- 24 januari maandag.

HARDONK. Kalmer weer, telkens iets zon, later betrokken met motregen. Van de fronten geen nieuws.

VAN HOUTUM. Enige agenten van de economische dienst doen 's morgens huiszoeking bij een drietal inwoners van Ugchelen. Het is verraden werk. Bij de eerste vinden ze een clandestien varken. Bij de tweede een radio en bij de derde een onderduiker. De radio is van de kleinzoon van de betrokken huiseigenaar. Het bevond zich open en bloot met het snoer in een stopcontact op zolder. De agenten gaan naar het huis van de kleinzoon en vinden bij zijn vader eveneens een clandestien varken. Geloof maar dat de gedupeerden zullen opsporen wie de verrader van dit geval is. Deze zal dan staan tegenover twee personen die voor niets terugdeinzen.

BLOEM. Heden puntdraad, 10 meter per hectare en gladdraad, 15 meter per hectare geleverd voor de weermacht.

1944 ----- 25 januari dinsdag.

HARDONK. Felle windvlagen, enkele buien afgewisseld door zon. Naar M. [Moerman] geweest. Geen nieuws vernomen.

VAN HOUTUM. Om twaalf uur passeren samen 36 Duitse jagers in groepen van drie en vier in westelijke richting. Een kwartier later volgen 17 Duitse bommenwerpers. Deze keren een half uur later terug. De mening dat het hier een voorzorgsmaatregel betreft wordt al gauw bevestigd. Amerikaanse bommenwerpers doen tezelfdertijd aanvallen op de vliegvelden te Gilze-Rijen en Leeuwarden. De Duitsers waren zeker ook bang voor een bombardement van Deelen.

BURGEMEESTER PONT. Door de Duitse Weermacht werden gevorderd het gebouw van school 11 (Hoog Soeren) en de daarbij behorende ambtswoning. School 15 werd ondergebracht in het gebouw van school 224, van de school aan de Kartonweg 6 klassen in het gebouw van school 20 (Molenstraat) en 2 klassen in het gebouw van de school aan de Graanweg. School 11 (Hoog Soeren) werd gehuisvest in de Nederlands Hervormde kapel.

1944 ----- 26 januari woensdag.

HARDONK. Droog weer, telkens zon. Vanmorgen een winterhulpkereltje aan de deur, natuurlijk afgepoeierd.

VAN HOUTUM. De politie in Apeldoorn hield gisterenavond razzia's, onder meer in de bioscoop en vannacht door huiszoeking. Hierbij werden 200 jonge mannen gearresteerd. Ze weigerden na hun verlof naar Duitsland terug te keren. Ze werden geboeid naar Arnhem overgebracht.

1944 ----- 27 januari donderdag.

HARDONK. Somber weer, Iets vochtig, zacht. De gehele avond geronk van vliegtuigen, de ´buurman´ zal dus wel weer bezoek gehad hebben.

1944 ----- 28 januari vrijdag.

HARDONK. Bewolkt, zacht. Vliegtuigen in de lucht.

VAN HOUTUM. In de krant (NAC) staat een soort klaagbrief van een inwoner van Hoenderloo. Hij beweert dat zijn dochtertje van 13 jaar [?] niet bevallen moet zoals men zegt. Hij bevestigt dit met een medisch attest van de plaatselijke arts. Door dit stuk wordt iedereen nieuwsgierig en vraagt inlichtingen. Het meisje heeft in werkelijkheid al een kind. Om deze reden is zij van school ontslagen. Zij heult met Duitse soldaten en loopt met hen mee. Zo is de waarheid.

1944 ----- 29 januari zaterdag.

HARDONK. Weer als vorige dag. Geen nieuws.

BURGEMEESTER Pont. Het lokaal ´Patrimonium´ in de Roggestraat werd 29 januari door de afdeling Sociale Zaken ontruimd en ter beschikking gesteld van de Distributiedienst. De centrale verwarmingsketel is echter defect. Hierdoor kan slechts één ruimte in gebruik genomen worden. Alleen daarin is een schoorsteen aanwezig. In deze ruimte wordt de uitreiking van de nieuwe distributiestamkaarten verzorgd. Met de verhuizing van de afdeling Uitreiking Bonkaarten van de Sociëteit naar het gebouw ´Patrimonium´ zal moeten worden gewacht tot een oplossing voor het verwarmingsvraagstuk is gevonden.

1944 ----- 30 januari zondag.

HARDONK. Heldere zonnige ochtend, 's middags weer betrokken. Voortdurend veel vliegtuigen in de lucht, vooral om circa 2 uur werd er hevig geschoten en kregen we luchtalarm.

VAN HOUTUM. Wij horen 's morgens om 11.30 uur vliegtuiggeronk in zuidelijke richting. Kort daarop zien we in een blauw stuk tussen de wolken 13 strepen die snel worden getrokken. Het lijken ons jagers. Een kwartier later komen grote formaties recht over. We tellen slechts 15 bommenwerpers. Het geronk houdt tot 12 uur aan. Intussen is het wolkendek dichtgetrokken. Om 12.30 uur zijn opnieuw vliegtuigen boven ons. Van 12.45 tot 13.00 uur passeren nieuwe formaties die nog steeds op weg zijn naar Duitsland. Enige minuten later keren de eerste toestellen terug. Het worden grote formaties die zowel via het noorden als zuiden passeren. Het geronk houdt 40 minuten aan. Het hoogtepunt is om 13.30 uur. Gedurende tien minuten woeden hevige luchtgevechten zoals wij nog niet hebben meegemaakt. Naast het mitrailleur- en kanonvuur hoort men het huilen van de jagers. Op één moment weerklinken talrijke ontploffingen. Het kan niets anders zijn dan een neergeschoten vliegtuig dat in stukken te pletter valt. Het gieren dat met dit lawaai samen gaat doet onze mening nog versterken. Van ons huis uit kunnen wij door de bomen geen vliegtuig zien neerstorten. Tegelijk wordt er luchtalarm gegeven. Het gejank van de jagers is nog niet voorbij. Enige Duitse toestellen komen voortdurend beneden de wolken om later vanuit een andere richting te kunnen aanvallen. Het luchtalarm duurt een half uur. Iedereen loopt buiten. Dit is echter verboden. Sommigen staan zelfs op het dak. Later horen wij dat er twee Duitse jagers zijn neergeschoten. Beide liggen in Noord-Apeldoorn. De éne ligt aan het kanaal, de tweede aan de Zwolseweg in een weiland. Het vliegtuig dat aan het kanaal ligt werd een tiental minuten voor het luchtalarm aangeschoten. Het bleef beneden de wolken vliegen en verloor al spoedig een deel van een vleugel. Deze is in het bos tussen Beekbergen en Ugchelen gevallen. Kort daarop stortte de jager neer. De tweede werd tijdens het eerste luchtalarmsignaal neergeschoten. Inwoners van Het Loo hebben alles goed gezien. De jager kwam uit de wolken en verdween daarna bijna loodrecht naar boven. Enige seconden later viel het als een baksteen naar beneden en drong meters diep in een weiland. De jager is schijnbaar recht voor de neus van een Amerikaans vliegtuig verschenen. Het had voor dit noodlottig experiment al een benzinetank verloren. Deze lag bij het Orderbos en is door mijn neef Arnold met de auto opgehaald. De luxewagen staat bij luchtalarm namelijk ter beschikking van de luchtbescherming. Op last van een mof die alle bijzonderheden van de auto aantekende moest hij de tank, die in elkaar getrapt werd, naar Ugchelens Belang brengen. Daarna is deze later door een brandweerauto komen afhalen. Het toestel aan de Zwolseweg zit enige meters in de grond. Alles is verbrand. De lijken van de piloten zijn verkoold.

BLOEM. Zondagmiddag 2 uur. De gehele voormiddag hadden de Engelsen en Amerikanen al druk gevlogen toen ze na de middag hier met Duitse jagers slaags en in zware gevechten raakten. Daarbij werd met mitrailleurs en lichte kanonnen. Een Duitse jager werd geraakt. Bij de ´Boterton´ (Algemene Begraafplaats in Wilp) viel een Duitse parachutist behouden op de grond. Bij de Wilpse kerk viel een Duitser dood. Bij Piet de Valk op Bussloo viel de machine, hij zat wel 3 meter in de grond. Aan de Oude Zwolseweg in Apeldoorn is een Duitse jager recht de grond in geboord. Ook deze zat er wel 3 meter in. Men vermoedt dat de piloot in de lucht al is doodgeschoten. In de omgeving van Vaassen lagen naar men zegt 4 Duitse en Engelse jagers.

BRANDWEER. 's Morgens om 2.45 uur stortte een Duitse jager naar beneden. Daarbij werd de bemanning gedood.

1944 ----- 31 januari maandag (verjaardag prinses Beatrix).

HARDONK. Somber weer, zacht. 's Avonds projectieavond gehouden. Alle genodigden aanwezig. Mevrouw van Es trakteerde op ´aardappels´, anderen hadden voor ´gebakjes´ gezorgd. Toen om 10 vóór 11 de gasten vertrokken, zijn ze vermoedelijk wel tevreden geweest over de ´feestavond´.

VAN HOUTUM. Volgens onbevestigde berichten vertoefde Göring in de afgelopen week in Hoenderloo. Hij zou ook een bezoek hebben gebracht aan het kasteel Deelerwoud met de bedoeling het voor eigen gebruik te vorderen.

BURGEMEESTER PONT (1 - 31 januari). Begin januari moest een fitter worden afgestaan voor de hulpactie in Duitsland. Met deze man inbegrepen hebben de Technische Bedrijven nu 13 man moeten afstaan. Het aantal zieken onder het personeel neemt toe, vooral onder het kantoorpersoneel. Hierdoor moet er overgewerkt worden. Verdere onttrekking van personeel zou de bedrijfsgang van de Technische bedrijven in gevaar brengen. Ook met het gereedschap dreigen moeilijkheden te ontstaan. Kolenscheppen en cokesrieken kunnen niet meer verkregen worden en Technische Bedrijven probeert nu op alle manieren deze te bemachtigen. De werklieden hebben gebrek aan werkkleding en klompen. Alles wordt in het werk gesteld om daarin te voorzien, maar het resultaat is vooralsnog bedroevend. Nog steeds moet ijzer op bevel van ´Rijksijzer´ van tijd tot tijd afgestaan worden aan de verschillende Duitse instanties terwijl verder de gehele voorraad geblokkeerd is.
- Bij het Waterleidingbedrijf blijft de marmerlevering uit Duitsland nog steeds achterwege. Voor de ontzuring van het water heeft dit funeste gevolgen. Thans wordt een ander product aangeboden met name ´Magno´. Daarmee kan hetzelfde doel bereikt worden. Maar dit is belangrijk duurder. Een bedrag van 14.000 gulden is daarmee gemoeid! Langer wachten op marmer is echter niet mogelijk.
- De bezoeken aan de Badinrichtingen worden steeds talrijker. Hierdoor moet op diverse uren publiek worden afgewezen. Ook de warmwatervoorziening brengt moeilijkheden teweeg. Uitbreiding van het aantal ketels is echter niet mogelijk.
Door aanvoer van goede Duitse gaskolen heeft de gasproductie en daardoor ook de aflevering geen stagnatie ondervonden. Dit houdt tevens in dat bij minder goede aanvoer de productie wel in het gedrang komt.
Er komen voorts moeilijkheden door gebrek aan smeerolie. Dit artikel wordt ons spaarzaam toegewezen. Bij de bevoegde instanties is geprobeerd daarin verbeteringen aan te brengen. De goede voorraad van voorheen, die bij Technische Bedrijven aanwezig was, werd geblokkeerd. Daarvan moesten beduidende hoeveelheden worden afgestaan zodat Technische Bedrijven nu zelf met een tekort te kampen heeft.
Met de bouw van de nieuwe oven werden moeilijkheden ondervonden doordat de leverende firma tot heden geen ´Dringlichkeitsstufe´ kan verkrijgen.
- School 14 overgehuisd naar school 15. School 15 ontruimd en school 24 weer ingeruimd. School A weer ingeruimd. School 19 overgebracht naar school 1. School 9 te Hoenderloo na ontruiming verder ingericht. School 11, Hoog Soeren, ontruimd. Van de huishoudschool één lokaal ontruimd en naar de Sociëteit overgebracht.
- Met het Centraal Distributiekantoor werd overeengekomen dat aan 16 leden van het politiecorps te Apeldoorn bonnen voor rijwielbanden bij voorrang zullen worden verstrekt. Hierdoor zullen steeds 8 ambtenaren plus 8 reserve-ambtenaren beschikbaar zijn met bruikbare rijwielen voor de begeleiding der transporten naar de verschillende uitreiklokalen en naar de plaatsen. Daar houdt zitting het Reizend Agentschap (o.a. in Beekbergen, Hoenderloo, Loenen en Uddel).
In de afgelopen maand werden 32 volkstuinen aan particulieren verpacht. Hierdoor is het aantal nu gestegen tot 380.
De Burgemeester besluit tot verkoop van 55 percelen grond in ´Berg en Bosch´.
- Voor de elektrische installatie in het [tijdelijke] gemeentehuis is alsnog toewijzing gevolgd voor rubber-aderdraad met koperkern. Daarna is onmiddellijk overgegaan tot vervanging van de draad met aluminiumkern.
- Tientallen borden aangemaakt voor de Duitse Weermacht, onder andere 13 met opschrift; ´H.M.L. Lützow´, 39 met opschrift; ´Gen. Kraftshofflager´. Verder weermachtsborden gecontroleerd en hersteld.
- Het streven om Apeldoorn meer en meer te gaan beschouwen als een geschikte verzamelplaats voor tal van departementen en rijksbureaus kenmerkte zich in de loop van de maand januari door een uitgesproken intensiteit. Als reactie hierop zag ik mij genoodzaakt tot de secretaris-generaal van het departement van Financiën het verzoek te richten de gemeente Apeldoorn te laten blokkeren. Tot heden is hierop nog geen antwoord ontvangen. De bureaus van de General Kommissar zur besonderen Verwendung worden in Apeldoorn ondergebracht.
Hoewel aanvankelijk bij de Commissaris voor niet-commerciële verenigingen en inrichtingen het voornemen bestond om zijn bureau van Den Haag naar Apeldoorn over te brengen is het mij naar vele besprekingen mogen gelukken de Heer Müller-Leehning te bewegen aan dit voornemen geen gevolg te geven.

1944 ----- 1 februari dinsdag.

HARDONK. Steeds somber weer, de zon laat zich niet zien. 's Avonds naar M.[Moerman] geweest, die voor heerlijke saucijsjes had gezorgd (nog vanwege gisteren!).

VAN HOUTUM. Familie krijgt een brief uit Zeeland. De toestand wordt daar steeds slechter. De bevolking moet het platteland verlaten en mag slechts in de centra van de grote steden wonen. Anders worden zij naar Noord-Brabant geëvacueerd. De boeren moeten hun land wel bebouwen. Zij krijgen de aanzegging dat hum grond bij een invasie onder water wordt gezet. Een stencil dat in omloop is en over de taak van de Nederlanders bij een invasie handelt, spreekt hierover ook al. De Duitser zal zo veel mogelijk verwoesten. Het is onze taak om op tijd bijvoorbeeld een telefoonkabel door te snijden. Daardoor wordt nog juist het doorsteken van een dijk, het opblazen van een brug enzovoort verhinderd.

BRANDWEER. 9 uur. Na een hevig luchtgevecht was het weer een Duitse jager die het onderspit moest delven. Het toestel kwam zwaar gehavend aan de grond. De piloot liep zware verwondingen op.

1944 ----- 2 februari woensdag.

HARDONK. Zacht, somber weer, motregen. Verscheidene Duitse vliegtuigen blijken zondag hier in de buurt te zijn neergeschoten, één aan de Oude Zwolseweg. Het zit zo diep in de grond dat alleen de staart erboven uitsteekt. Totaal 8 Duitse toestellen zijn in Apeldoorn en omgeving naar beneden gekomen!

1944 ----- 3 februari donderdag.

HARDONK. Opklarend, iets zon in de ochtend, later weer betrokken met motregen. Tegen de avond droog met veel wind. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Middags komt op kasteel Spelderholt in Beekbergen een auto met SS-politie aan. Even later staan op alle kruispunten in de omgeving wachtposten, bestaande uit één of meer SS-mannen. Aan de hoofdweg naar het kasteel bevinden zich enige mitrailleurposten. Er gaan geruchten dat Göring zich op het kasteel bevindt. Iedere voorbijganger wordt door de schildwachten aangehouden. Ze moeten hun persoonsbewijs tonen. Mijn oom wordt met de auto aangehouden. Hij moet bovendien zeggen wat het doel van zijn tocht is. Later wordt bekend dat niet Göring maar Himmler zich in het kasteel ophoudt. Het is nu niet te verwonderen dat er zo'n grote bewaking is. Eén die de moord van miljoenen personen op zijn geweten heeft wordt bang.

1944 ----- 4 februari vrijdag.

HARDONK. Koel guur weer, veel wind met sneeuw, hagel en regenbuien. Er zijn volgens de geruchten gedurende de laatste dagen nogal wat ´hoge´ heren hier in de plaats geweest. Blijkbaar voor belangrijke besprekingen, onder andere Seyss Inquart, Göring, Himmler. Wegen zijn afgezet waar en wanneer de heren passeren. Het zal voor ons wel niet veel goeds zijn wat er besproken is. Er zijn biljetten aangeplakt over evacuatie.

VAN HOUTUM. 's Nachts om vier uur bevinden zich een groot aantal Duitse vliegtuigen in de lucht. Ze verdwijnen later in de richting van Deelen. Iedereen is van mening dat deze toestellen waren opgestegen ter bescherming van Himmler. Hierover krijgt men toch nooit bevestiging. 's Morgens vertrekt deze opperbeul per trein. De wacht wordt tot en met het station uitgebreid. Met ingang van 6 februari aanstaande is slechts op de 'boterbon' voor de helft margarine en voor de rest vet te krijgen. Alleen in de benaming van de bon komt het woord boter nog voor. In de normale handel kent men geen boter meer. In de zwarte handel worden met boter echter grote winsten gemaakt. Boerenboter en fabrieksboter kosten zwart meestal respectievelijk 18,- en 24,- gulden per pond [500 gram]. Ter bestrijding van ontoelaatbare handel in rundvee is de verkoop van koeien slechts bij [de erkende] vee-levering toegestaan.

1944 ----- 5 februari zaterdag.  HARDONK. Opklarend weer, in de nacht erg gestormd. Enkele vliegtuigen in de lucht.

VAN HOUTUM. De Duitsers maken door middel van aanplakbiljetten (de inhoud wordt niet in de pers afgedrukt) aan het hele Nederlandse volk bekend dat wij bij een eventuele invasie moeten thuisblijven. Zij geven als reden onder meer bescherming van have en goed op. Alleen deze opmerking zegt voldoende. Over evacuatie wordt bijna niet gesproken. Het biljet is door Seyss-Inquart ondertekend. Deze en vele andere mededelingen wekken echter de indruk dat de Duitsers ons zachtjes willen inleiden op hun gruweldaden bij een invasie. Later zullen wel nieuwe aanplakbiljetten verschijnen die ons steeds meer beperkingen en tenslotte verplichtingen opleggen zoals diensten. De Duitsers zijn al druk bezig met hun vernielingen. Zij hakken in alle provincies zomaar grote bossen om. In Apeldoorn moet het Kroondomein met zijn prachtige beukenbossen en oude bomen vallen. Deze vernielingen moeten snel worden uitgevoerd. Daarom kunnen alle personen die voor werk in Duitsland worden opgeroepen daar werken. Zij die weigerden na verlof naar Duitsland terug te keren moeten daar ook werken. De beheerder van pension Eljo-Zamy wordt uit de gevangenis vrijgelaten. Hij is oud geworden en loopt gebukt. Men zegt dat zijn tweede zoon, die destijds ook veel joden heeft verraden en later de Weermacht heeft bestolen, nu bij de Arbeidsdienst is.

1944 ----- 6 februari zondag.

HARDONK. 's Morgens zon. 's Middags bewolkt. Fietstochtje door Willemsbos [Ugchelen] gemaakt en afgesneden beekloop gefotografeerd. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. In Arnhem zijn alle telefoonnummers geblokkeerd. Eigenaars kunnen een verzoek indienen tot behoud van hun telefoonnummer. Volgens geruchten zou aanstaande vrijdag hetzelfde in Apeldoorn plaatsvinden. De Duitsers zagen tegenover de Julianatoren (officieel Julia-toren) het grote beukenbos om. Langs de betonweg moet eveneens het beukenbos met de bekende waterhoudende boom worden gekapt. De arbeiders zijn in verschillende kampen verdeeld. Het kamp bij de Julianatoren telt ruim 400 man. De arbeidsverdeling is ver doorgevoerd. Er worden handen vol geld verdiend. Zo verdienen degenen die takken van de omgezaagde bomen hakken twee gulden per boom. Nederland betaalt wel. Partizanen moesten hier eens even enkele van de arbeiders doodschieten. In zo'n geval zou er pas gesaboteerd worden. De arbeiders denken niet aan sabotage. Als ze maar 60,- gulden of meer per week verdienen. Duitsers houden bij drie kampen de wacht. Onder de arbeiders bevinden zich ook Tsjechen. Er is sprake van dat het tempo nog niet snel genoeg is. De moffen die de leiding over deze vernieling hebben overwegen de bomen machinaal om te zagen. De bomen worden bij een onderneming in Apeldoorn in planken gezaagd en over de Duitse instellingen (onder andere Deelen) gedistribueerd. In deze zagerij staat ook een Duitser op wacht. In de dennenbossen van het Kroondomein liggen grote hoeveelheden munitie. Het ligt langs de wegen opgestapeld. De stapels zijn afgeschermd met asbestplaten. Er komt gemiddeld 40 wagon per dag aan. De moffen leggen voor sneller transport overal in deze bossen grintwegen aan. Hetzelfde gebeurt te Hoenderloo. Daar worden echter niet zulke grote hoeveelheden opgeslagen.

1944 ----- 7 februari maandag.

HARDONK. Kil met motregen. In de middag verrast met een tweetal reproducties van oude watermolens in Apeldoorn. Pracht molens. Nog niet kunnen uitvinden welke molens het zijn. Men spreekt over fietsenvordering. In Arnhem sommige telefoonaansluitingen weggehaald. Volgens berichten zijn er al maatregelen genomen om de bruggen en centrales in de lucht te kunnen laten springen. Invasie op komst?

VAN HOUTUM. De distributiedienst in Apeldoorn maakt een begin met de uitdeling van nieuwe stamkaarten. Het gaat alfabetisch en betrokkenen krijgen een schrijven thuis. Zij moeten zich op een bepaalde dag in een of ander gebouw in Apeldoorn melden.

1944 ----- 8 februari dinsdag.

HARDONK. Droog weer, telkens zon. Later naar M.[Moerman] Er is nog steeds sprake van gevaar voor onze fietsen.

VAN HOUTUM. Onze aanstaande voorman van de fabriek neemt 's avonds deel aan een vergadering van het NAF in Apeldoorn. Deze is alleen toegankelijk voor leden van de NSB-groepen. Hij is dus bovendien NSB-er. Een neef ziet hem het gebouw binnengaan.

1944 ----- 9 februari woensdag.

HARDONK. Iets nachtvorst, eerst helder maar later toenemende bewolking en in de avond veel wind. Geen nieuws.

BURGEMEESTER PONT. Mededeling van de Directeur der Gemeentewerken van 9 februari 1944 dat de ´Bevollmächtigte für die Bauwirtschaft´ afwijzend heeft beschikt op de aanvraag voor de bouw van een schuilkelder op het Raadhuisplein.

1944 ----- 10 februari donderdag.

HARDONK. Heldere morgen, maar in de middag flinke hagelbui en sneeuw. 's Morgens veel vliegtuigen, ook nog luchtgevechten.

VAN HOUTUM. Wij horen 's morgens om elf uur zwaar vliegtuiggeronk. Ondanks de geringe bewolking kunnen wij de formaties eerst niet ontdekken. Later zien we boven de noordelijke bosrand drie dikke strepen met daar omheen allemaal kleinere (jagers). Door de verrekijker is duidelijk te onderscheiden dat er zich vier groepen voorop met daar achter drie andere in oostelijke richting begeven. In iedere groep tel ik minstens 30 vliegtuigen. Nauwkeurig tellen is onmogelijk omdat de formaties na drie minuten uit het oog verdwijnen. Tegelijkertijd zien we strepen in zuidelijke richting. Hierbij zijn geen vliegtuigen te onderscheiden. Jagers blijven tot 11.30 uur ongeveer boven ons vliegen. Al spoedig ontstaan luchtgevechten met enige Duitse jagers. Het mitrailleurvuur klinkt zwaar. Een Duitse jager verdwijnt in zuidelijke richting en verliest langzaam hoogte. Het toestel brandt niet maar is wel aangeschoten. Later horen wij dat deze jager op een huis in Deelen is neergestort. Intussen keren andere Amerikaanse jagers terug, meest in groepen van tien. Tien minuten later passeren 20 jagers in oostelijke richting. Het geschut van Deelen schiet op deze formatie. De wolkjes zijn kilometers achter de vliegtuigen. Om 12 uur gaan nog tien jagers in westelijke richting. In de lucht zijn de resten van de talrijke strepen nog te zien. Een kwartier later begint de Tricotfabriek [vliegtuigmotorenfabriek aan de Fabriekstraat] weer te razen. Het voorlopige luchtgevaar voor de Duitsers is voorbij. Om 12.30 uur begint Deelen opnieuw te schieten. Het duurt een kwartier. Een inmiddels opgekomen sneeuwbui belemmert het uitzicht. Wij horen toch duidelijk zwaar vliegtuiggeronk. Om één uur passeren weer grote formaties bommenwerpers via het noorden. Zij vliegen vermoedelijk boven Teuge - Vaassen. Een tweede Duitse jager is aan het kanaal bij Wenum neergestort. Een Amerikaanse bommenwerper ligt bij Vaassen. Naar later blijkt bevonden Amerikaanse jagers zich om 12.30 uur boven Deelen. Enkele toestellen vlogen tot 30 meter boven de startbanen en mitrailleerden barakken en geschutsopstellingen. Een sneeuwbui maakte een einde aan deze aanvallen. 's Middags arresteren twee controleurs van de Prijsbeheersing mijn oom uit Eerbeek (papierfabrikant) Hij zit nu met een vertegenwoordiger en een koper op het politiebureau in Apeldoorn. De Duitsers nemen zonder kennisgeving het hek (onder andere betonnen palen) langs het fabrieksbos aan de Hoenderloseweg weg. Zij plaatsen het rondom het Gestichtterrein in Hoenderloo.

1944 ----- 11 februari vrijdag.

HARDONK. Nachtvorst, heldere lucht, later een enkel sneeuw- of hagelbuitje. Vliegtuigen in de avond.

1944 ----- 12 februari zaterdag.

HARDONK. Helder weer, koude wind. In de krant wordt geklaagd over het vernielen van borden van de Weermacht. Ook bij mij op de hoek [Hoofdstraat hoek Korenstraat] branden bij het bord al een maand lang de blauwe lampen niet meer. Het gaf 's avonds nog enig licht op straat. Bij herhaling wordt gedreigd met wachtstaan!

VAN HOUTUM. De Duitsers houden 's morgens tussen 5 en 6 uur in Zuid-Apeldoorn oefeningen en maken gebruik van licht geschut. Eigenaren van populieren moeten op last van de Duitsers een deel van deze bomen voor de klompenfabricage leveren. Het is meer dan schandalig. Iemand uit Ugchelen weigerde dit en moet nu kiezen tussen levering van alle bomen (circa 20) of een hoge boete en overbrenging naar Vught.

1944 ----- 13 februari zondag.

HARDONK. Flinke vorst 's nachts. Zeven graden. Overdag zonnig en fris weer. Geen bijzonders.

1944 ----- 14 februari maandag.

HARDONK. Bewolkt en koud. Niets te vermelden!

VAN HOUTUM. 's Morgens komt de Ugchelse politieagent bij ons om bijzonderheden over mijn zuster. Zij heeft al drie weken difterie. Het gebeurt op last van de Gemeente in verband met besmetting, statistiek enzovoort. Het hoort gewoonlijk de eerste dag te gebeuren. Onze huisdokter is in dat opzicht niet zo vlug. Wij zouden in een acuut geval een briefje ´Hier heerst een besmettelijke ziekte´ op de deur krijgen. In de krant staat een lang artikel over de Arbeidsinzet. Het begint met de woorden ´Vrijstelling van tewerkstelling.´ Het is weer stroop om de mond smeren. Er had beter kunnen staan ´Aangifte wegens arbeidsinzet.´ Het hele artikel is dubbelzinnig. Alle ondernemingen moeten opnieuw opgave van hun personeel doen. In plaats van de geldige Ausweise zullen zogenaamde Z-kaarten worden verstrekt. De illegale krantjes noemen dit het UK-Verfahren. De laatste Duitse maatregels zijn zodanig dat Rauter een nauwkeurige registratie wil hebben van de Nederlandse bevolking zonder afhankelijk te zijn van de Nederlandse ambtenaren.

1944 ----- 15 februari dinsdag.

HARDONK. Somber, minder koud. Naar M.[Moerman] geweest. Om elf uur vliegtuigen.

VAN HOUTUM. Het Arbeidsbureau eist dat drie arbeiders van Brouwersmolen moeten helpen het omgezaagde hout uit het Kroondomein aan het kanaal in een boot te laden. De arbeiders hoeven gelukkig niet te gaan. Onder de hogere politie in Apeldoorn heerst onenigheid met de commissaris Buck. Zijn plaatsvervanger en een inspecteur (beide zeer goed) moeten hun wapens afgeven. De eerste gaat zogenaamd met ziekteverlof.

1944 ----- 16 februari woensdag.

HARDONK. Somber guur weer. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. In Apeldoorn worden een ondergedoken jood en zijn dochter gearresteerd. De vrouw is inmiddels gestorven. Uit angst voor publiciteit hebben vader en dochter haar in de tuin van het onderduikadres begraven.

1944 ----- 17 februari donderdag.

HARDONK. Guur, enkele lichte sneeuwbuitjes. Niets.

VAN HOUTUM. In de krant staat met veel ophef het bericht dat de NSB weer open is voor nieuwe leden. Het instituut ´sympathiserend lid´ is opgeheven. Het klinkt, niet waar? De praktijk leert anders. De Overheid stuurt aan alle ondernemingen een brief dat zij verplicht zijn onder het personeel een ´Luchtbeschermingsploeg´op te richten. Eén van hen is verplicht een cursus op de betreffende school in Groesbeek te volgen. Het lijkt allemaal neutraal maar de Duitser heeft ook hier natuurlijk een bedoeling mee. Het zal wel met de arbeidsinzet in verband staan want hij verwoest bij een invasie alles en laat niet toe dat Nederlanders hun eigendom proberen te redden. De directeur van de voormalige Tricotfabriek [aan de Fabriekstraat] heeft 's middags een onderhoud met de directie van Brouwersmolen. Hij vraagt opslagruimte voor zijn weefmachines. Deze zijn onder meer opgeslagen bij de fabrieken van Juncker en Sparta. Beide gebouwen zijn nu door de huidige Tricotfabriek (Jumo) gevorderd. Wij kunnen deze man ook niet helpen. Hij doet nu nog alles zelfstandig. Hij dreigt mettertijd de Ortskommandant in de arm te nemen. Hij beseft niet dat Brouwersmolen al door de moffen een grote veer heeft gelaten.

1944 ----- 18 februari vrijdag.

HARDONK. Vorst met iets sneeuw, koud weer. Rondgefietst over het Loo. Overal zie je op de Loolaan die Hakenkruisvlaggen. Hoe lang zullen die daar nog uithangen?

VAN HOUTUM. Volgens onbevestigde berichten is op een drukkerij in Deventer een grote oplaag van de nieuwe ´Trouw´ gevonden. Wij moeten nu afwachten of hiermee het bestaan van dit ondergrondse krantje is geëindigd. Oom Andries uit Eerbeek, die verleden week door de Prijsbeheersing is gevangen gezet, wordt vrijgelaten. In de gevorderde loodsen van Brouwersmolen ligt grotendeels generatorhout opgeslagen. Hieronder bevinden zich ook resten van kozijnen. Nu moet op last van de Duitsers al het geverfde hout gesorteerd worden. Het is niet geschikt voor de generator [= vervanger van de benzinemotor]. Hiermee zijn een tiental personen vandaag begonnen. Zij weten wat saboteren betekent. De overheid stelt op de tabaksbonnen voor de komende 14 dagen uitsluitend tabak beschikbaar.

1944 ----- 19 februari zaterdag.

HARDONK. Koude nacht met vorst. Straten wit door enige sneeuw. Reuze geslaagde overval op distributiekantoor In Den Haag, de SS opgesloten. Flinke kerels die Hollanders!

VAN HOUTUM. Mussert brengt een bezoek aan Apeldoorn en spreekt in Tivoli [aan de Nieuwstraat]. Zijn rede houdt niets bijzonders in.

1944 ----- 20 februari zondag.

HARDONK. Flinke vorst, koude wind, 's nachts heldere sterrenlucht. Overdag telkens veel gebrom in de lucht. Alle mensen in de buurt van de Waltersingel moeten uit hun huizen. Fietstochtje langs de Stinkmolen gemaakt.

VAN HOUTUM. 's Avonds tussen 9 en 9.15 uur een groot aantal Duitse bommenwerpers in westelijke richting. Zij vliegen zeer laag.

1944 ----- 21 februari maandag.  HARDONK. Koude nacht. Telkens laag vliegende vliegtuigen gehoord. Er zit wel actie in de lucht. Vandaag ook weer verscheidene ´terroristen´ doodgeschoten. Wij noemen ze anders!

VAN HOUTUM. 's Middags om één uur trekt de eerste golf Amerikaanse bommenwerpers recht over in oostelijke richting. In totaal passeren zes golven met tussenpozen van 10 á 15 minuten. Deelen schiet hevig. Om 2.30 uur keert een eerste formatie terug. Het geronk gaat tot 3.15 uur door. Om tien voor drie horen wij een zware ontploffing. We weten niet of het een bom of een neergeschoten vliegtuig is. Een bom is praktisch uitgesloten omdat de formaties terugkeren. Het is de hele morgen en middag dicht bewolkt. Eerst om 3.30 uur breekt de lucht. Even later passeert een Amerikaanse bommenwerper in westelijke richting. Het vliegt laag en de sterren zijn goed te onderscheiden. Kort daarop verschijnen twee jagers van Deelen. Boven Harskamp ontstaat een zwaar luchtgevecht. Daarvan is de afloop niet bekend. In het bos van Ooster ligt weer een benzinetank. Zo'n vondst is nog wel de moeite waard. Er bevindt zich gewoonlijk minstens tien liter benzine in. De tank bestaat uit geperst karton en aluminium of enkel aluminium. De pers geeft toe dat er vele telefoonnummers zijn geblokkeerd.

BRANDWEER. 15.25 uur. We constateerden dat de Engelse en Amerikaanse luchtmacht snel vooruit was gegaan want het was weer een Duitse jager die naar beneden kwam kletteren. Daarbij verhuisde de piloot naar de andere wereld. Ditmaal kwam hij aan de Greutelseweg terecht en nog wel zonder enige schade aan te richten.

1944 ----- 22 februari dinsdag.

HARDONK. Koude nacht, helder overdag. In de middag tegen 1 uur begon het roerig te worden. Massa's vliegtuigen in de lucht waren duidelijk zichtbaar. Hier gebeurde niets, maar in Nijmegen zijn een aantal bommen terechtgekomen met vreselijke gevolgen. Veel doden, gewonden, branden en vernielingen. Waterleiding defect. Uit Apeldoorn nog 2 brandweerspuiten ter assistentie. Enschede is ook erg getroffen, veel fabrieken vernield en veel branden. Een boerderij bij Twello eveneens geraakt en een gashouder te Arnhem vernield. Overal evacuaties in Holland en Zeeland.

VAN HOUTUM. 's Morgens ontvangen drie leden van ons gezin een oproepingskaart voor het afhalen van de nieuwe stamkaart. Mijn vader krijgt bovendien een bewijs dat het tot 1 april 1944 verboden is personen bij ons in kwartier te nemen door besmettelijke ziekt (difterie van zijn zuster). 's Middags om 1.10 uur horen wij het eerste vliegtuiggeronk. De lucht is helder blauw. Wij zien niets behalve een tiental wolkjes van het luchtdoelgeschut. Een kwartier later horen we van het zware afweergeschut duidelijk de echo's. Kort hierna onderscheiden wij vliegtuigen die langzaam naar het westen vliegen. Zij laten geen strepen achter. Het zijn 31 bommenwerpers zonder jagerbescherming. De toestellen (vier motoren duidelijk te zien) draaien langzaam bij en verdwijnen in zuidelijke richting. Later verschijnt in noordelijke richting een derde groep van elf bommenwerpers. Ook deze zijn op de kentekenen na duidelijk te zien. Zij verdwijnen naar het westen. Anderen zien nog meer bommenwerpers. Deze vliegen voor ons echter achter de bomen. Vervolgens passeren een groot aantal, dat zich in oostelijke richting begeeft. Eén van deze vliegtuigen is een Lightning te herkennen aan de dubbele romp (als onze G1). Later zijn nog vijf strepen boven Deelen te zien. Om half drie wordt de Apeldoornse brandweer gebeld dat Nijmegen in brand staat. Bovendien brandt de gasfabriek in Arnhem. Een korps van de Apeldoornse brandweer moet naar Nijmegen helpen blussen. Onze vrachtauto zou morgen een vracht cellulose van de AKU [Arnhemse Kunstzijde Unie] te Arnhem halen. Deze onderneming vraagt ons echter later te komen en zegt ´Daar is iets gepasseerd.´ Om 3.15 uur belt familie uit Arnhem op dat de gasfabriek hard brandt. Bij het ijzerterrein van onze familie zijn acht bommen ontploft. Om vijf uur belt de Apeldoornse brandweer opnieuw op. Deze keer handelt het over Enschede. Ook deze stad staat in brand. Zes leden van de Ugchelse brandweer moeten zich gereed houden om in deze stad te helpen blussen. Tot hen behoort mijn broer. Een telefoontje uit Zuid-Limburg houdt onder meer in dat het gehele spoorwegverkeer over Nijmegen gestremd is. Om 7.45 uur belt opnieuw familie uit Arnhem op. Het bombardement van de gasfabriek is waarschijnlijk een vergissing. Arnhem-Zuid heeft grote glasschade en wordt ontruimd. Alle rails bij het goederenstation staan rechtop. Het personeel op het ijzerterrein is er met de schrik afgekomen. Gelukkig is niemand van hen gewond. Het waren voor hen, onder wie mijn neef Henk, zeer angstige minuten. Na afloop kwamen zij uit allergekste en soms zeer gevaarlijke schuilplaatsen te voorschijn. Overal lagen scherven en zand. Zij zagen in de buurt van de gasfabriek zwaar verminkte lijken en kreunende gewonden. Overal zijn kraters en ineengestorte gebouwen te zien. In Nijmegen zou een munitietrein in de lucht zijn gevlogen. Dat bericht wordt niet bevestigd. Om 8.10 uur belt de Apeldoornse brandweer op dat Jaap en de anderen niet naar Enschede hoeven te gaan. De brandweer heeft zich uit de binnenstad teruggetrokken en vormt nu een ring rondom de vuurhaard. De waterleiding heeft het opgegeven. De brandweer spuit voornamelijk met het voedingswater van de fabrieken. Volgens schatting staan 2.000 woningen en 40 fabrieken in brand. Om 8.45 uur deelt de Apeldoornse brandweer mee dat het korps te Nijmegen om 8.30 uur nog bluste. Het water wordt uit de Waal gepompt. Vele pompen dienen als voedingspompen (ingeschakeld in slangenleiding). Naar later bekend wordt zijn door luchtgevechten in Terwolde een groot aantal bommen gevallen. Een boerderij staat in brand. Twee bommenwerpers stortten omlaag. Veertien Amerikanen wisten zich per parachute te redden Over Nijmegen is nog bekend dat 16 bommenwerpers eerst boven de stad cirkelden en daarna naar het oosten vlogen. Hierna weerklonk het ´Alles veilig.´De formatie keerde even later terug en wierp zijn lading af. Het station staat onder andere in brand.

BLOEM. 's Middags 1 uur passeerden in zuidelijke richting een 100-tal Engelse vliegtuigen. Ze hebben Arnhem en Nijmegen bij vergissing gebombardeerd. Zij dachten boven Duitse steden te zijn. Hier zijn naar men zegt 500 doden gevallen terwijl dit aantal nog stijgt omdat zich onder de puinhopen nog vele slachtoffers bevinden. Het station met een aankomende trein vol passagiers alsmede de mensen in de wachtkamers en een trein vol munitie is hier door bommen getroffen en vernietigd. Arnhem heeft het er beter afgebracht. Al hoewel ook hier slachtoffers gevallen zijn. Enschede is in zijn arbeiderswijken getroffen. Hier is de materiële schade groot. Ook hier zijn slachtoffers. In Terwolde hebben Engelse bommenwerpers, naar men zegt, wel 80 bommen laten vallen in een gevecht met Duitse jagers. Achter ´de Dijkhof' beginnende hebben ze doorgestrooid tot de boerderij van Schrijver bij het kerkhof. Een bom viel tussen het vee op stal wat hierbij omkwam, alsmede de vrouw des huizes. Drie paarden en twee kalveren zijn slechts gered. Al het andere kwam in de vlammen om. Schrijver zelf was naar de veemarkt in Zwolle.

BRANDWEER. 14.43 uur. Het bombardement van Nijmegen. De Opel- en Mercedesspuiten reden ter assistentie uit. Het heeft de bemanning van die twee spuiten mogen gelukken om de zware brand aan de Westzijde af te snijden. Daardoor is een groot gedeelte van de stad nabij het Kronenburgerpark behouden.

1944 ----- 23 februari woensdag.

HARDONK. Flinke vorst in de ochtend, later zonnige dag. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Morgens passeren vliegtuigen op zeer grote hoogte. Het schijnen Britse of Amerikaanse verkenningsvliegtuigen te zijn. Zij keren een kwartier later terug. Er liggen enkele nieuwe stroken. Onder deze is er één van geheel ander model. Deze bestaat uit doorzichtig papier (30 x 4 centimeter) met over het midden een strook van één centimeter breed aluminiumpapier. Op andere plaatsen worden stroken gevonden die twee maal zo lang zijn dan de normale. Hieruit is wel op te maken dat de gewone stroken de grond nog te snel bereiken. Het melkrantsoen wordt met 25% verlaagd. Ook hier treft het een ´tijdelijke´ maatregel. Het zijn zo de gewone smoesjes om een rantsoen definitief te verlagen. Het tijdelijke duurt natuurlijk net zo lang als de oorlog. De Apeldoornse brandweer komt 's morgens van Nijmegen terug. Het aantal doden is niet nauwkeurig te zeggen. Algemeen spreekt men over 1.200. Dit is echter niet officieel. Het kan meer maar ook minder zijn.

BLOEM. Heden is vliegveld Deelen bij Arnhem gebombardeerd alsmede Kootwijk.

BRANDWEER. Om 12 uur kwamen de spuiten uit Nijmegen in de Kazerne terug. Tezelfdertijd van het bombardement van Nijmegen werd ook Enschede gebombardeerd. We kregen bericht om 2 spuiten bemand klaar te zetten om op het eerste bericht ter assistentie naar Enschede te rijden. Gelukkig kwam 's avonds om 8 uur het bericht dat men de brand meester was zodat wij niet hoefden te komen.

1944 ----- 24 februari donderdag.

HARDONK. Koude heldere nacht, min 13 graden, zonnig. Vanmorgen naar Vaassen. Was juist het Loo gepasseerd en op de Oude Zwolseweg of er klonken zware ontploffingen, gevolgd door het luchtalarm van Apeldoorn. Heb in Vaassen direct opgebeld maar in Apeldoorn gelukkig alles goed. Op terugweg even begin Apeldoorn weer luchtalarm. Doorgefietst tot kerk Piet Joubertstraat en moest daar bij een villa een half uur wachten. Later bleek dat een drietal vliegvelden bij Deelen gebombardeerd waren. Weer enige Nederlanders gefusilleerd. In Nijmegen circa 3000 woningen onbewoonbaar en het aantal slachtoffers van 22 februari bedraagt 456.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 10.30 uur weerklinken ontploffingen. Vijf minuten later neemt het aan hevigheid toe. Van 10.37 tot 10.45 uur is het een onafgebroken oorverdovend lawaai. De deuren en ramen trillen zoals zelden gebeurd is. Wij denken nog steeds aan artillerieoefeningen. Twee minuten later verschijnen 42 bommenwerpers uit zuidelijke richting en verdwijnen naar het westen. Het raadsel is opgelost. Deelen is zwaar gebombardeerd. Op andere plaatsen telt men 92 vliegtuigen. Zij laten geen strepen achter. Om 10.40 uur wordt luchtalarm gegeven. Het houdt aan tot 11.45 uur hoewel op de kazernes al om 11.05 ´Alles veilig´ is geblazen. Om 12 uur horen we opnieuw vliegtuigen. Wij onderscheiden naast een honderdtal wolkjes van het luchtdoelgeschut zeven strepen. Deze worden in oostelijke richting getrokken. Het luchtdoelgeschut in Deelen is dus niet vernield. Om 12.08 wordt opnieuw luchtalarm gegeven Niemand stoort er zich aan zodat ik eerst ga eten. Om 12.30uur schiet Deelen opnieuw. Negen Lightnings passeren in oostelijke richting (laten strepen achter). Op dat moment bevind ik me al bij het blokhoofd [van de luchtbeschermingsdienst]. Een half uur later ga ik even weg om mijn nieuwe stamkaart te halen. Het verloopt vlug. En dat alles onder luchtalarm! Om 13.25 uur weerklinkt het signaal ´Alles veilig.´ Tien minuten later schiet Deelen nog enige tijd hevig. Intussen zijn de eerste arbeiders uit Deelen langsgekomen. Over de toestand op het vliegveld is niets definitiefs te zeggen. Het zijn onsamenhangende verhalen. Het is zeker dat er enige startbanen totaal vernield zijn. Een Ugchelse kreeg een voltreffer op zijn schuilkelder. Hij kwam met de schrik vrij. Drie van zijn vrienden werden gedood. Alle arbeiders moesten het vliegveld kort na het bombardement verlaten. Het was op dat moment nog één wolk stof en rook. In alle richtingen hoorde men gekreun en hulpgeroep. Om 4.30 uur komt nog een vliegtuig over. Het laat een streep achter. Het vliegt eerst in oostelijke daarna in westelijke richting. 's Avonds komt het eerste Britse vliegtuig om 8.30 uur over. Het laat boven Deelen vier bommen vallen. Later passeren meer vliegtuigen. Het afweergeschut schiet nog even. Daarna vallen opnieuw vier bommen op het vliegveld. De twee laatste zijn van zwaar kaliber. De ramen en deuren trilden als vanmorgen.

1944 ----- 25 februari vrijdag.

HARDONK. Vannacht nog vorst, vandaag eensklaps dooi. Het is weer vrijdagavond, dus dan hoor je weer die zwarte lui [NSB-ers] hun ´Volk en Vaderland´ [NSB-blad] verkopen voor 7 cent! Een echte zwarte handel in het donker!

VAN HOUTUM. De schade op Deelen is niet zo groot als wij verwachtten. Over een strook van Schaarsbergen naar Deelen is de grond overal omgewoeld of er startbanen waren of niet. Twee boerderijen van het dorp Deelen liggen in elkaar. Een nabij zijnde hangar staat in brand. In het bouwland richting Hoenderloo zijn 18 bommen gevallen. Deze zijn lukraak uitgeworpen. Van de gebouwen langs de Koningsweg is niets verwoest. De bommen waren van verschillend kaliber. Er komen kraters voor van drie á vier meter diep.

BLOEM. Men zegt dat vele eilanden van Zeeland onder water gezet zijn alsmede de Haarlemmermeerpolder, de Beemsterpolder en meer polders achter Amsterdam, wegens de te verwachten invasie. Ook hier op het ´Woudhuis´ is een gezin aangekomen uit Zeeland. Men zegt dat de Duitsers de munitie-opslagplaatsen van de kust hebben gebracht naar de Veluwe. Achter Apeldoorn is dan ook alles afgezet. Men kan de Amersfoortseweg passeren maar in de bossen wordt niemand toegelaten.

1944 ----- 26 februari zaterdag.

HARDONK. Mooi weer, niet koud, af en toe iets zon. Volgens de krant is Koningin Wilhelmina bij een bombardement gelukkig gespaard gebleven. Naar verjaardag geweest, erg donker op straat.

VAN HOUTUM. 's Nachts komt een brandend vliegtuig over. Het stort in zuidelijke richting neer. Enige leden van de bemanning schijnen ontsnapt te zijn want de politie controleert bij Hoenderloo alle voorbijgangers naar het persoonsbewijs. Waar het toestel is gevallen is onbekend.

1944 ----- 27 februari zondag.

HARDONK. Kil, om het vriespunt. Mistig weer. Druk bezochte kerkdienst ds. Visser. 's Avonds stikdonker, er valt iets sneeuw.

1944 ----- 28 februari maandag.

HARDONK. Vanmorgen eveneens een weinig sneeuw. Koude wind. Niets.

1944 ----- 29 februari dinsdag.

HARDONK. Helder weer. Luchtalarm, ik kon nog net mijn huis halen. Geen vliegtuigen gehoord en ook niets gebeurd. Later bij M.[Moerman] geweest. Hedenmorgen in ons land weer een aantal Nederlanders doodgeschoten. We herdenken hen met diepe eerbied.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 10.10 uur passeren de eerste Amerikaanse vliegtuigen. Het is grotendeels bewolkt. Zo nu en dan zien wij strepen die in oostelijke richting worden getrokken. Het geronk houdt na 20 minuten op. Intussen weerklinken in noordelijke richting enige ontploffingen. Om 10.45 uur wordt luchtalarm gegeven. Het is onnodig. Het duurt een half uur. Intussen passeren geen vliegtuigen. Om 12 uur zien we vijf strepen die in westelijke richting worden getrokken. Het politiestandgerecht veroordeelt 20 Nederlanders (20 jaar en ouder) wegens sabotage ter dood. Zij hadden onder meer een centrum in Epe en hadden zich schriftelijk tot een organisatie verbonden. Dit is het allerdomste wat men kan doen. Wij ontvangen vier exemplaren van de Nieuwsbode (dd. 19, 22, 24 en 26 februari) en twee stencils.

BLOEM. Krantenberichten melden de doodvonnissen van een 20-tal personen uit verschillende delen van ons land die lid zouden zijn geweest van een terreurorganisatie en onder andere lid zijn van ´Vrij Nederland´. Het vonnis is heden voltrokken door de kogel.

BURGEMEESTER PONT (1 - 29 februari). Aan Nijmegen werd assistentie verleend met 15 man in verband met het plaatsgevonden bombardement, idem aan Arnhem met 5 man.
In de maand februari heeft het Gasbedrijf weer voor grote moeilijkheden gestaan doordat de kolenaanvoer stagneerde. Op 29 februari was nog slechts 500 ton geleverd van de totale toewijzing van 2000 ton. Hierdoor was men genoodzaakt om van de oudere voorraad grotere hoeveelheden te verwerken. Dit zijn dus kolen die enige maanden opgeslagen zijn en dus in kwaliteit achteruitgaan. Dit heeft een verminderde gasproductie ten gevolge gehad. Daardoor is men genoodzaakt geweest gedurende enkele dagen de druk te verminderen teneinde niet geheel zonder gas te komen. Op het laatst van de maand was de aanvoer weer iets beter.
Het ovenmateriaal wordt van dag tot dag slechter. De nieuwbouw van de firma Klönne te Dortmund stagneert nog steeds aangezien men in Berlijn nog geen toestemming wil geven voor ´Dringlichkeit´ zolang de Nederlandse bezettingsautoriteiten daarvoor geen verklaring afgeven. Inmiddels heb ik mij wederom met de leverende firma verstaan en ontving ik juist dezer dagen bericht dat zij mij met enkele dagen mededeling zullen doen.
De vordering van ijzer en nu al getrokken buizen gaat steeds verder. In de afgelopen week hebben Technische Bedrijven weer grote voorraden van de in voorraad zijnde gasbuizen moeten afstaan aan Duitse instellingen. Het maken van nieuwe aansluitingen moet dus beperkt worden tot enkele zeer dringende gevallen.
Een fitter, die Technische Bedrijven hebben moeten afstaan voor de hulpactie in Duitsland, is na zes weken zijn dienst daar te hebben verricht, weer teruggekeerd.
De ziekte onder het personeel neemt grote afmetingen aan en moet wel worden toegeschreven aan de mindere lichamelijke weerstand.
De hoeveelheid af te leveren gas voor tractiedoeleinden voor het Tankstation is opnieuw gerantsoeneerd. Iedere maand wordt van het Rijkskolenbureau mededeling ontvangen hoeveel tankgas afgeleverd mag worden. Overschrijding van deze voorgeschreven hoeveelheid heeft tot gevolg dat in de daarop volgende maand minder kolen worden verschaft in evenredigheid met het overschreden kwantum. Daarom wordt nauwlettend toegezien dat het voorgeschreven rantsoen niet wordt overschreden.
Op één van de zondagen in de maand februari is het pompstation van het Waterleidingbedrijf bezet geweest gedurende 2 uren door een proefbezetting van de Duitse Weermacht.
De toeloop van de Badhuizen blijft steeds groot en de warmwatervoorziening vormt steeds een punt van zorg voor de bedrijfsleiding.

1944 ----- 1 maart woensdag.

HARDONK. Koude nacht, iets sneeuw vanmorgen, later regen. Heldere maan-avond. Dan kun je tenminste wat zien op straat. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Onze vrachtauto moet de hele dag zogenaamd voor de Weermacht rijden. In werkelijkheid speelt het zich als volgt af. De auto zou om acht uur bij de ABD verschijnen maar hij kwam een half uur later. De ABD belde om acht uur op waar de auto bleef. Om 8.30 uur stonden ambtenaren van de ABD met de papieren in de hand al op de stoep te wachten. De auto moest zo snel mogelijk naar het seminarium vertrekken. De chauffeur kon zich daar tot 10.30 uur in de auto zitten vervelen zonder dat er iets gebeurde. Vervolgens moest hij een auto op sleeptouw nemen naar een garage in Apeldoorn. Daarna vertrok hij met 30 kapotte stoelen naar Arnhem. Ook in Arnhem was het wachten en vervelen. Om 6.30 uur komt de chauffeur met de vrachtauto weer bij de fabriek. Nu er door de arbeidsinzet zo'n gebrek is aan dienstboden en deze ook niet aangevuld kunnen worden door de evacuatie van Zeeland, bepaalt de Overheid dat per gezin niet meer dan één hulp aanwezig mag zijn.

BURGEMEESTER PONT. Op 1 maart 1944 waren rond 48.000 tweede distributiekaarten uitgereikt. De uitreiking van de overige tweede distributiestamkaarten zal plaatsvinden in de maand maart. Deze moeten worden gemaakt aan de hand van die persoonskaarten waarvan alleen zogenaamde ´Reconstructiekaarten´ bestaan. Deze moeten dus nog verder worden bijgewerkt
De Burgemeester stelt de wethouders op 1 maart in kennis van zijn brief van 28 februari 1944 aan de NV ´Poort van Kleef´ te Apeldoorn over de door deze NV geëntameerde verkoop van het landgoed ´Marialust´. Daarop wenst zij een hotel-café-restaurant-bedrijf te exploiteren.
In die brief komt tot uiting dat de Burgemeester, hoewel enige van de door de NV verlangde voorwaarden onaanvaardbaar achtende, in beginsel niet ongenegen is tot verkoop en bereid is daarover nader in onderhandeling te treden. De Wethouders verklaarden zich echter unaniem tegen de verkoop van ´Marialust´.

1944 ----- 2 maart donderdag.

HARDONK. Koude nacht met sneeuw, zodat vanmorgen alles wit en trottoir moeten schoonvegen. In de zon dooi maar 's avonds weer vorst, zodat buitenwegen opnieuw glad zijn. We krijgen nog maar één eenheid brandstoffen! Groente weinig te krijgen en dan bijna altijd nog rode- of witte kool. Vroeg in de avond nogal wat vliegtuigen. Onder de doodgeschotenen behoort ook een pianostemmer van Buys (Korenstraat).

VAN HOUTUM. Even na middernacht begint Deelen hevig te schieten. Tegelijk hoort men ontploffingen. Op het vliegveld vallen enige bommen. ''s Middags om 1.15 uur schiet Deelen opnieuw. Op dat moment mitrailleren Amerikaanse jagers het vliegveld. Om 2 uur zijn tien strepen te zien die in westelijke richting worden getrokken. Thans is iedereen verplicht zich bij een schoenmaker te laten inschrijven. Agenten van de Staatspolitie doen in een vijftal huizen in Ugchelen huiszoeking. Zij halen in twee huizen alles overhoop. Zij bekloppen de muren of er ook ruimten achter zijn. Eén van hen ziet in een kelder op een tegelvloer een beetje zand liggen. Hij maakt daarna de vloer los. Daardoor vindt hij een kist met koper. Het schijnt hun doel echter niet te zijn. Na afloop grijpt een van hen de eigenaar (C. Quartel) bij de keel en zegt dat hij moet vertellen waar de joden verstopt zijn. Hij is al veertien dagen geschaduwd zonder dat er in die tijd joden bij hem in huis waren geweest. De arbeiders in de nabijzijnde wasserij moeten hun persoonsbewijs laten zien. Hetzelfde gebeurt bij de drie andere huizen. Daar moeten de bewoners indien nodig hun ´Ausweise´ nog tonen.

1944 ----- 3 maart vrijdag.

HARDONK. Nog steeds winter, weer alles wit en in de avond opnieuw sneeuw. Overdag echter een tijdlang dooi. Vanmorgen tussen elf en twaalf luchtalarm, maar niets gebeurd.

VAN HOUTUM. Wij horen 's morgens om 11.10 uur het eerste vliegtuiggeronk. De toestellen vliegen snel in oostelijke richting. Het is bewolkt. Vijf minuten later is er luchtalarm. Tien minuten daarna (11.25 uur) wordt opnieuw luchtalarm gegeven (dit is vast een fout). De politie in Ugchelen gaat over tot het geven van bekeuringen aan hen die zich tijdens luchtalarm onnodig op straat bevinden. De boetes variëren van 2,- tot 5,- gulden. Ik heb het luchtalarm zogenaamd niet gehoord en blijf op de fabriek. Om 12.05 uur wordt ´Alles veilig´ geblazen. Hierna komen echter pas de vliegtuigen voor zover deze tussen de wolken zijn te zien. Het luchtalarm is dus grote onzin. Om 1.25 uur vliegen vier toestellen (strepen) over in westelijke richting. Drie kwartier later passeren 32 vliegtuigen (strepen) via het noorden. Het is onbegrijpelijk dat er vliegtuigen overkomen. Het sneeuwt of hagelt voortdurend. 's Morgens krijgen onze fabrieken een plaat van het Arbeidsfront per post toegestuurd. De afzender behoort tot de sufferds van het NAF en schrijft als adres ´NV Papierfabrieken Van Houtum en Palm, per adres ..... (naam voorman)´. De plaat is ter kennisgeving ontvangen. Bij gebrek aan boter (afgezien van de grote hoeveelheid die in Duitse handen verdwijnt) zullen wij met ingang van 5 maart aanstaande op de boterbon 20+ kaas krijgen.

BURGEMEESTER PONT. Het schoolgebouw aan de Zanderijweg is met ingang van 3 maart 1944 gevorderd door de Duitse Weermacht. De school is ondergebracht in het gebouw van de openbare school aan de Asselsestraat.

1944 ----- 4 maart zaterdag.

HARDONK. 's Nachts sneeuw en vorst. 's Morgens erg glad. Niets.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 11.45 uur passeren gedurende vijf minuten Amerikaanse vliegtuigen in oostelijke richting. Het luchtdoelgeschut van Deelen schiet onafgebroken. Om 12.35 uur komen opnieuw formaties over. Ook deze zijn niet te zien. Vijf minuten later is er luchtalarm. Wat betreft bekeuren is de politie nog actiever dan gisteren. Om 13 uur kunnen wij in enige blauwe stukken zes vliegtuigen onderscheiden. Zij vliegen naar het oosten. Om 13.25 uur weerklinken enige ontploffingen. Het lijkt ons verder dan Deelen. Om 13.30 uur passeren vijf jagers in westelijke richting. Boven Apeldoorn ontstaat een luchtgevecht. Het resultaat is door de gedeeltelijke bewolking niet waar te nemen. Om 14 uur gaat het signaal ´Alles veilig.´ Tien minuten later schiet Deelen opnieuw. Wij zien in die richting enige strepen. Het schieten herhaalt zich om 14.40 uur op het moment dat 14 bommenwerpers recht over komen en in westelijke richting verdwijnen. Notaris Van Drimmelen (Apeldoorn) is weer vrij. Deze man heeft als represaille voor internering van Duitsers in Nederlands Indië [het latere Indonesië] 3 1/2 jaar gevangen gezeten.

BLOEM. Vandaag weer activiteiten in de lucht. Onder andere een luchtgevecht hier vlak boven waar ze met mitrailleurs en lichte kanonnen schoten. In Apeldoorn anderhalf uur luchtalarm. Hevig afweervuur van Deelen waar wij in de lucht de kleine wolkjes van de ontploffende granaten konden waarnemen.

1944 ----- 5 maart zondag.

HARDONK. Helder winterweer, in de zon dooi. Vandaag gelukkig geen luchtalarm zoals gisteren van half een tot kwart voor twee, waardoor een bruidspaar al die tijd in de koude kapel moest blijven. 's Avonds naar F.

1944 ----- 6 maart maandag.

HARDONK. Heldere winternacht. Vanmorgen nog 5 graden vorst, zonnig weer. Een grote formatie Amerikaanse bommenwerpers. Even later luchtalarm tot circa 12.50 uur. Niets gebeurd! Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 11.10 uur passeren de eerste Amerikaanse vliegtuigen. Het zijn grote formaties. Mijn zuster telt er bij één van 57 bommenwerpers. De vliegtuigen laten geen strepen achter. Ik kom te laat buiten om deze te zien. Vijf minuten later is er luchtalarm. Wij zien door de zonweerkaatsing zo nu en dan enige jagers. Op een gegeven moment zien we 20 strepen. Daarna passeren een tweede, een derde en een vierde golf bommenwerpers. Dit gaat tot 11.45 uur door. Het afweergeschut blijft schieten. De lucht trekt langzaam dicht. Daardoor zien wij de laatste vliegtuigen niet meer. De fabriek werkt tijdens het luchtalarm door omdat er nog geen officiële regeling is. Het luchtalarm eindigt om 12.40 uur. Om 14.45 uur passeert nog een formatie Amerikaanse bommenwerpers. Echter in westelijke richting. De politie in Apeldoorn verhoogt de minimumboete voor het niet opvolgen van de bepalingen voor luchtalarm tot 5 gulden. De leden van mijn blokploeg spreken af dat wij met een volgend luchtalarm thuis blijven. Ook hiervan is nog geen goede regeling bekend. Het is nodig dat hierover eens een duidelijk artikel in de krant komt. Dit zal wel niet gebeuren

1944 ----- 7 maart dinsdag.

HARDONK. Helder vriezend weer. Men wil bedspreien inzamelen om in het gebrek aan babygoed te voorzien, maar de NSB laat in Amsterdam 800 - zegge 800! - spandoeken maken voor propagandadoeleinden, waarvoor benodigd is circa 4000 meter goed katoen en dat in een tijd van geweldig textielgebrek. En dergelijke lui noemen zich dan nog de mensen met het ´gevoel´ voor de minderbedeelden. Vliegtuigen in de lucht.

VAN HOUTUM. Alle hoofden van de nieuwe bedrijfsbescherming hebben een verplichte vergadering in een gebouw in Apeldoorn. Als spreker treedt op een kapitein van de Staatspolitie. Tot de voornaamste mededelingen behoort wel deze. De bedrijven moeten bij luchtalarm stoppen. Voor het samenstellen van brandweer- en opruimingsploegen mogen geen arbeiders worden gekozen die bij de plaatselijke blokploegen zijn aangesloten. Men onderscheidt zelfbescherming (particulieren), bedrijfsbescherming (ondernemingen die niet voor de Weermacht werken) en fabrieksbescherming (ondernemingen die wel voor de Weermacht werken). Het schijnt dat de spreker geen lid is van de NSB. Enige Duitsers fotograferen de vier grootste huizen uit Eerbeek waaronder die van mijn oom. Zij dreigen deze te vorderen met het oog op een opleiding van ´Verwalters´ [beheerders]. In Twello moeten vele burgers hun huizen ruimen voor Duitsers uit de gebombardeerde gebieden. Kennissen (familie Breman) moeten hun woning ook verlaten. Ze mogen zich niet buiten Twello vestigen. 's Avonds tussen 8.30 en 10.30 uur passeren Britse vliegtuigen in beide richtingen. Zij vliegen verspreid. Deelen schiet ook nog even.

1944 ----- 8 maart woensdag.

HARDONK. Weer koud, zonnig weer. Vorst iets afnemend. In de middag wat vliegtuigen maar geen luchtalarm. Zweden adviseert Finland de Russische eisen aan te nemen. Het is te hopen dat ze zo verstandig zullen zijn. Het is hun laatste kans. Het gaat de Russen in het zuiden heel best.

VAN HOUTUM. De hele dag is de lucht onbewolkt. 's Middags om 12.20 uur komt de eerste golf Amerikaanse vliegtuigen in oostelijke richting over. Zij laten geen strepen achter en zijn ook niet te zien. Een andere formatie laat acht strepen achter. Er passeren zowel via het noorden als zuiden vliegtuigen. Het lijken soms grote formaties. Om één uur keren de eerste vliegtuigen terug. Kort daarop zien we eerst vier en later vijf jagers (geen strepen). Om 2.15 uur weerklinken zwakke ontploffingen in richting Dieren. Om drie uur komen nieuwe formaties over. Deze vliegen echter weer in richting Duitsland. Deelen schiet voortdurend. Wij zien slechts één vliegtuig. Om 4.15 uur keren deze toestellen weer terug. Wij zien er slechts zeven. Boven Apeldoorn woedt een klein luchtgevecht. De vliegtuigen (alle jagers) keren in kleine groepjes terug. Zij laten zelden strepen achter. Wij zien er dan ook maar negen.

1944 ----- 9 maart donderdag.

HARDONK. Geen vorst en bewolkt. 's Middags luchtalarm.

VAN HOUTUM. De verwoestingen op Deelen moeten door Arnhem worden gerepareerd. Hiervoor komen allereerst joden en gevangenen uit de grote Koepelgevangenis in aanmerking. Enkele hebben al negen jaar in de cel gezeten. Zij zijn dus niet in staat veel grond te verzetten. Hierbij komt nog dat deze personen bij luchtalarm moeten doorwerken. Dus ook als er dreigt gebombardeerd te worden. Zij mogen niet naar de schuilkelders. 's Middags komen tussen 12.15 en 1.45 uur in vier kleine golven Amerikaanse vliegtuigen over. Het is helemaal bewolkt. Om 1.45 uur keren de eerste toestellen terug. Deelen begint ook te schieten. De golven worden steeds groter. Om 2.35 uur passeert de zesde (terugweg). Vijf minuten later is er luchtalarm. Gedurende tien minuten vliegen formaties onafgebroken door. Hierna komen nieuwe uit het westen die weer naar Duitsland vliegen. Dit geronk houdt 20 minuten aan. Deelen schiet hevig. Om 3.15 uur passeert nog een kleine golf in oostelijke richting. Het luchtalarm eindigt om 3.40 uur. Het is overdag nog nooit zo druk geweest als vandaag.

1944 ----- 10 maart vrijdag.

HARDONK. Somber weer en iets vochtig in de middag. Geen bijzonders.

VAN HOUTUM. Zes leden van de Staatspolitie (bandietengezichten) doen huiszoeking bij drie gezinnen in achter-Ugchelen. Zij zoeken joden en kunnen hen niet vinden. De huizen waar zich toevallig joden ophouden worden niet nagezocht. Dit had trouwens weinig uitgemaakt. Deze joden kregen een tip en slaan het onderzoek vanaf een nabij zijnde heuvel gade. De Staatspolitie vertrekt weer na drie kwartier. Het is wel duidelijk dat de beheerder van pension Eljo-Zamy ook hier de verrader is. Oom Jan Palm in Apeldoorn moet zijn luxe auto aan de Duitsers afstaan. Deze is sinds het begin van de oorlog niet gebruikt. Hij is verplicht de auto voor het huis te rijden, dat wil zeggen duwen.

BURGEMEESTER PONT. Op grond van de Kaplastgeving van 20 oktober 1943 werden 181 gevelde populieren in opdracht van het distributiebureau Populierenrondhout op 10 maart 1944 verkocht aan H.Zonderland, Rayonleider van de Vakgroep Klompenindustrie.

1944 ----- 11 maart zaterdag.

HARDONK. Bewolkt met opklaringen, nogal frisse wind en in de middag fikse hagelbui. Niets.

1944 ----- 12 maart zondag.

HARDONK. Hetzelfde als gisteren.

1944 ----- 13 maart maandag.

HARDONK. Afwisselende bewolking, gure wind. Telkens sneeuw- en hagelbuien. Niets te vermelden.

VAN HOUTUM. Wij horen de hele middag ontploffingen vooral om 2.20 en 4.15 uur, respectievelijk in richting Harskamp en Oldebroek. Wat het is is onbekend. Het zijn geen schietoefeningen. Het komt veel overeen met ontploffingen van munitiedepots. De Paus richt een oproep tot de oorlogvoerende landen om Rome niet in de oorlog te betrekken. Het verlof voor Nederlandse arbeiders in Duitsland is tot 15 mei om ´begrijpelijke redenen´ (?) ingetrokken. Voortaan zal maar één soort shagtabak worden verkocht. Het is van weinig belang omdat de laatste tabak toch al rommel is.

BURGEMEESTER PONT. Blijkens een brief van de Burgemeester van 13 maart 1944 heeft de Duitse Weermacht ingaande 13 december 1943 gevorderd 147.45.64 ha van het bosbezit van de gemeente genaamd het Loenensebos en de Loenermark. De vordering omvat nu 730.26.41 ha.

1944 ----- 14 maart dinsdag.

HARDONK. Veel wind, regenbuien, guur. Naar M.[Moerman] geweest.

VAN HOUTUM. De Duitse troepen die in Hoenderloo en Epe zijn ingekwartierd vertrekken binnenkort weer naar Italië. Vanavond vindt er een groot feest plaats. Iedere soldaat krijgt onder meer twee liter jenever.

POLITIE. 15 februari tot en met 14 maart 1944.
- Betreffende de aanvoer en bevoorrading van levensmiddelen en grondstoffen zijn geen bijzonderheden te melden, met uitzondering van groenten die steeds schaarser worden.
- In houding en discipline van de bevolking ten aanzien van distributie- en prijsvoorschriften valt geen verbetering waar te nemen. Velen betalen voor verschillende waren liever hogere prijzen dan aangifte te doen van prijsopdrijving. Dit uit angst dat zij anders van levering van dergelijke waren worden uitgesloten.
- De lessen in het politievakonderwijs zijn door mij, in overleg met de Gewestelijk Politiecommandeur te Arnhem, in verband met het grote aantal bewakingsdiensten en het geringe aantal manschappen waarmee moet worden gewoekerd voorlopig stopgezet.
- Aanhoudingen: 3 personen wegens rijwieldiefstal.
- In de afgelopen periode werd ingebroken door twee jeugdige personen in het Jeugdstormkwartier te Apeldoorn.
- Verder werd een ruit van het Kringhuis [van de NSB] alhier vernield en werd bij een NSB-er een ruit ingeworpen.

1944 ----- 15 maart woensdag.

HARDONK. Droog weer met even iets regen. Tegen half twaalf grote formaties vliegtuigen over. Telde er wel 60 naast elkaar. Luchtalarm tot half een. Controle van de politie op open-zijn van winkels tussen 12- en 14 uur. In Epe en Nunspeet zijn enkele personen gedood door boordgeschut van vliegtuigen. In Apeldoorn zijn een drietal lege benzinetanks naar beneden gekomen.

VAN HOUTUM. ´s Morgens om 9.40 uur passeert de eerste golf Amerikaanse bommenwerpers in oostelijke richting. Nieuwe volgen om 10.15, 10.20, 10.30, 10.55 en 11.05 uur. Ze zijn alle gedeeltelijk zichtbaar. Een zevende golf om 11.15 uur is goed te zien. Deze komt recht over. Wij tellen 50 vliegtuigen die allemaal een streep achterlaten. Kort daarop vliegen vijf Duitse jagers hen achterna. De blauwe stukken tussen de wolken zitten vol met strepen. Om 11.35 uur is er luchtalarm. Tijdens het alarm passeert nog een formatie in richting Duitsland. Het zijn ongeveer 20 vliegtuigen (ook strepen). Om 12.10 uur keren de eerste toestellen terug. Op dat moment is er een gesloten wolkendek. Tien minuten later klaart de lucht weer op en overal worden strepen zichtbaar. Ze zijn zo nu en dan al uit elkaar gewaaid. Er zijn dus veel vliegtuigen op de terugweg al overgekomen. Het luchtalarm eindigt om 12.35 uur. Ook deze keer moet het weer precies een uur duren. Een vijftal minuten later verschijnen tien jagers die boven ons blijven rondcirkelen. Door de hele lucht zijn de resten van strepen te herkennen. Enkele jagers vliegen rakelings over de huizen van Hoenderloo. Misschien weten de Amerikanen dat zich daar vele Duitsers ophouden.

1944 ----- 16 maart donderdag.

HARDONK. Droog weer, veel zon, iets warmer. Geen nieuws.

BLOEM. Men zegt dat Tholen, Duiveland, Beemsterpolder, Haarlemmermeer en de Wieringermeerpolders wegens inundatie onder water gezet zijn of worden. Men zegt dat de spoorlijn Amersfoort - Zwolle geheel voor militair vervoer bestemd is en geen reizigers meer vervoerd worden over dit traject.

1944 ----- 17 maart vrijdag.

HARDONK. Goed weer, veel zon, wind fris, toch voorjaarsidee. Jongens onder 18 jaar mogen nu vanaf zonsondergang niet meer zonder geleide op straat. Wat zijn die lui toch bezorgd voor onze jeugd.

VAN HOUTUM. Jongens beneden 18 jaar mogen zich evenals de meisjes in Apeldoorn niet na zes uur zonder geleide op straat begeven.

1944 ----- 18 maart zaterdag.

HARDONK. Zachte wind, nog fris, goed weer maar nog geen zomerse dag. Hengelo vanmiddag om 5 uur gebombardeerd. H. (werkte voor de Wehrmacht) in brand, Stork gedeeltelijk verwoest.

1944 ----- 19 maart zondag.

HARDONK. Regenachtig en somber, in de middag een poos helder met zon. 's Avonds iets regen en guurder. Bij T.[Terwel] gegeten.

VAN HOUTUM. De soldaten uit Hoenderloo vertrekken. Er worden de hele dag uitsluitend goederen van Hoenderloo naar het station in Apeldoorn vervoerd. Tot de vrachtauto's behoren twee Diesels. Deze zijn speciaal voor het vervoer van tanks gebouwd. Aan de achterkant bevinden zich twee trappen tot aan de chassisbalken. Daaraan kan nog weer een trap bevestigd worden.

1944 ----- 20 maart maandag.

HARDONK. Koude wind. 's Avonds projectie [van dia's] over tuinen, molens en waterleiding van Het Loo. Kwam net tegen 11 uur klaar!

VAN HOUTUM. Gedurende de hele morgen worden de troepen uit Hoenderloo per vrachtauto naar het station in Apeldoorn vervoerd. Naar schatting zijn het er 1.400. Om 8.30 uur komen andere groepen soldaten voorbij. Deze houden in de omgeving oefening. Om 10.45 uur komen zij op ons fabrieksterrein. Daarna knallen enige minuten schoten. Velen verschansen zich bij ons huis achter de eikenbomen. De rijzemijt [mijt van rijshout?] bij de fabriek is voor hen ook een kogelvrije plaats. Tijdens het schieten steken enkele nog een sigaret op. De soldaten zijn alle Rijksduitsers. Ze moeten voor enige weken opkomen. De meeste wonen in Nederland. De gesprekken over penetraties, distantiëring, elastiek en afgrendeling (onder de toeschouwers) wekken de nodige hilariteit.

1944 ----- 21 maart dinsdag.

HARDONK. Koud weer, veel wind. In de middag hagel en sneeuw. De jeugdstorm vierde ´lentefeest´. Volgens de leiders toonde deze jeugd zijn begrip voor het ´nieuwe´. Het was niet veel. Overal bijeengescharreld met veel tromlawaai. 's Avonds weer ´optocht´ met tromgeroffel door de Hoofdstraat. De ´stoet´ bestond uit circa 6 man met ´paradetrommen´, 1 er naast, 1 er voor en 1 er achter! De Nederlandse jeugd toonde weinig belangstelling voor het lentefeest en bleef zich liever ´op de trottoirs verdringen´ in plaats van begrip te tonen voor het ´nieuwe´.

VAN HOUTUM. 's Nachts om vier uur licht de SD onze huisdokter (dr. F. Piekema) van zijn bed. De logé moet zich ook aankleden. Alle buitendeuren worden bewaakt Zeven personen zoeken het huis oppervlakkig door. Zij vernielen direct de telefoonverbinding. De vrouw van de arts wordt met een machinepistool bedreigd. De Duitsers fouilleren de dokter nog in zijn pyjama. Met enige anderen (ook personen uit Deventer, waaronder twee pastoors met hun huishoudsters) gaan zij per bus naar Arnhem. Een vrouw van één der gearresteerden kreeg twee machinepistolen tegen haar borst gedrukt. Deze dreigmethoden en de bandietengezichten tonen voldoende de afkomst van deze vertegenwoordigers van het ´Herrenvolk´. De gearresteerden worden in Arnhem een voor een ondervraagd. Zij worden verdacht van een geheime organisatie. Het wordt niet bewezen zodat de moffen hen om twaalf uur na een zedenpreek vrijlaten. Na dit voorval denkt iedereen aan dokter Duuring die twee jaar geleden op dezelfde dag is gearresteerd. Er gaan geruchten dat mevrouw Duuring bij de Gestapo is maar dit is tot nu toe ongelooflijk. In dezelfde nacht doen zes NSB-agenten uit Apeldoorn opnieuw een inval bij C.Quartel [Koudhoornlaan 12]. Enige weken geleden zochten zij er naar joden. Wat nu hun doel is is onbekend. De betrokkene wordt nog steeds geschaduwd. Er is ook nu weer sprake van joden maar ook van wapens. De Duitsers eisen van de familie te Brouwersmolen nog twee niet in gebruik zijnde auto's op. De wagens moeten tussen 9 en 17 uur ´vorfahren´ maar de moffen verschijnen niet. Eén oom krijgt voor dit ´vorfahren´ zelfs vijf liter benzine toegewezen.

1944 ----- 22 maart woensdag.  HARDONK. Koude nacht, overdag zon afgewisseld door sneeuw- en hagelbuien. 's Avonds helder, kans op nachtvorst. De lente wil nog niet. 's Morgens kort en in de middag wat langer luchtalarm. Gelukkig niets gebeurd. Veel schieten van luchtafweergeschut op Deelen.

VAN HOUTUM. Om middernacht komt een groot aantal bommenwerpers verspreid over. Het blijken Duitse te zijn. Er is 's morgens van 11.25 - 11.55 uur luchtalarm. In deze tijd passeert slechts één vliegtuig. Het is grote onzin. Over andere delen van de gemeente komen evenmin grote formaties vliegtuigen. Om 1.30 uur horen wij het eerste vliegtuiggeronk in noordelijke richting. Om twee uur komen formaties recht over. Gedurende een half uur passeren drie golven in oostelijke richting. Om 2.30 uur cirkelen vijf jagers rond. Plotseling vallen er twee dingen. Wij denken eerst aan pamfletten maar de voorwerpen slaan enige malen over de kop. Spoedig is het raadsel opgelost. Het zijn twee benzinetanks. Om drie uur keren de eerste vliegtuigen terug. Deelen begint hevig te schieten. De bommenwerpers vliegen vrij laag en zijn goed te tellen. De eerste formatie draait door het zware afweervuur iets bij. De overige vliegen gewoon door. De granaten ontploffen temidden van de vliegtuigen. Soms zijn de wolkjes van het afweergeschut zo talrijk dat de toestellen niet te zien zijn. In zuidelijke richting tellen we 79 en in noordelijke richting 57 bommenwerpers. Bij de formaties bevinden zich een zestal helemaal witte vliegtuigen. Over het doel van deze vliegtuigen lopen de meningen zeer uiteen. Het zijn ook viermotorige bommenwerpers. Alle vliegtuigen zijn door de verrekijker goed te zien. Bij de formaties bevinden zich geen jagers. Op het moment dat de toestellen voorbij zijn wordt er luchtalarm gegeven. Tijdens het 40 minuten durende alarm passeert niets van belang.

1944 ----- 23 maart donderdag.

HARDONK. Koud weer, meest bewolkt. 's Morgens enkele sneeuwvlokken. In het Oranjepark staan onder de bomen verscheidene vrachtauto's van Duitsers die in de Wilhelminaschool zitten. Bijna alle scholen zijn gevorderd. Leegstaande zakenpanden worden voor scholen gebruikt. Groente geweldig schaars. Veel Duitse vrouwen (Berlinerbollen of kanonskogels genoemd) zie je hier rondlopen. Voor hen zijn verscheidene huizen in beslag genomen.

VAN HOUTUM. Zo hier en daar liggen in onze omgeving weer zwarte stroken van verschillend formaat. Bij twee fietstochten vind ik een pamflet en een distributiekaart terwijl ik van een arbeider van de fabriek een stuk van een ander strooibiljet ontvang. Dit is afkomstig van een boekje dat in het Duits gedrukt is. Verder vind ik niets. De boswachters weten niet dat er weer pamfletten zijn gevallen. De distributiekaart lijkt op een vel postzegels. Deze bevat honderd vleesbonnen van 50 gram. Deze bonnen zijn echter geldig tot 6 februari 1944. Dus hebben ze nu geen waarde meer. Waarom zo'n kaart nu pas uitgegooid is is een raadsel. Het strooibiljet is in het Duits gedrukt (G11). 's Morgens om 9.30 uur wordt een telefoongesprek met Enschede door luchtalarm verbroken. Wij horen de hele morgen flauw geronk in noordelijke richting. Eén formatie komt recht over en wel om elf uur. Deelen schiet even.

BURGEMEESTER PONT. Met ingang van 23 maart werd het gebouw van school 28 (Brinklaan) gevorderd door de Duitse Weermacht. De school werd mede gevestigd in het schoolgebouw aan de Stationsstraat.

1944 ----- 24 maart vrijdag.

HARDONK. Betrokken, koude wind. Geen nieuws.

1944 ----- 25 maart zaterdag.

HARDONK. Mooie zonnige dag, frisse wind. Niets.

VAN HOUTUM. Vijf minuten voor middernacht neemt het aantal overvliegende Britse toestellen snel toe. Om 12 uur komen grote formaties over. Zij zijn alle op de terugweg. Ik sta een kwartier later op. Boven Dieren schijnen veel zoeklichten die de hemel afzoeken. Wij zien voortdurend lichtfakkels en ontploffende granaten. Het geronk gaat onafgebroken met dezelfde intensiteit tot 12.35 uur door. Om 12.40 uur verlicht een snel dalend en brandend vliegtuig de lucht. Het stort nog voorbij Beekbergen neer. Daar is de vuurgloed nog even te zien. Een paar minuten later zie ik opnieuw een brandend vliegtuig. Dit valt nog verder oostelijker. Daarna zien we enige malen mitrailleurvuur tussen enige vliegtuigen. Nog voortdurend komen toestellen verspreid over. Deelen schiet zo nu en dan. Er is waarschijnlijk geen luchtalarm gegeven omdat de vliegtuigen op de terugweg zijn. Om 1.30 uur keren enige zeer laag vliegende Duitse jagers naar Deelen terug. Een groot aantal paarden uit Ugchelen moet worden geleverd. Tot deze behoort het laatste paard van een sleper. Hij is niet in staat een nieuwe te kopen. Die rotmoffen storen zich niet aan broodwinning.

1944 ----- 26 maart zondag.

HARDONK. Mooie dag. 's Middags fietstocht door het Willems- en Orderbos. Jammer dat het terrein rondom de Ordersprengen zo vernield is. Wat een natuurschoon hebben de eigenaars daar bedorven. 's Avonds tussen 9-10 uur grote massa vliegtuigen.

VAN HOUTUM. Wij horen 's middags tussen 1.30 en 3.45 uur vrij zware ontploffingen (met grote tussenpozen) in westelijke richting. De explosies worden gevolgd door dofgerommel. Naar de BBC 's avonds meedeelt zijn deze ontploffingen afkomstig van IJmuiden. Ruim duizend Geallieerde vliegtuigen doen in golven aanvallen op de havenwerken van IJmuiden. De schade is groot. Het vliegveld in Teuge wordt weer hersteld. Voor dit doel moeten alle gebouwen tegen de vlakte. Deze hebben miljoenen gekost. Nederland betaalt wel. Voor dit doel zijn zeer veel vrachtauto's gevorderd. Onder meer alle uit Eerbeek. De laatste dagen woedden er enige branden in de afvoerbeek van de Tricotfabriek. Arbeiders gooien de afgewerkte olie in de beek. Kwajongens steken de voor de bruggen ophopende olie aan. Er ontstaan soms huizenhoge vlammen. Het voetbalveld van Robur et Velocitas is door de Tricotfabriek gevorderd. Er is sprake van dat ook daar motoren moeten proefdraaien. Volgens andere berichten gaat het echter niet door. De moffen in de kazernes hebben tegen het eventuele lawaai geprotesteerd. De burgers mogen wel last hebben van het lawaai maar de Duitsers niet. Nu wordt over dit voetbalveld een brede, diepe geul gegraven. Het doel daarvan is onbekend. Bij schietoefeningen wordt de Hoenderloseweg voortaan door slagbomen afgesloten. Deze staan onder aan de Ugchelse Berg.

1944 ----- 27 maart maandag.

HARDONK. Eerst helder, later bewolking en koeler. Niets.

VAN HOUTUM. 's Morgens waarschuwt mij een buurjongen dat er in de afgelopen nacht een nieuw strooibiljet is uitgeworpen. Hij heeft enkel het buitenblad gevonden. Het pamflet heet ´De Vliegende Hollander´. Het schijnt een vervolg te zijn op de ´Wervelwind´ serie. Na het middageten ga ik zoeken. Op het laatste moment vind ik op verboden gebied een compleet exemplaar. Het heeft acht pagina's.

1944 ----- 28 maart dinsdag.

HARDONK. Goed weer, fris en droog. Volgens de krant dringen de Russen met sterke strijdkrachten overal op. Het begint daar in het zuiden van Rusland lelijk uit te zien voor de Duitsers!

VAN HOUTUM. Minister Bolkesteyn (Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen) houdt 's avonds voor Radio Oranje een korte toespraak die indirect betrekking heeft op mijn dagboek. Het doel is een nauwkeurige beschrijving van Nederland in oorlogstijd voor het nageslacht. Daarvoor zijn officiële bewijzen of archiefstukken nodig. Hij roept zijn luisteraars op juist eenvoudige stukken te bewaren zoals brieven of korte memoires. De minister spreekt in het bijzonder over het samenstellen van een eenvoudig dagboek. Alle stukken zullen na de oorlog op één centraal punt worden onderzocht, bestudeerd enzovoort. Bolkesteyn legt de nadruk op de grote voorzichtigheid waarmee men te werk moet gaan. Al lijkt het voor de samensteller een dood werk het zal voor de levende een herinnering en voor het nageslacht een bezieling zijn. Dit dagboek zal misschien niet van zo'n grote waarde zijn maar het is voor mij een prikkel om tot het uiterste door te zetten. Dit ondanks de grote moeilijkheden die het geheimhouden en gebrek aan tijd met zich meebrengen.

1944 ----- 29 maart woensdag.

HARDONK. Wisselend bewolkt, later helder met zon, frisse wind. Geen bijzonders.

VAN HOUTUM. 's Middags om 2.15 uur komen de eerste vliegtuigen over. Door de bewolking is niets te zien. Deelen schiet even. Om 3.10 uur cirkelen zes jagers boven het vliegveld. Daarna schiet de luchtafweer zeer intensief. Om 3.35 uur zijn in noordwestelijke richting 26 verspreid vliegende vliegtuigen met het blote oog te onderscheiden. Door de verrekijker is te zien dat zich om deze vliegtuigen nog grote zwarte vlekken bevinden. Het zijn naar later blijkt andere bommenwerpers. De eerste de zogenaamde witte zijn vliegtuigen. Vijf inwoners uit Beekbergen staan in Utrecht terecht voor een rechtbank. Ze zijn op 18 januari 1943 gearresteerd voor het verstoppen van wapens. Zeventig inwoners van Beekbergen wonen de zitting bij. Zij konden daarvoor de beklaagden bijna twee uur spreken. De zitting duurt enige uren en wordt tot over 14 dagen verdaagd. De beklaagden zien het vonnis rustig tegemoet omdat alles als kinderspel wordt voorgesteld. De naam van het Gerechtshof is onbekend.

1944 ----- 30 maart donderdag.

HARDONK. Nachtvorst, heldere morgen. Naar Vaassen geweest. Twee flessen [weckflessen] groente cadeau gekregen! Niets.

VAN HOUTUM. 's Middags om 4.30 uur vallen enige brandbommen in richting Deelen. Op vijf plaatsen ontstaat een felle heidebrand. Het is verboden gebied zodat de plaatselijke brandweercorpsen niet in actie mogen komen. 's Avonds krijg ik een strooibiljet dat zondagnacht boven noord-Apeldoorn is gevallen. Het is van Amerikaanse herkomst (gedateerd 14 maart 1944) en is getiteld ´Sternenbanner´. Het is in het Duits gedrukt en voorzien van het nummer USG32.

1944 ----- 31 maart vrijdag.

HARDONK. Weer vorst, later bewolkt en zelfs sneeuwbuien. Van de strijd geen nieuws.

VAN HOUTUM. Om 1.30 uur cirkelt een vliegtuig voortdurend boven Apeldoorn en werpt tenslotte vier bommen uit. Deze vallen bij de spoorwegovergang aan de Brinklaan. De eerste valt bij het seinhuisje. Het huisje wordt met de aanwezige seinwachter in de greppel geslingerd. De man is ongedeerd maar blijft enige tijd versuft liggen. De nabij zijnde rails zijn verbogen. Echter niet opengescheurd. Tegelijkertijd vallen de slagbomen over beide lijnen dicht omdat de verbinding is verbroken. Een tweede valt een tiental meters verder dichtbij een ander paar rails. Deze staan rechtop. De bielsen zijn einden weggeslingerd. De overige twee bommen vallen tegen de spoordijk maar brengen de rails geen schade toe. In de omgeving is de glasschade tamelijk groot. Kort na het afwerpen van de bommen houdt een trein in het Willemsbos stil. De oorzaak van deze aanval is onbekend. ´Men´ zegt dat de vlieger van plan zou zijn de trein op een kruispunt te bombarderen. De piloot zou het licht van het seinhuisje voor de locomotief hebben aangezien. Deze verklaring is geloofwaardig maar fantastisch. De Brinklaan is de hele dag gesloten. De opruimingsploeg van de Nederlandse Spoorwegen is al in de schemering aan het werk. Deze ploeg wordt later versterkt met specialisten uit Utrecht. De Technische Noodhulp is ook actief. Dat wil zeggen met de mond (verder zijn zij weinig waard). De beschadigde rails worden grotendeels met snijapparaten verwijderd. Om 11.30 uur is al één lijn vrij. De treinen uit Amersfoort reden voordien over de zogenaamde Koningslijn naar de lijn naar Zwolle en zo terug naar Apeldoorn. 's Avonds om zes uur is het hele verkeer over beide lijnen weer normaal. De Duitsers houden de hele nacht in Apeldoorn een soort proefalarm. Zo moeten voorraden van het ene pakhuis naar het andere worden vervoerd. Het is bij de loodsen (gevorderd) van Brouwersmolen een reuzenlawaai. De moffen laten speciaal om de omwonenden te pesten hun motoren hard razen en schreeuwen hun bevelen uit. De Duitsers brengen naar deze loods 70 ton hout. Het wordt een prachtige sabotage. Gesorteerd en ongesorteerd, nat en droog hout, kortom alles wordt door elkaar gegooid. Op het moment dat de bommen vallen is alles muisstil. Het geschreeuw van vooruit, achteruit en halt! Het houdt plotseling op. Men hoort gedurende enige tijd niets anders meer dan het ruisen van de bomen. 's Morgens krijg ik twee nieuwe strooibiljetten. Ze zijn in de omgeving van Woeste Hoeve gevallen. Het ene is een luchtpost bestemd voor Duitsland. De andere is een pagina van een nieuwe Vliegende Hollander (nr.19). Deze is dus een vervolg op degene die hier is gevonden. Beide zijn zondagnacht afgeworpen. De luchtpost is gedateerd 10 maart 1944 en draagt het nummer G12a.

SPOORWEGEN. Om ongeveer half twee 's nachts werden vier bommen geworpen bij post 83 aan de Brinklaan te Apeldoorn. Drie bommen troffen de spoorweg die zwaar beschadigd werd. De vertraging voor het spoorwegverkeer duurde tot 's avonds 18 uur.

BURGEMEESTER PONT (1 t/m 31 maart).
a. De onderbrenging van de ´Bombengeschädigten´ vond in de afgelopen maand gestage voortgang. Volgens de nu ter beschikking staande gegevens zullen in de toekomst ongeveer 2.800 vrouwen en kinderen hier ter plaatse moeten worden gehuisvest. Gelijk bekend wordt niet alleen het gebruik van de woningen maar ook het gebruik van het aanwezige meubilair gevorderd. Aangezien de praktijk leerde dat de eigenaren en gebruikers van woningen, ondanks de ter zake gegeven voorschriften, verreweg de meeste meubelen enz. uit de huizen verwijderen, is in overleg met de plaatselijke afdeling van de NSDAP een regeling getroffen die daarop neerkomt dat voortaan 's morgens voor 11 uur het ontruimingsbevel wordt uitgereikt en dat de woning dezelfde dag om 7 uur 's avonds moet zijn verlaten. De uitreiking van het ontruimingsbevel gebeurt in bijzijn van een politie- of een gemeenteambtenaar. Deze maakt dan gelijktijdig in ruwe trekken een inventaris van het aanwezige meubilair op. 's Avonds om 7 uur wordt de woning verzegeld om te voorkomen dat de meubels daaruit worden weggehaald. Bij het opmaken van dit maandverslag bereikte mij de mededeling dat deze methode in de praktijk niet tot het gewenste resultaat heeft geleid. De eigenaren en gebruikers van de woningen hebben namelijk in vele gevallen het zegel verbroken en voorwerpen uit de huizen gehaald. Thans worden maatregelen beraamd op welke wijze dit euvel bestreden kan worden. In het volgende maandrapport hoop ik hieromtrent nader te berichten.
b. Gelijk bekend is de gemeente Apeldoorn gerangschikt onder die gemeenten waar men zich slechts mag vestigen, respectievelijk slechts mag verhuizen met toestemming van de Burgemeester. In de afgelopen maand deed zich het geval voor dat een persoon verhuisde binnen de gemeente Apeldoorn naar een woning die ik in overleg met het BARA voor de onderbrenging van een ambtenarengezin had gereserveerd. Deze persoon had van mij geen vergunning hiertoe verkregen. Ondanks de ter zake door de Majoor van Politie ingestelde pogingen bleek het niet mogelijk bedoelde woning aan bewoners, die onrechtmatig in genoemde woning waren getrokken, af te nemen. Ik zag mij daarom genoodzaakt de tussenkomst van de kantonrechter in te roepen. Deze magistraat verklaarde genoemde persoon schuldig en veroordeelde hem tot een boete van 100 gulden. Hij verzuimde echter daaraan als bijkomende straf toe te voegen dat de woning ontruimd moest worden. Het zal mijn inziens geen nader betoog behoeven dat zoiets een zeer ongewenste toestand vormt. Daarom heb ik mij gewend tot het departement van Binnenlandse zaken met verzoek bij het departement van Justitie er op te willen aandringen dat het desbetreffende vestigingsbesluit zo wordt gewijzigd dat de kantonrechter verplicht is steeds als bijkomende straf de ontruiming van de woning te gelasten. Anders zou de eigenaardige figuur ontstaan dat de kantonrechter gaat zetelen op de stoel van de Burgemeester. Het departement van Binnenlandse Zaken bleek mijn standpunt in beginsel te kunnen delen. Maar zij achtte het uit wetstechnisch oogpunt niet gewenst het vestigingsbesluit in de door mij bedoelde zin uit te breiden. Genoemd departement heeft aan het departement van Justitie gesuggereerd aan de ambtenaar van het Openbaar Ministerie bij het kantongerecht een aanschrijving te doen uitgaan waarin wordt aangeraden om in voorkomende gevallen steeds als bijkomende straf de ontruiming van de woning te eisen.
c. In de afgelopen maand behoefde geen gemeentepersoneel voor tewerkstelling in Duitsland te worden afgestaan.
d. De uitreiking van de tweede distributiestamkaarten kwam in den loop van deze maand, voor zover het betreft de uitreiking aan hen van wie persoonskaarten nog in het bevolkingsregister van deze gemeente voorkomen, nadat zij in een onverminderd hoog tempo voortgezet was, omstreeks half maart gereed.
Op dit tijdstip moesten dus nog worden uitgereikt de stamkaarten van wie persoonskaarten bij de brand in mei 1943 zijn verloren gegaan, ook de stamkaarten van hen die aan de eerste uitnodiging geen gevolg hebben gegeven. Zowel van de kant van de Rijksinspectie van de Bevolkingsregisters als van het departement van Binnenlandse Zaken was de indruk verkregen dat de uitreiking van de stamkaarten aan hen, van wie de persoonskaarten tijdens de brand onklaar geraakt waren, in een rustig tempo kon geschieden. Daarbij kon een koppeling plaatsvinden aan het verzamelen van gegevens voor de reconstructie van het bevolkingsregister. Aanvankelijk heb ik gemeend de bekende circulaire van het CDK, waarin werd meegedeeld dat op 1 april alle stamkaarten moesten zijn uitgereikt, terzijde kunnen leggen. Nader overleg met de Rijksinspectie van de Bevolkingsregisters schonk mij echter de overtuiging dat het de wens van de Duitse autoriteiten was dat ook ten spoedigste van de zogenaamde ´reconstructiegemeenten´ geen uitzonderingen worden gemaakt. Het waarnemend hoofd van bedoelde Rijksinspectie ging er mee akkoord dat voor de gemeente Apeldoorn de datum van 1 april zou worden verschoven naar 15 april.
De onderwijzers van de openbare scholen zijn nu opnieuw ingeschakeld. Al op dit ogenblik kan met zekerheid gezegd worden dat alle inwoners van Apeldoorn op 15 april 1944 in het bezit zullen zijn van hun tweede distributiekaart.
Voor de uitvoering van deze gigantische opdracht is uiteraard veel werk en overwerk verzet. Tal van werkzaamheden die niet in alle opzichten urgent waren moesten voor korte tijd worden uitgesteld. In een brief aan de Secretaris-Generaal van het departement van Binnenlandse Zaken heb ik uitvoerig verslag uitgebracht omtrent het verloop van de uitreiking. Dit om buiten twijfel te stellen dat het feit dat Apeldoorn de fatale termijn met 14 dagen had overschreden. Anders zou mij laksheid van mij kunnen worden verweten of van de aan mij ondergeschikte ambtenaren.
e. Aan de bedrijfsbescherming van de gemeentegebouwen werd ter voldoening aan de circulaire van de kapitein van de Staatspolitie, Gewestelijk inspecteur voor de luchtbescherming te Arnhem, de nodige aandacht geschonken. Ter bescherming van het gemeentehuis en het personeel tegen luchtaanvallen werden tal van maatregelen getroffen. Tal van maatregelen zijn nog in voorbereiding. Onder meer zullen binnenkort meerdere gemeenteambtenaren een zogenaamde bedrijfsbeschermingscursus in Groesbeek gaan volgen.
f. De Burgemeester besluit over te gaan tot de aanstelling van een wetenschappelijk gevormd archiefambtenaar voor de verzorging van het gemeentearchief. De daarvoor nodige uitgave zal ter goedkeuring voorgelegd worden aan de Commissaris der Provincie Gelderland.
g. De Burgemeester brengt ter kennis van de wethouders een schrijven van de Directeur der Gemeentediensten, blijkens hetwelk de aanvoer van verse groente, zowel voor de centrale keuken als voor de particulieren wegens export is stopgezet.
h. De Burgemeester besluit aan de heer Jhr. Dr. Quarles van Ufford, oud-burgemeester van de gemeente Apeldoorn, en aan de heer D.Gosker, oud-wethouder van de gemeente Apeldoorn, die indertijd in verband met hun bestuursfunctie zijn benoemd tot ambtenaren van de burgerlijke stand, als zodanig ongevraagd eervol ontslag te verlenen met dankbetuiging voor de aan de gemeente in die hoedanigheid bewezen diensten.
i. Bij het Gasbedrijf hebben zich in de afgelopen maand de moeilijkheden vergroot door gebrek aan het nodige gereedschap, vooral kolen- en cokesschoppen. Verdere moeilijkheden zoals gebrek aan werkkleren enzovoort blijven eveneens bestaan. De kolenaanvoer over de afgelopen maand geeft geen reden tot klagen. Met de gasproductie en de gasaflevering heeft men de moeilijkheden het hoofd kunnen bieden. In de afgelopen maand hebben zich dus geen momenten voorgedaan waarin de druk op het gas moest worden verminderd.
Voor de hulpactie aan de Arnhemse Gasfabriek zijn door het Apeldoornse Gasbedrijf twee fitters beschikbaar gesteld. Deze fitters verrichten gedurende enkele weken hun werk in Arnhem.
j. Voor de aflevering van tankgas zijn door het Bureau Generatoren en Tankgas wederom nieuwe voorschriften uitgevaardigd. Het gas zal met ingang van 1 april a.s. op bon worden afgeleverd. Verder moeten de wachttijden geregistreerd worden zodat wederom enige mensen daarvoor beschikbaar gesteld moeten worden.
Voorgeschreven is dat voor het tanken buiten de normale uren en op Zon- en Feestdagen een extra heffing van vijf en zeventig cent per vulling zal worden geïnd. De toegewezen hoeveelheid tankgas wordt geregeld overschreden door het grote verbruik dat in Apeldoorn van het tankgas wordt gemaakt. Hierover zijn door de directeur van de Technische Bedrijven onderhandelingen gevoerd met het Rijkskolenbureau, met de Rijkswaterstaat, met de Rijksverkeersinspectie en met het Bureau Generatoren en Tankgas.
k. Het luchtalarm heeft voor de gasfabriek dikwijls zeer nadelige gevolgen aangezien - sinds het bombardement op Arnhem - het personeel zich tijdens luchtalarm direct van het werk verwijdert. Dit is, gezien het gebeurde te Arnhem, zeer wenselijk. Wel ondervinden wat de normale chargering van de ovens betreft daardoor oponthoud.
l. Opnieuw heeft de Directeur van het Staatsbosbeheer, hoofd van het Staatstoezicht op de bossen, bij beschikking van 31 maart 1944 de veiling en oplevering gelast van 200 m³ mijnhout uit ´Berg en Bos

1944 ----- 1 april zaterdag.

HARDONK. Opnieuw vorst. Zonnig overdag. Duitsers maken loopgraven in het Oranjepark. De Wilhelminaschool tot kazerne ingericht. Nog wat vliegtuigen over.

VAN HOUTUM. 's Morgens om acht uur komen twee vliegtuigen (strepen) over. Ze verdwijnen in oostelijke richting. Om 9.45 uur begint Deelen even fel te schieten. Het herhaalt zich om 10.10 uur. Op dat moment komen echter Amerikaanse vliegtuigen over vanuit richting Deelen. Ze verdwijnen naar het westen. Even later schiet ook de luchtafweer op Radio [= Radio Kootwijk]. Volgens de pers beschikken de Duitsers in Italië over de zogenaamde Goliathtank. Het geheel is klein en bestaat uit een bom op rupsbanden die door een draad van verre afstand kan worden bestuurd en tot ontploffing gebracht. De beschrijving is zo fantastisch dat wij allemaal aan een 1-april-mop geloven. 's Middags krijgen wij drie illegale blaadjes. Het zijn ´Trouw´, ´Vrij Nederland´en een stencil over de invasie.

BURGEMEESTER PONT. Blijkens brieven van de Burgemeester van Apeldoorn van 28 maart 1944 en 1 april 1944 werd door de Duitse Weermacht gevorderd;
1. het plantsoen in het Sophiapark, groot 1140 m², met ingang van 25 maart 1944;
2. een gedeelte van het Oranjepark, groot 5300 m², met ingang van 1 april 1944;
3. het plantsoen op het Emmaplein, groot 1385 m², met ingang van 30 maart 1944.

1944 ----- 2 april zondag.

HARDONK. Nevelig weer, koude wind. Druk bezochte kerkdienst in de Grote Kerk, ds. Visser. Aanneming van nieuwe leden. Zang van Mejuffrouw Westerman-Holstijn. 's Middags door bijzondere omstandigheden een lekker gebraden vers worstje met spinazie enz. met mijn gasten. Er gaat toch niets boven een vooroorlogse maaltijd! Geen nieuws.

VAN HOUTUM. De Koningin Wilhelminaschool (Kerklaan) is sinds enige tijd kazerne. De Duitsers die er verblijven, zetten hun vrachtauto's op het gras van het Oranjepark. Dat is in deze tijd bijzonder mooi door de vele krokussen enzovoort. Het wordt ook op een tweede manier vernield. De Duitse vrouwen uit gebombardeerde gebieden plukken zo goed als alle krokussen. Hun kinderen spelen op het gras en vernielen de vele heesteraanplantingen. In gewone tijd was het al verboden op het gras te lopen.

1944 ----- 3 april maandag.

HARDONK. Iets zachter, nogal zon, in de avond bewolking. Zondagmorgen razzia geweest in Hoog Soeren, gelukkig met weinig resultaat.

VAN HOUTUM. 's Middags wordt in Apeldoorn de tentoonstelling Zelfbescherming geopend. De hoofden van iedere bedrijfsbescherming krijgen een oproep om deze opening en een bijeenkomst 's avonds in Tivoli bij te wonen. De tentoonstelling valt zoals verwacht tegen. Dit weerhoudt ons 's avonds naar Tivoli te gaan. Bovendien bestaat 75% van de aanwezigen uit moffen en landverraders. De tentoongestelde brandbommen zijn nagemaakt en komen niet overeen met de juiste afmetingen. Het julinummer van Luchtgevaar (1943) is veel interessanter dan deze tentoonstelling. 's Middags krijg ik zeer toevallig twee illegale krantjes. Het ene is het maartnummer van Trouw (zie onder zaterdag 1 april) en het ander het maartnummer van Geïllustreerd Vrij Nederland. Deze (10 bladzijden) is even als het vorige nummer zeer duur uitgevoerd.

1944 ----- 4 april dinsdag.

HARDONK. Somber weer, met wind en regen. Iets zachter. Niets.

VAN HOUTUM. Alle Duitse burgers worden opgeroepen om in de komende weken aan schietoefeningen deel te nemen. Het is een bewijs voor een aanstaande guerrillaoorlog in Duitsland wanneer er op Duits gebied wordt gevochten.

1944 ----- 5 april woensdag.

VAN HOUTUM. 's Middags om 2.05 uur komen bij een dichtbewolkte hemel de eerste Amerikaanse vliegtuigen over. Om 2.40 uur passeren grote formaties. Het geronk is onafgebroken van 3 tot 3.10 uur. Alle toestellen zijn op de terugweg. Deelen schiet voortdurend. Het zijn naar later blijkt uitsluitend jagers. De laatste dagen patrouilleren voortdurend twee leden van de Duitse veldgendarmerie in onze omgeving. Zij zoeken uitsluitend naar onderduikers. Vanmiddag is er één van hen echter te glad af. De moffen komen hem door verraad op het spoor. Er ontstaat een snelle jacht. Daarbij maken de Duitsers voortdurend gebruik van hun pistolen. Alle schoten missen. De onderduiker (C. Pol) loopt tenslotte dwars door een beek. Daarna brengen twee anderen (één van hen is ook een onderduiker) hem op de fiets verder het bos in. Wij hebben in Ugchelen van de Landwacht nog zo goed als geen last. In de echte boerenstreken is bijna niet meer te smokkelen. Er worden dan ook vele van deze landverraders vermoord. Zo vindt de politie te Otterlo twee van deze ploerten zwaar gewond in een greppel liggen. Om aan deze last te ontkomen blijft directe opruiming de enige weg. Het moet alle overige Landwachters ontzag inboezemen voor hun gemene praktijken. In dit opzicht kan men nog beter te maken hebben met Duitsers dan met een knul van de Landwacht.

1944 ----- 8 april zaterdag.

HARDONK. Mooi zonnig aprilweer. 's Middags luchtalarm. Veel schieten van afweergeschut maar niets gebeurd. 's Avonds wat vliegtuigen in de lucht. Tegen 11 uur trillen af en toe de ramen.

VAN HOUTUM. 's Middags om één uur begint Deelen te schieten. Tegelijkertijd horen wij vliegtuigen die op weg zijn naar Duitsland. Er is van bewolking geen sprake. Maar de formaties zijn toch niet te zien. Het is een soort nevel die er hangt. Om 1.20, 1.30 en 1.50 uur passeren nieuwe golven. Om 2.15 uur begint Deelen zeer hevig te schieten. Wij horen vliegtuiggeronk in zuidelijke richting. Vijf minuten later is er luchtalarm. Het geschut op Deelen schiet onafgebroken tot 2.30 uur. De wolkjes van het luchtdoelgeschut (deze keer zwart en gewoonlijk wit) zijn wel goed te zien. Honderden steken tegen de nevel af. De kanonnen schieten in het volgende kwartier met tussenpozen vier maal. Het luchtalarm eindigt om drie uur. Hierna passeren nog vliegtuigen. Om 3.10 uur schiet Deelen nog even. De leden van onze nieuwe bedrijfsbescherming komen tijdens het alarm trouw op. Duitse soldaten slaan Landwachters van het perron in Deventer. Deze controleerden daar de burgers op clandestiene goederen. Ze gooiden alles op de grond. Zo werden flessen melk en kostbare eieren kapot gegooid. Een ander lid wil te Epe gratis met de bus meerijden. Dit is alleen toegestaan voor leden van de Duitse Weermacht. Na veel woorden belt de conductrice het hoofdkantoor in Apeldoorn op en deze op hun beurt de Ortskommandant. De man mag daarna meerijden maar wordt in Apeldoorn opgewacht door twee stevige monteurs. Zij brengen hem naar de Ortskommandant. Hij wil op dat moment ineens betalen maar daar gaat het echter niet meer om. De monteurs grijpen hem letterlijk bij de kraag en brengen de misdadiger naar het bedoelde adres. Na enige standjes bemerkt de Ortskommandant dat de Landwachter een revolver onder de jas draagt. Dit is de reden dat hij aan de SD wordt uitgeleverd. Deze stoppen hem in de cel. Al dat geboefte komt uiteindelijk in de cel terecht. Volgens geruchten zouden er al meer Landwachters in de gevangenis zitten dan er controleren kunnen. De Apeldoornse politie arresteert door verraad een inwoner van Ugchelen. Deze was bezig een koe clandestien te slachten. De agenten vinden bovendien een dikke portefeuille bij hem. Menigeen mist hierdoor een stuk vlees met Pasen. 's Avonds om 9.40 uur komen de eerste Britse vliegtuigen over. Om 10.05 uur worden het grotere formaties. Er zijn strepen tussen de schaapjeswolken te zien. Het zware geronk houdt tot 10.20 uur aan. Om 10.45 uur keren de eerste vliegtuigen weer druppelsgewijs terug.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 13.30 uur neergekomen op een terrein, gelegen achter het perceel Oude Zwolseweg nr.124: 1 lege benzinetank. Om 14.25 uur ´Luchtalarm´, 15.03 uur ´Luchtalarm Geëindigd´.

1944 ----- 9 april zondag (eerste Paasdag).

HARDONK. Bewolkt, geleidelijk zachter. Met logé naar Paasdienst in de Grote Kerk bij ds. Mondt.

VAN HOUTUM. 's Middags om 12.40 uur passeert de eerste golf Amerikaanse vliegtuigen in richting Duitsland. Deelen schiet. Om 12.55 uur komt een nieuwe golf over. Een half uur later horen wij vliegtuiggeronk in zuidelijke richting. Van 1.30 tot 1.45 uur passeren namelijk formaties via het zuiden. Deze zijn weer op de terugweg naar Engeland. Om 2 uur komt een laatste golf over waarop Deelen eerst weer schiet.

1944 ----- 10 april maandag, Tweede Paasdag.

HARDONK. Zonnig weer. Fietstocht naar Assel. Bij Ruet geweest. Foto's genomen. Niets.

VAN HOUTUM. Wij horen 's morgens tussen 9.30 en 9.50 uur tot vier maal toe ontploffingen en zuidwestelijke richting. Zij zijn zwakker dan die onlangs van IJmuiden. Het gerommel herhaalt zich om 10.25 uur. Amerikaanse bommenwerpers doen op dat moment aanvallen op twee vliegtuigfabrieken en een vliegveld bij Brussel. Andere formaties bombarderen Bourges in Noord-Frankrijk. 's Middags om 3.30 uur komen een viertal Amerikaanse jagers in richting Duitsland over. Eén laat een benzinetank vallen. Deze komt terecht bij het kanaal.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 15.15 uur neergekomen op een stuk grond, gelegen achter perceel 1e Sluisweg nr.85: 1 lege benzinetank.

1944 ----- 11 april dinsdag.

HARDONK. Mooi zonnig weer. Wat vliegtuigen, luchtalarm. Kleykamp in den Haag gebombardeerd. Kleykamp was het razzia- en controlecentrum van de Nazi's. Het bombardement op Kleykamp door de RAF gebeurde op verzoek van de illegaliteit [ondergrondse]. Daarbij werd het Gestapo-controleregister voor Nederland voor een groot gedeelte vernietigd.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 9.55 uur passeert de eerste golf Amerikaanse vliegtuigen in richting Duitsland. Nieuwe golven komen over om 10.30, 11 en 11.20 uur. Deelen schiet alle drie keer. Om elf uur zien we vliegtuigen die via het noorden passeren. Het zijn er 58. Om 11.25 uur keren de eerste terug. Drie toestellen zijn zichtbaar. Deelen begint om 11.45 uur plotseling te schieten. Vier Lightnings zijn ter herkennen. Het geschut vuurt bijna onafgebroken van 12-12.20 uur. Eerst schiet het vlak boven de bosrand op drie laagvliegende jagers. Daarna zie ik met de verrekijker dat een jager boven Deelen een duikvlucht maakt. Daarna hoort men mitrailleurvuur. Om 12.30 uur schiet Deelen nog even. De meeste vliegtuigen zijn echter voorbij. Om 18 en 19.40 uur komen nog Amerikaanse vliegtuigen in oostelijke en in westelijke richting over. Een Amerikaanse jager maakt even voor twaalf uur een noodlanding in Eerbeek. De piloot loopt weg en kort daarop schieten drie andere jagers het toestel in brand. De vlieger wordt later in een stromijt gevonden. Een groot aantal Apeldoorners (meest zwarte handelaren) moet op het Apeldoornse Bos [aan de Zutphensestraat] van 7 uur tot 18 uur geulen graven. Ze dienen als beschutting voor vrachtauto's. Deze zogenaamde splitterboxen worden ook in enige parken (!) aangelegd. Het Oranjepark is helemaal ontsierd. De Duitsers doen er bovendien een proef met een amfibiewagen.

1944 ----- 12 april woensdag.

HARDONK. Zonnige warme dag. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Middags om 1.30 uur passeert de eerste golf Amerikaanse bommenwerpers via het zuiden. Door de zon is niets te zien. Om 1.40 uur onderscheiden we in noordelijke richting 33 vliegtuigen (strepen). Een derde golf is onzichtbaar. Van een vierde golf (2.45 uur) zien we slechts zes toestellen. Alle vliegtuigen zijn op weg naar Duitsland. Om 3.10 keren de eerste terug. Drie toestellen zijn zichtbaar. Kort hierna stijgen in richting Harskamp grote rookwolken boven het bos op. Iedereen denkt aan een neergestort vliegtuig. Om 3.20 uur schiet Deelen opnieuw. Een granaat ontploft dichtbij. Om 3.50 en 4 uur volgen nog kleine formaties waarop de afweer ook schiet. De brand (eerst bos, later hei en tenslotte weer bos) is om 5.45 uur geblust. Het woedt op verboden gebied bij Gerritsfles [bij Radio Kootwijk]. Daardoor zijn geen bijzonderheden bekend. 's Morgens om 9.30 uur wordt het proces tegen negen inwoners uit Beekbergen (twee weken verdaagd) voortgezet. De beklaagden moeten tot het einde van de zitting (4.30 uur) staan. De rechter leest tenslotte de vonnissen voor. Het zijn zes doodvonnissen en drie vrijheidsstraffen van vier en twee jaar. Eén van de ter dood veroordeelden zakt na deze mededeling in elkaar. De dokter uit Beekbergen verleent de eerste hulp. De familieleden en kennissen kunnen het proces bijwonen. De veroordeelden vragen gratie aan. Dit vonnis is het gesprek van de dag. Uitdrukkingen als groot tuig, vuilakken, smeerhonden, beestenbende enzovoort (natuurlijk op Duitsers van toepassing) worden herhaaldelijk gebruikt. Aan dit vonnis zal wel niet veel veranderd kunnen worden. De meid die deze zaak aan het rollen heeft gebracht loopt nog in Beekbergen rond.

BLOEM. De laatste tijd weer bijzonder veel activiteit in de lucht. De Engelsen en Amerikanen vliegen bij dag en bij nacht met hele drommen. Soms met een 60-tal tegelijk. Ze komen hier over vliegen richting oosten waarbij men dan het hevig afweervuur van Deelen kan horen. Dat heeft wel iets weg van een zware donderbui maar men hoort zelden dat er wat omlaag geschoten wordt. Engelse vliegtuigen wierpen bommen op enkele gebouwen in Den Haag waar de bureaus gevestigd waren van persoonsbewijzen enzovoort. Hierbij kwamen 47 personen, die er werkten, om het leven.

1944 ----- 13 april donderdag.

HARDONK. Warm zonnig weer. Naar Vaassen geweest. Vanmiddag afdeling gewapende SS op het politiebureau. Even later trokken deze lui in groepjes van drie, ieder vergezeld door een politieagent, er op uit. Eerst werden overal de cafés afgezocht en een aantal mannen jong en oud naar het politiebureau gebracht. Later zetten ze op verscheidene plaatsen op belangrijke kruispunten posten uit en werden alle mannen op papieren enz. onderzocht. Een aantal van hen werd dan in een of ander gangetje bijeen gedreven, bewaakt door een SS-man en later naar het politiebureau gebracht. Later blijkt dat deze personen op Teuge en Apeldoornsche Bosch [nu Groot Schuilenburg] moeten werken.

VAN HOUTUM. Volgens geruchten is de hele pers van ´Vrij Nederland´ in beslag genomen. Er zouden ook lijsten van abonnees zijn gevonden. Dit is niet te geloven. 's Middags houdt de SD [Sicherheitsdienst] een uitgebreide razzia in Apeldoorn. Alle personen die zich in cafés bevinden worden naar het politiebureau overgebracht. De moffen drijven op het station alle mensen in een hoek en controleren de persoonsbewijzen. Op straat wordt iedere man aangehouden. Wie een verdacht voorkomen heeft of niet voldoende bewijzen kan tonen wordt opgepakt. Zo wordt een arbeider van Brouwersmolen gearresteerd. Hij werkt van 6-14 uur. Oom Hendrik belt hiervoor de betreffende Duitse instantie op. Maar de moffen gooien al gauw de hoorn op het toestel. Zij weigeren iedere medewerking. Iedereen die opgepakt is moet morgenochtend om zeven uur op het Apeldoornse Bos of op het vliegveld Teuge verschijnen. Zij moeten er zand graven. De vijand heeft gebrek aan arbeidskrachten. Ze verschaft zich deze nu door razzia's. Hiermee voeren ze bovendien een soort zenuwenoorlog tegen de burgers. De burgerij fantaseert geruchten over nieuwe razzia's zonder te weten welke deze geruchten voor een uitwerking op de jongelui hebben. Er zou bijvoorbeeld in de komende nacht een grootse huiszoeking plaats hebben. Laten deze onruststokers eens de woorden van onze regering onthouden. Eén van deze raadgevingen luidt ´Blijf kalm en laat u niet door geruchten van de wijs brengen´. 's Avonds bekeurt de politie de bandiet, de beheerder van pension Eljo-Zamy, op de verduistering. Hij krijgt de minimumboete, 25 gulden, veertien dagen zonder licht en verlies van de betreffende lampen.

BLOEM. Bij de Voorsterweg naast het kanaal is nog een Duits toestel gedaald. Dat werd door 3 Engelse jagers beschoten. Vliegtuig verbrand, mannen ongedeerd. Men zegt dat de Russen voor de grenzen van Tsjechoslowakije staan. Aan het westfront is niets te doen.

1944 ----- 14 april vrijdag.  HARDONK. Weer lekker weer. 's Avonds fietstocht over de Ericastichting en Barnewinkel gemaakt. Op de terugweg langs Apeldoornsche Bosch trok juist weer een hoop gewapende SS-ers uit wat niet veel goeds voorspelde. Zij trokken naar het politiebureau. Dus weer gevaar voor Nederlanders. De razzia ging naar de Vlijtseweg en het woonwagenkamp. Op de Vlijtseweg werden tal van personen uit hun huizen gehaald en gedwongen te werken op Teuge.

VAN HOUTUM. In de NAC [krant] staat een artikel over het opgraven van een jood op het jodenkerkhof in Apeldoorn. De resten van de kist en zijn lichaam zijn behalve het hoofd op het kerkhof teruggevonden. De politie geeft als reden voor deze grafschennis op dat de jood veel gouden tanden in zijn mond had. De dader(s) zijn nog niet gevonden. Men zal deze wel onder de Duitse SS moeten zoeken. 's Middags passeert in richting Hoenderloo een groot aantal Duitse soldaten (lopend) met antitankgeschut. De keukenwagen haalt bij ons rond 15 emmers water. Zij willen het niet uit de beek scheppen uit angst voor vergiftiging. 's Avonds om zeven uur moet het hele politiecorps aantreden. Een afdeling van de SD komt uit Arnhem over. In Noord-Apeldoorn wordt weer een razzia gehouden om werkkrachten voor Teuge te krijgen. 's Avonds om 10 uur horen wij in richting Deelen dof gerommel. Tussen twee kruiselings geplaatste zoeklichten zien we voortdurend lichtkogels. Deze worden evenwijdig aan de bosrand in westelijke richting afgeschoten.

POLITIE (15 maart tot en met 14 april 1944).
- De maatregelen om burgers te vorderen voor graafwerk bij de Waffen-SS en de wijze waarop deze arbeiders worden geworven heeft enige onrust in de Gemeente verwekt.
- Het feit dat 5 inwoners in de Gemeente wegens verboden wapenbezit ter dood zijn veroordeeld wordt druk besproken en heeft grote verslagenheid gewekt. Het gevoel van machteloosheid tegenover de Duitse bezetting is erdoor geaccentueerd.
- Het vorderen van meerdere woningen voor Duitse burgers heeft onrust veroorzaakt en enige conflicten tot gevolg gehad.
- De groentevoorziening heeft door de aanvoer van verse groenten enige verbetering ondergaan. Fruit was niet in de handel.
- Aan de opleiding van het politiepersoneel wordt de nodige aandacht besteed.
- Aangifte rijwieldiefstal: 41
- Op de jodenbegraafplaats werd het lijk van een jood opgegraven en het hoofd ontvreemd. Een uitgebreid onderzoek naar de daders heeft nog niet het gewenste resultaat gehad.
- Het heeft mijn aandacht getrokken dat vele deelnemers van elders aan de onlangs hier ter plaatse gehouden politieveldloop zich in burger in plaats van in uniform gekleed naar Apeldoorn hadden begeven.

1944 ----- 15 april zaterdag.

HARDONK. Zonnig weer, maar later bewolking en regen. In Wiesel bij wasserij Palm enkele opnamen gemaakt. Er dreigt vanavond weer gevaar voor een razzia!

VAN HOUTUM. 's Middags om 1.15 uur passeren Amerikaanse vliegtuigen via het noorden. De lucht is bewolkt. Deelen schiet. Het herhaalt zich om 1.20 uur als een tweede formatie via het zuiden voorbijtrekt. Eén toestel wordt geraakt en stort bij Kootwijk neer. Het is een jager. Om 1.55 en 2 uur komen nieuwe golven over. De eerste vliegtuigen keren om 3.05 uur terug. Het melkrantsoen in Nederland wordt hersteld. De zelfverzorgers echter krijgen door gebrek aan melk (?) geen boter of een vervangingsmiddel daarvoor. Hierbij komt nog dat de moffen zelf met Pasen één pond [= 500 gram] boter of zes eieren extra gekregen. Is de zelfverzorger hier de dupe? Volgens geruchten zal er morgenochtend bij de uitgang van de kerken gecontroleerd worden op onderduikers. Eindelijk ontvangen wij weer eens de Nieuwsbode. Het zijn exemplaren van 4, 6 en 14 april. In twee tussenliggende dagen zijn ook nummers uitgegeven. Wij ontvangen deze echter niet. De Nieuwsbode drukt nu ook binnenlandse berichten af.

BLOEM. De Duitsers hebben in Apeldoorn een razzia gehouden op onderduikers en zwarthandelaren. Ze zetten bij voorbeeld een gedeelte van de straat af en vroegen naar het persoonsbewijs. Als ze die niet konden geven werden ze in portieken gezet en met het geweer in de aanslag in toom gehouden. Was men met het onderzoek klaar dan werden ze naar het Jodenbosch gebracht waar ze moesten arbeiden in de bossen van Kramer en omgeving. Daar moesten ze grote bergplaatsen uitgraven in de grond. Daar konden ze zo met een auto in en uit rijden. Dus grote kuilen als het ware met een helling.

1944 ----- 16 april zondag.

HARDONK. Zonnig, later echter bewolkt, maar in de middag veel zon. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Zoals gewoonlijk op zondag moet een wagon met steenkolen op deze dag voor onze fabriek worden gelost. De chauffeur arriveert om 9.30 uur. Hij kan echter de vrachtauto niet aan het lopen krijgen. Het plan is daarna de auto door de luxe wagen te laten aantrekken. De Graham [merk auto] wil ook niet. Daarna proberen wij het met een paard. Deze rijdt er enige kilometers mee door Ugchelen maar de vrachtauto wil niet aanslaan. Wij krijgen tenslotte de vrachtauto met behulp van de luxe wagen van Prelle aan het lopen. Het is inmiddels 11.30 uur. De vrachtauto komt met een slakkengang de eerste vracht om 13.00 uur brengen. Een tweede komt om 3.20 uur aan. De auto doet over de afstand station - fabriek 30 minuten. Hierna wordt besloten geen nieuwe vracht meer te halen. Er gaat niets boven benzine! Generatoren maken pech en kosten zeer veel in onderhoud.

1944 ----- 17 april maandag.

HARDONK. Somber weer, veel kouder. Niets.

1944 ----- 18 april dinsdag.

HARDONK. Koude nacht, overdag zonnig. De ´Poort van Kleef´ wordt door de Duitsers leeg gesleept. De eigenaar zou voor kapitalen aan allerlei goederen ingekocht hebben. Men spreekt onder meer van 25 gouden horloges, diamanten, smaragden, briljanten, Perzische tapijten! De grote levensmiddelenvoorraad gaat natuurlijk ook weg. De eigenaar en zijn gasten zijn naar het Apeldoornsche Bosch overgebracht.

VAN HOUTUM. Max Blokzijl schijnt veel anonieme brieven van onderduikers te ontvangen. Hij geeft voor dat deze onderduikers graag volledige bewegingsvrijheid wensen zonder gestraft te worden. Daarom laat hij in alle dagbladen een artikel afdrukken over deze kwestie. Hierin wordt meegedeeld dat ondergedokenen niet gestraft zullen worden wanneer zij zich vrijwillig voor één of ander Duits werk melden en verplichten. Het is weer één van die vele gemene trucs om de mensen uit hun tent te lokken. Een dochter van burgemeester Pont is vandaag getrouwd. De bruiloft ´zou´ 's avonds in een hotel aan het Marktplein plaatsvinden als er geen haat bestond tussen de burgemeester en commissaris van politie Buck. Deze zendt 's middags ambtenaren van de Prijsbeheersing naar het hotel. Het is alom bekend dat men daar alles zonder bon kan krijgen echter tegen hoge prijzen. De ambtenaren zijn genoodzaakt het hotel te sluiten. Daardoor kan de bruiloft niet doorgaan. Het zal niets te verwonderen zijn als Buck ook probeert Pont er uit te wippen. De Poort van Kleef wordt nu Wehrmachtsheim. Beide eigenaren zitten gevangen. Eén van hen moet al sinds een week werken op het Apeldoornse Bos. Deze moet nu overdag graven en zit 's nachts in de cel.

BURGEMEESTER PONT. Vandaag had een politionele inval plaats in het ter plaatse zeer bekende restaurant ´De Poort van Kleef´. Dit restaurant werd terstond daarop door de Ortskommandant in beslag genomen. Tussen het tijdstip van de inval en het tijdstip van de inbeslagname bleken zeer vele levensmiddelen en andere zich in het gebouw bevindende goederen op onverklaarbare wijze te zijn verdwenen. Tegen het optreden zowel van de Apeldoornse politie als van de Ortskommandantur en de NSV rezen ernstige bezwaren. Ik zag mij dus genoodzaakt hierover 2 uitvoerige rapporten te doen toekomen aan de secretaris-generaal van het departement van Justitie waarnemend directeur-generaal der Nederlandse politie met het verzoek terstond een diepgaand onderzoek te doen instellen en in afwachting van het resultaat van dit onderzoek de Majoor van Politie tijdelijk te schorsen. Het onderzoek is inmiddels ter hand genomen. Tot schorsing van den Majoor van Politie werden vooralsnog geen termen aanwezig geacht.

1944 ----- 19 april woensdag.

HARDONK. Mooie zonnige dag, iets warmer. Tegen half tien al luchtalarm vanwege een paar Amerikaanse jagers, dat boven paleis Het Loo cirkelden en de bezetting zo zenuwachtig maakten. Deze rende hals over kop naar de schuilkelders en liet luchtalarm geven. Buiten wordt alles al prachtig. Beuken beginnen te knoppen, evenals de eiken in de Paslaan. Berken, lariksen en kastanjes zijn op de meeste plaatsen al in teer groen gewaad. Mocht de zomer van 1944 in een bevrijd Nederland komen!

VAN HOUTUM. 's Avonds gaan er geruchten dat de Duitsers in de komende nacht militairen en anti-Duitse kopstukken van hun bed zullen lichten. Er ontstaat weer een zenuwenoorlog onder de mensen. Mijn broer slaapt deze nacht niet thuis.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Om 09.30 uur ´luchtalarm´, 10.18 uur ´luchtalarm geëindigd´.

1944 ----- 20 april donderdag.

HARDONK. Zonnig weer, in de middag bewolkt en kouder. ´Militairen met Ausweisen lopen vannacht gevaar´ is de waarschuwing door het gehele land. Per telefoon kwam zelfs de waarschuwing uit den Haag ´onderofficieren weg, militairen weg´. Prachtig die ´op uw hoede´. Overal maken de Duitsers autoschuilplaatsen ter bescherming tegen splinterbommen.

VAN HOUTUM. 's Avonds doen dezelfde geruchten de ronde als gisteravond over razzia's. Nu zijn de waarschuwingen nog talrijker dan gisteren. Wij krijgen vier telefoontjes en drie waarschuwingen aan de deur. Er zouden in heel Nederland 40.000 personen worden gearresteerd. De razzia zou 's avonds om tien uur beginnen. Er vindt als het ware een grote volksverhuizing plaats.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 18.30 uur neergekomen op een perceel bosgrond, genaamd Klein Paradijs te Beekbergen, 1 lege benzinetank.

1944 ----- 21 april vrijdag.

HARDONK. Zonnig weer. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Er worden weer gijzelaars vrijgelaten. Onder hen bevindt zich de burgemeester van Apeldoorn jonkheer Quarles van Ufford. 's Avonds horen wij vanaf acht uur tot 1.30 uur 's nachts vele ontploffingen in noordelijke richting.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 10.10 uur neergekomen op een stuk weiland gelegen achter perceel Woudweg nr.63 te Beekbergen 1 lege benzinetank.

1944 ----- 22 april zaterdag.

HARDONK. Mooi zonnig weer, wind nogal koud. 's Middags opnamen gemaakt bij Palm in Wiesel. Tegen kwart voor zeven luchtalarm. Een geweldige macht Amerikaanse bommenwerpers kwam overtrekken. Telkens passeerden formaties van circa 60 stuks tegelijk, prachtig zichtbaar tegen de heldere lucht. Sommigen telden tot 600 stuks, anderen kwamen tot 1060! Het luchtalarm duurde tot kwart voor acht. De toestellen passeerden van noord naar zuidoost.

VAN HOUTUM. Men hoort 's avonds om 6.30 uur vliegtuiggeronk. Wij verwachten de Amerikanen niet zodat wij binnen blijven. Even later worden wij opgebeld dat er Amerikanen in de lucht zijn. Er passeert een formatie Amerikaanse bommenwerpers op weg naar Duitsland. De vliegtuigen zijn goed te zien. Wij tellen er 60. De hemel is zo goed als onbewolkt. Tegelijkertijd is er luchtalarm. Na deze formatie volgt een tweede van 61 vliegtuigen. Zo gaat het door tot 7.20 uur als de laatste toestellen in oostelijke richting overkomen. In deze 50 minuten passeren er (in 14 golven) totaal 706 viermotorige bommenwerpers. Bovendien tellen wij nog negen jagers die ook naar het oosten vliegen. Deelen schiet zo nu en dan maar dit is van weinig belang. In de grote formaties bevinden zich enkele witte vliegtuigen van het type ´Vliegend Fort´. Om 7.45 uur is het einde luchtalarm. De wens van mijn vader (al op 10 mei 1940 geuit) om nog eens 500 bommenwerpers op weg naar Duitsland te zien is vervuld. De Amerikaanse luchtmacht deed deze avond met duizend bommenwerpers en duizend jagers een aanval op Hamm. 's Middags worden wij gebeld met de mededeling: ´Wat twee dagen verwacht werd is gebeurd´. Dat wil zeggen de Duitsers hebben burgers gearresteerd. Het is niet zozeer een razzia. De moffen hebben namelijk winkeliers die weinig omzet hadden gevangen genomen bij gebrek aan werkkrachten voor Teuge.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Om 18.26 uur ´luchtalarm´, 19.45 uur ´luchtalarm beëindigd´. Omstreeks 18.46 uur neergekomen op een stuk weiland behorende bij perceel Kraaienjagersweg nr.31 1 lege benzinetank.

1944 ----- 23 april zondag.

HARDONK. Opnieuw zonnig weer. 's Middags bij Gasthuismolen Groot Hoefblad gekiekt. 's Avonds wat vliegtuigen en schieten. Brand in het gebouw van de Protestantenbond aan de Regentesselaan, orgel beschadigd, preekstoel verbrand. Het heeft niets met vliegtuigen te maken.

VAN HOUTUM. De Duitsers arresteren nieuwe personen in Apeldoorn. Zij moeten bijvoorbeeld een ongewapende burger met zijn zessen (allen gewapende moffen) opbrengen. Wat een helden! Alle arrestanten worden naar het Apeldoornse Bosch [aan de Zutphensestraat; nu Groot Schuilenburg] overgebracht.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 23.00 uur gevonden aan de Greutelseweg in een bosperceel 49 niet ontplofte en 7 ontplofte projectielen. Vermoedelijk afkomstig van boordwapens van vliegtuigen.

1944 ----- 24 april maandag.

HARDONK. Zonnige morgen, veel wind, later guurder en heel iets regen. We hebben 's middags wat gebakjes genomen omdat van ver weg goed nieuws kwam. In de omgeving van Holthuizen heeft men weer mensen gedwongen tot graven van sleuven voor auto's ter bescherming tegen splinterbommen.

BLOEM. Hedenmiddag 6 uur passeerden alhier rond 650 Amerikaanse vliegtuigen komende van noordelijke richting en gaande richting Zutphen. Ook uit het zuiden kwamen vele groepen van 50 en 60 stuks die ook in dezelfde richting verdwenen. Hevig beschoten door het afweergeschut van Deelen bij Arnhem. Boven Deventer was een luchtgevecht. De mitrailleurs waren hier goed hoorbaar. Tegen half acht kwam één bommenwerper terug beschermd door een jager. Daar het niet veel snelheid had was het misschien aangeschoten. Ze verdwenen in de richting van de kust.

1944 ----- 25 april dinsdag.

HARDONK. Guur en winderig, enkele regenbuitjes. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. Alle arbeiders van de Tricotfabriek die in militaire dienst zijn geweest moeten een nieuwe Ausweis aanvragen. De Duitse organisatie faalt. Zij proberen op deze manier de Nederlandse militairen uit de tent te lokken. Velen hebben namelijk tot nu toe kunnen verzwijgen dat zij in het leger hebben gediend. Het aantal postbestellingen wordt tot één per dag teruggebracht. Onlangs verhinderde de commissaris van politie Buck dat burgemeester Pont een bruiloft zou houden in de Poort van Kleef in Apeldoorn. In het hotel zijn intussen grote hoeveelheden juwelen en twee radio's gevonden. De juwelen verdwijnen in NSB-handen. Door de vondst van de radio's wordt de gehele inboedel weggehaald. Bij de beruchte Br. breekt brand uit. Het publiek blijft met plezier naar het brandende huis kijken en verleent geen hulp. De NSB-er smeekt om hulp maar krijgt het zelfs niet van de brandweer. Deze spuit wel maar niet direct in de vuurhaard. Op het moment dat een aangrenzend perceel dreigt te verbranden is het publiek zeer hulpvaardig. Br. is alom berucht en heeft velen bestolen. Hij heeft ook veel juwelen van de Poort van Kleef.

BLOEM. De op 22-4 waargenomen, vliegtuigen hebben een terreuraanval ondernomen op Mainz en Coblenz.

1944 ----- 26 april woensdag.

HARDONK. Licht bewolkt, later opklarend en helder, kil. Toch beginnen eiken in de Paslaan al te groenen. Vanmorgen enkele vliegtuigen maar geen luchtalarm. Gistermorgen was er bij de beruchte fotograaf B. brand. De mensen hielpen wel de er naast wonende boekhandelaar v.d. Veer [aan de Hoofdstraat] maar lieten B. maar roepen ´Och mensen, help mij toch´. Nu had hij de burgers nodig die echter zo verstandig waren hem maar te laten schreeuwen!

VAN HOUTUM. 's Morgens om 9.10 uur passeert de eerste golf Amerikaanse vliegtuigen in oostelijke richting. Om 9.35 uur komt een tweede over. Het geschut in Deelen vuurt niet.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 15.00 uur gevonden in het Wieselsebos te Apeldoorn 187 patronen.

1944 ----- 27 april donderdag.

HARDONK. Opklarend, later zonnig, iets zachter. Niets.

1944 ----- 28 april vrijdag.

HARDONK. Guur weer, telkens bewolkt. 's Avonds bezoekavond.

VAN HOUTUM. Himmler verblijft weer sinds twee nachten op het Spelderholt bij Beekbergen. Deze moordenaar slaapt officieel in het kasteel maar in werkelijkheid in een streng bewaakt zomerhuisje in de buurt. Hij weet dus ook wat onderduiken is. De inwoners van Beekbergen zijn weer wat optimistischer wat betreft het lot van de negen Beekbergenaren. Deze zijn op 18 januari 1943 gearresteerd. Het Schijnt dat één van hen audiëntie heeft aangevraagd bij Himmler. Volgens geruchten zullen aanstaande zondagavond alle telefoons in Apeldoorn worden geblokkeerd. Andere geruchten houden in dat er weer een razzia op militairen zal worden gehouden. De Duitsers zijn in een soort alarmtoestand. Hun verloven zijn ingetrokken. Schildwachten dragen het geweer schuin voor zich onder de arm.

1944 ----- 29 april zaterdag.

HARDONK. Zelfde weer. Enkele vliegtuigen kwamen 's middags over. Een Amerikaan kwam aan het Kanaal neer bij Beekbergen, twee in Uddel en een toestel te Deelen. Toch was er geen luchtalarm.

VAN HOUTUM. ´s Middags horen wij om 2.25 uur plotseling zwaar vliegtuiggeronk. Boven de bomen wordt een Amerikaanse bommenwerper (type Vliegend Fort) zichtbaar. Deze vliegt zachtjes en moeizaam naar het westen. Kort daarop zien we vier jagers die op grote afstand van de bommenwerper rondcirkelen. Over de nationaliteit lopen de meningen uiteen. Ik denk dat het Duitse jagers zijn. Duitse troepen uit de Harskamp schieten met mitrailleurs en lichte kanonnen op de bommenwerper. De ontploffende granaten zijn rondom het ook zelf vurende vliegtuig zichtbaar. Daarna verdwijnt het voor ons uit het oog. Mijn broer ziet vanuit zijn huis acht leden van de bemanning uit het toestel springen. Later volgen nog twee anderen. Het zijn zeer zeker deze van wie de parachutes niet tijdig opengaan. Van de tien vliegers zijn er namelijk twee dood. Eén ligt met een gebroken enkel op de rail bij Assel. Een ander raakt met zijn parachute verward in de telefoondraden. De vijfde geeft zich vrijwillig over. De overigen zijn onvindbaar. De bommenwerper stort op een boerderij in Uddel. Daarbij worden een meisje en twee stuks vee gedood. Het vliegtuig verbrandt geheel. Tegelijkertijd valt een Duitse jager op de Elspeterweg. Om 2.40 uur begint Deelen plotseling intensief te schieten. Wij zien een bommenwerper in de wolken verdwijnen en tellen ongeveer 30 wolkjes van het luchtdoelgeschut. Om drie uur schiet Deelen opnieuw. Deze maal vlak over de bosrand. De lucht is zwart van de wolkjes van de granaten. Een bommenwerper is even te zien. Het toestel vliegt in oostelijke richting. Plotseling hoort men een geluid alsof er een vliegtuig recht boven ons hoofd ontploft. Het valt gelukkig mee. Een granaat explodeerde boven ons. Drie scherven zitten in het fabrieksdak. De bommenwerper stort neer in een wei langs het kanaal bij Beekbergen. De motoren stonden al stil. De bemanning (tien personen) sprong boven de Woeste Hoeve uit het vliegtuig. Het toestel raakt een huis. Draait nog kort in de wei en breekt daarna geheel. Eén burger wordt gedood. Het vliegtuig sleurde bij zijn val zeven zware berkenbomen mee. De Duitsers zijn spoedig ter plaatse en verwonderen zich dat er niemand inzit. Van de vliegers ontbreekt ieder spoor. Zij schijnen burgerkleren te hebben omdat er ook enige bij het vliegtuig zijn gevonden. De moffen vinden bovendien wat chocolade en sigaretten. In Teuge maakt een derde bommenwerper in een weiland een noodlanding. Het toestel is onbeschadigd. De bemanning weet te ontkomen. Eén van hen (een neger) wordt spoedig gearresteerd. Van de vliegers uit het bovengenoemde vliegtuigen zijn er 's avonds nog 17 onvindbaar. Rondom Apeldoorn zijn nog meer vliegtuigen neergestort. Eén bommenwerper valt in de Imbosch. Er springen elf Amerikanen uit. Een Britse jager ligt tussen de Woeste Hoeve en Beekbergen. Het lijk van de piloot is geheel verkoold. Alle toppen van de bomen zijn over een afstand van 100 m afgerukt. Eén bommenwerper maakt in Wilp een noodlanding en blijft onbeschadigd. De bemanning is voortvluchtig. De hei bij Deelen staat door luchtgevechten op drie plaatsen in brandt.

BLOEM. Alhier passeerde een Engels vliegtuig die, al dalende, landde bij Streppel van Marie-Meui (Streppel van de Leemsteeg tegenover de Achterhoekseweg). De 7 inzittenden verdwenen nadat ze goed geland waren in zuidelijke en noordelijke richting. Het was een vliegtuig met op de vleugels 4 motoren en een spanwijdte van circa 25-30 meter. Ook aan het kanaal richting Beekbergen daalde er één en vloog tegen een schuur die afbrandde en doodde een man die er op de handel was. Hij kwam van Uddel. In het gehele land zouden er 23 vliegtuigen neergeschoten zijn. Overal werden dan ook politieposten uitgezet langs de grote wegen die de auto's moeten controleren of hier ook Engelsen mee vervoerd werden.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 11.30 uur neergekomen op een weiland gelegen aan de Traandijk te Beekbergen 1 lege benzinetank.
Omstreeks 14.30 uur Amerikaanse bommenwerper tegen het huis gevlogen van Hendrik Mulder, Elspeterweg nr.48 te Uddel. Toestel brandend neergestort terwijl het achterhuis geheel vernield werd. Van de bewoners is om het leven gekomen, Gemmigje Mulder, geboren te Apeldoorn 3-1-1925, terwijl de vrouw van Hendrik Mulder, genaamd Aaltje Hop, oud 52 jaar, licht aan het hoofd werd gewond. Van de Bemanning niemand aangetroffen. Toestel geheel verbrand.
Omstreeks 14.?? uur Amerikaanse bommenwerper neergestort op een roggeveld van Van Hierden, gelegen Meerveld 59 te Uddel. Geen schade of persoonlijke ongevallen. Het toestel werd geheel vernield.
Omstreeks 15.00 uur Amerikaanse bommenwerper neergestort aan de Veldweg 25 te Lieren. Hierbij werd gedood G. van de Hoek, geboren te Apeldoorn op 17 oktober 1907, landarbeider, wonende Noorddrieseweg 5 te Uddel. Van perceel Veldweg 25 ontstond schade aan het dak van de schuur en wagenloods terwijl eveneens schade werd veroorzaakt aan de 3 hooibergen en de mestvaalt. Het toestel werd geheel vernield.
Omstreeks 15.39 uur een 1-motorig Engels vliegtuig neergestort in een bosperceel nabij de Woeste Hoeve aan den Arnhemseweg. Toestel geheel vernield. Uit het toestel werd het geheel verkoolde lijk van de piloot [waarschijnlijk R.B. Pullin] gehaald. Verder geen schade aangebracht.
Omstreeks 22.30 uur neergekomen op een stuk bouwland gelegen achter de boerderij van T. Seijnink, Kostersweg 26 te Loenen, één lege benzinetank.

BRANDWEER. 's Middags om 2.28 uur stortte een grote Amerikaanse bommenwerper, die boven Enschede vleugellam was geschoten, neer op het woonhuis van H. Mulder aan de Elspeterweg 48 te Uddel. Jammerlijk kwam een meisje van 19 jaar en de bemanning om het leven. Het achtergedeelte van het huis werd totaal vernield. Deze dag was een donkere dag voor de Amerikaanse luchtmacht [doorgestreept: dus ook voor ons, want] er werden in een uur tijd nog 3 bommenwerpers neergeschoten. Een gedeelte van de bemanning wist zich met de parachutes te redden. De anderen zijn omgekomen.
Ik kan u nu iets aardigs over ondergronds werk vertellen van de torenwachters van de Bosbrandweer zonder dat zij het zelf wisten dat zij het deden. De torenwachters, die in het brandbare jaargetijde op de brandtorens op verschillende hoge punten van de Veluwe zijn geplaatst, zitten uit te kijken naar opkomende bos- en heidebranden. Zij hadden van mij de opdracht om alles wat zij zagen direct per telefoon aan mij te melden. Zo werd er gemeld dat er vliegtuigen op komst waren uit westelijke richting dat er Duitse jagers aankwamen en er luchtgevechten waren dat iets was afgeworpen waardoor brand was ontstaan. Ook meldden de torens van Kootwijk, Ugchelen en Hoog Soeren vaak het beschieten van treinen. Soms gaven zij bericht dat een vliegtuig was afgeschoten en er op zoveel graden parachutisten waren neergekomen. En hier ging het bij mij nu juist om. Die jongens moesten zo snel mogelijk worden opgepikt en in veiligheid gebracht. Al spoedig meldden ook andere torens de parachutisten zodat ik door hun opgaven van het aantal graden precies de plaats kon bepalen waar de parachutisten waren neergekomen. Ik gaf direct mondeling de berichten door aan mijn neef Reinier van Gerrevink van de plaats en het aantal gedaalde parachutisten enz. Reinier trok er dan dadelijk op uit om met nog anderen (wie, dat wist ik niet) de jongens op te sporen. Het is erg jammer dat Reinier 2 oktober 1944 gefusilleerd werd. Hierdoor was ik meteen het contact kwijt. Reinier heeft nooit verteld wie zijn helpers waren. Hij heeft zijn helpers schijnbaar nooit verteld van wie hij die berichten kreeg. Deze manier van berichtgeving was natuurlijk erg save maar had het nadeel dat door het wegvallen van de hoofdschakel al het verdere contact verloren ging.

VAN HOUTUM. `We zien een Amerikaanse bommenwerper boven de bomen. Het toestel vliegt langzaam naar het westen. Het verkeert zichtbaar in moeilijkheden. Op enige afstand cirkelen 4 Duitse jagers rond en vanaf de Harskamp wordt met lichte Flak op het toestel geschoten. De ontploffende granaten zijn rond het vliegtuig zichtbaar. De schutters aan boord weren zich hevig. Even later springen 8 man uit het toestel, kort daarop nog 2. Later hoor ik dat van twee bemanningsleden de parachutes niet zijn opengegaan en beiden vinden de dood. Eén van hen valt op de spoorlijn bij Assel.

1944 ----- 30 april zondag.

HARDONK. Mooi zonnig in de ochtend, tegen de middag bewolkt en guurder. Nieuws is afwezig.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 22.05 uur werden aan het bureau van Politie te Apeldoorn de overblijfselen van een lichtkogel gebracht die door jongens tot explosie was gebracht. Geen schade of ongelukken.

POLITIE (april 1944).
- Er vonden 2 zelfmoorden plaats en 1 verdrinkingsgeval.
- Een voortvluchtig gevaarlijk persoon werd na een moeilijke achtervolging aangehouden. Het personeel dat hieraan heeft deelgenomen, is beloond met een extra vrije dag terwijl voor de opperwachtmeester K., van wie het initiatief is uitgegaan, bij de Directeur-generaal een gratificatie van 25 gulden is aangevraagd.

BURGEMEESTER PONT (1 - 30 april).
a. In het begin van deze maand ontving ik van het bureau van de Beauftragten voor de provincie Gelderland de opdracht te bevorderen dat een 100-tal arbeidskrachten zouden worden beschikbaar gesteld voor het verrichten van graafwerk ten behoeve van militaire doeleinden.
b. De uitreiking van de tweede distributiestamkaarten [TD]werd in de afgelopen maand vrijwel beëindigd. Op 30 april 1944 waren uitgereikt 72.552 tweede distributiestamkaarten [TD] bij een bevolkingscijfer van 79.579. Ongeveer 4000 TD kunnen niet uitgereikt worden omdat de rechthebbenden in Duitsland of anderszins zijn tewerkgesteld dan wel in inrichtingen verblijven. Van deze personen zijn de gangbare distributiestamkaarten bij de Distributiedienst te Apeldoorn opgeborgen. Het restant van plusminus 3000 TD kan niet meer worden uitgereikt daar de betrokkenen na de tweede oproep niet zijn verschenen of niets van zich hebben laten horen. Deze TD zullen voor 15 mei aanstaande ongeldig worden gemaakt en opgezonden worden naar het CDK in Hattem.
c. De Duitse weermacht heeft 2000 m³ hout - aanvankelijk was dit 8000 m³ - gevorderd uit ´Berg en Bos´. Voor deze veiling is aangewezen het bos, groot plm. 18 hectare, gelegen tussen de Amersfoortseweg, de Wildernislaan, de Julianatoren en het terrein van de waterleiding.
d. In overleg met de huurster werd aan de Voetbalvereniging ´Robur et Velocitas´ van wie sportvelden aan de Asselsestraat door de Duitse weermacht zijn gevorderd, toestemming verleend haar voetbalwedstrijden te spelen op een van de sportvelden in ´Berg en Bos´.
e. In de maanden maart en april 1944 vorderden de Duitse autoriteiten tal van Openbare en bijzondere scholen. Hierdoor was het noodzakelijk de Openbare HBS onder te brengen in lokaliteiten dicht bij het station gelegen. Van de zijde van vele ouders werd door middel van een petitionnement bezwaar hiertegen ingebracht. Mij werd vooral gevraagd te willen proberen voor deze middelbare school een andere huisvesting, die minder gevaarlijk gelegen was, te vinden. Ik ben daarin niet geslaagd. In een Openbare samenkomst voorgezeten door de wethouder van Onderwijs, welke vergadering ik tezamen met enkele hoofdambtenaren heb bijgewoond, zijn de ouders in de gelegenheid gesteld hun bezwaren nader toe te lichten en voorts aan te geven op welke wijze huns inziens dit probleem tot een oplossing zou kunnen worden gebracht. Deze vergadering heeft niet tot het gewenste resultaat geleid. De meningen waren zeer verdeeld. Vooral bij moeders van de leerlingen was een groot gemis aan inzicht in de uitwerking van zogenaamde vlaktebombardementen te constateren. ´Pour acquit de conscience´ heb ik het advies ingewonnen van de hoofdinspecteur van de luchtbescherming de heer van Batenburg. Hij verzekerde mij dat een gemeente als Apeldoorn - een gemeente met betrekkelijk weinig militaire doelen en een niet overbelangrijk doorgangsstation - de ligging van een school in de buurt van het station niet bepaald gevaarlijk is te noemen. Inmiddels is dit probleem langs een andere weg tot een oplossing gekomen. In verband met de vordering van de vrij grote schoolcomplexen in de onmiddellijke omgeving van het station kon de bedoelde middelbare school niet meer in desbetreffende schoolgebouw gehuisvest blijven en is momenteel in een aantal andere lokaliteiten ondergebracht.
f. Het feit dat 5 inwoners van de gemeente wegens verboden wapenbezit ter dood zijn veroordeeld werd druk besproken en heeft grote verslagenheid veroorzaakt. Een desbetreffend gratieverzoek, ingediend door enkele notabelen van Beekbergen (gemeente Apeldoorn), waar de 5 terdoodveroordeelden woonden, werd door mij ondersteund.
g. Een voortvluchtig gevaarlijk persoon werd na een moeilijke achtervolging aangehouden. Het Personeel dat hieraan heeft deelgenomen is beloond met een extra vrije dag, terwijl voor een opperwachtmeester van wie het initiatief in deze is uitgegaan, bij de Directeur-generaal een gratificatie van 25 gulden is aangevraagd.
h. Op de jodenbegraafplaats werd het lijk van een jood opgegraven en het hoofd ontvreemd. Dader(s) onbekend.

1944 ----- 1 mei maandag.

HARDONK. Goed weer, zachter, veel zon. Vandaag is mijn telefoon afgesloten, voorbode van komende gebeurtenissen? In de krant een interessant stuk over de verovering van Hollandia op Nieuw Guinea. Het eerste Nederlandse gebied dat bevrijd is. Het begin is er, straks de rest. Wat een hoopvolle symboliek ´op de kaart in de krant´ de namen Wilhelmina, Juliana, Nassau, Oranje en Hollandia! En dan nog Alkmaar! Kan het mooier?

VAN HOUTUM. Een groot aantal telefoonnummers wordt in Apeldoorn geblokkeerd. Wij houden ons nummer nog. Nu wordt telefoneren nog gevaarlijker met het oog op controle door de SD

1944 ----- 2 mei dinsdag.

HARDONK. Somber weer, veel wind, guur. Hier wordt me verteld, dat de Duitsers deze nacht de invasie zouden verwachten. Vernomen dat de Apeldoornse chef van de politie uit zijn baan zou zijn ontzet. Allemaal ´broertjes´ onder elkaar!

VAN HOUTUM. 's Morgens ligt heel Ugchelen vol met nieuwe strooibiljetten. Op ons fabrieksterrein liggen er naar schatting 20. Eén exemplaar ligt op doornen heg. Het pamflet is van Amerikaanse herkomst en is in het Nederlands gedrukt (USH8). Het is van groot formaat. Aan de ene kant staan twee grote luchtfoto's met aanwijzingen van uitgebrand Berlijn. Voorts bevat het een gedetailleerde lijst van de Amerikaanse bombardementen van 3 februari tot 15 april 1944. Onder het opschrift: ´Langzaam maar zeker delft de Duitse vliegtuigindustrie het onderspit´ worden aan de andere kant foto's afgedrukt van het verwoeste Hamburg, de Leipziger Messe, Marienburg en Stettin. Daaronder is een verklaring afgedrukt dat het doel van de Amerikanen is de Duitse industrie te vernietigen. Hierbij wordt wel eens schade en leed aan onschuldigen toegebracht. Het artikel bedoelt in dit verband de verwoestingen in Nijmegen, Arnhem en Enschede. 's Avonds gaan er geruchten dat er in de komende nacht militairen en gijzelaars zullen worden opgepakt.

1944 ----- 3 mei woensdag.

HARDONK. Stormachtige wind 's nachts, felle windvlagen overdag, zonnig met gure wind. Onder de NSB schijnt tussen de burgemeester en de chef van de politie hier ter plaatse de nodige herrie te zijn. Zo zou nu De Bock, het hoofd der politie, uit Apeldoorn verdwijnen. Wat een pracht stel kerels zijn al die orde lui onder elkaar. Is het niet diep treurig dat de belangen van ons volk op dit ogenblik door zulke mensen ´behartigd´ moeten worden? Het is voor alles te hopen dat dat niet zo lang meer het geval zal zijn!

VAN HOUTUM. 's Morgens krijg ik per post een nieuw strooibiljet. Daarvan was het bestaan voor mij tot nu toe onbekend. Het is van Britse herkomst maar lijkt meer op een illegaal blaadje van de Duitse Weermacht. Het is nr.12 van de serie ´Nachrichten für die Truppen´. Het verschijnt dagelijks en geeft het nieuws over de BBC uitvoerig weer. Het bevat ook een lijst van verwoeste straten in Essen.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 12.00 uur gevonden in een roggeveld gelegen achter perceel nr.10 te Hoenderloo 3 gebroken fosforflesjes en 6 rolletjes ter grootte van 8 bij 5 centimeter waarin 3 crèmekleurige tabletten met een gaatje in het midden.

1944 ----- 4 mei donderdag.

HARDONK. Nog veel wind en koud weer. Geen nieuws.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 9.40 uur passeren de eerste Amerikaanse vliegtuigen. Drie toestellen zijn voor ons zichtbaar. Om 10.30 uur trekken de wolken gedeeltelijk weg waardoor veel strepen zijn te onderscheiden. De eerste toestellen keren een kwartier later terug. Het zijn jagers. De laatste formaties komen om 11.30 uur over. Deelen schiet zo nu en dan. Mijn neef Jan, die op dat moment in Ermelo is, ziet nog meer bommenwerpers dan wij op zaterdag 22 april hebben gezien. Deze formaties komen na ongeveer drie kwartier weer over die route terug. Hij ziet zowel jagers als bommenwerpers.

1944 ----- 5 mei vrijdag.

HARDONK. Zonnig, veel wind, nog guur. Niets.

1944 ----- 6 mei zaterdag.

HARDONK. Somber, regenachtige morgen, guur, in de namiddag opklarend, koude avond, kans op nachtvorst. Jammer, alles staat zo prachtig in bloei, de eiken en beuken zijn volop in blad. 's Avonds naar F. geweest.

1944 ----- 7 mei zondag.

HARDONK. Opnieuw koude dag, 's middags zelfs een hagelbuitje. 's Morgens tegen half elf een flink aantal, dat tegen 1 uur terugkwam. Er was geen luchtalarm. Vanmiddag moeten hier vele Duitsers vertrokken zijn naar Noord-Frankrijk.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 13.40 uur gevonden op de Wieselse Enkweg 1 lege metalen zuurstofcilinder met op de bovenkant de woorden Breathing Oxygen.
Omstreeks 13.59 uur gevonden bij de Houten Torenweg te Wiesel 1 lege zuurstofcilinder plus twee drukmeters.
Omstreeks 14.00 uur gevonden in een perceel bouwland bij Fluitersweg 5 één bus inhoudende een Amerikaanse handgranaat.
Omstreeks 14.00 uur gevonden in een weiland gelegen achter perceel Veenhuizerweg 125 een rubberboot met een tank inhoudende twee handroeiriemen, twee houten stoppen en een drinkbus.
Omstreeks 17.15 uur gevonden op een stuk bouwland gelegen achter perceel Veenhuizerweg 151 een signaalpistool, 9 busjes met lichtkogels en een busje met water [voorwerpen afkomstig uit de bij Uddel op 29 april 1944 neergestorte Liberator].

1944 ----- 8 mei maandag.

HARDONK. Zonnig weer, nog guur. Vanmorgen tegen kwart voor tien al luchtalarm. Er passeerden veel vliegtuigen. Naar mijn weten niets gebeurd. In het Oranjepark wordt steeds meer en meer gegraven, de Duitser graaft maar...

VAN HOUTUM. Er woedt 's middags op het schietterrein tussen Hoenderloo en Hoog Buurlo brand. Een deel van de Ugchelse brandweer wordt opgeroepen. De brandweerlieden zien op de heenweg bij de zandverstuivingen een groot aantal bunkers. Deze zijn niet afgebouwd. Het betonijzer is nog te zien. Op één punt staat luchtdoelgeschut. Overal zien wij schildwachten. De brandweer saboteert bij het blussen hard. Een schop zand wordt bijvoorbeeld niet gewoon gestoken maar netjes in kubusvorm en daarna op de al afgebrande hei gelegd.

BURGEMEESTER PONT. Aan de Leider der Adviescommissie bestuurszaken, Raadhuis Coolsingel te Rotterdam, onder andere:
2a De werkzaamheden die hier werden opgedragen bestaan in het graven van bunkers voor het onderbrengen van vrachtwagens op het terrein van het voormalige Centrale joodse Krankzinnigengesticht, in de volksmond genoemd 'jodenbosch', aan de Deventerstraat [moet zijn Zutphensestraat]. Dit complex is nu namelijk in gebruik bij een SS-formatie.
2c Het aantal gevorderden bedroeg 100. De werkzaamheden werden door mij [burgemeester Pont] opgedragen deels aan de Technische Noodhulp, voor een klein deel aan de werklieden van de gemeentediensten en verder aan personen die slecht bekend stonden en al in ongunstige zin met de Politie en Justitie in aanraking waren gekomen.
2d Moeilijkheden hebben zich in zoverre voorgedaan dat, toen van de opgeroepenen zich slechts 40 meldden, een razzia door de SS. en Politie is gehouden in slecht befaamde cafés en dito buurten om de ontbrekende personen te vinden.
2g De werkzaamheden duren ook nu nog voort en wel met dezelfde arbeiders die werden aangewezen, respectievelijk werden opgevangen. Aan de bepalingen in de Duitse Instructie, dat dezelfde arbeiders slechts 14 dagen achtereenvolgens mogen worden te werk gesteld om daarna door anderen te worden vervangen, heeft men zich van Duitse zijde niet gehouden.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 18.45 uur gevonden achter Woudhuizerweg 5 een rubberboot [afkomstig uit de bij Uddel op 29 april 1944 neergestorte Liberator].

1944 ----- 9 mei dinsdag.

HARDONK. Opnieuw zonnig, sterke nachtvorst. Geen nieuws.

1944 ----- 10 mei woensdag.

HARDONK. Iets nevelig, later zonnig, veel zachter. Weer herdenking onder de bezetter van de overval op 10 mei 1940. Dit zal de laatste keer zijn onder vreemde heerschappij. De Jeugdstorm en Hitlerjugend hadden de fijngevoeligheid om met trommen en trompetten door het dorp te trekken. Je bent Nederlander of je bent het niet. De landwacht was op overwegen bij de Soerenseweg de persoonsbewijzen aan het controleren. Dat doen de ´bouwers van het nieuwe´ op 10 mei!

VAN HOUTUM. Op de scholen krijgen de kinderen weer sinaasappelen. Van één school was de inhoud van elf van de 24 kisten verrot. 's Avonds staan in Apeldoorn op alle kruispunten, voornamelijk spoorwegovergangen, leden van de Landwacht. Zij houden de persoonsbewijzen in van hen die geschikt lijken voor graafwerk op het Apeldoornse Bosch. Zij die er al een maand gewerkt hebben krijgen ontslag. Nu moeten er dus nieuwe slachtoffers worden gezocht. Zo ontvangt bijvoorbeeld de directeur van de HBS een brief waarin van hem geëist wordt 50 scholieren voor graafwerk aan te wijzen. Deze directeur weigert het. Tot de leerlingen zouden ook moeten behoren die deze week eindexamen moeten doen.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 10.30 uur in een terrein achter Schotweg 59/2 zijn twee projectielen lang rond 64 centimeter met een middellijn van 7,62 centimeter in de grond geslagen.

1944 ----- 11 mei donderdag.

HARDONK. Prachtig zonnig meiweer. Om halfzeven trilden hier de ramen van een paar flinke dreunen. Mogelijk ergens gebombardeerd.

VAN HOUTUM. De oudste leerlingen van de Ambachtschool moeten loopgraven maken bij de kazernes. 's Avonds passeert een lange colonne Duitse motorvoertuigen met antitankgeschut en infanterie in de richting Hoenderloo.

BURGEMEESTER PONT. Ik ontving de opdracht 50 mensen te vorderen voor graafwerk aan de Willem III kazerne te Apeldoorn. Voor dit doel heb ik jongelui van scholen genomen. De eerste vijftig jongelui hebben daar gewerkt tot en met 27 mei 1944. Deze eerste opdracht is achteraf door de Beauftragten beim Reichskommissar für die Provinz Gelderland in Arnhem goedgekeurd.

1944 ----- 12 mei vrijdag.

HARDONK. Prachtig, warm weer. De Duitsers hier schijnen iets te verwachten. Troepen uit het Apeldoornsche Bosch moeten vertrokken zijn. Vanavond stonden de soldaten uit de Wilhelminaschool voor vertrek gereed. Er wordt beweerd dat de bondgenoten in Italië met een offensief begonnen waren.

VAN HOUTUM. 's Nachts horen wij enige ontploffingen. Naar later blijkt zijn er drie bommen in Wiesel op een bouwland gevallen. Deze miniatuurbombardementen maken de Duitsers echter ongerust. In Apeldoorn vertrekken alle soldaten naar het westen behalve uit de kazernes. Een afdeling wielrijders uit Harskamp komt 's middags bepakt voorbij. Zij vertrekken per spoor naar elders. Deelen begint 's middags om 12.15 uur plotseling te schieten. Wij horen in de verte vliegtuiggeronk.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 9.00 uur 4 brisantbommen ingeslagen in de Windhoek waardoor schade is toegebracht aan op het veld staande gewassen. Van verschillende in de nabijheid staande huizen zijn de ruiten gesprongen.

1944 ----- 13 mei zaterdag.

HARDONK. Heerlijk zonnig! Niets.

VAN HOUTUM. De Duitsers zijn in Apeldoorn erg zenuwachtig. De meeste vertrekken naar het westen. Zelfs monteurs pakken hun gereedschap bij elkaar en vertrekken. Enige Duitse gezinnen uit gebombardeerde gebieden gaan weer terug naar Duitsland. 's Avonds passeren na 10.30 uur veel Duitse vliegtuigen. Meestal in de richting Deelen.

1944 ----- 14 mei zondag.

HARDONK. Totaal ander weer, guur, winderig en regenachtig. Met logé naar de Grote Kerk bij dominee Berkel. Tekst Matheus 28 vers 20. Gezongen onder andere Gezang 174 vers 1,3 en Gezang 214 verzen 3,5,7. [Gezangbundel van 1938]

VAN HOUTUM. Seyss-Inquart vaardigt een decreet uit. Daarin kondigt hij voor Nederland de uitzonderingstoestand bij een invasie aan. Het inwerkingtreden van deze bepaling zal nader worden bekendgemaakt. Alle hulp aan de Geallieerden en sabotage van Duitse maatregelen zal met de dood worden gestraft. Het werk mag niet gestaakt worden voordat de Duitsers er bevel toe geven. Voorts krijgen de plaatsvervangers van de Rijkscommissaris grote bevoegdheden.

POLITIE 15 april 1944 tot en met 14 mei 1944.
- Geruchten over een voorgenomen arrestatie van 40.000 Nederlanders van wie 3 á 400 uit Apeldoorn door de bezettende macht hebben bij de bevolking een enigszins nerveuze stemming doen ontstaan. Momenteel is de stemming weer vrij normaal.
- In de groentevoorziening is na een korte opleving weer ernstige stagnatie ontstaan. Er waren zelfs dagen waarop in het geheel geen aanvoer plaats vond. Ook de botervoorziening liet in de afgelopen periode te wensen over en was het houders van zo genoemde ´Ziekenbonnen´ niet altijd mogelijk de waar, waarop deze bonnen recht gaven, te verkrijgen.
- Nogmaals wordt de aandacht gevestigd op de weekmarkt die te Apeldoorn op Maandagmorgen wordt gehouden en waar een levende handel in pluimvee en konijnen wordt gedreven en waarbij de prijsvoorschriften schromelijk worden overtreden. Voor de politieambtenaren alhier is optreden daar uiterst moeilijk daar deze bijna alle de handelaars bekend zijn. Een actie van de Vliegende Afdeling naar hier zou met succes kunnen worden ingesteld.
- De lessen in politievakonderwijs zijn weer stopgezet daar de personeelsbezetting dit niet toelaat.
- Er werden 4 verdachten aangehouden wegens rijwieldiefstal.
- Er werden enkele inbraken gepleegd in woningen, in gebruik van Rijksduitsers, waar verschillende goederen en levensmiddelen werden ontvreemd.

1944 ----- 15 mei maandag.

HARDONK. Gelukkig beter weer. Naar Willems- en Orderbos geweest. Het wordt er nu erg mooi, zelfs de brem begint al flink te bloeien. Steeds meer Duitsers vertrekken. Op het Apeldoornsche Bosch is de keukenwagen al vertrokken.

1944 ----- 16 mei dinsdag.

HARDONK. Zelfde weer als gisteren. Fietstocht over Spaansekappen en terug over Wiesel gemaakt, foto Ruitergat genomen. Bossen daar zijn nog mooi, jammer dat langs de Amersfoortseweg nogal gekapt wordt. Steeds meer Duitsers schijnen te vertrekken. Ze beginnen te denken aan een spoedige Invasie. In Italië schijnen de Duitsers bij de Gustavlinie terug te trekken.

1944 ----- 17 mei woensdag.

HARDONK. Koude nacht, regenmorgen, 's middags iets zon. Niets.

1944 ----- 18 mei donderdag. Hemelvaartsdag.

HARDONK. Nevelig, later tot in de middag mooi zonnig weer. Vandaag wordt verteld dat Monte Casino in handen der bondgenoten is. Weinig Duitsers op straat. Het merendeel schijnt weg te zijn.

1944 ----- 19 mei vrijdag.

HARDONK. Koude nacht, nevelige ochtend, later prachtige zonnige dag. Naar Vaassen langs het Kanaal. Foto's gemaakt bij voormalige Griftse molen en molenwijer Oosterhof. Op terugweg hoorden we in Wenum juist signaal eind luchtalarm zodat we dit fijn misreden.

BRANDWEER. 's Middags om 2.30 uur gebeurde op de heide tussen Uddelermeer en Garderen wel een heel droevig ongeval. Een dame en een heer met hun dochtertje, afkomstig uit Delft die in Garderen waren gelogeerd, liepen op de heide te wandelen juist toen een aangeschoten Amerikaanse bommenwerper uit de lucht kwam vallen. De bemanning had even tevoren het toestel verlaten. De heer kreeg een klap van de vleugel en werd op slag gedood. De anderen bleven ongedeerd. Het toestel vloog in brand waardoor ook een heidebrandje ontstond dat gelukkig spoedig werd geblust. De bemanning werd gevangen genomen door de Duitse soldaten uit het kamp Millingen die met motoren en fietsen erop uit waren getrokken.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. 14.50 uur neergestort op de Solseberg te Uddel een viermotorige Amerikaanse bommenwerper type Idberator. Het toestel werd geheel vernield terwijl een wandelaar J.P. Giessen, oud 45 jaar wonende Van Galenstraat 1a te Den Haag, ter plaatse werd gedood. Twee inzittenden van het vliegtuig vonden bij een poging om zich per parachute in veiligheid te brengen de dood. Vier van de overige inzittenden werden gearresteerd.

1944 ----- 20 mei zaterdag.

HARDONK. Kouder, bewolkt met een enkele opklaring. 's Avonds onweer met iets regen, koele wind. 's Morgens half tien luchtalarm, niets gebeurd.

VAN HOUTUM. In de krant staat een kort artikel over luchtalarm. Het is voor ons een ´goede training´. Het is geen verklaring voor het feit dat er luchtalarm wordt gegeven wanneer er geen vliegtuigen recht overkomen.

1944 ----- 21 mei zondag.

HARDONK. Koud, winderig met enkele buitjes. Drukke kerkdienst bij ds. Visser (Grote Kerk). Gezongen onder andere Gezang 99.1,2,3. [bundel 1938]
1. Here, kere van ons af Uw vertorend aangezicht...
2. Toom en breidel 's vijands macht, die 't al in beroeren stelt. Heer, verschijn eens zo met kracht, dat hij ruimen moet het veld...
3. Doch zo 't U believen zal, dat Gij ons nog langer zult laten in dit ongeval, geef ons, Here, toch geduld. Laat dan Uwen wil geschien want voorzeker en gewis Gij kunt weten en voorzien, wat ons meest van node is. (uit. Valerius Gedenkklank).
Na afloop van de dienst bij de Paul Krugerstraat luchtalarm maar kon nog juist op tijd thuiskomen. Had anders moeten wachten. Niets gebeurd.

1944 ----- 22 mei maandag.

HARDONK. Wisselend bewolkt, nogal zon, koud weer. Niets bijzonders. Volgens order van onze zogenaamde burgemeester moeten brandweerlieden, luchtbeschermingsmannen en ambtenaren in de plaats blijven. Verwacht men wat?

VAN HOUTUM. We horen om 0.30 uur zware ontploffingen. Daarvan trilt het hele huis. Tegelijk hoort men vliegtuiggeronk in zuidelijke richting. Het geronk duurt met tussenpozen tot 2.30 uur. Er is in zuidoostelijke richting een rode gloed in de lucht zichtbaar. Enkele vliegtuigen komen recht over ons heen. In het bos liggen weer allerlei soorten stannioolstroken met zo nu en dan een nieuw strooibiljet (USG-34). Het geeft commentaar op Göbbels vraag: ´Wilt u de totale oorlog?´ Aan de achterkant staat een verklaring van Roosevelt. Daarin zegt deze onder meer dat de Geallieerden niet de vernietiging van Duitsland beogen. Duitsland kan kiezen of de totale ondergang of betere behandeling door directe capitulatie. De ontploffingen die wij 's nachts hoorden zijn van drie bommen die naast een hangar op Deelen zijn gevallen. De loods is totaal verbrand. Er is 's morgens om 11.30 uur luchtalarm. Wij horen vijf minuten later vliegtuiggeronk in zuidelijke richting. Om 11.55 uur is het luchtalarm gelukkig voorbij. Om 2.15 en 2.30 uur komen terugkerende formaties recht over. Daarvan zijn zes toestellen zichtbaar. De Duitsers vorderen alle particuliere brandspuiten die door een motor worden aangedreven (bijvoorbeeld bij Van Gelder). Deze zullen niet dienstdoen als brandspuit maar als heimachine. Zij worden in de kuststreek gebruikt waar door middel van een straal water een paal in de grond wordt gedrukt. Er gaan geruchten dat het personenvervoer per trein voor ambtenaren is verboden in verband met luchtalarm enz.

1944 ----- 23 mei dinsdag.

HARDONK. Zelfde kille weer. Verscheidene bedrijven moeten hun brandspuiten afstaan voor de weermacht. In de afgelopen nacht geweldig veel Engelse vliegtuigen gepasseerd. Het was één eentonig zwaar gebrom.

VAN HOUTUM. De eerste vliegtuigen passeerden gisterenavond om elf uur. Het aantal neemt steeds meer toe. Om 12.15 uur zijn er grote formaties. Het gaat onafgebroken door tot 12.40 uur. Tussen 12.25 en 12.30 uur vliegen de toestellen zo dicht op elkaar en zo laag dat het huis er van trilt. Het is angstwekkend en het lijkt alsof de Tricotfabriek naast ons bed staat [in die fabriek worden buiten vliegtuigmotoren getest. Dat geeft voor de omgeving een enorm lawaai]. Alle vliegtuigen zijn op weg naar Duitsland. De eerste keren om één uur terug. Nu er honderden vliegtuigen recht over zijn gekomen was er geen sprake van luchtalarm. Overdag is er soms luchtalarm wanneer er geen vliegtuigen te zien zijn. Het luchtalarm wordt niet door deskundigen bepaald. In Apeldoorn is een nieuwe paardenvordering voor dieren ouder dan drie jaar. Dit zijn meestal de best gevoerde beesten. Hier tegenover staat dat de Duitse Weermacht onlangs 500 ondervoede paarden uit het kamp in Milligen publiek verkocht heeft. Wat er van de oogst terecht moet komen moet nog blijken. Veel bijzonders zal het wel niet zijn.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 9.00 uur gevonden op een tarweland gelegen achter Sprenkelaarsdijk 15 een brandblusapparaat afkomstig uit een Engels vliegtuig.

1944 ----- 24 mei woensdag.

HARDONK. Prachtig zonnig weer. Niets.

VAN HOUTUM. Op het marktplein staan een groot aantal auto´s en onderdelen ervan geparkeerd. Alles is gevorderd. Het ene deel is zuiver schroot. Er zijn ook een aantal gloednieuwe auto's bij zoals twee lijkwagens. De Gestichtsgebouwen in Hoenderloo worden weer door Duitsers in gebruik genomen. Ze hebben enige tijd leeggestaan. De moffen vorderden voor dit doel alle beschikbare vrachtauto´s. Onze vrachtauto behoort er niet bij door een kapotte starter. De auto´s rijden tot diep in de nacht van station Apeldoorn naar Hoenderloo

1944 ----- 25 mei donderdag.

HARDONK. Eerst nog zon, veel wind, later bewolkt en regen. Groente weer heel moeilijk te krijgen. Gisteren opnieuw paarden- en autovordering door de Duitsers.

1944 ----- 26 mei vrijdag.

HARDONK. Bewolkt met regen, later in de avond opklarend en zachter. Geen nieuws.

BURGEMEESTER PONT. Vandaag kwam een Oberfeldwebel van de Ortskommandantur Arnhem bij mij en verstrekte mij in naam van de genoemde Ortskommandantur de opdracht 12 mensen te vorderen voor het graven van dekkingsgaten in de weg van Apeldoorn naar Barneveld. Aanvankelijk zouden er 400 gaten gegraven moeten worden. Echter kwam dezelfde Feldwebel op 1 juni weer met de mededeling dat in plaats van 400 gaten nog 600 gaten gegraven moesten worden. Het werden er tenslotte 1300. Voor de eerste 400 gaten zijn op 27 mei 1944 al 100 werklieden gevorderd. Voor de tweede 600 worden op 2 juni opnieuw 100 mensen ter beschikking gesteld. Deze 100 man bestaan uit 50 boeren uit Uddel en uit 50 gemeentearbeiders.

1944 ----- 27 mei zaterdag.

HARDONK. Prachtig warm zomerweer. Niets te vermelden.

BURGEMEESTER PONT. De Oberleutnant Schulze uit Beekbergen deelde mij mee dat hij voor het graven van dekkingsgaten in de weg van Apeldoorn naar Arnhem in de omgeving van Beekbergen 70 arbeiders nodig had. Voor dit doel wilde hij jongens uit het arbeidskamp ´De Kuil´ vorderen. Nadien is echter gebleken dat deze jongens voor de groentevoorziening voor de gemeente Apeldoorn werken. Het werkkamp ´De Kuil´ heeft echter toch de 70 benodigde werkkrachten afgegeven. Oberleutnant Schulze heeft toegezegd dat deze jongens slechts voor de duur van 5 dagen gevorderd zouden worden.

1944 ----- 28 mei zondag. Eerste Pinksterdag.

HARDONK. Prachtig zonnig warm weer. Veel vliegtuigen gehoord.

VAN HOUTUM. 's Middags om 3.30 uur blijven vijf jagers boven Deelen rondcirkelen. Er wordt weinig geschoten. Zij werpen enige brandstaven. Daardoor brandt op de Hoge Veluwe een stuk bos en heide van ruim 40 hectare af. Alle schooljongens boven de 16 jaar, die niet voor het examen zitten, moeten de laatste weken voor de Duitsers graafwerk verrichten. Het bestaat hoofdzakelijk uit het maken van mitrailleurnesten langs de grote wegen. De diepte is officieel een manshoogte. Ze worden echter dieper gegraven opdat de soldaat er niet met het hoofd uitsteekt. Alles gebeurt onder controle van de Duitse veldgendarmerie. De scholieren moeten 's morgens hun persoonsbewijzen bij de Ortskommandant afgeven en kunnen deze er 's avonds weer ophalen. Zo zijn er langs de Amersfoortseweg overal mitrailleurnesten en zogenaamde éénmans- of dekkingsgaten gegraven. Deze komen ook al in Apeldoorn voor.

1944 ----- 29 mei maandag. Tweede Pinksterdag.

HARDONK. Opnieuw schitterend weer. Fietstocht naar Vaassen gemaakt en opnamen genomen van Vlasveld's Wierd (wijer) [= molenvijver] bij Verbandwattenfabriek en beek met waterranonkels bij Hofse molens. Luchtalarm 10 minuten. Veel aanvallen op locomotieven onder andere goederentreinlocomotief bij Emst, idem bij Kootwijk; idem van personentrein bij Kootwijk (machinist zwaar gewond). Grote bos- en heidebrand bij Radio Kootwijk.

VAN HOUTUM. De helft van de Ugchelse brandweer wordt opgeroepen voor een grote brand bij Radio Kootwijk. Zij blussen van 1 tot 5.30 uur. Tijdens het blussen verschijnen er om 2.15 uur twee Amerikaanse jagers. Eén van deze beschiet luchtdoelgeschut in de richting Kootwijk. Er vallen geen slachtoffers. Om drie uur neemt de brand zulke vormen aan dat de grote zenders en een rij huizen gevaar lopen maar dit wordt afgewend. Aan het blussen neemt ook de Arbeidsdienst en de Waffen-SS deel. Enkele moffen geven niets om het blussen. Zij zeggen: ´Laat maar branden want de volgende week brandt het weer´. De Duitsers zijn gul met tarwebrood (zuurdeeg) en limonade. Er brandt in totaal 200 ha bos en heide af. De oorzaak van deze brand zijn brandbommen. Daarvan worden er later drie gevonden. Wij horen dat er treinen bij Vaassen en Barneveld zijn gemitrailleerd. Gisteren werd een trein tussen Zutphen en Arnhem tot stilstand gebracht door mitrailleurvuur. De Amerikaanse jagers maken nu ook in Nederland een begin met het beschieten van locomotieven.

SPOORWEGEN. Op 29 mei 1944 werd om ongeveer kwart over twee des namiddags een trein tussen Stroe en Barneveld bij km 62.700 beschoten. Hierbij raakte de machine defect terwijl het personeel verwond werd.

1944 ----- 30 mei dinsdag.
HARDONK. Zonnig en warm. 's Morgens luchtalarm.
VAN HOUTUM. Er werden bij beschietingen van treinen in Nederland gedurende de afgelopen Pinksterdagen 22 personen gedood. 's Middags belt het Arbeidsfront ons op met het verzoek of wij voor het personeel een film willen laten vertonen. Over een film is ons niets bekend. Het blijkt dat de voorman het ons moest vragen. Hij durfde het niet. Wij weigeren het natuurlijk. Wat hebben wij hier in Nederland met een Duitse fabriek te maken?

SPOORWEGEN. Vandaag werd om ongeveer kwart over vier opnieuw tussen Stroe en Barneveld een trein door vliegtuigen onder vuur genomen. De machinist werd ernstig gewond, de machine en het spoor zwaar beschadigd. Bij Assel (km 76.500) werd eveneens een trein beschoten ook hier liep de machine zware beschadigingen op. De machinist en de stoker kwamen er gelukkig met lichte verwondingen af. Ook te Emst werd die dag een locomotief beschoten en zwaar beschadigd.

BURGEMEESTER PONT. Opnieuw zijn 50 scholieren voor graafwerk aan de Willem III kazerne gevorderd. Deze jongens werken op 1 juni daar nog. Ik zou echter op dit punt de opmerking willen maken dat het mij eigenaardig voorkomt dat de jongelui, in plaats van graafwerk of iets dergelijks te verrichten, aardappelen moeten schoffelen en wc's schoon moeten maken.
Later kreeg ik de opdracht van de Ortskommandantur te Apeldoorn dat nog 150 arbeiders ter beschikking gesteld moesten worden voor het graven van dekkingsgaten in de weg van Apeldoorn naar Arnhem voor zo ver deze weg op het gebied van de gemeente Apeldoorn lag. Ook voor dit doel heb ik scholieren laten vorderen. Deze jongens zijn 's morgens om 6 uur begonnen. De Ortskommandantur deelde verder mee dat deze vordering gold voor de duur van 14 dagen. Wanneer dus het werk aan de weg Apeldoorn naar Arnhem klaar zou zijn zou de Ortskommandantur voor andere doeleinden over deze jongens kunnen beschikken.

1944 ----- 31 mei woensdag.

HARDONK. Opnieuw zonnige dag, iets koelere wind. 's Avonds halfzeven onverwachts luchtalarm, later tussen 7 en 8 uur nog weer. 's Morgens een personentrein bij Assel beschoten. Hierbij moeten enige doden en gewonden zijn. Reizen begint gevaarlijk te worden. De Duitsers spreken in hun berichten nu eensklaps van intensieve luchtactiviteit der ´Anglo Amerikanen´ die vermoedelijk (volgens hen) zijn hoogtepunt heeft bereikt. Dit laatste zullen we maar afwachten.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 11.55 uur maakt een vliegtuig in de richting Assel een duikvlucht waarbij het gieren goed te horen is. Wij denken dat het toestel neerstort maar dit gebeurt niet. Kort daarop horen wij opnieuw mitrailleurvuur. Het lijkt op afweergeschut. Om 12 uur keren de Duitse jagers naar Deelen terug. Van luchtalarm is ook nu weer geen sprake. Een half uur later horen wij via de telefoon dat de D-trein bij Assel is beschoten. De locomotief is doorzeefd met kogels. De trein brandt niet maar wel de omliggende heide. De Amerikaanse jager heeft bovendien enige vrachtauto's op de Amersfoortseweg beschoten. Er zijn geen doden, slechts enkele gewonden. De D-trein vertrekt 's middags om 3 uur weer uit Assel.

SPOORWEGEN. De 31e mei werd te Barneveld om 20 uur een goederentrein aangevallen door vliegtuigen. Ook hier geraakte de machine onklaar. Op diezelfde dag werd om 11.30 uur tussen Assel en Apeldoorn een trein beschoten (bij km 80.300). De machine raakte defect, de machinist en enige passagiers werden gewond. Even later werden enige oude wagens in de zanderij te Assel beschoten waarbij het spoor op 3 plaatsen beschadigd werd.

POLITIE (Proces Verbaal). Naar aanleiding van een op het politiebureau alhier binnengekomen melding betreffende het beschieten van een trein nabij Assel te omstreeks 11.45 uur van de 31ste mei 1944, begaf ik, vaandrig van de Gemeentepolitie te Apeldoorn, mij om ongeveer 12.15 uur met personeel er heen. Daar werd het volgende geconstateerd.
De D-trein van Dresden naar Den Haag die om 8.35 uur uit Apeldoorn had moeten vertrekken maar enige uren overtijd was, is omstreeks 11.45 uur op het baanvak Apeldoorn - Amersfoort nabij Assel door enige vijandelijke vliegtuigen met de boordwapens beschoten. Als gevolg hiervan werd de [stoom-]locomotief lek geschoten. De machinist wist de trein direct tot stilstand te brengen. De wagens bekwamen geen schade. Drie personen werden licht gewond. Een vierde persoon werd zwaar gewond. Bij nadere informatie bleek laatstgenoemde persoon te zijn Trijn Hoogeweg, geboren 09 januari 1917, wonende te Borculo aan de Kerkstraat. Zij werd per extra trein overgebracht naar Apeldoorn en vandaar naar het RK-Ziekenhuis te Apeldoorn. Daar bleek dat zij een schot in de buik had gekregen en operatief ingrijpen noodzakelijk was. Haar toestand is ernstig.
Op enige plaatsen in de hei rondom de trein ontstond brand. Deze brand werd echter direct door de Apeldoornse brandweer en de vrijwillige brandweer uit Assel geblust. Er is zeer weinig hei verbrand. Enige langs de spoorlijn gespannen telefoondraden werden vernield.
Nadat een nieuwe locomotief uit Apeldoorn was gearriveerd kon de trein na twee uur oponthoud vertrekken.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 11.55 uur werd de D-trein Apeldoorn - Amersfoort beschoten door een tweetal Engelse jagers. De locomotief werd beschadigd. Een zwaar gewonde Trui Hoogeweij, wonende Kerkstraat te Borculo is naar het St. Liduina Ziekenhuis overgebracht. Drie lichtgewonden zijn doorgereisd naar Amersfoort.
Omstreeks 12.00 uur werd 1 kilometer van Nieuw Milligen af in de richting van Apeldoorn een militaire autocolonne door jagers beschoten. Eén vrachtwagen werd beschadigd en de bestuurder gedood.

1944 ----- 1 juni donderdag.

HARDONK. Bewolkt, kouder, later weer wat zachter. Gisteren zijn opnieuw verscheidene treinen beschoten.

1944 ----- 2 juni vrijdag.

HARDONK. Koude wind, meest zwaar bewolkt. Bij aanval op trein bij Kootwijk ook de kortegolfzender van Kootwijk getroffen.

1944 ----- 3 juni zaterdag.

HARDONK. Wisselend bewolkt, nog kil. Duitser van de Fahrschule kan zijn auto niet aan de gang krijgen. Hij moet voor ´straf´ in looppas voor mijn huis om de auto heen draven. Op het hoofd van een ander wordt een ´pannenkoek´ half krom geslagen!

1944 ----- 4 juni zondag.

HARDONK. Bewolkt met veel wind, zachter, later iets opklarend. Geen nieuws. Er is goed nieuws geweest. Bij M.[Moerman] twee gebakjes veroverd!

BLOEM. De Duitsers hebben in Italië Rome laten liggen, hebben deze stad als open stad beschouwd en zijn, al terug trekkend, in Tivoli blijven steken om vandaar hun tegenstand verder door te zetten.

1944 ----- 5 juni maandag.

HARDONK. Zelfde weer, af en toe wat zon, later weer kouder. Gisteren hebben de geallieerden Rome ingenomen. Een prachtige overwinning voor de zaak der vrijheid.

VAN HOUTUM. De BBC-radio roept 's avonds om 6.45 uur de volgende waarschuwing aan de inwoners van de bezette gebieden om. ´Binnenkort zullen u via de radio belangrijke instructies worden gegeven. U moet in staat zijn ieder uur te kunnen luisteren´. De spreker verwijst in het bijzonder op de ochtenduitzendingen.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 11.45 uur gevonden in een aardappelland gelegen achter perceel Veenhuizerweg 92 te Apeldoorn 1 blikken doos met 3 lichtpatronen. Vermoedelijk afkomstig van een vliegtuig.

BURGEMEESTER PONT. Vandaag werd het gebouw voor buitengewoon lager onderwijs school 1 (Bleekersweg) door de Duitse Weermacht gevorderd. Daarin was ook school 19 (Eendrachtstraat) ondergebracht. Aangezien volgens ontvangen mededeling de vordering voor de duur van 8 à 10 weken zou plaats hebben werd de volgende voorlopige regeling getroffen. De scholen 19 en 1 kregen vervroegde vakantie van 5 juni tot 3 juli. Met die datum werden zij tijdelijk ondergebracht in het schoolgebouw aan de Zilverweg. De daarin gehuisveste scholen 15 en 24 krijgen met laatstgenoemde datum een vervroegde zomervakantie tot 3 augustus.

1944 ----- 6 juni dinsdag.

HARDONK. De Grote Dag in de wereldgeschiedenis! De lang verbeide Invasie in West Europa is begonnen. al in de morgen was het grote nieuws hier al overal bekend.

VAN HOUTUM. De BBC roept in de vroege ochtenduitzendingen voor Frankrijk, België, Nederland, Denemarken en Noorwegen de volgende waarschuwing rond. In de luchtoorlog is een nieuwe fase ingetreden. De bombardementen worden uitgebreid in de kustgebieden tot 35 km landinwaarts. Dit wordt door strooibiljetten aangekondigd. Indien men dergelijke vlugschriften vindt dan zullen een uur later grote formaties vliegtuigen uw woonplaats bombarderen. Dit beperkt zich tot militaire doelen. Deze waarschuwing wordt in alle uitzendingen van deze dag herhaald. Het DNB maakt om 8.36 uur bekend dat Le Havre door sterke vlooteenheden wordt gebombardeerd. Bommenwerpers doen zware aanvallen op Calais en Duinkerken. Grote eenheden parachutisten worden afgeworpen boven de Seine-monding. DNM vervolgt om 8.49 uur: Tussen de Seinemonding en de oostkust van Normandië worden talrijke landingsboten waargenomen. Vele vliegtuigen laten boven Normandië valschermtroepen neer. Om 9.30 uur maakt het hoofdkwartier van generaal Eisenhower bekend dat Geallieerde marinestrijdkrachten in Noord Frankrijk begonnen zijn de eerste troepen aan land te brengen. Deze gaan vergezeld van grote landingen valschermtroepen en luchtinfanterie. Minister President Gerbrandy richt zich tot het Nederlandse volk. Deze oproep geldt niet voor hen die bij een verzetsgroep zijn ingedeeld. Wij moeten geen gewelddadig openlijk verzet bieden met het oog op represailles. Wij mogen ons eerst dan verzetten wanneer de Geallieerden er bevel toe geven. Churchill legt om 12 uur de volgende verklaring in het Lagerhuis af: De landingen in Normandië vonden vanmorgen tussen 6 en 8.25 uur plaats. Er werden 4.000 grote- en duizenden kleinere schepen ingezet gesteund door 11.000 vliegtuigen. De versperringen in zee waren niet zo ernstig als wij verwachten. De bunkers langs de kust zijn grotendeels tot zwijgen gebracht. De vijand is verrast. Er zullen nog meer verrassingen volgen. De leiding van de operatie berust bij generaal Montgomery. De verhouding tussen de ingezette Amerikaanse en Britse landingsvaartuigen is als 2 staat tot 3. Tot de escorterende schepen behoren Noorse, Nederlandse, Poolse, Franse en Griekse eenheden. Aan de landingen ging een groot nachtbombardement vooraf. Ruim 1.300 Engelse bommenwerpers bestookten Noord Frankrijk.
Churchill legt om 18.00 uur een tweede verklaring af. De geallieerde luchtmacht wierpen van middernacht tot acht uur in de morgen totaal 10.000 ton aan bommen af. In totaal werden in die tijd 7.500 vluchten gemaakt. De landingen vinden over een breed front plaats. Stoottroepen vechten in Caen. Dat is 15 km van de kust verwijderd. Er vielen ons vele bruggen onbeschadigd in handen. De operaties verlopen bevredigend. De verliezen zijn kleiner dan wij gevreesd hebben. Het weer zit ons tegen. Vele generaals wilden de operatie afblazen. Generaal Eisenhower zette door. Het weer is bij ons ook slecht. Het regent de hele dag. De temperatuur beweegt zich tussen de 8 en 14 graden. 's Morgens valt er nog even hagel. Door het openen van het tweede front neemt het militaire treinverkeer over de lijn Apeldoorn - Amersfoort in omvang toe. Er passeert gemiddeld om de zeven minuten een beladen goederentrein in oostelijke richting. Het oorlogsmateriaal gaat via Duitsland naar Frankrijk in verband met de vele vernielde spoorbruggen in het westen van België en Frankrijk.

BLOEM. Invasie in Frankrijk door de Engelsen en Amerikanen. Door op een breedte van 50 kilometer aan de kust, tussen Le Havre en Cherbourg, met 4 divisies valschermjagers te landen en met 4000 schepen en speciale landingsvaartuigen aan land te komen. Verder hebben ze een zweefvliegtuig gebruikt dat getrokken werd door een zwaar vliegtuig met motoren en ieder zweefvliegtuig was bemand met 25 soldaten, volledig uitgerust, of één lichte tank. Er zouden 20 divisies geland zijn.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 15.45 uur neergestort op het Kootwijkerpad te Apeldoorn een tweemotorige Amerikaanse jager. Toestel geheel vernield, overigens geen schade aangebracht. Omtrent inzittenden die volgens ooggetuigen per parachute zijn uitgesprongen is niets bekend.

BRANDWEER. Om 17.00 uur kwam bericht dat een Amerikaanse jager tussen Milligen en Kootwijk brandend was neergestort. De bemanning was er uit gesprongen. De bekende handelingen werden weer verricht en voor zover mij bekend zijn ze goed weggekomen.

1944 ----- 7 juni woensdag.

HARDONK. Kil weer met regenbuien. 's Middags in de krant het ontstellende bericht dat mijn vriend Gerrit Kleisen door de Duitsers is doodgeschoten. Gevallen in de strijd, voor vrijheid en recht. Gerrit was een gelovig christen, een vurig vaderlander en een groot natuurvriend. Voor ons, maar vooral voor zijn ouders en broers, een zwaar verlies. In de aankondiging van het doodvonnis staat ´Al deze veroordeelden behoorden tot of steunden geheime groepen, die in de provincie Gelderland, vooral in de Achterhoek, gevormd zijn om distributiekantoren te overvallen, moordaanslagen op Nederlandse (sic) politieambtenaren en andersdenkende Nederlanders uit te voeren, wapens voor illegale doeleinden te verschaffen, spionage te verrichten en den vijand te begunstigen´.

VAN HOUTUM. De garnizoenen uit Hoenderloo en Harskamp zijn vertrokken. De chauffeurs blijven met volgeladen vrachtauto's achter. De Fahrschule op het Seminarium staat ook op het punt te vertrekken. Enige rechercheurs komen op de ULO-school aan de Nieuwstraat en eisen leerlingen voor graafwerk. De leerlingen worden tijdig ingelicht en weten door de ramen te ontsnappen.

BLOEM. De couranten melden weer 13 doodvonnissen van mensen uit Eibergen, Neede, Lichtenvoorde, Wageningen enzovoort. Deze waren verdacht van roofovervallen op distributiekantoren, spionage, en moord op politieke personen.

1944 ----- 8 juni donderdag.

HARDONK. Nog steeds regenachtig, slecht weer, koud. Af en toe even een opklaring. Ten gevolge van de vernielingen op de spoorlijnen in België en Frankrijk moeten de versterkingen voor het front over deze lijn naar Deventer en dan via Luxemburg naar het strijdtoneel. Dus niet de kortste weg! Het schijnt met de invasie goed te verlopen, want de Duitsers verwachten geen snelle beslissing. Immers de geallieerden beschikken over enorme krachten op zee en in de lucht.

1944 ----- 9 juni vrijdag.

HARDONK. Hetzelfde slechte weer. Heb de kachel aangemaakt om de kilte te verdrijven. Bijna de gehele dag regen. Er lopen hier allerlei geruchten over een mogelijke landing op de Belgische kust. Wel bestaat hier vandaag voor de Duitsers een toestand van ´hoog alarm´ en staan de auto's van Seyss Inquart voor direct vertrek gereed. De heren voelen zich niet gerust. Overal heerst een sfeer van zenuwachtig afwachten.

VAN HOUTUM. Veel moffen vertrekken in alle stilte uit Apeldoorn weg. Hetzelfde geldt voor Deelen. Daar vandaan wordt ook het luchtdoelgeschut verplaatst. Dit wordt opgesteld langs bruggen en andere vitale punten. Bijvoorbeeld de bruggen bij Westervoort, Arnhem en Oosterbeek. Alle spoorlijnen naar het zuiden zijn verwoest. De treinen die via Duitsland, Frankrijk binnenrijden vorderen op sommige punten slecht 20 kilometer per dag.

1944 ----- 10 juni zaterdag.

HARDONK. Nog steeds geen goed weer, wel in de middag een poosje zon, verder droog. De meeste Duitsers zijn vertrokken. De Wilhelminaschool [aan de Kerklaan] en het Seminarie [aan de Arnhemseweg] leeg. Verscheidene Rijksduitsers opgehaald en per auto weggebracht, vermoedelijk voor bewakingsdiensten.

VAN HOUTUM. 's Nachts komen twee Duitsers per motorfiets op de fabriek en eisen dat de vrachtauto binnen korte tijd op het plein bij het Seminarium moet verschijnen. De chauffeur moet brood meenemen. Hij vertrekt om drie uur met de auto. Zoals te begrijpen is ziet hij tegen de tocht op. Om 4.30 uur passeren de eerste gevorderde vrachtauto's onder controle van Duitse motorrijders in de richting Hoenderloo. Zij komen in verschillende groepen voorbij. Onze auto passeert om 5.45 uur. Het gaat door tot 6.15 uur. Om 7 uur volgt nog een file met ongeveer tien grote autobussen. Alle gevorderde wagens worden voorlopig naar Zeist overgebracht waar de NSKK is gevestigd. Om 12.00 uur belt een NSKK-vent bij de fabriek aan en eist de vrachtauto op. Het is te begrijpen dat hij hartelijk wordt uitgelachen. 's Middags komen enkele chauffeurs met enige gevorderde auto's in Apeldoorn om kleren en andere directe behoeften van de overige chauffeurs op te halen. De auto's zouden enig weken gevorderd worden voor munitievervoer. De verklaring hierover lopen zeer uiteen. De chauffeurs zijn ondergebracht in grote villa's. Deze moesten 's morgens door de eigenaren binnen een uur worden ontruimd. In veel huizen zijn de ontbijttafels nog gedekt. De chauffeurs krijgen gewoon militair eten bestaande uit zuur brood en soep.

BLOEM. Alhier passeerden 's nachts een 1400-tal zware Amerikaanse bommenwerpers, wat 2 uur duurde, die Keulen en Kaldenkirchen die nacht bombardeerden.

1944 ----- 11 juni zondag.

HARDONK. Geen regen, af en toe iets zon, tegen het eind van de middag mooi weer. Veel verkeer van Duitse auto's. Veel munitie uit de Soerense bossen in de richting van Arnhem. Voor mijn huis [aan de Hoofdstraat] raakt een der auto's in brand maar dit wordt tijdig met blusapparaten gedoofd.

VAN HOUTUM. Wij denken nog dat de wagens voor enige weken gevorderd zijn. Maar om 12.50 uur komen elf gevorderde bussen voorbij die de weg naar Beekbergen inslaan. Om 1.30 uur volgen een achttal vrachtauto's waarvan vier op sleeptouw. Ze worden begeleid door Duitse motorrijders. Tussen 1.55 en 3.20 uur volgen er nog meer. Hieronder bevindt zich ook onze vrachtauto. Naar we van de chauffeurs vernemen bleek het grootalarm van vrijdag een vergissing. De vordering vond over het hele land plaats. De meeste chauffeurs mochten gisterenavond al weer naar huis. De groep uit Apeldoorn kreeg straf omdat er vijf een poging deden om te ontsnappen. Zij zijn later gearresteerd. Alle overigen moesten zodoende als straf nog een nacht in Zeist overblijven. Voor de auto's worden vrijgegeven moesten zij eerst nog naar het Seminarium de gereedschapkist afleveren. De chauffeurs krijgen ook nog eten. Het is ditmaal beter. Het bestaat uit een half brood, een behoorlijk stuk kaas, idem vlees en bijna 90 gram boter.

1944 ----- 12 juni maandag.

HARDONK. Opklarend, geen regen, veel wind en zon. Iets meer Duitsers dan vorige dagen. Het gerucht gaat dat in Arnhem 48 Nederlanders uit de gevangenis bevrijd zijn. Voor deze mensen juist op tijd.

VAN HOUTUM. Drie Landwachters doen een inval bij een tabakshandelaar in Apeldoorn. Zij vinden 50 pakjes Belgische shag. Enige uren na hun vertrek komen Duitsers opnieuw de winkel onderzoeken. Zij vinden voor de toonbank een koffer met een Amerikaans vliegersuniform. De handelaar wordt naar Arnhem overgebracht en moet bewijzen dat de koffer niet van hem is maar van een klant. Deze is bij het binnenkomen van de Landwacht onder achterlating van de koffer gevlucht. De Duitsers stationeren op het vliegveld Deelen 60 jagers.

BURGEMEESTER PONT. Blijkens brief van de Burgemeester van Apeldoorn van 12 juni 1944 (nr. 517/820) heeft de Duitse Weermacht gevorderd het terrein, groot 3.358 m², gelegen aan de Weidestraat en de Slachthuisstraat, zulks met ingang van 8 juni 1944.

1944 ----- 13 juni dinsdag.

HARDONK. Vannacht geweldig veel vliegtuigen. Een eentonig gebrom en gezoem. Een Engelse bommenwerper hoog boven het Willemsbos uit elkaar gesprongen. Verscheidene onderdelen overal heen geslingerd en kwamen in het Orderbos terecht. Het weer sinds vanmiddag totaal veranderd, regenbuien en veel wind. Jongelui, die aan de Christelijke HBS [Hogere Burger School = Lyceum aan de Jachtlaan] geslaagd waren, gingen per Jan Plezier uit. Ze hadden voor de leraren wat boter, eieren, suiker etc. als cadeautjes bij elkaar verzameld. Ze werden onderweg door ´helden van de landwacht´ aangehouden, de levensmiddelen ingepikt en de jongens als gevangenen naar Arnhem weggebracht. Wat een heldendaad!

VAN HOUTUM. Ik word 's nachts om 1.05 uur plotseling wakker. Er komen grote formaties vliegtuigen over. Tien minuten later hoor ik mitrailleurvuur en loop direct naar het raam. Opeens is alles helder verlicht en het flikkeren van de vlammen is duidelijk op het grasveld te zien. Een brandend vliegtuig gaat recht over ons huis en stort in westelijke richting neer. Kort daarop valt in de richting Beekbergen een tweede bommenwerper. Deze rode bal zakt langzaam. Daarna is nog even een rood schijnsel te zien. Lichtfakkels schijnen voortdurend in oostelijke en zuidelijke richting. Wij kleden ons allemaal aan en gaan naar beneden. De luchttrillingen (door geronk) zijn buiten goed te voelen. Boven Deelen valt een zogenaamde kerstboom. Dit is een lichtfakkel die in tientallen lichtpunten uiteenvalt. Om 1.35 stort in de richting Zutphen een derde vliegtuig neer. Het verdwijnt voor ons achter de bomen. Uit alles blijkt dat er veel Duitse jagers in de lucht zijn. Een zoeklicht schijnt tweemaal langs de hemel. Het zware geronk houdt tot 1.30 uur aan. Waarna tot drie uur nog steeds afzonderlijke formaties overkomen. Alle toestellen zijn op terugweg. Dit is fijn want anders zouden er weer bommen in de omgeving zijn gevallen. Intussen rijden er veel Duitse auto's en motorfietsen over de weg. De bommenwerpers die om één uur is neergestort ligt slechts 1 1/2 km van ons huis. Het toestel is met stilstaande motoren vlak boven de grond uit elkaar gevlogen. Veel bewoners uit de omgeving weten niet dat het zo dichtbij ligt. Er is geen brand ontstaan. Er zijn weinig patronen ontploft. Het vliegtuig zette echter de hele omgeving in een dichte rook. Duits spoorwegpersoneel houdt de wacht. Alle wrakstukken liggen langs de Hoogbuurloseweg. Er worden 's morgens vier lijken gevonden. Eén van hen draagt nog de opgevouwen parachute. Drie van hen missen de schoenen of laarzen. Deze zijn al door burgers gestolen. Eén parachute hangt in de kruinen van drie eiken. De gordelriem is los, zodat verwacht kan worden dat deze vlieger is ontsnapt. Op de spoordijk ligt ook een parachute zonder lichaam. De railwachter die deze parachute vindt is zo stom hem aan de Duitsers te geven. De wrakstukken van het vliegtuig liggen zeer verspreid. Op één punt staat een stuk van de vleugel rechtop tussen circa 40-jarige dennen en reikt tot aan de boomtoppen. Op een pad liggen pakken met stannioolstroken en een stuk van de staart. 's Avonds laden de Duitsers alle waardevolle dingen, daaronder een rubberboot, drie parachutes en een fototoestel, in een vrachtauto. Duitse soldaten van de gronddienst houden de wacht. Zij lossen meermalen waarschuwingsschoten tot hen die al te nieuwsgierig zijn. Om acht uur wordt een vijfde lijk gevonden op een grote afstand van de anderen. Het heeft waarschijnlijk in een boom gehangen en is er door de wind uitgevallen. Op het moment dat burgers dit lijk vinden verschijnt plotseling een Duitser die direct daarop het lijk betast en er een portefeuille uithaalt. Het tweede vliegtuig is in Eerbeek in een weiland neergestort. Alle zeven inzittenden zijn dood. Het derde toestel is in Empe op een boerderij gevallen. Die is totaal uitgebrand. Er zijn steeds meer tekenen die er op wijzen dat de goede Nederlanders ook sterk zijn zonder wapenen. Alle NSB-ers uit Apeldoorn slapen 's nachts in de Julianatoren. Daar worden zij door de Duitsers beschermd. Volgens geruchten zou Mussert zijn hoofdkwartier naar Lichtenvoorde hebben overgebracht.

POLITIE. De spanning van de laatste dagen in verband met de invasie en de alarmtoestand vond daarin uiting dat leerlingen van de Christelijke Hogere Burger School, die geslaagd waren voor hun eindexamen, zekere agitatie voerden terwijl het optreden hiertegen van zekere zijde niet voldoende werd ondersteund. De Landwacht hield namelijk een Jan Plezier aan met 13 leerlingen die op de bok een emmer met bloemen hadden geplaatst in de kleuren rood, wit, blauw en oranje, verpakt in oranje papier en linten, en een mand met sla, bloemkool, bloemkool, uitjes, omgeven door naar boven uitstekende worteltjes met om de mand een oranje papieren lint. Het optreden van de Landwacht, dat zeer correct was, werd ten deze als Gestapomethode aangemerkt.

POLITIE (Proces Verbaal). Omstreeks 10.30 uur werd de politie kennisgegeven dat in het Willemsbos bij de Hoogbuurloseweg te Ugchelen in de afgelopen nacht een 4-motorige Engelse bommenwerper was neergestort. Het was geheel vernield. Volgens de politie lagen de wrakstukken van het vermoedelijke Halifax-vliegtuig honderden meters in het bos verspreid. Van de inzittenden werden er 6 gevonden. Ze lagen allemaal dood in de bossen. Naar het zevende lid van de bemanning wordt nog gezocht. Overigens deden zich geen persoonlijke ongelukken voor. Er werd geen schade van betekenis aan het bos aangericht. Het vliegtuig is vermoedelijk hedenmorgen omstreeks 2 uur neergestort. De zeven dode bemanningsleden waren J. Kirton, J.P. Coogan, F. Spencer, C. Mc.Clean, P. Andrewes, A. Brazier en J. Lochhead.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 10.30 uur; een viermotorige Engelse bommenwerper neergestort in het Willemsbos te Apeldoorn. Toestel geheel vernield. Bemanning, bestaande uit 7 personen, door de val gedood.

BRANDWEER. 's Morgens om 02.15 uur stortte een engelse bommenwerper in het Willemsbos neer. De brokstukken lagen over een oppervlakte van 3 bij 3 kilometer verspreid. 8 lijken werden geborgen.

1944 ----- 14 juni woensdag.

HARDONK. Zonnige morgen, veel wind, later slecht en koud weer. Duitse trein bij de Zutphenseweg beschoten. Ruim 20 treinen aangevallen. Bij Barneveld machinist gedood. Er is veel militair verkeer richting Amersfoort, elke 2 uur een extra trein. In totaal zullen er 36 treinen gaan voor troepenvervoer.

VAN HOUTUM. 's Morgens om 8.45 uur hoort men in de richting van Apeldoorn zwaar mitrailleurvuur. Er wordt namelijk een trein op de lijn naar Deventer beschoten. Even over het kanaal. Het wordt uitgevoerd door drie Lightnings. De machinist laat de stoom ontsnappen. Daarna schieten de jagers op het afweergeschut. De machinist heeft de vliegers om de tuin geleid. De trein vertrekt kort daarop weer. Maar de machinist krijgt zijn straf want de locomotief wordt bij Deventer opnieuw beschoten. Ditmaal is het goed raak.

POLITIE (Proces Verbaal). ´Het vliegtuig dat vannacht neerstortte ligt maar 1,5 kilometer van ons huis en is geheel uit elkaar geslagen. Er is een brand ontstaan en de gehele omgeving was in een dichte rook gehuld. Duits spoorwegpersoneel houdt de wacht bij de wrakstukken die langs de Hoog Buurloseweg liggen. Een parachute hangt in de kruinen van drie eiken. Op de spoordijk ligt een andere parachute. Eén van de vleugels staat rechtop tussen de dennen en reikt tot aan de boomtoppen. De staart ligt midden op een bospad en overal liggen zilverpapierstroken.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Om 07.45 uur ´luchtalarm´, 08.10 uur ´Luchtalarm Geëindigd´. Omstreeks 08.45 uur D-trein Den Haag - Dresden door 4 Engelse jachtvliegtuigen beschoten op het baanvak Apeldoorn -Twello ter hoogte van de spoorwegovergang aan de Zutphensestraat alhier. Trein werd niet geraakt en van de reizigers werd niemand gewond. Percelen 31 en 37 Zutphensestraat alhier bekwamen enkele kogeltreffers waardoor enige schade aan dakpannen, betimmering en ruiten ontstond. Geen persoonlijke ongelukken.

POLITIE (15 mei tot en met 14 juni 1944).
- De invasie in Frankrijk werd door de bevolking kalm opgevat. De stemming is rustig.
- De laatste tijd komt het herhaaldelijk voor dat scholieren van 16 jaar en ouder op vordering van de Weermacht worden ingezet voor het uitvoeren van werkzaamheden. Dit brengt een nerveuze stemming mee temeer daar de Hoofden van de Christelijke scholen iedere medewerking weigeren en de scholieren van die scholen weghouden om de inzet te bemoeilijken. De Burgemeester bezit geen bevoegdheid om tegen de hoofden van deze Christelijke Scholen op te treden.
- In verband met de in de laatste tijd gepleegde inbraken in woningen in gebruik van Rijksduitsers werden 12 personen aangehouden. Een groot gedeelte van de ontvreemde goederen kon worden achterhaald. Drie verdachten zijn echter nog voortvluchtig.
- Er werden 2 verdachten aangehouden wegens rijwieldiefstal.

1944 ----- 15 juni donderdag.

HARDONK. Wisselend bewolkt, zon in de middag, 's avonds weer betrokken, kil. Geen nieuws.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 10.30 uur stuk metaal afkomstig van een vliegtuig gevonden in een bouwland aan de Engelanderholt te Beekbergen

1944 ----- 16 juni vrijdag.

HARDONK. Hetzelfde onaangename weer. Het schijnt niet echt zomer te willen worden. Wegens de vernieling der locomotieven wordt het treinverkeer ingekrompen. Vanmorgen heer Moerman gegevens over de nog bestaande watermolens in onze omgeving uitgaande van ´de Hollandse Molen´.

VAN HOUTUM. Eén van onze fabrieksarbeiders vindt tussen de resten van het neergestorte vliegtuig aan de Hoogbuurloseweg een celluloid doosje met visgerei. Het schijnt in de rubberboot te hebben gezeten. In het doosje bevindt zich een stalen lijn, dobber, vele vishaken en een boekje. In het boekje staan vele aanwijzingen hoe men in leven kan blijven wanneer men op een onbewoond eiland terechtkomt. Het is bestemd voor het Verre Oosten en geeft bijzonderheden over de flora en fauna daar en welke planten en dieren eetbaar zijn. Het boekje bestaat uit geprepareerd linnen. Het is tegen water bestand. Het is één van de vele bewijzen waarmee de Geallieerden rekening houden.

BLOEM. Wederom 2 doodvonnissen wegens sabotage in Amsterdam.

1944 ----- 17 juni zaterdag.

HARDONK. Winderig, regenachtig. Tegen de namiddag opklarend en 's avonds zon. Veel extra treinen richting Amersfoort gepasseerd met troepen en materiaal. De Landwacht vangt dienstboden, die 's avonds na hun werk naar huis terugkeren, onder andere een meisje uit Loenen. Zij dwingen haar naar Zutphen te fietsen om daar voor de Duitsers te schillen en te wassen. Kind komt na twee dagen met een zenuwoverspanning thuis. Moeder noch politie wist waar het meisje was! En die Landwachters staan in de krant nog wel vermeld als ´flinke kerels´.

VAN HOUTUM. Wij horen om middernacht in zuidelijke richting vliegtuiggeronk. Duitse jagers komen laag over. Er passeren tussen 1.30 en 2 uur grote formaties. Alle Britse vliegtuigen zijn op de terugweg. Er vallen voortdurend door het wolkendek lichtfakkels. Samen met de schijnwerpers verlichten die de horizon. Er storten twee vliegtuigen in de richting van Otterlo en Eerbeek neer. Boven Apeldoorn woedt een kort luchtgevecht. Daarvan is de afloop niet bekend. 's Morgens worden de Engelse vliegers van het vliegtuig van Hoogbuurloseweg begraven. De zevende kist arriveert om negen uur op het kerkhof in Ugchelen [Heidehof]. Het lijk van deze vlieger zat in de machine bekneld. Gisterenavond waren drie vliegers nog niet gekist. De begrafenis vindt om tien uur plaats. Nadat de zeven kisten langzaam in de graven waren neergelaten (de Duitsers en politie salueren) leest een Duitse veldprediker een kort woord voor. De hele plechtigheid duurt 40 minuten. De kisten zijn van verschillende grootte. Eén van de deksels zit los. Er zijn hoogstens 30 burgers aanwezig. Deze zaak heeft nog een nasleep. Zoals vermeld werd één lijk dinsdagavond ver van het vliegtuig gevonden. Het werd bij de politie aangegeven. Daarna was het verdwenen. De Duitsers halen de vinder tot tweemaal toe uit huis. Hij moest gisteren op het lijkenhuisje zien of bedoelde vlieger ook aanwezig was. Dit was echter niet het geval. Hij moet hedenmorgen de bewuste Duitser, die de portefeuille stal, uit een groep spoorwegmannen in Assel herkennen. Hij zit er niet tussen. Men moet afwachten hoe deze zaak zal aflopen. Er gaan geruchten, dat deze Engelsman zich schijndood hield.

1944 ----- 18 juni zondag.

HARDONK. Afwisselende bewolking, niet zo koud, nog wel veel wind. 's Middags naar het Orderbos waar veel mensen gingen kijken naar de restanten van het in de nacht van maandag op dinsdag uiteen gesprongen Engelse vliegtuig. Een trein passeerde van Amersfoort met vrouwelijke gevangenen onder Duitse bewaking. Concentratiekampen voor vrouwen die de bezetter niet wilden dienen. En dat spreekt over de Engelse kampen destijds in Transvaal, maar over die van zijn vriendjes zwijgen Mussert en consorten!

BLOEM. De Duitsers hebben een nieuw wapen, het pilootloze vliegtuig, uitgevonden, die aan deze kant van de zee opgelaten wordt en zo afgesteld dat ze precies op de aangegeven tijd boven Engeland uit elkaar spatten en vele branden en ontploffingen veroorzaken. Ze zouden echter niet verder dan Zuid-Engeland kunnen komen. Op het ogenblik wordt Londen bewerkt.

1944 ----- 19 juni maandag.  HARDONK. Opklarend, tegen de middag zon. Geen nieuws.  VAN HOUTUM. In Apeldoorn worden alle NSB-ers opgeroepen voor wachtdiensten. De moffen gaan naar de mannelijke bewoners van de Asselsestraat en zeggen dat zij zich de volgende week aan de kazernes moeten melden voor graafwerk.

1944 ----- 20 juni dinsdag.

HARDONK. Helder zonnig weer. Om 8 uur al luchtalarm maar niets gehoord, eveneens tegen half vier. Gistermiddag heeft de Sicherheitspolizei overal de drukkerijen afgespeurd naar illegaal drukwerk. Verscheidene locomotieven weer stukgeschoten. Bovendien werd een ´weermachtstrein´ in elkaar gebombardeerd. De Duitsers sprongen tussen de korenvelden toen de trein stil stond maar de vliegers keerden terug en mitrailleerden de Duitsers. Daarbij werd velen geraakt. Men spreekt van circa 113 doden.

VAN HOUTUM. Amerikaanse jagers beschieten in Stroe een Weermachtstrein en beschadigen de locomotief. Het luchtdoelgeschut van één wagon vuurt terug Hierop mitrailleert de jager de trein lange tijd over de volle lengte. Andere jagers vallen op hetzelfde baanvak een munitie- en een D-trein aan. De machinist en de stoker van de D-trein verbranden levend door de stoom. Het spoorwegverkeer tussen Amersfoort en Apeldoorn is de hele middag door de beschadigde munitietrein gestremd (angst voor explosies). De gevorderde vrachtauto's in Apeldoorn worden naar Berg en Bos overgebracht. De chauffeurs slapen in de gebouwen van het zwembad en mogen dit terrein niet verlaten. De opgeroepen NSB-ers houden de wacht. De chauffeurs zullen wel zeer kwaad worden nu zij door landverraders worden bewaakt. Duitse schildwachten waren uit psychologisch oogpunt beter. Alle auto's met persgas worden omgebouwd op benzinemotoren.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST.
Om 07.47 uur ´Luchtalarm´, 08.35 uur ´Luchtalarm Geëindigd´.
Om 15.17 uur ´Luchtalarm´, 15.46 uur ´Luchtalarm Geëindigd´.

SPOORWEGEN. Bij post 63 tussen Stroe en Barneveld werd op 20 juni ongeveer half tien in de morgen een trein beschoten door overvliegende machines. De locomotieven raakten defect en het spoor naar Amersfoort werd versperd. De D-trein passeerde op verkeerd spoor zonder gehinderd te worden. De daarop volgende militaire trein werd echter om plusminus 11 uur hevig aangevallen en zeer ernstig beschadigd. Onder de Duitsers waren veel doden en gewonden. Beide sporen waren nu versperd terwijl aan het spoor lichte schade ontstond.

1944 ----- 21 juni woensdag.

HARDONK. Weer totaal ander weer. Bewolkt met koude wind. Telkens veel vliegtuigen maar geen luchtalarm. De Duitsers maken erge ophef van hun ´automatische´ bommen op Engeland. We zullen het resultaat maar afwachten?

VAN HOUTUM. Een grote formatie Amerikaanse bommenwerpers komt 's morgens om 8.30 uur over. De formaties passeren met tussenpauzen van 10 tot 15 minuten. Van luchtalarm is geen sprake en de Tricotfabriek ronkt zelfs gewoon door.

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Omstreeks 11.00 uur 2 benzinetanks neergestort, namelijk één in een weiland tegenover perceel Wieselsedwarsweg nr.17 en één in de tuin voor perceel Zwolseweg 374. Geen schade aangericht

1944 ----- 22 juni donderdag.  HARDONK. Bewolkt, later weer zon, maar steeds erg koude wind. Vandaag moeten verscheidene bewoners van de Asselsestraat bij de kazerne gaan graven. Of men een zaak had enz. daar werd niet naar gevraagd. En dat niet voor een dag, de gehele volgende week ook! Slavenwerk! Veel Duitsers hier gekomen, meest oude mannetjes, men beweert uit Rusland. Op de Veluwe bij Speulde komt een ´fopvliegveld´ met houten vliegtuigen. Of de bondgenoten daar in zullen trappen?

BLOEM. De kranten melden de moord op een districtcommandeur der landwacht te Assen. Buursma werd in de avond van 16-6 met een schotwond gedood.

BRANDON, H.G. Emmalaan 23 Apeldoorn [uit brief van 22 juni 1944 aan de Directeur van het Gewestelijk Arbeidsbureau, Huize ´Swinemünde´ te Apeldoorn].
In de nacht van 21/22 juni 1944 lagen ik en mijn vrouw in het Pension ´VANO´ Emmalaan 23 te Apeldoorn, alwaar wij onze intrek hebben, te bed, toen wij omstreeks 12 uur uit onze eerste sluimer wakker werden door gestommel op de trap en op de gang voor onze slaapkamerdeur een grove, luide mannenstem. Onmiddellijk daarop werd mijn slaapkamerdeur zonder aankondiging of waarschuwing geopend en het elektrische licht opgeknipt terwijl een man in - ik meen - politie-uniform en een man in WA-uniform met rode mouwband binnentraden. Wakker geschrokken vroeg mijn vrouw: ´Wat betekent dat?´ Waarop de man in politie-uniform ruw antwoordde: ´Hoe minder je je met de zaak bemoeit, hoe minder je vraagt, hoe beter het voor je is´. Hij en de andere man begonnen toen onder het bed te kijken en achter de gordijnen en de kasten open te maken. Onmiddellijk na het antwoord aan mijn vrouw, pas goed wakker geworden vroeg ik: ´Wat heeft U hier te zoeken?´ Waarop wederom ruw geantwoord werd: ´Ga maar liggen, ga maar slapen´. Intussen werd het doorzoeken van de kamer voortgezet en na beëindiging daarvan gingen de twee geüniformeerde lieden weer de kamer uit. Hierop hoorde ik gestommel op mijn werkkamer boven mijn slaapkamer gelegen. Dit gaf mij aanleiding uit het bed te stappen en naar boven te gaan kijken wat er gebeurde en mij op de hoogte te stellen van doel en reden en mij te vergewissen op grond van welke autorisatie dit ongehoord grove optreden geschiedde. Op de trap naar de bovenste verdieping, dicht bovenaan staande, zag ik de man in politie-uniform uit mijn werkkamer komende. Ik zei tot hem: ´Dat is mijn kamer, wat zoekt u daarin?´ Hierop wende de man zich tot mij en voegde mij op opgewonden en grove toon toe: ´heb ik je geroepen? Wat loop je mij achterna?´
Het kostte mij grote moeite mij te beheersen bij zoveel provocerende grofheid, maar op volkomen rustige, geforceerd getemperde toon zei ik hem: ´Ik wens te weten welke instantie de opdracht hiertoe gegeven heeft ofwel hiermee te maken heeft´. In grote opwinding, wild gesticulerend, schreeuwde de man mij toe: ´Wat instantie? De instantie ben ik´, zich hierbij op de borst slaande. Hij schreeuwde nog, ergens in het onbestemde met gestrekte arm wijzende iets van: ´Anders ga je maar daar naar toe, dan zullen ze je wel leren wat je weten wilt´. Inmiddels had ik opgemerkt dat de heer van Ommen, de ondernemer van het pension, in het kamertje naast mijn werkkamer stond en ik vroeg hem wat dit alles te betekenen had. Daarop antwoordde de heer van Ommen ´Ze zoeken mijn zoon, mijnheer´.
Intussen tierde de man in politie-uniform luidkeels: ´Ga naar beneden!´ Dit werd op meer bedwongen toon overgenomen door de vlak voor mij staande man in landwachtuniform. Onder opmerking mijnerzijds dat onder de bestaande omstandigheden zulk optreden wellicht geoorloofd was maar dat in ieder geval daarbij dan toch een behoorlijke vorm in acht genomen diende te worden koos ik de wijste partij en ging ik weer haar mijn slaapkamer ofschoon het grove, onhebbelijke optreden van de in politie-uniform gestoken man grote verontwaardiging bij mij had opgewekt en als het ware verzet uitlokte. Hedenmorgen vernam ik van de heer van Ommen, dat toen hij op het aanbellen de deur openmaakte, hij door binnendringend gewapende geüniformeerde lieden, die hij voor politiepersoneel aanzag, overrompeld was geworden en zonder legitimatie gevraagd te hebben - en die ook niet anderszins gekregen hebbende - zich had gevoegd en het doorzoeken van het huis had laten begaan, zelf daarbij meegaande. Op mijn vraag, of hij, toen zij boven kwamen bij mijn kamer, hij de aandacht erop had gevestigd dat die kamer bij mij in huur was en ik mij daarin met mijn vrouw te bed bevond, verklaarde de heer van Ommen dat hij de geüniformeerde man uitdrukkelijk had ingelicht dat in de beide betrokken kamers pensiongasten huisden, een oude dame en een echtpaar, die al te bed waren. Toch drong de politieman zonder vooraf te waarschuwen of verlof te vragen ruw mijn kamer binnen (en evenzo de kamer ernaast van de 77 jarige oude dame, mede pensiongast). Van de heer van Ommen vernam ik mede dat het huis door politiepersoneel was omsingeld en twee man met geveld geweer beneden in de gang stonden. Bij dergelijke voorzorgen wekt het onbekookte, ruwe, zenuwachtige optreden nog meer verbazing. Uit het bovenstaande blijkt:
a. dat de bewuste politieman voor een onderzoek, waarbij ik niet de minst betrokken was, zonder enige vorm van proces, ruwweg in de door mij als woonruimte gehuurde en bewoonde vertrekken is binnengedrongen;
b. dat hij geweigerd heeft op de volkomen rechtmatig gestelde vraag mijnerzijds zijn optreden te legitimeren;
c. dat hij zonder de minste provocatie mijnerzijds mij op grove beledigende wijze heeft bejegend.
Ik beklaag mij deswege bij u en zal gaarne te zijner tijd vernemen tot welk gevolg u zulks aanleiding heeft gegeven.

1944 ----- 23 juni vrijdag.

HARDONK. Koud weer, het lijkt wel november, meestal bewolkt maar geen regen. De opgeroepen chauffeurs voor de vrachtauto's heeft men willen laten tekenen. Gelukkig weigerden allen. Anders waren ze ingedeeld bij het NSKK.

VAN HOUTUM. De distributiedienst stelt de volgende week één rantsoen aardappels extra beschikbaar. Dit is meer dan nodig. Men eet door de nijpende groenteschaarste nog meer aardappelen dan voorheen. Hierbij komt nog dat de vordering van vrachtauto's het vervoer van zwarte goederen naar de steden zeer vermindert. In de grote steden betaalt men al 100 gulden voor 70 kg aardappelen. Andere prijzen zijn bijvoorbeeld 1,80 gulden voor een liter afgeroomde melk en 30 gulden voor een pond boter. De gevorderde vrachtauto's staan nog in Berg en Bos. De eigenaars trachten hun chauffeurs vrij te kopen. In dit verband worden bedragen van 1500 gulden en hoger genoemd. De remplaçanten [vervangers] ontvangen dan nog bovendien het loon van de Duitsers. Dat staat gelijk met het NSKK-loon van 50 à 60 gulden per week.

BLOEM. Vordering van paarden die allemaal zowat goedgekeurd worden en de grens overgaan. Ook vorderingen van auto's.

1944 ----- 24 juni zaterdag.

HARDONK. Sombere, koude ochtend, in de middag steeds meer zon. Op straat veel Duitsers, vooral oudere. Bijna allen hebben hun geweren bij zich. Gepreste chauffeurs, die naar Frankrijk zouden moeten rijden, betalen al 1000 gulden voor een plaatsvervanger.

VAN HOUTUM. Om vier uur vanmorgen vertrokken alle vrachtauto's uit Berg en Bos. De chauffeurs namen gisteren afscheid van hun familie. Zij gaan naar Frankrijk. Enkele van deze auto's staan al met pech langs de weg naar Arnhem. De colonne telt ongeveer 140 wagens. De SS gaat alle ondernemingen langs waarvan auto's door de SS ´sichergestellt´ zijn. Deze komt ook bij ons en de soldaat eist het document terug waarop verklaard wordt dat de auto ´sichergestellt´ is. Met andere woorden onze wagen wordt ook binnenkort voor het front gevorderd. Onze vrachtauto moet 's middags van Hoenderloo naar Utrecht een vracht munitie rijden.

1944 ----- 25 juni zondag.

HARDONK. Mooie zomerdag, nogal wind. Cherbourg zal wel gauw vallen. Wat een pracht succes voor de geallieerden!

1944 ----- 26 juni maandag.

HARDONK. Nog mooie morgen, later bewolking. Het goede weer zal blijkbaar voorbij zijn. Het duurt telkens zo kort. Vanmorgen naar Vaassen geweest en onderweg oude rosmolen gefotografeerd. In Vaassen wat gort gekocht voor f.0.90 per pond. Naar F. geweest.

VAN HOUTUM. Volgens onbevestigde berichten zouden de gevorderde vrachtauto's in België al zijn beschoten.

SPOORWEGEN. Verscheidene spoorstaven werden beschadigd bij het beschieten van een trein bij kilometer 62.100 in Barneveld. Ook hier gelukte het weer de machine defect te schieten.

1944 ----- 27 juni dinsdag.

HARDONK. Eerst zon, dan bewolkt met regenbuien, in de middag veel wind en onweer. Duitsland wil ´alles op alles´ zetten. Dit is blijkbaar nodig om nog even de hopeloze zaak te rekken. Bij mijn tante geweest. Op straat vanavond erg stil met Duitsers.

BLOEM. Overval van vliegtuigen op de trein van Apeldoorn - Deventer waaraan een afweerwagen met geschut gekoppeld was. Er is geen schade aan mens of trein. Wel in de buurt aan de Zutphensestraat. Een schot dwars door een raamkozijn. Bij verscheidene mensen zijn de kogels rakelings gepasseerd. Deze treinovervallen hebben de laatste tijd iedere keer plaats in de lande. Daarmee worden veel mensen vermoord en locomotieven vernield.

1944 ----- 28 juni woensdag.

HARDONK. Opklaringen, nogal telkens zon en zachter. Tegen de avond de NSB-er v.B. of v.M. op de Koning Lodewijklaan gewond door schoten. Deze persoon moet in zijn functie aan de Arbeidsbeurs nogal wat jonge mensen aan Duitsland hebben geleverd. Slechts gewond aan arm en been.

POLITIE. Vandaag is de Leider van het Gewestelijk Arbeidsbureau alhier op straat door twee tot op heden nog onbekende personen aangeschoten. De Leider M. van dit bureau werd in linkerarm en linkerbeen getroffen. Zijn toestand is nu van dien aard dat hij zijn werkzaamheden weer kan hervatten.

1944 ----- 29 juni donderdag.

HARDONK. Zonnige morgen, kring om de zon. Van acht tot half tien luchtalarm en om twaalf nog eens tien minuten. ´Berlijn ziet de ernst van de toestand volkomen in´. Goed teken voor ons. Vandaag is prins Bernhard jarig, onze gelukwensen. Het volgend jaar kan op 29 juni de vlag weer uit. Fijn wanneer je straks voor het eerst de vlag mag uitsteken. Misschien kun je van zenuwachtigheid de touwtjes niet vasthouden!

LUCHTBESCHERMINGSDIENST. Om 07.48 uur ´Luchtalarm´, 09.35 uur ´Luchtalarm Geëindigd´.
Om 11.50 uur ´Luchtalarm´, 12.10 uur ´Luchtalarm Geëindigd´.

1944 ----- 30 juni vrijdag.